Pavel Krafl
Prawo kościelne w Czechach i na
Morawach w średniowieczu
Echa Przeszłości 11, 19-36
2010
Pavel Krafl
Instytut Historyczny Akademii Nauk Brno, Czechy
PRAWO KOŚCIELNE W CZECHACH
I NA MORAWACH W ŚREDNIOWIECZU
I . P r o l o g : P o d s t a w y z a ł o ż e n i a d o k o ń c a X I I w i e k u K a p ł a n : p o w i n i e n k i e r o w a ć s i ę s t a t u t a m i o b o w i ą z u j ą c y m i w s w e j d i e c e z ji, m u s i a ł d o r a d z a ć w i e r n y m w s p r a w a c h n i e t y l k o z w i ą z a n y c h z r e l i g i ą , a l e i w s p r a w a c h p r a k t y c z n o - p r a w n y c h . W K o ś c i e l e i s t n i a ł a co d o p r a w a p o d o b n a r ó ż n o r o d n o ś ć , j a k w k r a j a c h k i e r u j ą c y c h s i e p r a w e m z w y c z a j o w y m . B u d o w a p i e r w o t n e j o r g a n i z a c j i k o ś c i e l n e j n a W i e l k i c h M o r a w a c h ł ą c z y s i ę z o s o b ą św . M e t o d e g o b i s k u p a p a n o ń s k o - m o r a w s k i e g o . P i e r w s z y m z b i o r e m p r a w r e g u l u j ą c y m s t o s u n k i k o ś c i e l n e n a o b s z a r z e M o r a w b y ł N o m o c a n o n . P r z e k ł a d n a j ę z y k s ł o w i a ń s k i j e s t d z i e ł e m n o w y m , r ó ż n i ą c y m s i ę o d S y n a g o g i J a n a S c h o l a s t y k a i c a ł e j w s c h o d n i e j t r a d y c j i 1. P i e r w i a s t k i r z y m s k i e g o p r a w a k a n o n i c z n e g o s ą w i d o c z n e w k r ó t s z e j r e d a k c j i k o d e k s u c y w i l n e g o Z a k o n s u d n y m l ju - d o m . Z a w i e r a p o s t a n o w i e n i a o p r a w i e a z y l u w k o ś c i o ł a c h , o m a ł ż e ń s t w i e c h r z e ś c i j a ń s k i m i o p r z e s t ę p s t w a c h p ł c i o w y c h 2 . N a j s t a r s z e ś l a d y s t o s o w a n i a c z y n a w e t p r o p a g a c j i c h r z e ś c i j a ń s k i c h z a s a d p r a w n y c h w k s i ę s t w i e c z e s k i m o d n o s z ą s i ę ( o p r ó c z s p r a w o r g a n i z a c y j n y c h ) d o i n s t y t u c j i m a ł ż e ń s t w a , j a k w s k i e r o w a n y m d o b i s k u p a W o j c i e c h a e d y k c i e B o l e s ł a w a I I z 9 9 2 r ., g d z i e1 N om okanon , in: M agnae M oraviae Fontes H istorici, IV. Leges - textus iuridici, supple- m enta, edd. D. B artonkova, K. H aderka, L. H avlik, J. Ludvikovsky, J . Vasica, R. Vecerka, Brno 1971, s. 205-206, 210-211. Por. V. Vanecek, P ro n ik a n i H mskeho a kanonickeho p r a v a n a u zem i dnesn ih o C eskoslovenska o d 2. pol. 9. sto le ti do 1. pol. 14. stoleti, „Pravnehistoricke stu d ie” 12, 1966, s. 28.
2 L. H avlik, Z akon su d n y j lju d em (S o u d n i za k o n ik p ro lid), in: A lm anach Velka Morava, Brno 1965, s. 102-103; J . Vasica, K otazce p u vo d u Z ak o n a su dneho lju dem , „Slavia” 30, 1961, s. 7, 9, 12-14. Por. M. Bohacek, E in flu sse des rom ischen R ech ts in B ohm en u n d M ahren, „Ius R om anum M edii Aevi” V/11, M ediolani 1975, s. 10; V. Vanecek, P ro n ik a n i H mskeho a k a n o nickeho p ra v a , s. 27.
s t a n o w i s i ę , j a k n a l e ż y p o s t ę p o w a ć „ s e c u n d u m s t a t u t a c a n o n u m ” , l u b w D e k r e t a c h k s i ę c i a B r z e t y s ł a w a I , o g ł o s z o n y c h n a d g r o b e m ś w . W o j c i e c h a w G n i e ź n i e 1 0 3 9 r. R o z p o r z ą d z e n i a B o l e s ł a w a I I i B r z e t y s ł a w a I d o w o d z ą , ż e w e p o c e , g d y w s z e l k i e u s t a w o d a w s t w o w p a ń s t w i e n a l e ż a ł o d o k s i ę c i a ; p r a w o k o ś c i e l n e b y ło z n i m ś c i ś l e p o w i ą z a n e 3 . W y r a ź n y ś l a d n a c h a r a k t e r z e a d m i n i s t r a c j i K o ś c i o ł a n a z i e m i a c h c z e s k i c h z o s t a w i ł b i s k u p o ł o m u n i e c k i J e n r y k Z d i k ( 1 1 2 6 - 1 1 5 0 ) . W o s o b i e J . Z d i k a ł ą c z y ł a s i ę p o b o ż n o ś ć z d ą ż e n i e m d o z r e f o r m o w a n i a a d m i n i s t r a c j i d ie c e z ji; s w o j ą d z i a ł a l n o ś c i ą p o ło ż y ł p o d w a l i n y p o d e m a n c y p a c j ę K o ś c i o ł a m o r a w s k i e g o s p o d w ł a d z y ś w i e c k i e j , u s t a n a w i a j ą c a r c y d i a k o n a t y , i n s t y t u c j ę o b d a r z o n ą k o m p e t e n c j ą w i z y t a c j i p o ł ą c z o n ą z s ą d o w n i c t w e m n a d d u c h o w i e ń s t w e m i ś w i e c k i m i . P o z w a l a m u n a t o p r z y w i l e j i m m u n i t e t u z d o b y t y w 1 1 4 4 r . o d k s i ę c i a W ł a d y s ł a w a I , w y j m u j ą c y l u d z i K o ś c i o ł a o ł o m u n i e c k i e g o z k o m p e t e n c ji u r z ę d ó w k s i ą ż ę c y c h 4 . B i s k u p H e n r y k z n a c z n i e p r z y c z y n i ł s i ę d o u p o w s z e c h n i e n i a d o k u m e n t u n a p i ś m i e 5 . W c z a s i e r z ą d ó w Z d i k a p r z y k o ś c i e l e d i e c e z j a l n y m r o z w i n ę ł o d z i a ł a l n o ś ć s k r y p t o r i u m , w k t ó r y m p o w s t a ł y z a c h o w a n e d o d z i ś r ę k o p i s y z o p i s a m i d z i e ł B u r c h a r d a W o r m i j s k i e g o i I w o n a z C h a r t r e s . D o n a j z n a k o m i t s z y c h k l e j n o t ó w b i b l i o t e k i k o l e g i a t y o ł o m u n i e c - k i e j n a l e ż y r ę k o p i s s i g n . C O 2 0 2 : L i b e r c o n c i l i o r u m e t c o l l e c t a P u r c a r d i X I I I l i b r o r u m . T r z y c z ę ś c i d z i e ł a z a w i e r a j ą p o s t a n o w i e n i a p r o c e d u r a l n e o d b y w a n i a s ą d ó w s y n o d a l n y c h , k a n o n y s o b o r ó w i o b s z e r n y t e k s t b ę d ą c y o s o b l i w ą r e d a k c j ą D e k r e t u b i s k u p a W o r m a c j i B u r c h a r d a ( 