Dolnokredowy oraz dolnojurajski zbiornik wód geotermalnych na Ni¿u Polskim
Wojciech Górecki
1, Marek Hajto
1, Wojciech Strzetelski
1, Andrzej Szczepañski
1Lower Cretaceous and Lower Jurassic aquifers in the Polish Lowlands. Prz. Geol., 58: 589–593.
A b s t r a c t . Regional analysis of the Mesozoic and Paleozoic geothermal aquifers in the Polish Lowlands indicates that hot waters accumulated in Lower Creta-ceous and Lower Jurassic deposits should be given prior-ity in practical utilization. Crucial for this purpose are: high level of the geological recognition of the aquifers, occurrence of thick reservoir rocks, high water discharge, relatively high temperatures, particularly in the Lower Jurassic aquifer, and relatively low costs of drilling the production and injection wells. The Lower Jurassic and Lower Cretaceous water-bearing layers are represented by sandstone com-plexes with very good reservoir properties. This is favourable for high water discharge, which has beneficial influence on economical justification of construction of geothermal plants. The above findings have been confirmed by the so-far geothermal investments, among others the geothermal plants in Pyrzyce and Stargard Szczeciñski, which utilize geothermal waters from the Lower Jurassic aquifer. Other plants, located in Uniejów and Mszczonów, central Poland, utilize waters from the Lower Cretaceous aquifer.
Keywords: geothermal energy, Lower Cretaceous aquifer, Lower Jurassic aquifer, Polish Lowlands
Dolnojurajskie poziomy wodonoœne charakteryzuj¹ siê najwiêkszymi zasobami dyspozycyjnymi wœród analizo-wanych zbiorników wód geotermalnych na Ni¿u Polskim.
Zasoby te wynosz¹ 1,88 × 1018 J/rok, co odpowiada
4,48 × 107TOE/rok (Górecki, 2006)2. Zasoby
dyspozycyj-ne edyspozycyj-nergii geotermaldyspozycyj-nej w zbiorniku dolnokredowym s¹
ni¿sze i wynosz¹ 3,95 × 1017J/rok, co odpowiada wartoœci
9,43 × 106TOE/rok. Jednak dolnokredowe ska³y
zbiorni-kowe wystêpuj¹ stosunkowo p³ytko i wody geotermalne s¹ dostêpne przy zachowaniu proporcjonalnie niskiego ryzy-ka poszukiwawczego. Wody dolnokredowe charakteryzuj¹ siê optymalnymi parametrami, takimi jak: wysokie wydaj-noœci, niska mineralizacja i wzglêdnie wysokie temperatu-ry. W niektórych strefach eksploatacja mo¿e byæ prowadzona w warunkach ciœnienia artezyjskiego.
Rozwój sedymentacyjny i tektoniczny basenu mezozo-icznego Ni¿u Polskiego determinowa³ pionow¹ i poziom¹ zmiennoœæ parametrów zbiornikowych oraz wp³ywa³ na odmienne warunki hydrodynamiczne kr¹¿enia wód w ró¿-nych strefach zbiorników.
Celem niniejszego artyku³u jest syntetyczne przedsta-wienie rozk³adu podstawowych parametrów hydrogeolo-gicznych i geotermicznych dolnokredowego oraz dolno-jurajskiego zbiornika wód termalnych na tle regionalnej budowy geologicznej i wykszta³cenia litologicznego profili geologicznych na Ni¿u Polskim, warunkuj¹cych mo¿liwoœci wystêpowania wód termalnych na obszarze stanowi¹cym ok. 80% powierzchni kraju. Dotychczasowe prace badawcze z zakresu geologii, hydrogeologii oraz geotermiki rejonu Ni¿u Polskiego, potwierdzone szeregiem projektów oraz inwestycji, wskazuj¹, ¿e kompleksowe wykorzystanie wód termalnych w tym rejonie powinno, w pierwszej kolejnoœci, opieraæ siê na potencjale zakumulowanym w zbiornikach dol-nej kredy i doldol-nej jury, zarówno w zakresie zastosowañ w ciep³ownictwie, jak i w balneoterapii i rekreacji.
