View of The first convention of the priests of the Polish Catholic Mission in France

_________________________________________________________

STUDIA POLONIJNE T. 33. Lublin 2012

MARIAN BRUDZISZ CSsR

PIERWSZE ZEBRANIE KSIE2Z3Y

POLSKIEJ MISJI KATOLICKIEJ WE FRANCJI

Wielka Emigracja popowstaniowa pod koniec XIX wieku kon´czyOa swój

zQywot. Zmartwychwstan´cy JeOowicki i Kajsiewicz, twórcy duszpasterstwa

polskiego w ParyzQu w 1836 r., juzQ nie prowadzili swojej dziaOalnos´ci; to

chlubna przeszOos´c´. Niewielka grupa emigrantów w wazQniejsze s´wieXta

religij-ne i narodowe nadal gromadziOa sieX w wynajmowanym kos´ciele pw. Matki

BozQej WniebowzieXtej. MOode pokolenie kon´ca XIX wieku, studiuj X

ace we

Francji, nie przejawiaOo religijnos´ci. Wspomniany kos´cióO nadal byO „sal X

a

katechetyczn X

a” parafii pw. s´w. Magdaleny. DbaOo o niego kilka rodów

mag-nackich, a rektorem (dyrektorem) „kos´cioOa polskiego” od 1903 r. byO

ks. Ludwik Postawka

_{, który obj X}

_{aO to stanowisko maj X}

_{ac 64 lata. We Francji}

przebywaO od 1865 r., a w ParyzQu od 1867 r. W kos´ciele s´w. Augustyna

DR MARIAN BRUDZISZ CSSR d czOonek MieXdzynarodowego ZespoOu autorów historii Redemptorystów; 30-523 Kraków, ul. Zamoyskiego 56.

1_{Leon Ludwik Postawka, ur. 10 kwietnia 1839; studia seminaryjne w Kielcach 1856-1861;} s´wieXcenia d 1862; od 1863 w Rzymie, gdzie studiowaO teologieX (dr) i prawo kanoniczne; 13 maja 1863 byO na audiencji u Piusa IX, podczas której wreXczyO relacje czterech biskupów polskich; od 1865 w Chateauneuf-sur-Loire, a od 1867 w ParyzQu, wikariusz w kos´ciele s´w. Augustyna; 1870-1871 byO kapelanem w armii francuskiej, otrzymuj Xac odznaczenie wojskowe; 1903-1922 byO rektorem kos´cioOa „polskiego”; zm. w Nicei 29 stycznia 1923. Zob. F. G e r-m a n, Postawka Leon (1839-1923), PSB, t. XXVII (1983), s. 698-700; B. P a n e k, Materia6y do dziejów Polskiej Misji Katolickiej we Francji, z. I: Ksie@zAa polscy w duszpasterstwie okre@gu paryskiego 1922-1929, Paris 1992, s. 87-88; H. ZQ a l i n´ s k i, Dzia6alnos´c´ duszpasterska ks. Leona Ludwika Postawki w wojnie francusko-pruskiej (1870-1871) i w czasie Komuny Paryskiej w s´wietle jego pamie@tników,w: Duchowien´stwo polskie w S´wiecie, red. A. i Z. Judyccy, Torun´ 2002, s. 396-400.

pracowaO jako wikariusz, gdzie opiekowaO sieX grup X

a Polaków. Gdy zostaO

rektorem, nie miaO juzQ tylu siO, by przejawiac´ wieXksz X

a aktywnos´c´, chociazQ

w 1914 r. zacz X

aO gromadzic´ pieni X

adze na budoweX kos´cioOa polskiego. Od

1917 r. duszpasterstwo polskie zaczeXto nayzwac´ „Polsk X

a Misj X

a Katolick X

a”

w ParyzQu. ByO to czas wzrostu zainteresowania spraw X

a polsk X

a i tworzenia

armii polskiej we Francji z polskich imigrantów oraz z zQoOnierzy polskich

z armii niemieckiej wzieXtych do niewoli. Ks. Postawka interesowaO sieX tymi

wydarzeniami, ale z powodu wieku i zOego stanu zdrowia, pod koniec wojny

i po niej nie mógO peOnic´ funkcji duszpasterskich w „kos´ciele polskim”.

W 1922 r. wyjechaO do Nicei, gdzie zmarO 29 stycznia 1923.

Imigrantami polskimi interesowaOa sieX Opieka Polska, zaOozQona w 1910 r.

przez MarieX Zamoysk X

a, córkeX generaOa WOadysOawa Zamoyskiego. Po niej

Opiek X

a Polsk X

a kierowaOa córka Maurycego Zamoyskiego, ministra

peOnomoc-nego rz X

adu polskiego przy rz X

adzie francuskim. Organizacja ta otaczaOa opiek X

a

spoOeczn X

a i materialn X

a tysi X

ace robotników polskich, którzy od 1908 r.

przyby-wali do pracy w kopalniach, hutach, zakOadach przemysOowych i

gospodar-stwach rolnych we Francji. Pocz X

atkowo napOywali gOównie z Westfalii.

Opie-ka PolsOpie-ka zabiegaOa tezQ o polskich duchownych Opie-katolickich dla tych pod

wzgleXdem religijnym zupeOnie opuszczonych Polaków i Polek. W 1922 r. byOo

ich juzQ ponad 200 000. Brak znajomos´ci jeXzyka francuskiego byO dodatkowym

problemem, gdyzQ imigranci nie mogli nalezQycie korzystac´ ze mszy,

sakramen-tów i nauczania religijnego

. Problem ten dostrzegOy wOadze kos´cielne

fran-cuskie i polskie.

Arcybiskup gniez´nien´sko-poznan´ski i prymas Polski Edmund Dalbor od

2 maja 1921 r. opiekun emigracji polskiej

, wspólnie z innymi hierarchami

2_{G. G a r ç o n, Les catholiques polonais en France. Les années de fondation 1919-1949,} Lille 2004, s. 15-49.

3_{Edmund Dalbor, ur. 30 paz´dziernika 1869 w Ostrowie Wielkopolskim; studia w} semina-riach w Münster, Poznaniu, Gniez´nie i w Rzymie; s´wieXcenia 25 lutego 1893; 30 czerwca 1915 zostaje arcybiskupem gniez´nien´sko-poznan´skim; 17 grudnia 1919 kardynaOem i prymasem Polski; zorganizowaO Caritas, a takzQe pierwszy Zjazd Episkopatu w Odrodzonej Polsce. S´wiado-my wielkiej emigracji polskiej w Niemczech i rosn Xacej we Francji, wysyOaO do niej odpowied-nich kapOanów, by przypatrzyli sieX problemom duszpasterskim i zasugerowali ich rozwi Xazanie. Owocem tego dziaOania byOo spotkanie delegatów episkopatów francuskiego i polskiego oraz decyzja o przeksztaOceniu Misji Polskiej w ParyzQu w MisjeX Polsk Xa Katolick Xa we Francji, dla której wypracowano szczegóOowy regulamin. Zob K. K r a s o w s k i, Biskupi katoliccy II Rzeczypospolitej. S6ownik biograficzny. Poznan´ 1996, s. 45-51 (bibliogr.); G. G a r ç o n, Les catholiques polonais, s. 49-50.

