Literatura
FOLK R.L. 1974 — Petrology of Sedimentary Rocks. Hemphill Publishing Company, Austin, Texas: 23.
KARCZ P. 2008 — Geneza czarnych facji triasu œrodkowego na Spits-bergenie na podstawie wskaŸników geochemicznych. Arch. Inst. Nauk Geol. PAN w Warszawie.
KRAJEWSKI K. P., KARCZ P., WONY E. & MORK A. 2007 — Type section of the Bravaisberget Formation (Middle Triassic) at Bravaisberget, western Nathorst Land, Spitsbergen, Svalbard. Polish Polar Research, 28: 79–122.
MØRK A., KNARUD R. & WORSLEY D. 1982 — Depositional and dia-genetic environments of the Triassic and Lower Jurassic succession of Svalbard. [In:] Embry A.F. & Balkwill H.R. (eds), Artic Geology and Geophysics. Canadian Society of Petroleum Geologist Memoir, 8: 371–398.
Ocena utworów syluru polskiej czêœci kratonu wschodnioeuropejskiego
w aspekcie mo¿liwoœci generacji wêglowodorów
Ewa Klimuszko
1Celem badañ utworów syluru polskiej czêœci kratonu wschodnioeuropejskiego by³o przeœledzenie zawartoœci, typu genetycznego i stopnia przeobra¿enia wystêpuj¹cej w nich materii organicznej. Materia³ do badañ pochodzi³ z otworów wiertniczych zlokalizowanych na obszarze syne-klizy ba³tyckiej, zapadliska podlaskiego i Lubelszczyzny.
Wykonano szczegó³owe analizy geochemiczne zwi¹z-ków labilnych wydzielonych z materii organicznej wystê-puj¹cej w ska³ach, a tak¿e oznaczenie zawartoœci sta³ej materii organicznej (Corg.). Wyniki badañ wskazuj¹, i¿ iloœæ
wêgla organicznego wystêpuj¹cego w utworach syluru na badanym obszarze jest zró¿nicowana zarówno w profilu pionowym, jak te¿ horyzontalnie.
Utwory dolnego syluru (landower) polskiej czêœci kra-tonu wschodnioeuropejskiego s¹ dobrymi ska³ami macie-rzystymi do generowania wêglowodorów — zawieraj¹ one powy¿ej 1% Corg.W utworach wenloku zachodniej czêœci
syneklizy ba³tyckiej zawartoœæ wêgla mieœci siê w prze-dziale 0,5–1%, co kwalifikuje te ska³y jako s³abe ska³y macierzyste, natomiast w pó³nocno-wschodniej i po³udnio-wej czêœci syneklizy wystêpuj¹ dobre ska³y macierzyste. Dobrymi ska³ami macierzystymi s¹ te¿ utwory wenloku na obszarze zapadliska podlaskiego i na LubelszczyŸnie. S³abymi ska³ami macierzystymi s¹ utwory ludlowu zachodniej i po³udniowej czêœci syneklizy, a bogate w wêgiel organiczny s¹ osady w pó³nocno-wschodniej czêœci tego rejonu. Natomiast na obszarze zapadliska podlaskiego i na LubelszczyŸnie utwory ludlowu s¹ s³abymi ska³ami macierzystymi. W ca³ym pionowym profilu syluru utwory górnego syluru (przydol) s¹ najubo¿sze w wêgiel organicz-ny (<0,5% ). Nie s¹ one uznawane za ska³y macierzyste.
Zawartoœæ sk³adników labilnych w badanym sylurskim kompleksie skalnym jest bardzo zró¿nicowana, podobnie jak zawartoœæ wêgla organicznego.
Materia³em wyjœciowym do tworzenia siê materii organicznej w utworach syluru by³y algi morskie i bakte-rie, wystêpuj¹ce w zró¿nicowanych proporcjach w profilu pionowym i horyzontalnie.
Stopieñ przeobra¿enia materii organicznej pochodz¹-cej z utworów syluru wschodniej czêœci syneklizy ba³tyc-kiej jest niski i roœnie z pó³nocy w kierunku po³udniowym. W pó³nocnym rejonie materia organiczna w tych utworach jest termicznie niedojrza³a, natomiast w rejonie zachodnim — silnie przeobra¿ona. W miarê przesuwania siê w górê profilu ska³ syluru wschodniej czêœci syneklizy ba³tyckiej stopieñ przeobra¿enia materii organicznej maleje.
Materia organiczna z utworów syluru zapadliska pod-laskiego jest stosunkowo s³abo przeobra¿ona w ca³ym pio-nowym profilu tych utworów. W pó³nocno-wschodniej czêœci zapadliska podlaskiego stopieñ dojrza³oœci materii organicznej jest ni¿szy ni¿ w czêœci po³udniowej. Utwory najwy¿szego piêtra syluru (przydol), które wystêpuj¹ jedy-nie w po³udniowej czêœci badanego obszaru, charakteryzu-je niski stopieñ przeobra¿enia materii organicznej.
Na znacznym obszarze Lubelszczyzny materia orga-niczna w utworach syluru nie jest silnie przeobra¿ona. Najs³abiej przeobra¿ona wystêpuje w pó³nocno-wschod-niej czêœci obszaru. Wy¿szy stopieñ przeobra¿enia materii organicznej jest spotykany w czêœci po³udniowej Lubelsz-czyzny. Wyniki badañ wskazuj¹, ¿e w po³udniowej czêœci kratonu, na obszarze Lubelszczyzny, stopieñ dojrza³oœci materii organicznej odpowiada fazie generowania ciek³ych wêglowodorów i kondensatów, natomiast w pó³nocno--wschodniej czêœci kratonu stopieñ dojrza³oœci materii organicznej odpowiada wczesnemu stadium generowania wêglowodorów ciek³ych.