9 6 5 - 1 0 2 5 ) w t r z y n a s t u k s i ę g a c h . C z ę ś ć z p i e r w o t n y c h d w u d z i e s t u k s i ą g D e k r e t u p o m i n i ę t o , a z i n n y c h s p o r z ą d z o n o w y c ią g ; d o d a n o i n n e r o z d z i a ł y . D r u g i m w a ż n y m r ę k o p i s e m s p o r z ą d z o n y m w s k r y p t o r i u m H . Z d i k a j e s t s i g n . C O 2 0 5 T r i p a r t i t u m I w o n a z C h a r t r e s ( 1 0 4 0 - 1 1 1 6 ) . O ł o m u n i e c k a b i b l i o t e k a k o l e g i a c k a z a l i c z a s i ę d o t y c h n i e l i c z n y c h b i b l i o t e k e u r o p e j s k i c h , w k t ó r y c h z a c h o w a ł a s i ę T r i p a r t i t a I w o n a . P r z e p i s y l i t u r g i c z n e m i e s z c z ą s i ę w r ę k o p i s i e s i g n . C O 1 3 5 : tz w . O r d i n e s R o m a n a e e c c l e s i a e; o k r e ś l a j ą o n e s p o s o b y w y k o n y w a n i a p o d s t a w o w y c h
3 H. Jirecek, P ra vn ick y zivo t v Cechach a n a M oravi v tisicilete d o b i o d konce IX. d o konce XIX. stoleti, P ra h a - Brno 1903, s. 8-9; F. H ruby, C irk evn i z0izen i v Cechach a n a M orave o d X. do konce XIII. sto leti a jeh o p o m e r ke s ta tu , „Cesky casopis historicky” 22, 1916, s. 37-39, 44; V. Vanecek, P ro n ik a n i rim skeho a kanonickeho p ra v a , s. 29; J. Kejr, P ro n ik a n i kanonickeho p r a v a do stredovekeho ceskeho statu , „Revue cirkevniho p rav a” 8, 1997, 3, s. 138; J . Kejr, K rozśiren i k a n on istickych rukopisü v ceskych zem ich, in: Sacri canones servandi sunt. Ius canonicum et s ta tu s ecclesiae saeculis XIII-XV, red. P. K rafl, P ra h a 2008, s. 363, przyp. 3.
4 F. H ruby, C irk e vn i zrizen i, s. 267-269; K. K rofta, K u rie a c irk evn i sp r a v a z e m i ceskych v dobe p re d h u sitsk e, „Cesky casopis historicky” 10, 1904, s. 128; V. Medek, O su dy, s. 50-64; J . Ja n a k , Z. H ledikova, D ejin y sp r a vy v ceskych zem ich do roku 1945, P ra h a 1989, s. 208-209; J . Kadlec, P rehled ceskych cirkevnich dejin, I., Rim 1987, I., s. 114-115, 118-119; J. K uril, O lom oucky b isku p J in d rich Z d ik , dizertace KThF, P ra h a - Litom erice 1968.
5 J. Bistricky, S tu d ie n zu m U rkun den - B r ie f u n d H an dsch riften w esen d es B ischofs H ein rich Z d ik von O lm ü tz, „Archiv fü r D iplom atik, Schriftgeschichte, Siegel- und W appenkunde” 26, 1980, s. 135-158; J . Bistricky, P isem n o sti olom ouckeho b isk u p a J in d ric h a Z d ik a , „Sbornik archivnich praci” 23, 1983, s. 32-74; J . Bistricky, Z d ik o v y listin y, „Cesky casopis historicky” 96, 1998, s. 292-306.
o b r z ę d ó w k o ś c i e l n y c h , t a k i c h j a k c h r z e s t , m s z a , o r d y n a c j a i t p . 6 S a m H . Z d i k o p r a c o w a ł r y t u a ł ś w i ę c e n i a k l e r u 7. O d b y w a n i a s ą d ó w s y n o d a l n y c h w C z e c h a c h i n a M o r a w a c h n i e d o w i e d z i o n o 8 . I I . K o ś c i ó ł i w ł a d z a ś w i e c k a w X I I I - X V w . P r z e s ł a n k i r o z w o j u p r a w a k o ś c i e l n e g o 9 D r o g a d o r o z w o j u . S z c z y t . R o l a i z n a c z e n i e p r a w a k a n o n i c z n e g o m a b e z p o ś r e d n i z w i ą z e k z p o z y c j ą K o ś c i o ł a w s p o ł e c z e ń s t w i e , w y n i k a z e s t o s u n k u m i ę d z y K o ś c i o ł e m i w ł a d z a m i ś w i e c k i m i . S t a t u t y k s i ę c i a K o n r a d a O t y z k o ń c a X I I w . o k r e ś l a j ą „ p o b o ż n y c h m ę ż ó w ” p o s i a d a j ą c y c h p r z y w i l e j e z n a d a n i a k s i ą ż ą t , i k l e r y k ó w , k t ó r z y k i e r u j ą s i ę p r a w e m k a n o n i c z n y m . W y r a z e m z m i e n o n e j p o z y c ji b i s k u p a o d p o c z ą t k u X I I I w. b y ł a g w a r a n c j a w ła d c y , u z n a n i a w y m o g u k a n o n i c z n e g o w y b o r u b i s k u p a t y l k o p r z e z k o l e g i a t ę k a t e d r a l n ą ( d l a O ł o m u ń c a - z r o k u 1 2 0 7 ) . W ł a d c a j e d n a k n a d a l w y w i e r a ł n a c i s k i n a w y b o r y , w y z n a c z a j ą c o s o b y n a b i s k u p a 10. W i e l k i e z n a c z e n i e d l a e m a n c y p a c j i K o ś c i o ł a w n a s z y m k r a j u m i a ł a w a l k a p r o w a d z o n a m i ę d z y k r ó l e m P r z e m y s ł e m I i p r a s k i m b i s k u p e m A n d r z e j e m . W u s i ł o w a n i a c h A n d r z e j a m o ż n a z a u w a ż y ć b e z p o ś r e d n i w p ł y w k u r i i p a p i e s k i e j n a p r o g r a m r e f o r m i z w y c ię s t w o z c e s a r s t w e m . Z d o b y c z e z l a t 1 2 2 1 - 1 2 2 2 ( i m m u n i t e t d ó b r k o ś c i e l n y c h i e g - z e m p c j a k l e r u ) w c h o d z i ł y w ż y c ie p r a k t y c z n i e p r z e z c a ł y w i e k X I I I , a c z ę ś c i o w o n a w e t w X I V s t u l e c i u 11. U r e g u l o w a n i e s t o s u n k ó w m i ę d z y f u n d a t o r e m
6 M. Bohacek, N e jsta rśi p ra v n ick e ru k o p isy v olom oucke k a p itu ln i kn ih ovn i, „Sbornik K rajskeho vlastivedneho m uzea v Olomouci”, B IV 1956-1958, s. 327-337; M. Flodr, S k r ip to riu m olomoucke, P ra h a 1960, s. 66-76, 120-124, 128, 244-254; J . Kejr, P ra m en y a lite ra tu ra kanonickeho p r a v a ve stredovikych soupisech kn ih oven v ceskych zem ich, „Studie o rukopisech” 24, 1985, s. 22-23; E.-D. H ehl, G em einsam e R ech ts- u n d K irchenrechtsvorstellun gen , in: E uro pas M itte um 1000, II., red. Alfried Wieczorek, H ans-M artin Hinz, S tu ttg a rt 2000, s. 854-856; E.-D. H ehl, Spoleene p r a v n i a c irk e v n ip ra v n i p re d sta v y , in: S tred Evropy okolo roku 1000. P riru ck a a katalo g k vystave, red. A. Wieczorek, H.M. Hinz, P ra h a 2002, s. 305.