Geotermalny zbiornik dolnojurajski
Warstwy wodonoœne w utworach jury dolnej tworz¹ drobno- lub ró¿noziarniste piaski i piaskowce o zmiennej mi¹¿szoœci, przewarstwione s³abo- lub nieprzepuszczalny-mi i³owcanieprzepuszczalny-mi, i³owcanieprzepuszczalny-mi piaszczystynieprzepuszczalny-mi, mu³owcanieprzepuszczalny-mi i mu-³owcami piaszczystymi. Mimo znacznego zró¿nicowania w profilu pionowym oraz zmiennej ci¹g³oœci rozprzestrze-nienia poziomego i licznych zmian litofacjalnych mo¿na uznaæ, ¿e wody podziemne wystêpuj¹ce w przepuszczal-nych utworach dolnojurajskich tworz¹ hydrodynamicznie jeden zbiornik (Szczepañski, 2006) – vide rycina 1.
Warstwy wodonoœne w utworach jury dolnej stanowi¹ kompleksy piaskowcowe hetangu, synemuru, pliensbachu i toarku górnego. Kompleksem izoluj¹cym o zasiêgu regio-nalnym s¹ i³owcowo-mu³owcowe utwory toarku dolnego (Strzetelski, 1990; Feldman-Olszewska, 2006).
Piaszczysto-mu³owcowo-ilaste utwory dolnej jury
zaj-muj¹ na Ni¿u Polskim powierzchniê 160 400 km2.
Osa-dy dolnojurajskie rozwija³y siê w trzech zasadniczych subbasenach: szczeciñsko-pomorskim, mogileñsko-³ódz-kim i pomorsko-kujawsko-warszawsmogileñsko-³ódz-kim. Wp³yw na ich wspó³czesne po³o¿enie wywar³y inwersyjne ruchy tekto-niczne fazy m³odokimeryjskiej (jura/kreda), a przede wszystkim fazy laramijskiej, które przekszta³ci³y bruzdê œrodkowo-polsk¹ w wa³ kujawsko-pomorski. W tej czêœci obszaru ods³oniête i zerodowane kompleksy dolnojurajskie wystêpuj¹ pod bezpoœrednim przykryciem utworów paleo-geñskich i neopaleo-geñskich lub wrêcz czwartorzêdowych. S¹ one zasilane poprzez infiltracjê opadów atmosferycznych.
G³êbokoœæ po³o¿enia stropu utworów dolnej jury zmie-nia siê w szerokim przedziale (ryc. 2). Najwiêksze
g³êbo-koœci wystêpuj¹ w centralnych strefach niecek:
mogileñsko-³ódzkiej (od –1500 do –3900 m), szczeciñskiej (od –1500 do –2800 m), warszawskiej (od –1500 do –2900 m) oraz w po³udniowo-wschodniej czêœci niecki pomorskiej (od –1500 do –1900 m).
Ogólny rozk³ad sumarycznej mi¹¿szoœci utworów wodonoœnych jest podobny do rozk³adu ca³kowitej mi¹¿szoœci utworów jury dolnej. Sumaryczna mi¹¿szoœæ warstw zawodnionych zmienia siê w bardzo szerokim zakresie 10–650 m.