skierowaO do Francji kapOanów: StanisOawa Adamskiego, Leona

Kalinowskie-go, Arkadiusza M. Lisieckiego i Teodora Taczaka, aby rozpoznali polskie

s´rodowiska i potrzeby duszpasterskie emigrantów. Ich relacje i propozycje

oraz zaangazQowanie kard. Dalbora doprowadziOy do spotkania delegatów

episkopatu francuskiego i polskiego. Owocem ich narad byOa decyzja o

utwo-rzeniu specjalnej instytucji kos´cielnej, która w sposób zorganizowany otoczy

opiek X

a religijn X

a tysi X

ace emigrantów polskich we Francji. Taka instytucja

zostaOa powoOana do zQycia 13 maja 1922 i pocz X

atkowo nazywaOa sieX „Misja

Polska Katolicka we Francji”, obejmuj X

ac swoim zasieXgiem caO X

a FrancjeX, a nie

tylko ParyzQ. ByOa to prawdziwa nowos´c´ w dziaOalnos´ci duszpasterskiej

Kos´-cioOa odnos´nie do wszystkich migrantów na s´wiecie. W miejsce

jednoosobo-wego duszpasterstwa w ParyzQu zostaOa powoOana do zQycia instytucja, która

swoj X

a dziaOalnos´ci X

a miaOa obj X

ac´ PolonieX w caOej Francji.

Pierwszym rektorem Polskiej Misji Katolickiej we Francji

zostaO ks.

Wil-helm Szymbor

ze Zgromadzenia KsieXzQy Misjonarzy. KapOan ten w s´cisOej

wspóOpracy z ks. prymasem staraO sieX o duszpasterzy, tworzyO duszpasterstwa,

rejony duszpasterskie, dekanaty, organizowaO doroczne spotkania duszpasterzy,

a ponadto z biskupami francuskimi wypracowywaO model wspóOpracy. Misja

formalnie zalezQaOa od arcybiskupa ParyzQa, a szczegóOy jej funkcjonowania

zostaOy zawarte w tymczasowym „Réglément” (statucie), zatwierdzonym przez

obydwie strony 16 czerwca 1922. WOas´ciwy Statut zostaO opracowany przez

4 _{J. K l e c h t a, Najstarsza w s´wiecie Polska Misja Katolicka we Francji 1836-2006,} ParyzQ 2006; B. P a n e k, Materia6y do dziejów Polskiej Misji Katolickiej we Francji, z. II: Ksie@zAa polscy w duszpasterstwie po6udniowej Francji 1922-1929, Paris 1993, s. 4-13; z. XVIII: Duchowien´stwo polskie we Francji od 1922 r. Prezentacja stanu badan´ – katalog, Paris 1996, s. 3. Niestety, ten zasOuzQony historyk Polskiej Misji Katolickiej we Francji spowodowaO powazQ-ne straty jej archiwum.

5_{Wilhelm Szymbor, ur. 16 paz´dziernika 1879 w Niwce k. BeXdzina. Do ksieXzQy misjonarzy} wst XapiO w 1896; s´wieXcenia kapOan´skie 5 lipca 1903; misjonarz oraz dyrektor MaOego Semi-narium; od 1914 odwiedza Polaków w Niemczech, Danii, Szwecji, a od 10 maja 1922 jest pierwszym rektorem Polskiej Misji Katolickiej we Francji, zakOada duszpasterstwa w koloniach Polaków i tworzy struktury dekanalne oraz zakOada stowarzyszenia katolickie. W 1928 rezygnu-je ze stanowiska, w 1929 wyrezygnu-jezQdzQa do Brazylii, w 1931 zostarezygnu-je mianowany rektorem Instytutu Teologicznego w swoim zgromadzeniu w Krakowie, a w 1935 w Seminarium S´l Xaskim; 11 sier-pnia 1944 aresztowany przez gestapo; z wieXzienia przy Montelupich zostaje przewieziony do Flossenburga, a nasteXpnie do Dachau. Po wyzwoleniu krótko przebywa w ParyzQu, sk Xad powraca do Krakowa; zm. 9 grudnia 1946. P a n e k, Materia6y, z. I, s. 111-112; J. S z y m a n´ s k i, Duszpasterze Polonii i Polaków za granic @a, Lublin 2010, s. 141-144 (bibliogr.).

obydwie strony w 1924 r. i ogOoszony

. W drodze umów pomieXdzy

arcybi-skupem ParyzQa i arcybiarcybi-skupem Gniezna-Poznania szereg kompetencji

odnos´-nie do funkcjonowania Misji otrzymaO hierarcha z Polski. Pocz X

atkowo, a

tak-zQe i po II wojnie s´wiatowej ta wspóOpraca byOa trudna, czasem nawet bardzo,

gdyzQ przynajmniej czeXs´c´ kleru francuskiego mys´laOa, zQe jego zadaniem beXdzie

asymilowanie Polaków z ludnos´ci X

a francusk X

a w nowym dla emigrantów

oto-czeniu.

DziaOalnos´c´ misyjna wymagaOa sporz X

adzania dokumentów i wymiany

ko-respondencji, dla tych celów musiaOa wieXc powstac´ kancelaria Misji i jej

archiwum. Z biegiem lat akt archiwalnych oczywis´cie przybywaOo, ale byOy

tezQ okresy, gdy zasoby archiwum malaOy, i to w dosyc´ dziwnych

okolicznos´-ciach. Aktualnie archiwum Polskiej Misji Katolickiej jest jeszcze zasobne,

mimo powazQnych strat, i dosteXpne dla historyków. DecyzjeX o otwarciu

archi-wum podj X

aO StanisOaw JezQ, rektor Polskiej Misji Katolickiej we Francji.

MateriaOy, które pozostaOy, s X

a wsteXpnie uOozQone i zaopatrzone w sygnatury

.

Niektóre z dokumentów, zwOaszcza sprawozdania z posiedzen´ kleru Misji,

z posiedzen´ dziekan´skich, rektorskie sprawozdania okresowe, relacje

nie-których kapOanów, zasOuguj X

a na publikacjeX. Jako pierwszy publikujemy

ProtokóO pierwszego zebrania ksieXzQy polskich duszpasterzuj X

acych ws´ród

emigrantów

.

Ten sam dokument znajduje sieX w Archiwum Archidiecezjalnym w

Gniez´-nie, Archiwum Prymasa Polski, Akta Protektora Wychodz´stwa Polskiego,

Francja DziaO III/13

6_{G a r ç o n, Les catholiques polonais, s. 51-54.}

7_{M. B r u d z i s z, Zasoby w archiwach polskich Misji Katolickich we Francji i}

Niem-czech oraz Kongregacji do Nadzwyczajnych Spraw Kos´cio6a, ABMK 89 (2008), s. 5-10. Ob-szerny inwentarz Polskiej Misji Katolickiej we Francji w przygotowaniu.

8_{Archiwum Polskiej Misji Katolickiej we Francji [dalej cyt.: APMK-Fr], G III 2.1.} Zacho-wano oryginaln Xa pisownieX i styl.