7 Codex d ip lo m a tic u s et e p isto la ris regni B ohem iae, I., ed. G. F riedrich, P rag ae 1904, nr. 163, s. 168-169. B. Zlam al, P riru ck a eeskych cirkevn ich dijin , II. D oba rom an ske k a to licity (1000-1200), Olomouc 2006, s. 136-138.
8 E. O tt, B eiträ g e z u r R eception sgesch ich te d es röm isch -can on isch en P rocesses in der böhm ischen L ä n d ern , Leipzig 1879, s. 14, przyp. 20; V. Novotny, Ceske d ijin y , I., 3, P ra h a 1928, s. 405-409 a Z. Fiala, S p r a va a p o sta v e n i cirkve v Cechach o d po ca tk u 13. do polovin y 14. stoleti, „Sbornik historicky” 3, 1955, s. 78, pozn. 76. Por. M. Bohacek, N e jsta rśi p ra vn ic k e ru kopisy, s. 331, 333-334.
9 Zob. P. K rafl, K o n flik tn i souziti, sym b io za a p a rtn e rstv i. C irkev a s ta t v Cechach a na M oravi v 10.-15. stoleti, in: Kościół i państw o. W dziejach, źródłach i studiach nad przeszłością, red. M arek Staw ski, W arszaw a 2008, s. 107-124.
10 Z. Hledikova, K o ta zk a m v zta h u d u c h o v n i a svitsk e m oci v Cechach ve dru h e p o lo vin i 14. stoleti, „Ceskoslovensky casopis historicky” 24, 1976, s. 252; K. K rofta, K urie, CCH 12, 1906, s. 7-17; Z. F iala, S p r a v a , s. 66-68.
11 J . Zem licka, S p o r P re m y sla O ta k a ra I. s p r a z s k y m b isk u p em O ndrejem , „Ceskoslo vensky casopis historicky” 29, 1981, s. 704-730; J. Zemlicka, P rem ysl O ta k a r I. P anovnik, s ta t a cesk spoleen ost n a p ra h u vrcholneho feu d a lism u , P ra h a 1990,s. 214-239; J . Zemlicka, P ocatky
i K o ś c io ł e m p r z y n i o s ł o p r a w o p a t r o n a t u . J e g o w p r o w a d z e n i e b y ł o p o w o l n e , d o p i e r o o d p o ło w y X I V w . b y ło w p e ł n i r e s p e k t o w a n e t a k ż e w d o b r a c h s z l a c h e c k i c h . M i a n o w a n i e w s z y s t k i c h p o s i a d a c z y b e n e f i c j ó w p r z e z o r d y n a r i u s z a u m o ż l i w i ł o w p r o w a d z e n i e s a m o d z i e l n e j a d m i n i s t r a c j i k o ś c i e l n e j , n a d z ó r n a d k l e r e m d i e c e z j i , w y k o r z y s t a n i e j u r y s d y k c j i n a p o z i o m i e a r c h i d i a k o n a t u . U a k t y w n i ł y s i ę s ą d y k o ś c i e l n e 12. N a s t y k u i n t e r e s ó w p a ń s t w a i K o ś c i o ł a b y ło p o w o ł a n i e s a m o d z i e l n e j o r g a n i z a c j i k o ś c i e l n e j . L o g i c z n ą k o n s e k w e n c j ą te g o b y ło d ą ż e n i e w ł a d c y d o u s t a n o w i e n i a m e t r o p o l i i k o ś c i e l n e j w k r a j u o r a z p r z e k a z a n i e o p a n o w a n e g o t e r y t o r i u m p o d j u r y s d y k c j ę g ło w y K o ś c i o ł a k r a j o w e g o . P o n i e u d a n y c h p r ó b a c h P r z e m y s ł a O t o k a r a I , j a k r ó w n i e ż P r z e m y s ł a O t o k a r a I I z a ł o ż e n i a m e t r o p o l i i k o ś c i e l n e j n a t e r y t o r i u m p a ń s t w a c z e s k i e g o 13, c e l t e n o s i ą g n ą ł K a r o l IV . N i e u d a ł o s i ę j e d n a k p o d p o r z ą d k o w a ć K o ś c i o ł a w c a ł y m p a ń s t w i e ( w y j ą t k i e m b y ł Ś l ą s k i Ł u ż y c e ) 14. M i a n o w a n i e p r a s k i e g o a r c y b i s k u p a s t a ł y m l e g a t e m p a p i e s k i m d l a d i e c e z j i w M i ś n i , B a m b e r g u i R a t y z b o n i e ( 1 3 6 5 ) , z a i n i c j o w a n e p r z e z K a r o l a IV , d a ł o s z a n s ę n a z a p e w n i e n i e k o ś c i e l n o p r a w n e g o w p ł y w u c z e s k i e g o m e t r o p o l i t y p r z y n a j m n i e j w p r z y p a d k u Ł u ż y c , C h e b o r a z c z e s k i c h l e n n w S a k s o n i i i B a w a r i i 15. S t o p n i o w o w y w a l c z o n a e g z e m p c j a s ą d o w a d o p r o w a d z i ł a d o p o d p o r z ą d k o w a n i a w s z y s t k i c h d u c h o w n y c h s ą d o m k o ś c i e l n y m i d o p e ł n e g o u w o l n i e n i a s p o d w p ł y w ó w s ą d ó w ś w i e c k i c h . O s ó b p r z y n a l e ż ą c y c h d o K o ś c i o ł a n i e w o l n o b y ł o p o z y w a ć d o ż a d n e g o s ą d u ś w ie c k i e g o . K o ś c ió ł w y m a g a ł o d d u c h o w n y c h ż ą d a j ą c y c h k o r z y s t a n i a z p r i v i l e g i a f o r i , a b y o d r ó ż n i e n i a l i s i ę o d l a i k ó w u b r a n i e m k a p ł a ń s k i m i t o n s u r ą ( p o s t a n o w i e n i e s t a t u t ó w o g ł o s z o n y c h n a p r a s k i c h s y n o d a c h w l a t a c h 1 3 4 9 , 1 3 5 3 , 1 3 5 5 i 1 3 6 1 o r a z n a s y n o d z i e w y s z k o w s k i m z 1 4 1 3 r . ) 16.