W. Górecki M. Hajto W. Strzetelski A. Szczepañski
1
Wydzia³ Geologii Geofizyki i Ochrony Œrodowiska, Akademia Górniczo-Hutnicza; al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków; mhajto@agh.edu.pl, wgorecki@agh.edu.pl, aszczep@agh.edu.pl
2
TOE – tona oleju ekwiwalentnego – równowa¿nik jednej metrycznej tony ropy naftowej o wartoœci opa³owej równej 41,868 kJ/kg
T2 K2 T1 J1 J2 T3 Z Z T1 T3 T2 J1 J2 J3 Kz J3 GIDLE-5 ¯ERECHOW A-1 SZWEJKI-IG3 SZWEJKI-1 ¯YRÓW -1 CZACHÓWEK-1 KO£BIEL-1 KA£USZYN-1 T1 T2 J1 J2 J3 Z K1+2 antyklina Gomunic Gomunice Anticline antyklina Sulejowa Sulejow Anticline antyklina Gielniowa Goleniów Anticline synklina Tomaszowa Mazowieckiego Tomaszów Mazowiecki Syncline K1+2 [m n.p.m.] [m a.s.l.] [m n.p.m.] [m a.s.l.] SW NE
II
II
-1000 -1000 -2000 -2000 -3000 -3000 -4000 -4000 0 0 -5000 -5000 -6000 -6000 0 15 30 km 50 80 NIECKA W ARSZA WSKA W ARSA W TROUGH W A £ KUJA WSKI KUJA WY SWELL NIECKA MOGILEÑSKO-£ÓDZKA MOGILNO-£ÓD TROUGH T3 BASZYN-1 S£UPIA-1 WILKONICZKI-1 POGORZELA-6 POGORZELA-2 BU£AKÓW -1 JAROCIN-7 RADLIN-22 RADLIN-19 RADLIN-5 KOMORZE-1 WILCZNA-1 BYCZYNA-1 [m n.p.m.] [m a.s.l.] SW poduszka solna Tr zem¿ala Tr zem¿al salt pillow s³up solny Gop³a Gop³o diapir poduszka solna Konar Konar y salt pillow poduszka solna Ciechocinka Ciechocinek salt pillow 50 80 J1 T3 T1 Z J3 J2 K1 T3 K2 J1 T1 Z T3 T1 Z T2 T2 T2 K1 J3 J2 0I
NIECKA W ARSA W A £ KUJA WSKI KUJA WY SWELL NIECKA MOGILEÑSKO-£ÓDZKA MOGILNO-£ÓD TROUGH MONOKLINA PRZEDSUDECKA FORE-SUDETIC MONOCLINE NIECKA P£OCKA -1000 -2000 -3000 -4000 0 -5000 -6000 -7000 -8000 50 kreda górna Upper Cretaceous K2 trias górny Upper Triassic T3 trias œrodkowy Middle Triassic T2 kreda dolna Lower Cretaceous K1 trias dolny Lower Triassic T1 jura dolna Lower Jurassic J1 jura górna Upper Jurassic J3 jura œrodkowa Middle Jurassic J2 cechsztyn Zechstein Z kreda dolna i górna Lower & Upper Cretaceous K1+2 kenozoik Cenozoic Kz geoizoterma [ geoisotherm [ °C] °C] R yc. 1. Przekroje geologiczne przez utwory Ni¿u Polskiego Fig. 1. Geological cross-sections through the Polish LowlandsNajwiêksze mi¹¿szoœci utworów wodonoœnych wystêpuj¹ na obszarze wa³u pomorsko-kujawskiego (150–650 m) oraz w centralnej czêœci niecki szczeciñskiej (300–500 m), we wschodniej i zachodniej czêœci niecki mogileñsko-³ódz-kiej (150–250 m), w zachodniej czêœci niecki pomorsko--warszawskiej (200–500 m) i pó³nocnej oraz pó³nocno--wschodniej czêœci monokliny przedsudeckiej (200–300 m). W œrodkowej czêœci wa³u pomorskiego sumaryczna mi¹¿szoœæ warstw wodonoœnych siêga 150–200 m.
Najni¿sze wartoœci sumarycznej mi¹¿szoœci warstw wodonoœnych wystêpuj¹ na obrze¿eniach zbiornika dolno-jurajskiego oraz w centralnej czêœci niecki mogileñ-sko-³ódzkiej, gdzie wynosz¹ 10–100 m.
Temperatury wód termalnych s¹ œciœle powi¹zane z g³êbokoœci¹ ich wystêpowania. Bior¹c pod uwagê tempera-turê wód, optymalne warunki akumulacji w obrêbie zbiornika jury dolnej wystêpuj¹ na g³êbokoœciach przekraczaj¹cych 2000 m. Wody z³o¿owe o temperaturze 40–80°C wystêpuj¹ nieomal na ca³ym obszarze niecki szczeciñskiej i mogileñ-sko-³ódzkiej oraz warszawskiej. W pó³nocnej czêœci mono-kliny przedsudeckiej, centralnej czêœci niecki pomorskiej i niecki miechowskiej oraz lokalnie na obszarze wa³u kujaw-skiego temperatura wód z³o¿owych w stropie utworów jury dolnej mo¿e siêgaæ 40–50°C (ryc. 2).