PROTOKÓ%

z pierwszego zebrania Ksie2z3y Polskich pracuj 2acych ws´ród wychodz´stwa polskiego we Francji, odbytego dnia 13 kwietnia 1923 w lokalu Misji Polskiej w Paryz3u

Obecni: ks. Szymbor, Rektor Misji Polskiej we Francji; ks. praO. Trocki9, ks. praO. Helenowski10, ks. Machay11, ks. Masny12, ks. Sadowski13, ks. Cybart14,

9_{Piotr Trocki-oodzia, studia w KUL; od 1921 we Francji: Roche-la-Molière,} Noeux-les-Mines, Nice; 1925-1928 studia we Fryburgu Szwajcarskim, po powrocie katecheta w Wilnie, 1938-1940 profesor Uniwersytetu Stefana Batorego; 1941-1943 aresztowany; po „repatriacji” pracowaO w seminarium w BiaOymstoku i Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie; P a n e k, Materia6y, z. I, s. 113-114.

10 _{Wincenty Helenowski (Gach-Helenowski), ur. 8 marca 1893 w Helenowie, kapOan z} diec. pOockiej; wys´wieXcony 30 maja 1918; studiowaO polonistykeX w KUL i na Uniwersytecie w Poznaniu; 1920 wyjechaO do Francji; od 1921 pracowaO na póOnocy Francji; 1922-1926 w Bruay-en-Artois; w tym rejonie przebywaOo ok. 100 000 imigrantów z Polski, ws´ród których byli takzQe protestanci, obojeXtni i bardzo aktywni metodys´ci; od 1926 w Kanadzie; 1931 powró-ciO do Polski; zm. 23 wrzes´nia 1980 w POocku; zob. P a n e k, Materia6y, z. IV/2: Ksie@zAa polscy w duszpasterstwie pó6nocnej Francji 1922-1929, s. 80-82; M. G r z y b o w s k i, S´p. Ks. pra6at dr Wincenty Helenowski, MPP 10 (1985), nr 3, s. 98-108.

11_{Ferdynand Machay, ur. 4 maja 1889 w JabOonce na Orawie; szkoOa s´rednia w} BratysOa-wie; studia seminaryjne w Spišskiej Kapitule i w Budapeszcie, s´wieXcenia kapOan´skie 1912; 1922-1924 studiowaO socjologieX w Instytucie Katolickim w ParyzQu; wspóOpracowaO z PMK we Francji. Po powrocie do Polski byO wybitnym dziaOaczem kos´cielnym, spoOecznym i narodo-wym, proboszczem kos´cioOa s´w. Salvatora, a od 1944 kos´cioOa Mariackiego; zm. 31 lipca 1967 w Krakowie. Zob. Z. S k w i e r c z y n´ s k i, Machay Ferdynand, EK, t. XI, kol. 694-696 (bibliogr.); P a n e k, Materia6y, z. I, s. 65-67.

12 _{Andrzej Masny-Mkniewski, ur. 22 lipca 1877; do zgromadzenia ksieXzQy misjonarzy} wst XapiO 1895; po s´wieXceniach w 1902 pracowaO w duszpasterstwie parafialnym w Galicji; 1922-1927 d w duszpasterstwie polonijnym w Oignies (dep. Pas-de-Calais), dojezQdzQaj Xac do kilku kolonii polskich; dobry duszpasterz i opiekun organizacji religijnych. Po powrocie do Polski pracowaO w Krakowie, a nasteXpnie Tarnowie; zm. 5 marca 1947. Zob. P a n e k, Materia6y, z. IV/2, s. 107-110; S. J a n a c z e k, Masny Andrzej, SPTK, t. VI, 428-430.

13_{Jan Sadowski, ur. 24 czerwca 1889 Cywinach na Ukrainie; od 1908 we Francji, studia} teologiczne w ParyzQu; s´wieXcenia 29 lipca 1921; inkardynowany do diec. Cambrai, ale caOe zQycie kapOan´skie zwi XazaO z duszpasterstwem PMK we Francji. Jego staOymi placówkami byOy Valenciennes d 1922-1940, a nasteXpnie Bourg d’Oisans d 1940-1944, z których dojezQdzQaO do polskich kolonii. W rejonie Valenciennes miaO ich 16, w których przebywaOo 28 000 Polaków; do niektórych z nich dojezQdzQaO tylko raz na 4 miesi Xace. Systematycznie uczestniczyO w zebra-niach kleru PMK; zm. 29 grudnia 1950 w Valenciennes. Zob. APMK-Fr, P VI (u Panka H VI), Ankieta personalna kapOanów MPK we Francji 1945(-1950): Sadowski Jan; P a n e k, Materia-6y, z. IV/2, s. 118-120.

14_{Józef Cybart, ur. 14 lutego 1886 w Maszewie; s´wieXcenia 9 czerwca 1919; kapOan diec.} pOockiej; 14 wrzes´nia 1922 przybywa do Francji i zostaje duszpasterzem w Sallaumines, 1924

ks. Gieszczykiewicz15; nadto ksieXzQa-studenci, pracuj Xacy przygodnie: ks. Gre-lewski16, ks. Kaczmarek17, ks. Knapik18, ks. Stepa19, ks. Sznuro20.

w Lille, a 1925 w Bruay-en-Artois; w 1926 wyjezQdzQa do zachodniej Kanady, gdzie pracuj Xa tysi Xace Polaków; zm. 7 lipca 1979. Zob. P a n e k, Materia6y, z. IV/1, s. 70-71.

15_{MieczysOaw Gieszczykiewicz, ur. 1898; lazarysta; pracowaO w ParyzQu. Zob. P a n e k,}

Materia6y, z. XXXI: Dokumentacja i katalog ksie@zAy polskich pracuj @acych w duszpasterstwie eimigracyjnym na terenie Francji od 1922 roku, wyd. III, na prawach reXkopisu, Warszawa 2001, s. 27.

16_{Stefan Grelewski, ur. 3 lipca 1898 w Dwikozach k. Sandomierza; studia seminaryjne} w Sandomierzu; s´wieXcenia 2 paz´dziernika 1921; studia prawa kos´cielnego w KUL i w Strasbur-gu; we Francji 1922-1924; w niedziele i s´wieXta oraz w czasie ferii peOniO posOugi duszpasterskie w licznych koloniach polskich, gOównie w departamencie Pas-de-Calais; po powrocie do kraju prowadziO bardzo aktyn Xa dziaOalnos´c´ duszpastersk Xa i spoOeczn Xa; aresztowany przez gestapo w styczniu 1941; zm. w szpitalu w Dachau 9 maja 1941. Zob. J. K r a s i n´ s k i, Grelewski Stefan, SPTK, t. V, s. 513-515; P a n e k, Materia6y, z. II, s. 60-61.