Minera³y ilaste w osadach dennych kompleksu jezior Wdzydze w Borach Tucholskich
(Pojezierze Po³udniowopomorskie)
Miros³aw Kobierski
1, Joanna Cieœlewicz
1, Jacek D³ugosz
1Nowym aspektem badañ osadów dennych jezior w Pol-sce jest analiza sk³adu minera³ów ilastych. Pod tym k¹tem
zbadano kompleks jezior rynnowych Wdzydze w Borach Tucholskich (Pojezierze Po³udniowopomorskie), do które-go nale¿¹ jeziora Radolne, Jelenie i Go³uñ (w czêœci pó³noc-nej kompleksu) oraz najwiêksze jezioro Wdzydze (w czêœci po³udniowej). W otoczeniu jezior w profilu osadów przypo-wierzchniowych wystêpuj¹ utwory akumulacji lodowcowej, 303
Przegl¹d Geologiczny, vol. 57, nr 4, 2009
1
Wydzia³ Rolniczy, Uniwersytet Technologiczno-Przyrodni-czy, ul. Bernardyñska 6, 85-029 Bydgoszcz; kobierski@utp.edu.pl
przewa¿nie zerodowane przez wody roztopowe l¹dolodu zlodowacenia ba³tyckiego i przykryte cienk¹ warstw¹ pias-ków sandrowych.
Próbki osadów dennych pobrano z lokalnych g³êbocz-ków za pomoc¹ czerpag³êbocz-ków Ekmana i Kajaka. Oznaczono w nich zawartoœæ wêgla organicznego i nieorganicznego, ¿elaza wolnego i amorficznego oraz kationów wymien-nych. Ponadto wyseparowano z próbek frakcjê ilast¹ i przygotowano preparaty orientowane. Wykonano dyfrak-togramy frakcji ilastej wysyconej Mg+2 oraz Mg+2+ Ge (nasyconej glikolem etylenowym), a tak¿e wysyconej K+
i pra¿onej w temperaturze 550o
C.
W sk³adzie mineralnym frakcji ilastej osadów dennych badanych jezior zaobserwowano niewielkie zró¿nicowa-nie. W osadach pobranych w pó³nocno-zachodniej czêœci
jeziora Go³uñ stwierdzono dominacjê smektytów, nato-miast w próbkach pobranych z pó³nocnej czêœci jeziora Wdzydze zaobserwowano wyraŸne nagromadzenie wermi-kulitu i minera³ów mieszanopakietowych ze smektytami. We frakcji ilastej osadów dennych wszystkich badanych jezior znacz¹cy udzia³ mia³y illity i ich struktury mieszano-pakietowe. W kilku próbkach stwierdzono niewielk¹ iloœæ chlorytów, jednak przewa¿nie wystêpuj¹cych w interstra-tyfikowanych strukturach z wermikulitem. Allochtoniczny materia³ osadów dennych w kompleksie jezior Wdzydze pochodzi³ przede wszystkim z erozji pod³o¿a zlewni przez wiatr i wody opadowe oraz z rozmycia koryta rzek, g³ównie Wdy. Nie wszêdzie jednak proces ten przebiega³ w jedna-kowy sposób, co odzwierciedla przestrzenne zró¿nicowa-nie osadów, w których dominowa³a gytia ilasto-wapienna.
Badania petroarcheologiczne i petroarchitektoniczne
romañskich koœcio³ów w Inow³odzu i ¯arnowie
Marcin Krystek
1Koœcio³y w Inow³odzu i ¯arnowie zosta³y objête poli-dyscyplinarnym programem badañ nad pocz¹tkami budownictwa murowanego na obszarze centralnej Polski, którym kieruje prof. dr hab. Leszek Kajzer z Instytutu Archeologii Uniwersytetu £ódzkiego. Do zespo³u badawczego nale¿¹ m.in. archeolodzy i architekci z Regio-nalnego Oœrodka Badañ i Dokumentacji Zabytków w £odzi. Celem petrologicznego kierunku badañ by³o znale-zienie odpowiedzi na najczêœciej stawiane pytania dotycz¹ce: identyfikacji, aplikacji i proweniencji
zastoso-wanych w budowlach surowców skalnych. Materia³ pobie-rano z murów oraz detali architektonicznych (czêsto pochodzi³ on z próbek pozyskanych podczas wczeœniej-szych prac archeologicznych). Z próbek pobranych z inow³odzkiego koœcio³a wykonano 23 p³ytki cienkie, nato-miast z ¿arnowieckiego 47. Czêœæ odkrytych p³ytek cien-kich oraz pozosta³ych od³upków poddano badaniom z wykorzystaniem elektronowego mikroskopu skaningowe-go w Pracowni Badañ Materia³owych Wydzia³u Fizyki i Informatyki Stosowanej Uniwersytetu £ódzkiego.
304
Przegl¹d Geologiczny, vol. 57, nr 4, 2009
Ryc. 1. Koœció³ romañski (prze³om XI i XII w.) p.w. œw. Idziego w Inow³odzu k. Tomaszowa Mazowieckiego. U podnó¿a œwi¹tyni znajduj¹ siê niewielkie, zaroœniête ³omiki piaskowca. Fot. M. Krystek