Wód geotermalnych o najwy¿szych temperaturach rzê-du 120–150°C mo¿emy oczekiwaæ w kompleksach wodo-noœnych dolnej jury w osiowej czêœci niecki ³ódzkiej na pó³noc i pó³nocny wschód od Konina (ryc. 2).
Mineralizacja wód zwi¹zanych z utworami dolnojuraj-skimi zmienia siê w œcis³ej zale¿noœci od g³êbokoœci ich wystêpowania. W strefach zasilania w obrêbie wychodni w peryferyjnych czêœciach jednostek strukturalnych
mine-ralizacja nie przekracza wartoœci 2 g/dm3. Najwiêksz¹
mineralizacjê stwierdzono w osiowych czêœciach niecki
³ódzkiej (do ponad 200 g/dm3), szczeciñskiej i warszawskiej
(do ponad 100 g/dm3). W ca³ym zbiorniku dolnojurajskim
dominuje wystêpowanie wód geotermalnych o
mineraliza-cji w granicach 10–100 g/dm3.
Przewodnoœæ warstw wodonoœnych w dolnojurajskim zbiorniku wód termalnych na wiêkszoœci obszaru
przekra-cza wartoœci rzêdu 2,0 × 10–3
m2
/s. Najwy¿szymi przewod-noœciami cechuj¹ siê ska³y buduj¹ce poziomy wodonoœne
wa³u kujawskiego – do 16,50 × 10–3m2/s oraz w zachodniej
i centralnej czêœci niecki warszawskiej, niecki pomorskiej
i szczeciñskiej – do 13,0 × 10–3m2/s. Przewodnoœæ warstw
wodonoœnych obni¿a siê ku peryferiom zbiornika dolno-jurajskiego. 54 00° ' 53 00° ' 52 00° ' 51 00° ' 50 00° ' 49 00° ' 54 00° ' 53 00° ' 52 00° ' 51 00° ' 50 00° ' 49 00° ' 14 00° ' 15 00° ' 16 00° ' 17 00° ' 18 00° ' 19 00° ' 20 00° ' 21 00° ' 22 00° ' 23 00° ' 24 00° ' 14 00° ' 15 00° ' 16 00° ' 17 00° ' 18 00° ' 19 00° ' 20 00° ' 21 00° ' 22 00° ' 23 00° ' 24 00° ' Œwinoujœcie Ko³obrzeg Bia³ogard Stargard Szczeciñski Szczecinek Wa³cz Dobiegniew Kostrzyñ Szamotu³y Œwiebodzin Krosno Odrzañskie Nowa Sól G³ogów ¯agañ Lubin Boles³awiec Zgorzelec K³odzko Nysa Brzeg Racibórz Rybnik Kêpno Ostrów Wlkp. Rawicz Gniezno Wieluñ Ko³o Inowroc³aw Grudzi¹dz Chojnice Koœcierzyna Tczew Lêbork £eba Gdynia Bartoszyce Malbork Kwidzyñ Ostróda Szczytno Brodnica Sierpc P³oñsk Przasnysz Kutno Sochaczew £owicz Tomaszów Maz. Skar¿ysko Kamienna Ostrowiec Œw. Jêdrzejów Rabka Zakopane Gorlice Jas³o Sanok Jaros³aw Mielec Nisko Sandomierz Tomaszów Lub. Krasnystaw Miñsk Maz. Wyszków
Ostrów Maz. Bielsk Podlaski M³awa Augustów W³odawa Pleszew SKIERNIEWICE CIECHANÓW OSTRO£ÊKA £OM¯A WARSZAWA P£OCK W£OC£AWEK SIEDLCE TORUÑ BYDGOSZCZ PI£A POZNAÑ KONIN GORZÓW WLKP. SZCZECIN KOSZALIN LESZNO ZIELONA GÓRA LEGNICA WROC£AW JELENIA GÓRA WA£BRZYCH OPOLE CZÊSTOCHOWA PIOTRKÓW TRYB. KATOWICE BIELSKO-BIA£A KALISZ £ÓD SIERADZ ELBL¥G S£UPSK GDAÑSK OLSZTYN RADOM KIELCE TARNOBRZEG TARNÓW KRAKÓW KROSNO RZESZÓW NOWY S¥CZ PRZEMYŒL ZAMOŒÆ CHE£M LUBLIN BIA£A PODLASKA BIA£YSTOK SUWA£KI -1000 60
izohipsy stropu utworów jury dolnej [m n.p.m.]