17_{CzesOaw Kaczmarek, ur. 16 kwietnia 1895 w Lisewie; studia seminaryjne w POocku,} 1917-1922; s´wieXcenia 20 sierpnia 1922; studia w zakresie socjologii w Lille od 1922; doktorat w 1927; mieszkaj Xac w Lille, w soboty i niedziele dojezQdzQaO do kolonii Polaków m.in. do Bruay-sur-l’Escaut, Waziers i Auby. Po powrocie do kraju w 1929, zostaO dyrektorem Akcji Katolickiej, a w 1938 biskupem kieleckim; na pocz Xatku okupacji niemieckiej odwiedziO obóz oficerów i zQoOnierzy polskich koOo Kielc; ten akt, po zakon´czeniu okupacji staO sieX powodem oskarzQenia go przez wOadze komunistyczne o wspóOpraceX z okupantem niemieckim i skazanie w 1953 na 12 lat wieXzienia; rehabilitacja w 1956; zm. 4 sierpnia 1963. C. Kaczmarek jest autorem dobrej pracy o polskiej emigracji we Francji po pierwszej wojnie s´wiatowej: L’Emig-ration polonaise en France après la guerre, Paris 1928. Zob. „MiesieXcznik Pasterski POocki” 18 (1923), nr 9-10, s. 161; M. G r z y b o w s k i, Kaczmarek Czes6aw, biskup kielecki, SPTK, t. VI, s. 12-14; P a n e k, Materia6y, z. I, 41-42; K. K r a s o w s k i, Biskupi katoliccy II Rzeczypospolitej. S6ownik biograficzny,Poznan´ 1996, s. 109-111; J. S´ l e d z i

a-n o w s k i, Kaczmarek Czes6aw, bp, EK, t. VIII, kol. 307-309 (bibliogr.).

18 _{WacOaw Knapik, ur. 5 marca 1897 w Piekarach; profesja zakonna w zgromadzeniu} ksieXzQy misjonarzy 25 listopada 1915; s´wieXcenia 22 czerwca 1922; w listopadzie 1922 wyjechaO do Strasburga na studia teologiczne; od pocz Xatku wspóOpracowaO z Misj Xa; jest duszpasterzem Polaków w Strasburgu i w okolicy; 1925-1928 jest sekretarzem PMK; z ParyzQa dojezQdzQa do kilku polskich kolonii; 1928-1937 duszpasterzuje Polakom w Lyonie i dojezQdzQa do polskich kolonii w Roche-la-Molière i Firminy; od 1937 jest duszpasterzem w Beaulieu (dep. Loire); w czasie okupacji wspóOpracowaO z polskim ruchem oporu we Francji; od 1952 pracowaO w Courbevoie, gdzie ksieXzQa misjonarze posiadali wOasny dom; w 1963 krótko pracowaO w zarz X a-dzie generalnym lazarystów w Rzymie; w tym samym roku wróciO do Polski i zostaO lektorem j. francuskiego w Instytucie Teologicznym swego zgromadzenia; zm. w Krakowie 2 kwietnia 1980. Zob. APMK-Fr, P VI, Ankieta personalna kapOanów MPK we Francji 1945-1950: Knapik Wac6aw; „Meteor” 32 (1980), nr 3, s. 82-85; P a n e k, Materia6y, z. I, s. 46-48.

19 _{Jan Stepa, ur. 24 czerwca 1892 w Sasowie (archid. lwowska); studia filozoficzne} i teologiczne na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie 1911-1915; s´wieXcenia 1915; 1922-1925 studiowaO filozofieX w Lowanium; w czasie swoich wakacji i wielkiego postu objezQdzQaO polskie kolonie w póOnocnej Francji; w 1925 powróciO do kraju i peOniO rózQne funkcje duszpas-terskie w swej archidiecezji; od 1927 wykOadaO filozofieX chrzes´cijan´sk Xa na Uniwersytecie Jana

Obrady zagaja ks. Rektor Szymbor, wita obecnych i zaznacza, zQe jest to pierwszy Zjazd KsieXzQy Polskich na wychodz´stwie we Francji.

NasteXpnie przedstawia zebranym porz Xadek dzienny obrad, obejmuj Xacy: 1) Za-gajenie, 2) Sprawozdanie z dotychczasowej pracy, dos´wiadczenia i uwagi na przyszOos´c´ z zakresu pracy duszpasterskiej ws´ród wychodz´stwa polskiego we Francji, 3) Wskazanie odkrytych w czasie pastoryzacji Wielkanocnej nowych kolonii polskich, oraz zgOoszenia do pracy na przyszOos´c´, gOównie na czas wielkich wakacji, 4) Sprawa rozszerzenia „Stowarzyszenia Misyjnego” na wychodz´stwo we Francji, 5) wolne wnioski. Przytem zaznacza ks. Rektor, zQe na godz. 4 i póO zaprasza wszystkich do siebie ks. biskup Chaptal21, sufragan J. Em. Arcybiskupa paryskiego, zajmuj Xacy sieX wyO Xacznie sprawami religijnemi cudzoziemców, przebywaj Xacych w Archidiecezji.

O godz. 5. 3/4 udamy sieX do P. hr. Zamoyskiego, ambasadora polskiego w Pa-ryzQu, i z tych wzgleXdów musimy starac´ sieX ukon´czyc´ obrady w przeci Xagu dwu go-dzin, t.j. przed 4t Xa. Os´wiadcza tezQ ks. Rektor, zQe rozpoczynamy obrady poddaj Xac sieX bezwzgleXdnie rozporz Xadzeniom biskupów polskich i francuskich; na samym pocz Xatku obrad odmówiono modlitweX „Veni Creator”, a pisanie protokóOu powierzono ks. Gieszczykiewiczowi.

PoniewazQ w sprawie porz Xadku obrad nikt gOosu nie zabieraO, przyst Xapiono do drugiego punktu obrad, sprawozdania z pracy.

Kazimierza we Lwowie. W czasie II wojny przebywaO we Lwowie, a po wojnie krótko w Kal-warii Zebrzydowskiej; 4 marca 1946 zostaO biskupem tarnowskim; zm. 29 V 1959. Zob. A. N o w a k, Stepa Jan, prof. biskup tarnowski, SPTK, t. VII, s. 172-176; P a n e k, Materia-6y, z. I, s. 107-108; S z y m a n´ s k i, Duszpasterze, s. 135-138.

20_{Józef Sznuro, ur. 9 sierpnia 1898 w Simoni k. BeXdzina; seminarium duchowne w} San-domierzu 1915-1919; od 1919 studiowaO prawo kanoniczne w KUL, a po otrzymaniu s´wieXcen´ kapOan´skich w 1921, kontynuowaO je na uniwersytecie w Strasburgu; w niedziele peOniO posOugi duszpasterskie ws´ród miejscowej Polonii, a w miesi Xacach wakacyjnych i w wielkim pos´cie byO duszpasterzem „objazdowym”, gOównie w dep. Pas-de-Calais. Po powrocie do kraju byO prefek-tem religii w gimnazjach; w styczniu 1941, beXd Xac proboszczem w Potworowie k. Przysuchy, zostaO zabrany przez gestapo; zm. w Os´wieXcimiu 8 marca 1941. Zob. L. G r z e b i e n´, Sznuro Józef, SPTK, t. VII, s. 228; P a n e k, Materia6y, z. II, s. 100.

21_{Anatol RafaO Emanuel Chaptal, ur. 25 grudnia 1861 w ParyzQu; matk Xa byOa Rosjanka;} dyplomata m.in. w Petersburgu; s´wieXcenia kapOan´skie otrzymaO w 17 grudnia 1897, jako 36-letni meXzQczyzna; 20 lutego 1922 mianowany sufraganem kard. Duboi’sa, 3 maja 1922 mianowany koordynatorem religijnych misji zagranicznych w Kurii Paryskiej i opiekunem imigrantów, znawca problemów wewn Xatrzrosyjskich za carów; po odzyskaniu niepodlegOos´ci przez PolskeX utrzymuje czeXst Xa korespondencjeX z jej biskupami, beXd Xac sufraganem-delegatem abpa ParyzQa Dubois do spraw imigrantów, oraz z Polsk Xa Misj Xa Katolick Xa we Francji. Zob. P a n e k, Materia6y, z. II, s. 44-45 (tam odnos´niki do Akt Prymasa w Archiwum Archidiecezji Gniez´nien´skiej oraz do R. D z w o n k o w s k i, Opieka polska religijna we Francji 1909-1939, Poznan´dWarszawa 1988).