Cech k ralovskych 1198-1253. P rom en a sta tu a spolecnosti, P ra h a 2002, s. 121-129; V. Vanecek, Z a k ła d y p ra v n ih o p o s ta v e n i klasterü a k lastern iho velk o sta tk u ve sta re m ceskem sta te (12.-15. stol.), I., P ra h a 1933, s. 7-13; K. K rofta, K urie, ĆĆH 10, 1904, s. 256-270; Z. F iala, S p ra va , s. 64-65, 70-73; E. O tt, P üsobeni p r a v a cirkevniho n a ro zvo j fize n i sou dn ih o vübec a v zem ich ceskych zv la st’, „Pravnik” 16, 1877, s. 145.
12 J. Schlenz, D a s K irch en p a tro n a t in B öhm en. B eiträge zu sein er Geschichte u n d R ech t sentw icklun g, P ra g 1928, s. 32-167; Z. H ledikova, K o ta zk a m vzta h u , s. 251.
13 J. Goll, P fem ys la O ta k a ra II. d ru h a k fizo va v yp ra va a p la n p o v y s iti b isk u p s tv i olomo- ucke n a a rcib isk u p stvi, „Ćasopis M atice m oravske” 15, 1891, s. 102-109; W. U rban, N ieu d a n e s ta ra n ia P rze m ys la O tto k a ra I I o m etropolię czeską n a tle jeg o rzą d ó w i k rzyża ck iej p o lityk i, „Nasza przeszłość” 6, 1957, s. 311-325; V Vanicek, Velke d ejin y z e m i koru ny ceske, II., P ra h a - Litom yśl 2000, s. 98; III., P ra h a - Litom yśl 2002, s. 114-115.
14 T. Silnicki, D zieje i u stró j kościoła katolickiego n a Ś lą sk u do końca w. XIV, W arszawa 1953, s. 260-264; G. Schm idt, D ie B istu m sp o litik K a rls IV. b is z u r K aiserk rö n u n g 1355, in: K arl IV. Politik und Ideologie im 14. Ja h rh u n d e rt, red. E. Engel, W eim ar 1982, s. 79-80; Z. Kaczmarczyk, M on arch ia K a zim ie rz a Wielkiego. O rg a n iza cja kościoła, sz tu k a i n au ka, Po zn ań 1947, s. 54-56; K. Dola, D zieje kościola n a Ś lą sk u , I., Opole 1996, s. 72. Zob. też Z. H ledikova, D ie P ra g er E rzbisch öfe a ls stä n d ig e p ä p stlic h e L egaten, „Beiträge zu r G eschichte des B istum s R egensburg” 6, 1972, s. 223, przyp. 7.
15 Z. Hledikova, D ie P ra g e r E rzbischöfe, s. 227-228.
16 J . Polc, K a p ito ly z cirk evn ih o ziv o ta Cech p o d le p fe d h u s itsk e h o za k o n o d a rs tv i, in: P razske arcibiskupstvi 1344-1994, red. Z. H ledikova, J.V Polc, P ra h a 1994, s. 39-40, 43-44; P. K rafl, V yskovska sy n o d a ln i s ta tu ta (1413), „Pravnehistoricke studie” 35, 2000, s. 74.
N a j w i ę k s z e z n a c z e n i e o s i ą g n ę ł o p r a w o k a n o n i c z n e i s ą d o w n i c t w o k o ś c i e l n e w C z e c h a c h i n a M o r a w a c h w d r u g i e j p o ł o w i e X I V w . i n a p o c z ą t k u w i e k u X V 17. M i m o t o w o k r e s i e p r z e d h u s y c k i m n i e z a w s z e p o s t ę p o w a n o w e d ł u g p r a w a k a n o n i c z n e g o . N a p r z y k ł a d t y l k o w n i e l i c z n y c h d y s p o z y c j a c h m a j ą t k i e m K o ś c i o ł a ( s p r z e d a ż e , z a s t a w y ) ż ą d a n o z g o d y p a p i e ż a , co s p r z y j a ł o s e k u l a r y z a c j i . N i e k t ó r e s p r a w y d o t y c z ą c e m a j ą t k u k o ś c i e l n e g o j u ż w o k r e s i e p r z e d h u s y c k i m b y ł y r o z p a t r y w a n e p r z e d s ą d e m z i e m s k i m 18. O k r e s p o h u s y c k i . O l b r z y m i p r z e ł o m p r z y n i o s ł a r e w o l u c j a h u s y c k a . D u ż e z n a c z e n i e s p r a w r e l i g i j n y c h w o k r e s i e p o h u s y c k i m ł ą c z y ł o s i ę z i c h r o z p a t r y w a n i e m n a s e j m a c h z i e m s k i c h , d o k t ó r y c h p r z e n i e s i o n o r o z w i ą z y w a n i e p o d s t a w o w y c h p r o b l e m ó w r e l i g i j n y c h , n a t o m i a s t w k o m p e t e n c j i w ł a d z k o ś c i e l n y c h p o z o s t a ł a t y l k o z w y k ł a a d m i n i s t r a c j a . S p r a w y k o ś c i e l n e p o d l e g a ł y d e c y - d y j ą c y m w p ł y w o m s t a n ó w , k t ó r e p o d p o r z ą d k o w a ł y s o b i e o b a K o ś c io ł y u z n a n e , k a t o l i c k i i u t r a k w i s t y c z n y . L a i c y z a c j a , c h a r a k t e r y z u j ą c a o k r e s p o r e w o l u c ji h u s y c k i e j , o z n a c z a z m n i e j s z e n i e r o l i i z n a c z e n i a s ą d ó w k o ś c i e l n y c h i p r a w a k o ś c i e l n e g o . W ś w i a d o m o ś c i s p o ł e c z e ń s t w a d o s z ł o d o p o d p o r z ą d k o w a n i a k o ś c i e l n e g o p o r z ą d k u p r a w u z i e m s k i e m u . N a s e j m i e w r o k u 1 4 8 1 p a n o w i e i r y c e r z e o g ło s il i p r a w a ś w i e c k i c h d o s t e r o w a n i a ż y c i e m r e l i g i j n y m u t r a k w i s t ó w i k a t o l i k ó w . Z e s t r o n y s z l a c h t y i n g e r o w a n o w u d z i e l a n i e s a k r a m e n t ó w , d a w n i e j n a l e ż ą c e w y ł ą c z n i e d o k o m p e t e n c j i K o ś c i o ł a i w y z n a c z o n e g o p r z e z p r a w o k o ś c i e l n e . W e d ł u g p r y w a t n e g o p r a w a z i e m s k i e g o g ł o s z o n e g o p r z e z C t i b o r a T o v a c o v s k ie g o z C i m b u r k a (tz w . T o v a c o v s k a k n i h a ) k a ż d y p r o b o s z c z b y ł z o b o w i ą z a n y u d z i e l a ć s a k r a m e n t ó w b e z r ó ż n i c y w y z n a n i a . W y r a z e m u p a d a j ą c e g o w p ł y w u s ą d ó w k o ś c i e l n y c h n a M o r a w a c h j e s t r ó w n i e ż g w a ł t o w n y w z r o s t li c z b y p o z w ó w o d i n s t y t u c j i k o ś c i e l n y c h d o s ą d u z i e m s k i e g o p o p o n o w n y m o t w a r c i u k s i ą g z i e m s k i c h s ą d o w y c h ( z e m s k e d e s k y ) w