isohypses of the top surface of Lower Jurassic series [m a.s.l.]
uskoki faults
linie zasiêgu utworów jury dolnej extent of Lower Jurassic series
wa¿niejsze miasta main cities
0 50 100 km
izotermy stropu utworów jury dolnej [ C]°
isotherms at the top surface of Lower Jurassic series [ C]°
-4000 -3500 -3000 -2500 -2000 -1500 -1000 -500 0 [m n.p.m.] [m a.s.l.] WARSZAWA
Ryc. 2. Rozk³ad temperatury na tle mapy strukturalnej stropu zbiornika jury dolnej na Ni¿u Polskim
wspó³czynników filtracji wahaj¹ siê w przedziale
10–7–10–11m/s. Drug¹ grupê ska³ dolnojurajskich
(drobno-i œredn(drobno-ioz(drobno-iarn(drobno-iste p(drobno-iaskowce oraz p(drobno-iask(drobno-i) mo¿na traktowaæ jako utwory zbiornikowe i przepuszczalne, gdy¿ cechuj¹ siê wspó³czynnikami porowatoœci otwartej 0,15–0,33 i wspó³czynnikami ods¹czalnoœci 0,08–0,22; a wartoœci wspó³czynników filtracji tej grupy ska³ mieszcz¹ siê w gra-nicach 10–5
–10–7 m/s.
Najwiêkszych wydajnoœci z dolnojurajskich ska³
wodo-noœnych (do 550 m3/h) nale¿y siê spodziewaæ we
wschod-niej czêœci niecki ³ódzkiej. Wydajnoœci 200–400 m3/h
wystêpuj¹ prawie na ca³ym obszarze niecki szczeciñskiej i mogileñskiej, w zachodniej czêœci niecki ³ódzkiej, na wale kujawskim i w centralnych obszarach niecek pomor-sko-warszawskiej i miechowskiej. Na obszarze wa³u
pomorskiego mo¿na oczekiwaæ wydajnoœci rzêdu
100–200 m3
/h, a w centralnej czêœci niecki mogileñ-sko-³ódzkiej wydajnoœæ pojedynczego otworu
geotermal-nego mo¿e osi¹gaæ wartoœæ 25–150 m3/h.
Na pozosta³ych obszarach zbiornika wydajnoœci z pojedynczego otworu przypuszczalnie nie przekrocz¹
100 m3
/h i bêd¹ mala³y zgodnie z kierunkiem wyklinowy-wania siê utworów jury dolnej.
Geotermalny zbiornik dolnokredowy
Powierzchnia dolnokredowego zbiornika wód
geoter-malnych wynosi oko³o 127 900 km2
, co stanowi 41% powierzchni Polski. Dolnokredowy zbiornik geotermalny mo¿na traktowaæ jako jeden poziom wodonoœny (Szczepañ-ski, 1990). Zbudowany jest on z kompleksu nieci¹g³ych,
naprzemianleg³ych warstw piaszczystych,
piaszczy-sto-marglistych i piaszczysto-mu³owcowych,
wyka-zuj¹cych zró¿nicowan¹ przepuszczalnoœæ i lokalnie
kontaktuj¹cych siê hydraulicznie. Zbiornik ten cechuje siê ³¹cznoœci¹ hydrauliczn¹ zarówno z ni¿ej le¿¹cymi pozio-mami wodonoœnymi jury, jak i z nadleg³ymi utworami wêglanowymi kredy górnej. Wa³ pomorsko-kujawski, wzd³u¿ obydwu swoich krawêdzi po stronie po³udnio-wo-zachodniej i pó³nocno-wschodniej, stanowi istotn¹ strefê zasilania, a tak¿e drena¿u (Szczepañski, 1995). Stref¹ zasilania w wody jest tak¿e obrze¿enie Gór Œwiêto-krzyskich oraz sk³on platformy wschodnioeuropejskiej.