Ks. Trocki podkres´la wazQnos´c´ utrzymania dobrych stosunków z miejscowym du-chowien´stwem francuskiem, jakotezQ z Zarz Xadem kopaln´ i fabryk, gdyzQ to wiele nam mozQe praceX uOatwic´

Ks. Helenowski os´wiadcza, zQe nie jest przygotowany na podzielenie sieX z ze-branymi swojemi spostrzezQeniami. WolaOby usOyszec´ jakis´ wyczerpuj Xacy referat; zauwazQa tezQ, zQe jest równiezQ wiele innych spraw nie objeXtych porz Xadkiem dziennym obrad. Na wniosek ks. Machaya postanowiono, by te inne sprawy poruszyc´ przy punkcie 5tym: wolne wnioski.

NasteXpnie zabraO gOos ks. Machay, który na wsteXpnie zaznaczyO, zQe odwiedziO wiele kolonji polskich w centrach fabrycznych, jak i po wsiach, przy czem nie maOo nabyO spostrzezQen´. Pierwszem ogólnem jego spostrzezQeniem, to zQe nasi wychodz´cy polscy odzwyczajaj Xa sieX od chodzenia do kos´cioOa; a to w pierwszych dwu trzech miesi Xacach z braku odpowiedniego ubrania, potem nie chodz Xa dlatego, zQe nie ro-zumiej Xa s´piewu, ani kazania francuskiego, wreszcie przyzwyczajaj Xa sieX do tego i caOkiem nie chodz Xa do kos´cioOa; przyczynia sieX do tego tezQ zepsuta ludnos´c´ francuska, która wys´miewa ich praktyki religijne. Jako s´rodek zaradczy widzi mówca danie mozQliwos´ci robotnikom naszym zetknieXcia sieX z ksieXdzem polskim i zwraca sieX do Ks. Rektora z pros´b Xa, aby tak zorganizowaO duszpasterstwo ws´ród naszych ro-botników, zQeby kazQdy Polak we Francji miaO sposobnos´c´ przynajmniej raz na rok do Oatwego zetknieXcia sieX z ksieXdzem polskim.

Bol Xaczk Xa naszego wychodz´stwa jest zQycie na wiareX. Mówca zaznacza, zQe w ¾ wypadkach przyczyn Xa tego s Xa trudnos´ci w uzyskaniu odnos´nych dokumentów, wy-maganych przez ustawodawstwo francuskie, oraz koszta poO Xaczone z temi for-malnos´ciami. Bardzo pozQ Xadanym byOoby, by Polacy, jako obywatele pan´stwa pol-skiego mogli zawierac´ s´luby na podstawie prawa polpol-skiego, przed ksieXdzem tylko, nie udaj Xac sieX juzQ do urzeXdów gminnych (mairie). A przynajmniej, jezQeli maOzQen´stwa kos´cielne, zawarte bez formalnos´ci ustawodawstwa cywilnego francuskiego, ma byc´ pozbawione opieki prawnej pan´stwa francuskiego, to pozQ Xadanem byOoby, zQeby ksieXzQa daj Xacy takie s´luby, nie byli poci Xagani do odpowiedzialnos´ci.

W obecnych zas´ warunkach byOoby znowu pozQ Xadanem, by ksieXzQa polscy mogli tOumaczyc´ i legalizowac´ tOumaczenia odnos´nych dokumentów, co niezmiernie uOa-twiOoby nam praceX, zwOaszcza w okolicach, gdzie tylko rzadko ksi Xadz dojezQdzQa, a przytem uchroniOoby to od duzQych opOat w konsulatach.

Ogólnie daje sieX odczuwac´ ws´ród wychodz´ców brak ksi XazQek tak do nabozQen´stwa jak i s´wieckich. CheXtnie zakupuj Xa je nasi robotnicy. KsieXzQa wyjezQdzQaj Xacy na swe objazdy misyjne wini zaopatrzyc´ sieX w takie ksi XazQki. W tym celu przydaOaby sieX ksieXgarnia polska katolicka, gdzieby Oatwo mozQna ksi XazQki przed wyjazdem nabywac´, a wieXc w ParyzQu.

Obok ksi XazQek niezmiernie potrzebne jest pismo perjodyczne, które ksi Xadz mógOby z czystym sumieniem rozrzerzac´. Nie mówi Xac juzQ o „Polonii”, nie nadaje sieX tezQ do tego i „Ognisko”, id Xace obecnie po linii katolickiej, gdyzQ pismo takie mozQe Oatwo zmienic´ chor XagiewkeX. PotrzebeX teX odczuwaj Xa tezQ biskupi francuscy, którzy nawet

wobec mówcy ofiarowali sieX z gotowos´ci Xa pomocy materialnej dla takiego pisma, za co on jednak podzieXkowaO. Zdaniem mówcy nadawaOby sieX do tego poznan´ski „Prze-wodnik Katolicki”, do którego nalezQaOoby doO Xaczac´ osobny dodatek dla wychodz´ców naszych we Francji, drukowany w ParyzQu22.

Kon´cz Xac swe wywody mówca podkres´liO jeszcze raz znaczenie pracy dusz-pasterskiej ws´ród wychodz´stwa, jest to fizycznie najzdrowsza czeXs´c´ naszego spoOeczen´stwa, bo robotnicy przechodz Xa przez komisje lekarskie przed wyjazdem. NalezQy nam czuwac´, zQeby ich nie ogarneXOa zgnilizna moralna, a przedtem, by nie odpadli do Kos´cioOa. Mówca praceX sw Xa duszpastersk Xa zaczynaO od kazania o Kos´-ciele, jego boskiem ustanowieniu i dobrodziejstwach, jakie on nam daje.

Po przemówieniu ks. Machaya rozwineXOa sieX zQywa dyskusja, oparta na punktach, wytyczonych przez przedmówceX. A mianowicie, co do uznania przez rz Xad francuski miaOzQen´stw kos´cielnych obywateli polskich, podaO ks. Trocki bardzo ciekaw Xa informacjeX, zQe w St. Etienne jeden ksi Xadz Hiszpan wyrobiO sobie przez rz Xad hiszpan´ski to, zQe przy maOzQen´stwach Hiszpanów nie zwracano sieX zupeOnie do urzeXdów gminnych (mairie). Mówca spraweX teX przedstawiO konsulowi PrzyOuskiemu, który obiecaO dokOadnie zbadac´ teX spraweX i o wyniku powiadomic´.