l a t a c h 1 4 3 6 - 1 4 3 7 ( t z n . p o r e w o l u c j i h u s y c k i e j ) . S p o r y k s i ę ż y b y ł y p o w s z e c h n i e r o z s t r z y g a n e p r z e d s ą d e m z i e m s k i m . O ło - m u n i e c k i b i s k u p T a s z B o s k o v i c w s w o i m d z i e l e u s t a n a w i a , ż e j e ś l i k s i ę d z u d z i e j e s i ę k r z y w d a z e s t r o n y o s o b y ś w i e c k i e j , m a s i ę o n z w r ó c i ć d o s t a r o s t y ( z e m s k y h e j t m a n , c a p i t a n e u s t e r r a e ) l u b d o p a n ó w . J e ś l i b y j e d n a k n i e z n a l a z ł s p r a w i e d l i w o ś c i , w t e d y m o ż e w n i e ś ć s k a r g ę d o b i s k u p a , k t ó r y w y s t ą p i d o s t a r o s t y i p a n ó w z ż ą d a n i e m z a ł a t w i e n i a s p r a w y . W w y p a d k u b r a k u p o p r a w y K o ś c ió ł p o z y w a d o s ą d u k o ś c i e l n e g o , a n a w e t r z u c a k l ą t w ę . C z e s k i k o d e k s z i e m s k i z 1 5 0 0 r. ( tz w . V l a d i s l a v s k e z r i z e n i z e m s k e ) j u ż z u p e ł n i e j e d n o z n a c z n i e p r z e k a z y w a ł r o z p r a w y w ś w i e c k i c h s p r a w a c h o s ó b s t a n u d u c h o w n e g o d o s ą d u z i e m s k i e g o . V i k t o r i n K o r n e l z e V s e h r d , a u t o r z n a k o m i t e g o d z i e ł a o c z e s k i m p r a w i e z i e m s k i m ( O p r a v e c h , s u d i e c h i o d s k a c h z e m i c e s k e k n i h y 17 J. Kejr, P ro n ik a n i kanonickeho p ra v a , s. 146.
18 J. Cechura, Sekularizace cirkevnich statku v husitske revoluci a nektere aspekty ekono- mickeho a socialniho vyvoje v Cechach v dobi pozdn ih o stredoviku, „Husitsky Tabor” 9, 1986-1987, s. 95; J. C echura, K n ekterym aspektum s ta tn i ideologie a sek u la riza cn ich id e ji v pred h u sitsk ych Cechach, „Casopis N arodniho m uzea”, ra d a historicka, 155, 1986, 1-2, s. 31; T. Borovsky, K laśtery, p a n o v n ik a za k la d a te le n a stredoveke M oravi, Brno 2005, s. 191.
d e v a t e r y ) , m ó w i o p r a w i e d u c h o w n y m i o s ą d z i e k o ś c i e l n y m j a k o z j a w i s k u d a w n o m i n i o n y m , z a n i k p r a w a k o ś c i e l n e g o ł ą c z y z a b s e n c j ą a r c y b i s k u p a i z m n i e j s z e n i e m m a j ą t k u k o ś c i e l n e g o 19. U p a d e k z n a c z e n i a i w y e g z e k w o w a n i a p r a w a k o ś c i e l n e g o w o k r e s i e o d l a t d w u d z i e s t y c h X V w . z n a j d u j e o d b ic i e r ó w n i e ż w z m n i e j s z a n i u s a n k c j i w u s t a l e n i a c h m o r a w s k i c h u s t a w d i e c e z j a l n y c h . W p o r ó w n a n i u z e s t a t u t a m i p o c h o d z ą c y m i z o k r e s u p r z e d h u s y c k i e g o t y l k o w o g r a n i c z o n y m s t o p n i u s t o s u j e s i ę s a n k c j ę e k s k o m u n i k i 20. I I I . P r a w o d a w s t w o . Z b i o r y p r a w a k a n o n i c z n e g o K o m p e t e n c j e p r a w o d a w c z e w K o ś c i e l e n a l e ż a ł y d o p a p i e ż a , l e g a t a p a p i e s k i e g o , m e t r o p o l i t y i b i s k u p a d i e c e z j a l n e g o . W e d ł u g t e o r i i k o n s y l i a r y z m u w ł a d z ę w K o ś c i e l e m i a ł r ó w n i e ż s o b ó r p o w s z e c h n y . K o n s t y t u c j i s o b o r ó w p o w s z e c h n y c h n i e m a w a r c h i w a c h i b i b l i o t e k a c h w R e p u b l i c e C z e s k i e j . T y lk o p r a s k a B i b l i o t e k a N a r o d o w a p r z e c h o w u j e r ę k o p i s z r u b r y k a m i I V s o b o r u l a t e r a ń s k i e g o 21. M o ż n a j e d y n i e s p e k u l o w a ć , c z y t e k s t y p o s t a n o w i e ń ś r e d n i o w i e c z n y c h s o b o r ó w e k u m e n i c z n y c h b y ł y d o d y s p o z y c j i b i s k u p a w o ś r o d k a c h a d m i n i s t r a c y j n y c h d i e c e z j i 22. D e k r e t G r a c j a n a . P i e r w s z ą w z m i a n k ą , d o k t ó r e j o d n o s i s i ę w z m i a n k a o i s t n i e n i u D e k r e t u G r a c j a n a n a t e r e n a c h z i e m c z e s k i c h , j e s t i n f o r m a c j a k r o n i k a r z a V i n c e n c i u s a , k t ó r y b y ł w r o k u 1 1 5 9 w y s ł a n y p r z e z b i s k u p a D a n i e l a d o B o l o n i i „ p r o e m e n d i s d e c r e t i s ”23. Ś r e d n i o w i e c z n e s p i s y z b i o r ó w b i b l i o t e k w C z e c h a c h i n a M o r a w a c h n o t u j ą o b e c n o ś ć D e k r e t u w 2 5 p r z y p a d k a c h . M i a ł y g o b i b l i o t e k i k a p i t u ł k a t e d r a l n y c h , p r a s k i c h k o l e g i ó w u n i w e r s y t e c k i c h , b i b l i o t e k i k l a s z t o r ó w , w ł a ś c i c i e l a m i b y l i r ó w n i e ż p o s z c z e g ó l n i p r a ł a c i , a n a w e t p l e b a n i e 24. O b e c n i e z n a j d u j e s i ę w R e p u b l i c e C z e s k i e j 11 r ę k o p i s ó w
19 J . M acek, V ira a zb o zn o st ja g ello n sk é h o véku, P ra h a 2001, s. 103-104, 192-193; F. Cada, Z lom ky ztraceného spisu olomouckého bisku pa Tasa, „Studie o rukopisech” 12, 1973, s. 13, 19-22; J. Valka, H u sitstvi na M oravé. N abozenska snasenlivost. J a n A m os Komensky, Brno 2005, s. 231-235; T. Borovsky, Klastery, s. 204-205; J. Kejr, D v é stu d ie o h u sitském pra vn ictvi, „Rozpravy CSAV”, rad a spolecenskovedni, roc. 64, ses. 5, P ra h a 1954, s. 19; M. Bohacek, Rimské a kanonické p ra v o v dile Vsehrdovi, „Pravnehistorické studie” 7, 1961, s. 152, 154.
