Paleozoiczny magmatyzm krawêdziowych czêœci bloku ma³opolskiego
i górnoœl¹skiego
Jolanta Markiewicz*
Liczne i ró¿norodne przejawy magmatyzmu, stwier-dzone na podstawie wierceñ, na obszarze miêdzy Lubliñcem a Krakowem, ogólnie s¹ zwi¹zane ze stref¹ przesuwcz¹ Kra-ków–Lubliniec oddzielaj¹c¹ blok ma³opolski od bloku gór-noœl¹skiego.
Nasilenie zjawisk magmowych w krawêdziowych czê-œciach obu wymienionych bloków zosta³o potwierdzone obec-noœci¹ ska³ magmowych w ponad 250 otworach wiertniczych.
S¹ one reprezentowane przez urozmaicony zespó³ ska³ kwaœnych obojêtnych i zasadowych. Zgodnie z systema-tyk¹ zalecan¹ przez Podkomisjê do Spraw Systematyki Ska³ Magmowych IUGS (Le Maitre i in., 1989) wyró¿nio-no granitoidy (g³ównie grawyró¿nio-nodioryty, rzadziej granity), dacytoidy (dacyty i ryolity), diabazy, gabra, lamprofiry, trachyandezyty i trachity potasowe (Markiewicz, 1998). Wystêpowanie tak zró¿nicowanego petrograficznie gene-tycznie i wiekowo zespo³u ska³ intruzyjnych jest wi¹zane z aktywnoœci¹ tektoniczn¹ strefy Kraków–Lubliniec (¯aba, 1996). Dominuj¹ce znaczenie w ewolucji badanego obsza-ru ma paleozoiczny magmatyzm granitoidowy i jego sub-wulkaniczne odpowiedniki.
Celem prowadzonych prac by³o okreœlenie, na podstawie badañ petrograficznych i geochemicznych, zró¿nicowania kwaœnych i zasadowych ska³ magmowych (granitoidów, porfi-rów, diabazów) z otworów wiertniczych zlokalizowanych w krawêdziowych czêœciach bloku górnoœl¹skiego i ma³opol-skiego z rejonów ich najliczniejszego wystêpowania.
Intruzje granitoidowe zosta³y rozpoznane w kilku rejo-nach (Myszków–Mrzyg³ód, Zawiercie, Pilica, Dolina Bêd-kowska) wzd³u¿ strefy tektonicznej K-L wy³¹cznie w krawêdziowej czêœci bloku ma³opolskiego. Intruzje te mog¹ byæ traktowane jako kopu³y pojedynczych plutonów kon-centruj¹cych siê wzd³u¿ g³êbokich roz³amów, ci¹gn¹cych siê równolegle do strefy K-L i zalegaj¹cych na g³êbokoœci ok. 1–2 km lub apikalne strefy granitoidowego batolitu. Z ich wystêpowaniem wi¹¿e siê mineralizacja miedzio-wo-molibdenowa i wolframowa typu z³ó¿ porfirowych.
Z dotychczasowych badañ wynika, ¿e w brze¿nej czê-œci bloku górnoœl¹skiego nieobecny jest plutonizm granito-idowy. Licznie wystêpuj¹ natomiast kwaœne utwory subwulkaniczne, ogólnie okreœlane jako porfiry. Doœæ licz-ne s¹ diabazy, lokalnie wystêpuj¹ gabra i lamprofiry.
Sub-wulkaniczne odmiany ska³ granitowych, lamprofiry i diabazy w obszarze bloku górnoœl¹skiego tn¹ ska³y od wendyjsko-kambryjskich po karboñskie. Natomiast pluto-niczne ska³y granitoidowe tkwi¹ zwykle w utworach wen-du–dolnego kambru; w rejonie Zawiercia rozcinaj¹ one równie¿ utwory ordowiku i syluru, a w rejonie Doliny Bêd-kowskiej bli¿ej nieokreœlone utwory dolnego paleozoiku.
Wyniki badañ petrochemicznych potwierdzi³y wapnio-wo-alkaliczny charakter granitoidów i ich subwulkanicznych odpowiedników (porfirów) oraz pierwotnie toleitowy che-mizm diabazów. Próby genetycznej klasyfikacji granitoidów (White & Chappal, 1977) na granity typu I (powsta³e ze Ÿród³a magmowego) i typu S (Ÿród³o osadowe) nie doprowa-dzi³y do rozstrzygniêcia ich genezy. G³ównie peraluminowy, miejscami lekko metaluminowy charakter granitoidów mo¿e œwiadczyæ, ¿e powsta³y one wskutek anateksis ska³ osado-wych w kolizji p³yt kontynentalnych. Za powy¿szym mo¿e przemawiaæ równie¿ ich pozycja na diagramach dyskrymina-cyjnych œrodowisk tektonicznych granitów opartych na rozk³adzie pierwiastków œladowych (Pearce i in., 1984).
Wyniki badañ geochemicznych wskazuj¹ na pokrewie-ñstwo ska³ granitoidowych z kilku rejonów ich wystêpowania oraz ich zwi¹zki genetyczne z porfirami. Zbli¿ony charakter zró¿nicowania geochemicznego cechuje diabazy z krawê-dziowej czêœci bloku ma³opolskiego i bloku górnoœl¹skiego. Problem genezy magmy (magm) z jakiej powsta³y g³ówne typy ska³ na obecnym etapie badañ pozostaje otwarty. W kolejnym etapie prac dla rozwi¹zania tych zagadnieñ wykorzystane zostan¹ wyniki badañ izotopo-wych (87 Sr/86 Sr,143 Nd/144 Nd). Literatura
Le MAITRE L.W., BATEMAN P., DUDEK A., KELLER J., LAMEYRE J., Le BAS M.J., SABINE P. A., SCHMID R., SORENSEN H., STRECKEISEN A., WOOLEY A.R. & ZANETTIN B. 1989 — A classification of igneous rocks and glossary of terms. Recommendations of the International Union of Geological Sciences Subcommision on the Systematics of Igneous Rocks. Blackwell Sc. Publ., Oxford.
MARKIEWICZ J. 1998 — Petrografia strefy apikalnej granitoidów mrzyg³odzkich. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 382: 5–30.
PEARCE J. A., HARRIS N.B.W. & TINDLE A. G. 1984 — Trace Ele-ment Discrimination Diagrams for the Tectonic Interpretation of Grani-tic rocks. Jour. Petr., 25: 956–983.
WHITE J.R. & CHAPPALL B. W. 1977 — Two contrasting granite types. Pacific Geology, 8: 173–174.
¯ABA J. 1996 — PóŸnokarboñska aktywnoœæ przesuwcza strefy granicz-nej bloków górnoœl¹skiego i ma³opolskiego. Prz. Geol., 44: 173–180.
Przejawy mineralizacji kruszcowej w utworach paleozoiku i prekambru,
w strefie kontaktu bloku górnoœl¹skiego i ma³opolskiego
Marek Markowiak*
Przejawy mineralizacji kruszcowej w utworachpale-ozoiku i prekambru wystêpuj¹ g³ównie na bloku
ma³opol-skim, wzd³u¿ strefy tektonicznej Kraków–Lubliniec. Jest to mineralizacja zró¿nicowana genetycznie i wystêpuj¹ca
Przegl¹d Geologiczny, vol. 50, nr 12, 2002
1212
*Oddzia³ Górnoœl¹ski, Pañstwowy Instytut Geologiczny, ul. Królowej Jadwigi 1, 41-200 Sosnowiec