Starania odnos´ne nalezQaOoby, zdaniem mówcy, podj Xac´ za pos´rednictwem Rz Xadu Polskiego, a nie Biskupów. Osi XagnieXcie celu byOoby olbrzymi Xa zdobycz Xa. Podziela to zdanie ks. Rektor, ale widzi, zQe poO Xaczone to beXdzie z bardzo duzQemi trud-nos´ciami, ze wzgleXdu na tendencje francuzienia Polaków d jak to poprzedni mowcy zaznaczyli d a objawione nie tylko przez spoOeczen´stwo francuskie i duchowien´stwo, ale takzQe przez Rz Xad francuski. NajwazQniejszym krokiem taktycznym w tej sprawie jest zachowanie caOej sprawy w s´cisOej tajemnicy, zQeby nie dac´ czasu rz Xadowi fran-cuskiemu do przygotowania kontrpropozycji i wreszcie zniweczenia caOej sprawy.

NieostrozQne posteXpowanie w sprawie szkolnictwa polskiego we Francji, jest wystarczaj Xac Xa ilustracj Xa na to, ile mozQe zaszkodzic´ niepotrzebne rozpowiadanie rzeczy zawczasu. Zebrani przyznaj Xa sOusznos´c´ powyzQszym uwagom Ks. Rektora i zo-bowi Xazuj Xa sieX do zachowania tajemnicy.

W drugiej sprawie, poruszonej przez ks. Machaya, a mianowicie by wystarac´ sieX, zQeby nie s´cigano ksieXdza polskiego, daj Xacego s´lub kos´cielny Polakom, bez for-malnos´ci cywilnych, objas´nia ks. Grelewski, zQe kodeks francuski przewiduje na takiego ksieXdza kareX 40 franków, przy drugim wypadku 200 franków, a potem karze wieXzieniem. Ks. Sadowski dodaje, zQe znanym mu jest wypadek poci XagnieXcia do odpo-wiedzialnos´ci s Xadowej ksieXdza francuskiego, który daO taki s´lub Polakom. Ks. Gre-lewski objas´nia nadto, zQe nas obowi Xazuje prawo panuj Xace na terytorium, na którem sieX znajdujemy. Ale sprzyjaOaby nam w tej, jak i poprzedniej sprawie, zasada prawa

22_{Postulat „Zebrania” zrealizowano i PMK wydawaOa od kon´ca 1923 do 1937 r.} czaso-pismo „Polak we Francji”.

mieXdzypan´stwowego, orzekaj Xaca, zQe w sprawach maOzQen´stwa winno sieX kierowac´ pra-wem pan´stwa, którego obywatelami s Xa maOzQonkowie.

NasteXpnie omawia ks. Grelewski bardzo wazQn Xa spraweX skutków prawnych, wyni-kaj Xacych z takiego maOzQen´stwa, zawartego tylko przed ksieXdzem. Prawo francuskie nie uznaje, nie bierze zatem w obroneX, gdyby zaszedO n. p. wypadek zapomogi dla zQony i dzieci w razie kalectwa lub s´mierci. Skutki zas´ takiego maOzQen´stwa s Xa po-dobnie opOakane i w Polsce, gdyzQ metryka s´lubu wydana przez ksieXdza, który tutaj nie jest urzeXdnikiem pan´stwowym, nie ma znaczenia wobec prawa polskiego, tak zQe ksieXzQa proboszczowie w byOym zaborze austriackim i rosyjskim beXd Xacy równoczes´nie urzeXdnikami stanu cywilnego, nie mog Xa na podstawie tych metryk, uwzgleXdniac´ ta-kich maOzQen´stw w swych ksieXgach parafialnych, które [ksieXgi metryk prowadzone przez ksieXzQy polskich z Francji] s Xa tylko ksieXgami cywilnymi, a nie pan´stwowymi. W zwi Xazku ze spraw Xa metryk ks. Kaczmarek porusza spraweX metryk czyni Xac b. praktyczn Xa uwageX, by Polacy zaraz przy chrzcie swych dzieci brali od proboszcza metryki chrztu, gdyzQ potem zapominaj Xa, albo przekreXcaj Xa nazwy miejscowos´ci francuskich, tak zQe nie sposób jest otrzymania potem metryki. Ks. Cybart zapytuje, gdzie nalezQy posyOac´ zawiadomienie o zawartem maOzQen´stwie. Ks. ZQ raOek23 objas´nia, zQe zazwyczaj posyOa sieX je do miejscowej kurji biskupiej francuskiej, a z kon´cem roku rozsyOaj Xa juzQ stamt Xad wszystkie zawiadomienia do odnos´nych kurji czy parafji.

W trzeciej sprawie, poruszonej przez ks. Machaya, a mianowicie, dotycz Xacej uzyskiwania prawa tOumaczenia i legalizacji metryk, widziano wiele trudnos´ci, gdyzQ prawo to przysOuguje jedynie konsulatom i notarjuszom, zaprzysieXzQonym tOumaczom. Ks. Zralek podaje, zQe najtaniej tOumaczy p. Smolski w ParyzQu. Ks. Sadowski dodaje, zQe byOoby pozQ Xadanem, gdyby konsulat udzielaO znizQek w opOatach za pos´wiadczeniem ubóstwa, wydanym przez ksieXdza, gdyzQ w ten sposób utrudniOoby sieX maOzQen´stwa cy-wilne. Ks. Cybart widzi w tem jednak trudnos´ci, gdyzQ chociazQ ks. Masny twierdzi, zQe na podstawie jego pos´wiadczenia konsulat znizQa opOaty do poOowy, to prawo wydania s´wiadectw ubóstwa (certificat d’indigence) przysOuguje wyO Xacznie urzeXdom gminnym. TenzQe mówca zauwazQa, zQe zbytecznym jest zQ Xadanie od konsulatu /certificat de coutume/, jezQeli narzeczeni ukon´czyli juzQ 25ty rok zQycia, gdyzQ prawo francuskie nie pozwala na zawieranie maOzQen´stwa przed 25tym rokiem zQycia, dlatego Polacy, licz Xacy ponizQej 25-ciu lat musz Xa sieX powoOac´ na prawo polskie, które im na to pozwala, a wOas´nie zas´wiadcza to „certificat de coutume”. Inni mówcy stwierdzaj Xa

23_{Antoni Marceli ZQ raOek, ur. 1889; seminarium duchowne w Kielcach; s´wieXcenia w} War-szawie 1911; do 1922 katecheta, wikary, a takzQe kapelan biskupa kieleckiego; 1922-1924 duszpasterz w Monceau-les-Mines; 1924-1926 kapelan ZakOadu s´w. Kazimierza w ParyzQu; wówczas studiowaO prawo w Instytucie Katolickim, uzyskuj Xac licencjat prawa kanonicznego; byO takzQe czOonkiem Rady Misji; po powrocie do Kielc byO notariuszem Kurii, od 1929 kancle-rzem, a od 1939 wiceoficjaOem; od 1953 na emeryturze; zm. 9 czerwca 1972. Zob. P a n e k, Materia6y, z. I, s. 120-121; S z y m a n´ s k i, Duszpasterze, s. 170-171.

jednakowozQ, zQe gdzieindziej przy kazQdym wypadku urzeXdy gminne domagaj Xa sieX po-wyzQszych s´wiadectw.

W poruszonej przez ks. Machaya sprawie ksi XazQek i czytelnictwa ks. Kaczmarek uwazQa za bardzo pozQ Xadane zakOadanie, choc´by niewielkich bibliotek, z których ogromnie cheXtnie ludnos´c´ korzysta. Przy tej sposobnos´ci wspomina tezQ o brakach szkolnictwa polskiego we Francji.