20 Por. P. Krafl, M oravské d iecézn i za k o n o d a rs tv i v d ru h é p o lo vin é 15. stoleti, in: XXVII. m ikulovské sym pozium Vyvoj cirkevni spravy n a Morave, 9.-10. rijn a 2002, Brno 2003, s. 333; P. K rafl, M o ra vsk a sy n o d a ln i sta tu ta , s. 210.
21 N arodni knihovna P ra h a , sign. XXIII.E.59. C o n stitu tion es C oncilii q u a r ti L ateran en sis u n a cum C o m m en ta riis glo ssa to ru m , ed. A. G arcia y G arcia, „M onum enta iu ris canonici”, series A: Corpus glossatorum , vol. 2, C itta del Vaticano 1981, s. 132.
22 P. Krafl, C irkevn i p ra v o v Eechach a n a M oravi ve 13.-15. stoleti, in: Sacri canones servandi sunt. Ius canonicum et statu s ecclesiae saeculis XIII-XV, red. P. Krafl, P ra h a 2008, s. 99.
23 Por. E. O tt, B eiträge, s. 31; E. O tt, Pusobeni, s. 182; H. Jirecek, P ra v n ick y zivot, s. 14; M. Bohacek, E inflüsse des röm ischen Rechts, s. 13; P. Landau, K anones u n d Dekretalen. Beiträge z u r Geschichte d e r Q uellen des kanon isch es R echts, Goldbach 1997, s. 415-416; J . Kejr, P ra v n i k u ltu r a ceského stredoviku , „M inulosti Zapadoceského k raje” 31, 1996, s. 7-25, s. 18; J. Kejr, K rozsiren i k an on istickych rukopisü, s. 367.
24 J. Kejr, P ra m en y a lite ra tu ra , s. 24-26; P. K rafl, C irk evn i p ra v o v Cechach a n a M oravé, s. 98.
z t e k s t e m D e k r e t u G r a c j a n a , a l e ż a d n e g o z n i c h n i e m o ż n a u t o ż s a m i ć z z a p i s a m i ś r e d n i o w i e c z n y c h k a t a l o g ó w . S z a c u j e s i ę , ż e z a c h o w a n e r ę k o p i s y t o t y l k o 1 0 % i c h p o p r z e d n i e j li c z b y 25. W i ę k s z o ś ć n a s z y c h r ę k o p i s ó w D e k r e t u G r a c j a n a , m i a n o w i c i e 8 , j e s t b o g a t o o z d o b i o n a i l u m i n a c j a m i 26. W ś r e d n i o w ie c z n y c h s p i s a c h s ą lic z n e n o t a t k i o i s t n i e n i u k o m e n t a r z y d o D e k r e t u ( s u m m y , a p a r a t y ) l u b w e r s j i k r ó t k i c h i e k s c e r p t ó w 27. Z b i o r y d e k r e t a l ó w p a p i e s k i c h . M a s o w e m u w z r o s t o w i li c z b y d e k r e t a l i ó w p a p i e s k i c h t o w a r z y s z y ł o w i e l e p r ó b z e b r a n i a i c h w z b i o r a c h . T a k i c h z b i o r ó w o z n a c z a n y c h C o m p i l a t i o n e s a n t i q u e w c z e s k i c h i m o r a w s k i c h b i b l i o t e k a c h d o c h o w a ł o s i ę s t o s u n k o w o n i e w i e l e 28. W i ę k s z e g o r o z p o w s z e c h n i e n a d o c z e k a ł y s i ę z b i o r y L i b e r e x t r a , L i b e r s e x t u s o r a z C l e m e n t i n a e . N a j b a r d z i e j z n a n y m z b i o r e m d e k r e a l i ó w w k l a s y c z n y m o k r e s i e k a n o n i s t y k i b y ł z b i ó r G r z e g o r z a I X L i b e r e x t r a29. W m n i e j s z e j l i c z b ie n i ż L i b e r e x t r a z a c h o w a ł s i ę w b i b l i o t e k a c h L i b e r s e x t u s . C z ę s t o L i b e r s e x t u s b y w a w r ę k o p i s i e r a z e m z C l e m e n t i n a - m i 30. P r z e t r w a ł y l i c z n e t y t u ł y l i t e r a t u r y k a n o n i s t y c z n e j p o ś w i ę c o n e k s i ę g o m d e k r e t a ł ó w , w y t w o r z o n e n a t e r e n a c h E u r o p y . Z l i t e r a t u r y k a n o n i c z n e j n a j l i c z n i e j s z e s ą d z i e ł a p o ś w i ę c o n e L i b e r e x t r a3 1. D e k r e t a ł y G r z e g o r z a I X n i e w ą t p l i w i e w n i e d ł u g i m c z a s i e p o z a p o c z ą t k o w a n i u d z i a ł a l n o ś c i w y d z i a ł u p r a w a n a u n i w e r s y t e c i e p r a s k i m s t a ł y s i ę p r z e d m i o t e m n a u k i . P i e r w s z y m p r o f e s o r e m , k t ó r y w P r a d z e p r o w a d z i ł w y k ł a d y d e k r e t a ł ó w , b y ł B o n s i g n o r e B o n s i g n o r i , s p r o w a d z o n y z B o lo n i i n a ż y c z e n i e K a r o l a I V 32. Z p r o f e s o r ó w p r a s k i e g o w y d z i a ł u p r a w a k o m e n t a r z e d o k s i ą g z o s t a w i ł p o s o b i e B o g u s ł a w z K r n o - v a ; z a ś d o k s i ę g i c z w a r t e j d e k r e t a ł ó w - A d a m z N e z e t i c 3 3 . P o t r z e b a ł a t w i e j s z e j o r i e n t a c j i w m a s i e p o s t a n o w i e ń b y ł a p o d s t a w ą o p r a c o w a ń l i c z n y c h k o n - k o r d a n c j i d o d e k r e t a ł ó w 34.
25 J . Kejr, L es m a n u scrip ts d u D écret de G ratien d a n s les biblioth èqu es Tchécoslovaques, „S tudia G ra tia n a ” 8, 1962, s. 13-109; M. Bohacek, L ite r a tu r a stredovékÿch p r a v n ic h Skol v ru kopisech k a p itu ln i kn ih ovn y olomoucké, „Rozpravy CSAV”, ra d a spolecenskych ved, roc. 70, ses. 7, P ra h a 1960, s. 34-35. Por. J. Kejr, P ro n ik a n i kanonického p râ v a , s. 141, 142.
26 Por. A. M elnikas, The C orpu s o f the M in ia tu res in the M a n u scrip ts o f D ecretu m G ratia- ni, I.-III., „S tu d ia G ra tia n a ” 16, Rom ae 1975; J . K ejr, S k r z ic z ie k m e fe c it (K m in ia tu re v rukopisu Dekretu G ratianova v K nih ovm M etropolitni k apitu ly prazské, sign. I. 1), in: Septuaginta P aulo S p u n ar oblata (70+2), red. J. K. K roupa, P ra h a 2000, s. 472-482.