Zasadniczymi poziomami wodonoœnymi kredy dolnej s¹ piaskowce zbiornikowe formacji bodzanowskiej, uszczelnio-ne ilasto-mu³owcowymi utworami formacji w³oc³awskiej, piaskowce ogniwa pagórczañskiego (apt) oraz piaskowce ogniwa kruszwickiego (alb dolny i œrodkowy) najwy¿szej czêœci formacji mogileñskiej. Uszczelnione s¹ one margli-sto-wêglanowymi utworami albu górnego. Strop utworów kredy dolnej zalega na rzêdnych zmiennych w granicach od ok. 250 m n.p.m. w rejonie Czêstochowy i Kalisza, do ponad –2500 m n.p.m. w rejonie znajduj¹cym siê na pó³nocny wschód od Konina (ryc. 3). Najwiêksze g³êbokoœci wystêpo-wania stropu tych utworów s¹ rejestrowane w centralnych czêœciach niecki szczeciñskiej i mogileñsko-³ódzkiej (rzêdna poni¿ej –1000 m n.p.m.). Na podobnych rzêdnych uk³ada siê powierzchnia stropu utworów dolnokredowych w niecce warszawskiej i lubelskiej. We wszystkich wymienionych jed-nostkach strukturalnych strop utworów kredy dolnej podnosi
w niecce mogileñskiej oraz w pó³nocno-wschodniej czêœci niecki ³ódzkiej, nieco ni¿sze w po³udniowo-zachodniej czêœci niecki warszawskiej. Mi¹¿szoœci utworów wodo-noœnych malej¹ ku peryferyjnym strefom zbiornika.
W dominuj¹cym obszarze zbiornika dolnokredowego wystêpuj¹ wody o temperaturach w przedziale 20–40°C (ryc. 3). W rejonach Skierniewice–P³ock, pó³nocno--zachodniej czêœci niecki ³ódzkiej (rejon Konina) oraz w pó³nocno-zachodniej czêœci niecki szczeciñskiej mo¿na spodziewaæ siê wy¿szych temperatur wód, do 50–60°C. Wystêpowanie najwy¿szych temperatur w stropie utworów dolnej kredy stwierdza siê w rejonie Konina (zw³aszcza w kierunku pó³nocnym i pó³nocno-zachodnim od miasta), gdzie osi¹ga wartoœci przewy¿szaj¹ce 90°C (ryc. 3).
Mineralizacja wód podziemnych wystêpuj¹cych w stro-powych warstwach kredy dolnej zmienia siê od stref wychodni, ku partiom centralnym jednostek struktural-nych. W strefach wychodni osadów starszych od
paleoge-nu mineralizacja wód spada poni¿ej 2 g/dm3
, wzrastaj¹ z kierunkiem przep³ywu wód i z g³êbokoœci¹ do 20, a lokal-nie nawet powy¿ej 50 (w rejonach Konina i Mogilna), czy
ponad 100 g/dm3 (niecka szczeciñska). Najbardziej
wys³odzone dolnokredowe wody podziemne wystêpuj¹
w granicach wa³u kujawskiego (0,5–10 g/dm3
), po³udnio-wo-wschodniej czêœci niecki warszawskiej, w niecce mie-chowskiej oraz w po³udniowo-wschodniej i zachodniej czêœci niecki mogileñsko-³ódzkiej.
Przewodnoœæ hydrauliczna warstw wodonoœnych
utworów dolnej kredy jest zmienna. Zdecydowanie najni¿-szymi przewodnoœciami cechuj¹ siê warstwy wodonoœne wype³niaj¹ce nieckê lubelsk¹, wyniesienie ³ukowsko--hrubieszowskie, obni¿enie podlaskie, wyniesienie mazur-sko-suwalskie, pó³nocno-zachodni¹ czêœæ niecki pomor-skiej oraz nieckê szczeciñsk¹ i miechowsk¹ (poni¿ej 0,50 × 10–3
m2
/s). Najwy¿sze wartoœci przewodnoœci warstw wodonoœnych wystêpuj¹ w granicach wa³u kujawskiego
i wa³u pomorskiego (ponad 1,0 × 10–3m2/s, lokalnie nawet
ponad 3,0 × 10–3m2/s) oraz niecki ³ódzkiej i mogileñskiej,
w granicach 1,0–5,0 × 10–3
m2 /s).