W sprawie „Przewodnika Katolickiego” na podstawie gOosów samych robotników polskich, zQyczyOby sobie ks. Grelewski, by w pis´mie tem byOo wieXcej werwy, w ten sposób pismo to wieXcej odpowie usposobieniu robotnika i wieXksz Xa cieszyc´ sieX mozQe we Francji poczytnos´ci Xa.

Nadto ks. Sznuro, porusza spraweX przygotowania dzieci do Iszej komunii s´w. Sprawa ta bardzo wazQna, gdyzQ dzieci polskie nie chc Xa, a takzQe nie mog Xa chodzic´ na katechizm francuski. Ks. Machay widzi, zQe sprawa ta trudna do rozwi Xazania, po-dobnie jak wogóle sprawa szkolnictwa, gdyzQ dzieci polskie bardzo szybko ucz Xa sieX jeXzyka francuskiego, ale i nie mniej szybko zapominaj Xa ojczyst Xa moweX. Z drugiej strony dziecko polskie niechodz Xace do szkoOy trawi czas na prózQniactwie, gdyzQ odpadaj Xa tu dziecku zajeXcia, które ma w Polsce, jak pasienie bydOa, geXsi. Przytem rodzice ze sk Xapstwa nie chc Xa posyOac´ dzieci do szkoOy dla zaoszczeXdzenia butów. Sprawa ta jest jednak ogromnie wazQna, powinien przeto ksi Xadz polski w czasie swych wycieczek misyjnych nie zQaOowac´ czasu, ani trudu na wyszukanie i wyuczenie takich dzieci. Jes´li chodz Xa do szkoOy, nalezQaOoby sieX umówic´ z nauczycielem, aby je zwolniO na jedn Xa godzineX na lekcjeX katechizmu; jezQeli zas´ nauczyciel nie godzi sieX na to, nalezQy urz Xadzic´ przygotowanie do komunii s´w. o godz. 11tej, gdy dziatwa wychodzi ze szkoOy. Nie nalezQy zaniedbywac´ tej sprawy, chociazQbys´my mieli tylko jedno dziecko do przygotowania do 1szej komunii s´w. Przygotowanie samo nie po-winno trwac´ dOuzQej nad póO godziny; reszteX czasu nalezQy obrócic´ na odpytywanie, gdyzQ dziecko samo zwOaszcza odwykOe od szkoOy, nie jest w stanie sOuchac´ dOuzQszego wykOadu.

PoniewazQ nikt nie zgOaszaO sieX do gOosu nad sprawozdaniem i uwagami w sprawie duszpasterstwa, przyst Xapiono do nasteXpnego, trzeciego punktu porz Xadku obrad. A mianowicie, powiadomiono o nieznanych dotychczas koloniach polskich znajdu-j Xacych sieX w djecezji Arras, w miejscowos´ci w Dourges, gdzie znajduje sieX obecnie przeszOo 50 rodzin polskich, a niezadOugo liczba ta ma sieX powieXkszyc´ znacznie. Podobnie w djecezji Nancy odkryto nowe kolonie koOo Foug, koOo Toul (40 ludzi), w Dombasle, przy linii kolejowej Nancy-Strasbourg (300 ludzi); w Sommerevillers (50-60 ludzi); przy Pont à Musson w Blenod 80 ludzi w fabrykach. W djecezji Chalons s/M/ s Xa Polacy w Sairenner, nadto w poOowie drogi ze stacji Lagnevilles au-Pont do Coutannces, odlegOego o 6 km, znajduje sieX Malfrecourt (3 Polaków). Nadto w Ronchamps 600 Polaków, zatrudnionych przez fabrykeX w Creusot.

Do pracy na czas wakacji zgOosili sieX ksieXzQa studenci ze Strasbourga: ks. Grelewski, Halla24, Knapik, Mirek25, Sznuro; z Lille ks. Dulczewski26, Kaczmarek, Marciniak27; z Lowanium ks. Stepa.

NasteXpnie ks. praOat Trocki przedstawiO zebranym cel i organizacjeX „Stowa-rzyszenia Misyjnego” i zacheXca do organizacji kóO parafialnych. Po krótkiej dyskusji, w której ks. Machay przypomniaO podobne stowarzyszenie, dziaOaj Xace we Francji „Oeuvre d’Orient”, powierzono kierownictwo przyszOej akcji ks. Rektorowi Szymborowi.

Przyst Xapiono wreszcie do ostatniego punktu obrad, „Wolnych wniosków”. Na pytanie ks Machaya, zwrócone do ks. Rektora, w sprawie noclegów ksieXzQy w czasie

24_{Bruno Halla, ur. 20 sierpnia 1900 w Ulanowie k. Niska; gimnazjum ukon´czyO w BiaOej} (woj. krak.); studia teologiczne na UJ, w Rzymie i Strasburgu; do Strasburga przybyO 1 stycz-nia 1922; tamzQe s´wieXcestycz-nia 23 grudstycz-nia 1922; doktorat z prawa kanonicznego; w 1923 i 1924 pracowaO dla Polaków w Strasburgu i dojezQdzQaO do kolonii polskich w Saint-Maurice, Montluçon, La Double i Saverne; 1924 wraca do Polski, pracuje w duszpasterstwie i w s Xadzie kos´cielnym; aresztowany 22 lutego 1942 przez gestapo, przebywa w kilku obozach; 29 kwiet-nia 1945 wyzwolony z Dachau udaje sieX do Francji; zostaje kapelanem SzkoOy Gospodarstwa Domowego, a od 1947 takzQe duszpasterzem polskim w Strasburgu; tam zm. 12 wrzes´nia 1979. Zob. APMK-Fr, P VI, Ankieta personalna kapOanów MKP we Francji 1945(-1950): Halla Bruno; P a n e k, Materia6y, z. II, s. 62.

25 _{Franciszek Mirek, ur. 20 czerwca 1893 w Naprawie k. Jordanowa; 1912 ukon´czyO} Gimnazjum s´w. Anny w Krakowie; 1912-1916 studiuje filozofieX i teologieX na UJ; s´wieXcenia w 1916; pracuje w duszpasterstwie i w seminarium; 1922-1924 studiuje prawo w Strasburgu; w tym czasie wspomaga PMK w obsOudze duszpasterskiej, wakacyjnej i wielkopostnej w kil-kunastu koloniach polskich. Po powrocie do kraju, w 1924, staje sieX wybitnym duszpasterzem, pionierem socjologii parafii i dziaOaczem spoOeczno-politycznym; jest autorem licz Xacych studiów w/w dziedzinach; zm. w Krakowie-Podgórzu 16 marca 1970. Zob. J. S z y m c z y k, Mirek Franciszek, ks., EK, t. XII, kol. 1200-1202; J. K r a c i k, Mirek Franciszek, SPTK, t. VI, s. 487-488; P a n e k, Materia6y, z. XXXI, s. 66.