27 J . Kejr, P ra m en y a litera tu ra , s. 26-31; P. K rafl, C irk evn i p ra v o v Cechach a n a M oravé, s. 98-99.
28 J . Kejr, P ra m en y a litera tu ra , s. 31-32; M. Bohacek, L ite ra tu ra stredovékÿch p ra v n ic h Skol, s. 38-41; P. Krafl, C irk evn i p ra v o v Cechach a n a M oravé, s. 100.
29 J. Kejr, Pram eny a literatura, s. 34-35; P. Krafl, Cirkevni pra vo v Cechach a na Moravé, s. 100. 30 Ibidem.
31 Ibidem.
32 J . Kejr, Po stopach p rv n ih o profesora p r a v n a P ra zsk é u n iverzité, „Studie o rukopisech” 16, 1977, s. 3-12. Por. J . Kejr, D éjin y p ra z sk é P ra v n ick é u n iverzity, P ra h a 1995, s. 52.
33 J . K ejr, K a n o n istic k é d o p ln k y k so u p is u ru k o p isù k n ih o vn y M e tr o p o litn i k a p itu ly prazské, StR 21, 1982, s. 25, 29; J. Kejr, P ra m en y a litera tu ra , s. 38; J . Kejr, D éjin y pra zsk é P ra vn ick é un iverzity, s. 52-53.
34 J . Kejr, „C on cordan tia d e creta liu m cu m d ecretis” H erm an a z P rahy, „Studie o rukopi sech” 13, 1974, s. 29-34, s. 39, pozn. 37; M. Svabensky, N e zn a m ÿ kan on istickÿ ru kopis H erm a n a z Prahy, b isk u p a Varm ijského, „Studie o rukopisech” 11, 1972, s. 177-179.
S t a t u t y l e g a c k i e . W a ż n y m ś r o d k i e m d l a s z e r z e n i a n a k a z ó w p r a w a o g ó l n e g o , p o s t a n o w i e ń s o b o r ó w e k u m e n i c z n y c h i z b i o r ó w p r a w a k a n o n i c z n e g o b y ł y s t a t u t y l e g a t ó w p a p i e s k i c h . S t a t u t y l e g a c k i e z r e g u ł y b y ł y p u b l i k o w a n e n a s y n o d z i e z w o ł a n y m w t y m c e l u d l a j e d n e j l u b k i l k u p r o w i n c j i k o ś c i e l n y c h . C z ę s t e o d b y w a n i e s y n o d ó w l e g a c k i c h m ó w i o z n a c z e n i u , j a k i e i m S t o l i c a p a p i e s k a p r z y p i s y w a ł a . L i c z n e b y ł y s y n o d y l e g a c k i e w d r u g i e j p o ło w ie X I I I i n a p o c z ą t k u X I V w. D i e c e z j e p r a s k a i o ł o m u n i e c k a p o d t y m w z g l ę d e m n i e z b y t i n t e r e s o w a ł y p a p i e ż a i j e g o l e g a t ó w . W o m a w i a n y m o k r e s i e o d b y ł y s i ę t y l k o d w a s y n o d y l e g a c k i e , k t ó r y c h u s t a w y b y ł y o b o w i ą z k o w e d l a d i e c e z j i p r a s k i e j i o ł o m u n i e c k i e j , p r z y c z y m a n i j e d e n z n i c h n i e o d b y w a ł s i ę n a t e r e n i e C z e c h l u b M o r a w . C h o d z i ł o t u o s y n o d y l e g a t ó w p a p i e s k i c h G w i d o n a i J a n a B o c c a m a z z o , k a r d y n a ł a - b i s k u p a w T u s c u l u m . P i e r w s z y o d b y ł s i ę w W i e d n i u w 1 2 6 7 r. ( d l a d i e c e z j i p r a s k i e j ) 35, d r u g i w W u r z b u r g u w 1 2 8 7 r. ( d l a d i e c e z j i p r a s k i e j i o ł o m u n i e c k i e j ) 36. W c z e s k i c h i m o r a w s k i c h b i b l i o t e k a c h j e d n a k ż a d e n o p i s t y c h s t a t u t ó w s i ę n i e d o c h o w a ł . W k a ż d y m k o ś c i e l e k a t e d r a l n y m o b o w i ą z k o w o m u s i a ł s i ę z n a j d o w a ć u w i e r z y t e l n i o n y p i e c z ę c i ą l e g a t a t e k s t s t a t u t ó w , i s t n i a ł t e ż o b o w i ą z e k o d c z y t a n i a s t a t u t ó w 37. P o p o w s t a n i u p r a s k i e j p r o w i n c j i k o ś c i e l n e j p r a w o m o c n o ś ć o b y d w ó c h w y m i e n i o n y c h s t a t u t ó w l e g a c k i c h f o r m a l n i e n i e b y ł a o d w o ł a n a . Z a n i e w a ż n e n i e u z n a ł i c h A r n o s z t z P a r d u b i c w s w y c h s t a t u t a c h p r o w i n c j o n a l n y c h z 1 3 4 9 r ., c z e g o z r e s z t ą b e z u p r a w n i e n i a l e g a c k i e g o l u b s p e c j a l n e g o p o z w o l e n i a p a p i e ż a w y k o n a ć n i e m ó g ł . N i e z r o b i l i te g o n a s t ę p c y A r n o s z t a o b d a r z e n i k o m p e t e n c j a m i s t a ł e g o l e g a t a p a p i e s k i e g o ( o d r o k u 1 3 6 5 ) 38. U p r a w n i e n i a l e g a t a p a p i e s k i e g o w y k o r z y s t a ł w z a k r e s i e p r a w o d a w s t w a p r a s k i b i s k u p J a n z J e n s t e j n u . N a n a j w a ż n i e j s z y m z e s w o i c h s y n o d ó w l e g a c k i c h w 1 3 8 1 r. p r o m u l g o w a ł d l a d i e c e z ji m i ś n i e n s k i e j , r e g e n s b u r s k i e j i b a m b e r s k i e j s t a t u t y A r n o s z t a z P a r d u b i c z 1 3 4 9 r .39 S t a t u t y p r o w i n c j o n a l n e . M e t r o p o l i t a k o r z y s t a ł z p r o w i n c j o n a l n y c h s t a t u t ó w i n a d a w a ł p r a w a w a ż n e d l a c a ł e j p r o w i n c j i . N a t e r e n i e d i e c e z j i p r a s k i e j
35 P. Jo h an ek , D a s W iener K o n zil von 1267, d e r K a rd in a lle g a t G u ido u n d die P o litik O tto k a rs II. P0em ysl, „Jahrbuch für L andeskunde von N iederösterreich”, Neue Folge, 44-45, 1978-1979, s. 312. Edycja: J.D . M ansi, S a cro ru m conciliorum n o va et a m p lis s im a collectio, XXIII., V enetiis 1779, p. 1170 n; J.F. S channat, J. H artzheim , C oncilia G erm aniae, III., Colo- niae A ugustae A grippinensium 1760, p. 632 n.