Œredni wspó³czynnika filtracji utworów wodonoœnych dolnej kredy, obliczony na podstawie próbnych pompowañ wykonanych w studniach g³êbinowych i otworach
wiertni-czych (91 oznaczeñ), wynosi 2,13 ×10–5m/s (œredni
harmo-niczna). W rejonie £odzi, na obszarze najbardziej intensywnego poboru wód z utworów dolnej kredy, œredni
wspó³czynnik filtracji wynosi 2,4 × 10–5m/s.
W niecce mogileñsko-³ódzkiej wspó³czynnik filtracji, okreœlony na podstawie wyników próbnych pompowañ
wykonanych w g³êbokich otworach, wynosi od 1,3 × 10–7
do 2,9 × 10–5
m/s, w niecce warszawskiej od 2,26 × 10–6
do
6,05 × 10–5m/s, a ³¹cznie w niecce lubelskiej i na
wyniesie-niu zrêbowym podlasko-lubelskim zawiera siê w
przedzia-le od 2,94 × 10–8do 1,38 × 10–5m/s (œr. 3,94 × 10–6m/s).
Wydajnoœci otworów ujmuj¹cych wody geotermalne zbiornika dolnej kredy wahaj¹ siê w granicach od poni¿ej
25 m3/h, do ponad 200 m3/h. Wysokich wydajnoœci
poten-cjalnych dubletów geotermalnych (powy¿ej 100 m3/h)
mo¿na spodziewaæ siê w granicach wa³u kujawskiego
i pomorskiego (lokalnie do 200 m3/h) oraz w rejonie niecki
mogileñsko-³ódzkiej, lokalnie ponad 300 m3
Wnioski
Regionalna analiza zbiorników wód geotermalnych na Ni¿u Polskim wskazuje, ¿e wykorzystanie energii do celów ciep³owniczych, technologicznych, balneologicz-nych i rekreacyjbalneologicz-nych opieraæ siê bêdzie w najbli¿szych latach na zasobach dolnojurajskiego i dolnokredowego zbiornika hydrogeotermalnego.
Warstwy wodonoœne w utworach jury dolnej i kredy dolnej stanowi¹ kompleksy piaskowcowe o wysokich parametrach zbiornikowych. Sprzyja to u¿ytkowaniu du¿ych wydajnoœci, co wp³ywa pozytywnie na ekonomicz-nie uzasadnione budowy zak³adów geotermalnych. Powy¿sze fakty potwierdzaj¹ dotychczas realizowane inwestycje geotermalne, w tym zak³ady geotermalne w Pyrzycach i Stargardzie Szczeciñskim, które wykorzy-stuj¹ wody geotermalne zbiornika jury dolnej. Dwa kolejne zak³ady zlokalizowane w Polsce centralnej, w Uniejowie i Mszczonowie, pozyskuj¹ wody z dolnokredowego zbior-nika geotermalnego.
Perspektywicznoœæ utworów kredy dolnej potwierdza wykonany wed³ug projektu zespo³u Akademii
Górni-czo-Hutniczej (Górecki i in., 2000) otwór Poddêbice 1, w którym na g³êbokoœci 1967–2050 m uzyskano przyp³yw wody geotermalnej o temperaturze 71°C,
mine-ralizacji 0,4 g/dm3i wydajnoœci 125 m3/h w warunkach
artezyjskich.
Literatura
GÓRECKI W., HAJTO M. & KUNIAK T. 2000 – Projekt prac geologicznych dla rozpoznania z³ó¿ geotermalnych w rejonie miasta Poddêbice. Arch. Katedry Surowców Energetycznych AGH, Kra-kowie.
GÓRECKI W. (red.) 2006 – Atlas zasobów geotermalnych na Ni¿u Polskim – formacje mezozoiku. Wyd. AGH, Kraków.
STRZETELSKI W. 1990 – Geologiczna charakterystyka zbiorników wód geotermalnych na Ni¿u Polskim. [W:] Górecki W. (red.) Atlas wód geotermalnych Ni¿u Polskiego. Arch. Katedry Surowców Energe-tycznych AGH, Kraków: 49–55.