26 _{StanisOaw Dulczewski, ur. 16 sierpnia 1894 w Kazimierzowie k. Lipna; 1914-1919} studia filozoficzno-teologiczne w seminarium pOockim; s´wieXcenia 19 czerwca 1919; 1922-1923 studia ekonomii i nauk spoO. w Lille; w tym czasie obsOugiwaO duszpastersko: Lille, Amiens, Beauvais, Ecaillon, Déchy, Renaissance, Decazeville; 1923 powróciO do diecezji i pracowaO na rózQnych stanowiskach; aresztowany 22 paz´dziernika 1939, przebywaO w Stutthofie, Grenzdorfie, Sachsenhausen i Dachau; 5 czerwca 1945 ponownie udaO sieX do Francji i obj XaO duszpasterstwo polskie w Troyes, dojezQdzQaj Xac raz na miesi Xac do Valentigny; w 1947 wraca do kraju i pracuje w duszpasterstwie; zm. 27 marca 1978. Zob. APMK-Fr, P VI, Ankieta personalna kapOanów PMK we Francji 1945(-1950): Dulczewski Stanis6aw, k. 2; M. G r z y b o w s k i, Dulczewski Stanis6aw, SPTK, t. V, s. 328; P a n e k, Materia6y, z. XXXI, s. 23.

27 _{Ignacy Marciniak, ur. 25 lipca 1897 we wsi Piotrkówek; seminarium duchowne w} POocku; s´wieXcenia 20 sierpnia 1922; w listopadzie 1922 wyjechaO do Francji na studia nauk przyrodniczych, zwOaszcza biologii na Uniwersytecie w Lille; tu w domu sióstr miOosierdzia peOniO funkcjeX kapelana polskich dziewcz Xat, którymi opiekowaOa sieX siostra Rafaela Rybak; angazQowaO sieX w duszpasterstwo polonijne w Lille, gdzie mieszkaO, oraz okazjonalnie w kolo-niach polskich w Harnes, Billy-Montigny (w 1924 byOo 2200 Polaków), Roubaix i Tourcoing. Zob. P a n e k, Materia6y, z. IV/2, s. 105-106.

ich objazdów misyjnych oraz w sprawie urz Xadzania skOadek na rzecz ksieXdza polskiego, odpowiada ks. Rektor Szymbor, zQe udaOo mu sieX w paru djecezjach te drazQliwe sprawy unormowac´ przez uOozQenie osobnego regulaminu; zreszt Xa o wizycie ksieXdza polskiego uwiadamia sieX zawczasu kazQdego ordynarjusza i kazQdego pro-boszcza, tak, zQe nie ma obawy o czeXstsze nieporozumienia w sprawie noclegów. Ks. Machay dodaje na podstawie wOasnego dos´wiadczenia, zQe s Xa proboszczowie fran-cuscy, którzy mile widz Xa, gdy sieX nocuje w hotelu. Napiwki nalezQy dawac´ wszyst-kim, nie wyO Xaczaj Xac siostry ksieXdza, która mu pomaga w gospodarstwie; nadto tenzQe mówca dodaje dowcipn Xa uwageX, zQe przedstawia sieX wszeXdzie jako korespondent dzienników polskich, pisz Xacy artykuOy o Francji i duchowien´stwie francuskim, przez co zyskiwaO nie maOo. Ks. Rektor nie podziela zdania mówcy jakobys´my mieli d XazQyc´ do obywania sieX bez skOadek; nie nalezQy ludzi od tego odzwyczajac´; przynalezQnos´c´ sw Xa do Kos´cioOa powinni tezQ zaznaczac´ przez ponoszenie pewnych kosztów mater-jalnych. Ks. Machay radzi, by wyszukac´ spos´ród ludzi kogos´, który zajmie sieX skOadk Xa na swoje potrzeby, a ks. Masny pyta o informacje w sprawie zbierania „de-nier” djecezjalnego. Ks. Sadowski powiadamia, zQe ks. proboszcz francuski beXdzie zbieraO skOadkeX na swoje potrzeby, a przy drzwiach kos´cielnych jeden z obecnych, prezes Stowarzyszenia, zbiera na cele ksieXdza polskiego. Ks. Stepa skazuje izQ nalezQa[Ooby zaj Xa]c´ sieX krzywdz Xac Xa ludnos´c´ polsk Xa spraw Xa kontraktów. Ks. Machay [mówi], zQe spraw Xa t Xa zaj XaO sieX juzQ Sejm polski. Ostrzega mówca przytem [przed] stowarzyszeniem „Agriculteurs Chretiens Catholiques”, naduzQywaj Xacych a nie speO-niaj Xacych swych haseO katolickich. Grelewski powiadamia, izQ zrabowano w kolonii 120 wagonów ubran´ i sprzeXtów, nalezQ Xacych do robotników polskich i zwraca uwageX ks. Rektora, by uzQyO swego wpOywu u odnos´nych czynników, aby pomóc poszko-dowanym. Robotnicy ci pracuj Xa obecnie w Roche-la-Molière, Durch, Anzin, Me-zières, Noeux-les-Mines, Vermelles, Annequin, Anniche.

Ks. Machay wreszcie wobec zapowiedzianych audiencji u ambasadora i ks. bisku-pa Chaptala uwazQa zebranie za fakt, który winien sieX obic´ o uszy odnos´nych czyn-ników w Polsce, proponuje zatem wysOanie depesz z wyrazami hoOdu i czci do J. Em. KardynaOa Prymasa Dalbora i Prezydenta Rzeczypospolitej Wojciechowskiego, co zebrani uchwalaj Xa.

Przewodnicz Xacy zebrania, ks. Szymbor, Rektor Misji Polskiej Katolickiej we Francji, zamyka obrady, wyrazQaj Xac sw Xa rados´c´ z powodu tak tres´ciwego i owocnego ich przebiegu.

Przewodnicz Xacy zebrania Sekretarz

(---) X. Szymbor (---) X. Gieszczykiewicz

THE FIRST CONVENTION OF THE PRIESTS OF THE POLISH CATHOLIC MISSION IN FRANCE

S u m m a r y

The First Convention of the Priests of the Polish Catholic Mission in France – this is what the innovatory pastoral institution for Polish emigrants was called. It was established on 13 May 1922. Its first rector was Rev. Wilhelm Szymbor of the Con-gregation of the Mission. In the place of the one-man pastorate in Paris an Institu-tion was established that comprised the Polish community in the whole of France. A lot of priests were necessary to carry out this task. The institution was supported by Cardinal Dalbor and the Polish bishops. Most participants in the first convention who came to France in 1922, after the Mission was established, were priests sent to work in the Polish language pastorate and were part of the Mission; and then there were priests sent by their bishops to universities, who were able and ready to help with the work in the Polish pastorate. The Convention that is presented in the article touches upon a few important issues with which the Mission had to deal. It also mentions the problem of the aversion that some Church circles in France, including specific bishops, took to it. Some people wanted to rule it, and others did not want to have Polish priests in their territory. These problems are revealed by the corres-pondence between the first Rector of the Mission Rev. Wilhelm Szymbor and Cardi-nal Dalbor as well as by the Protocol of the first convention of the Polish priests working with Polish emigrants in France that took place on 13th April 1923 on the premises of the Polish Mission in Paris.

Translation by Tadeusz Kar6owicz STowa kluczowe: Polacy we Francji, duszpasterstwo polskojeXzyczne, duszpasterze

polonijni.

Key words: Poles in France, Polish language pastorate, Polish community abroad priests