SZCZEPAÑSKI A. 1990 – Warunki hydrotermalne dolnojurajskiego i dolnokredowego zbiornika geotermalnego – zbiornik dolnokredowy. [W:] Górecki W. (red.) Atlas wód geotermalnych Ni¿u Polskiego. Arch. Katedry Surowców Energetycznych AGH, Kraków: 316–122. SZCZEPAÑSKI A. 1995 – Zbiornik dolnokredowy – warunki hydro-termalne. [W:] Górecki W. (red.) Atlas zasobów energii geotermalnej na Ni¿u Polskim. Wyd. AGH, Kraków: 13.
Praca wp³ynê³a do redakcji 17.03.2010 r. Po recenzji akceptowano do druku 27.04.2010 r.
54 00° ' 53 00° ' 52 00° ' 51 00° ' 50 00° ' 49 00° ' 54 00° ' 53 00° ' 52 00° ' 51 00° ' 50 00° ' 49 00° ' 14 00° ' 15 00° ' 16 00° ' 17 00° ' 18 00° ' 19 00° ' 20 00° ' 21 00° ' 22 00° ' 23 00° ' 24 00° ' 14 00° ' 15 00° ' 16 00° ' 17 00° ' 18 00° ' 19 00° ' 20 00° ' 21 00° ' 22 00° ' 23 00° ' 24 00° ' Œwinoujœcie Ko³obrzeg Bia³ogard Stargard Szczeciñski Szczecinek Wa³cz Dobiegniew Kostrzyñ Szamotu³y Œwiebodzin Krosno Odrzañskie Nowa Sól G³ogów ¯agañ Lubin Boles³awiec Zgorzelec K³odzko Nysa Brzeg Racibórz Rybnik Kêpno Ostrów Wlkp. Rawicz Gniezno Wieluñ Ko³o Inowroc³aw Grudzi¹dz Chojnice Koœcierzyna Tczew Lêbork £eba Gdynia Bartoszyce Malbork Kwidzyñ Ostróda Szczytno Brodnica Sierpc P³oñsk Przasnysz Kutno Sochaczew £owicz Tomaszów Maz. Skar¿ysko Kamienna Ostrowiec Œw. Jêdrzejów Rabka Zakopane Gorlice Jas³o Sanok Jaros³aw Mielec Nisko Sandomierz Tomaszów Lub. Krasnystaw Miñsk Maz. Wyszków
Ostrów Maz. Bielsk Podlaski M³awa Augustów W³odawa Pleszew SKIERNIEWICE CIECHANÓW OSTRO£ÊKA £OM¯A WARSZAWA P£OCK W£OC£AWEK SIEDLCE TORUÑ BYDGOSZCZ PI£A POZNAÑ KONIN GORZÓW WLKP. SZCZECIN KOSZALIN LESZNO ZIELONA GÓRA LEGNICA WROC£AW JELENIA GÓRA WA£BRZYCH OPOLE CZÊSTOCHOWA PIOTRKÓW TRYB. KATOWICE BIELSKO-BIA£A KALISZ £ÓD SIERADZ ELBL¥G S£UPSK GDAÑSK OLSZTYN RADOM KIELCE TARNOBRZEG TARNÓW KRAKÓW KROSNO RZESZÓW NOWY S¥CZ PRZEMYŒL ZAMOŒÆ CHE£M LUBLIN BIA£A PODLASKA BIA£YSTOK SUWA£KI -1000 60
izohipsy stropu utworów kredy dolnej [m n.p.m.]
isohypses of the top surface of Lower Cretaceous series [m a.s.l.]
uskoki faults
linie zasiêgu utworów kredy dolnej extent of Lower Cretaceous series
wa¿niejsze miasta main cities
0 50 100 km
izotermy stropu utworów kredy dolnej [ C]°
isotherms at the top surface of Lower Cretaceous series [ C]°
-3000 -2500 -2000 -1500 -1000 -500 0 [m n.p.m.] [m a.s.l.] WARSZAWA
Ryc. 3. Rozk³ad temperatury na tle mapy strukturalnej stropu zbiornika kredy dolnej na Ni¿u Polskim