36 P. K rafl, L eg a tsk a s ta tu ta p ro P olsko a p ro v in c ia ln i s ta tu ta H n izd n a do konce 15. stoleti, „Sbornik archivnich p raci” 51, 2001, s. 402, 419-420; P. K rafl, L egatske a p ro v in c ia ln i za k o n o d a rs tv i p ro olom ouckou diecezi o d p o lo vin y 13. stoleti, „Sbornik archivnich p raci” 53, 2003, s. 555, 571-572. Edycja: F.X. H im m elstein, S yn o d ico n H erbipolense. G eschichte u n d S ta tu te n d e r im B isth u m W ü rzbu rg geh a lten en C oncilien u n d D ioecesan syn oden , W ürzburg 1855, s. 42-60, n r 15.
37 F. X. H im m elstein, S yn odicon H erbipolense, s. 47, 60.
38 P. Krafl, L egatske a p ro v in c ia ln i za k o n o d a rs tv i p ro olom ouckou diecezi, s. 563.
39 P razske syn o d y a koncily p red h u sitsk e doby, red. J.V. Polc, Z. H ledikova, P ra h a 2002, s. 214; P. Krafl, A rn ostova p ro v in c ia ln i s ta tu ta z roku 1349 - v yz n a m n a ceska p r a v n i p a m a tk a , in: A rnost z Pardubic (1297-1364). Osobnost - okruh - dedictvi. Postać - środowisko - dziedzic two, red. L enka Bobkova, Ryszard Gladkiewicz, P e tr Vorel, Wroclaw - P ra h a - P ardubice 2005, s. 59-64, s. 62.
i o ł o m u n i e c k i e j a ż d o 1 3 4 9 r. o b o w i ą z y w a ł y m o g u n c k i e s t a t u t y p r o w i n c j o n a l n e , n a s t ę p n i e p r a s k i e s t a t u t y p r o w i n c j o n a l n e 40. D u ż e z n a c z e n i e m a j ą s t a t u t y p r o w i n c j o n a l n e w y d a n e 1 3 1 0 r. w M o g u n c j i p r z e z a r c y b i s k u p a P i o t r a z A s p e l t u . M a j ą o n e c h a r a k t e r k o d y f i k a c j i 41. W n a s t ę p s t w i e u s t a n o w i e n i a p r a s k i e g o b i s k u p s t w a w 1 3 4 1 r . 42 a r c y b i s k u p i m o g u n c c y t r a c ą r ó w n i e ż u p r a w n i e n i a p r a w o d a w c z e ; w r o k u 1 3 4 4 p r z e n i e s i o n o d i e c e z j ę o ł o m u n i e c k ą z m o g u n c k i e j p r o w i n c j i k o ś c i e l n e j d o n o w e j p r o w i n c j i p r a s k i e j . P o d o b n i e d z i e j e s i ę n a M o r a w a c h . W s z e l k i e s t a t u t y p r o w i n c j o n a l n e a r c y b i s k u p ó w m o g u n c - k i c h u n i e w a ż n i ł a p r o m u l g a c j a k o d y f i k a c j i A r n o s z t a z P a r d u b i c n a s y n o d z i e p r o w i n c j o n a l n y m z 1 1 - 1 2 l i s t o p a d a 1 3 4 9 r. S t a t u t y m o g u n c k i e s t a ł y s i ę ź r ó d ł e m i p o d s t a w ą d l a w i ę k s z o ś c i a r t y k u ł ó w p r o w i n c j o n a l n y c h s t a t u t ó w A r- n o s z t a , n o w a k o d y f i k a c j a p o w s t a ł a w z a s a d z i e j a k o r a c j o n a l i z o w a n y w y c i ą g z k o n s t y t u c j i m o g u n c k i c h . K o d y f i k a c j a t a , p r z e z c z e s k ą h i s t o r i ę p r a w a n i e d o c e n i o n a , z a l i c z a s i ę d o n a j w a ż n i e j s z y c h z a b y t k ó w c z a s ó w ś r e d n i o w i e c z a . P r z y p u s z c z a s i ę , ż e p o w s t a ł o o k o ło t y s i ą c a r ę k o p i s ó w . M i a ł a t e ż w p ł y w n a p r a w o d a w s t w o w p a ń s t w a c h o ś c i e n n y c h ( p o l s k i e s t a t u t y p r o w i n c j o n a l n e z 1 4 2 0 r ., tz w . s t a t u t y p ło c k i e ) . Z a c h o w a ł a m o c p r a w n ą p r z e z d w a s t u l e c i a , w e w s z y s t k i c h p r o w i n c j a c h ( p r a s k i e j , m i ś n i e ń s k i e j , r e g e n s b u r s k i e j i b a m b e r - s k i e j - j a k o s t a t u t y l e g a c k i e . ) D o n a s z y c h c z a s ó w p r z e t r w a ł o 8 7 r ę k o p i s ó w , b ą d ź f r a g m e n t ó w z o p i s e m k o d y f i k a c j i A r n o s z t a 4 3 . K o l e j n e s t a t u t y p r o w i n c j o n a l n e p u b l i k o w a l i a r c y b i s k u p i n a p r a s k i c h s y n o d a c h p r o w i n c j o n a l n y c h , o d b y w a j ą c y c h s i ę p r z e w a ż n i e w p a ź d z i e r n i k u 44. S t a t u t y d i e c e z j a l n e . B i s k u p i d i e c e z j a l n i z a c z ę l i k o r z y s t a ć z e s w o i c h u p r a w n i e ń p r a w o d a w c z y c h p u b l i k o w a n i e m s t a t u t ó w d i e c e z j a l n y c h , z b i o r u o g ó l n i e j s z y c h u s t a n o w i e ń o c h a r a k t e r z e n o r m a t y w n y m z m o c ą o b o w i ą z u j ą c ą n a t e r e n i e j e d n e j d i e c e z j i , o d p o ło w y X I I I w i e k u . P r z e w a ż n a c z ę ś ć s t a t u t ó w d i e c e z j a l n y c h b y ł a p r o m u l g o w a n a n a s y n o d z i e d i e c e z j a l n y m 45. P i e r w s z e w y d a ł B r u n o z S c h a u e n b u r g a w 1 2 5 3 r. ( w y g ł o s z o n e p o z a s y n o d e m ) , n a j s t a r s z e m o r a w s k i e s t a t u t y o p u b l i k o w a n e n a s y n o d z i e p o c h o d z ą z 1 2 8 2 r. ( o g ł o s i ł j e
40 P. Krafl, L egatske a p ro v in c ia ln i za k o n o d a rstvi, s. 551-581; P. K rafl, P ro vin cia l a n d Legatine S ta tu tes o f the A rchbishops o f Prague, „Quaestiones Medii Aevi Novae” 8, 2003, s. 289-300.
41 J . F. Schannat, J . H artzheim , C oncilia G erm aniae, IV., Coloniae A ugustae A grippinen- sium 1761, p. 174-224. P. Krafl, L egatske a p ro v in c ia ln i za k o n o d a rstv i, s. 573-574; J . Hefele, K onzilien gesch ichte, VI., F reib u rg im B reisgau 1890, s. 497-503.
42 Z. H ledikova, B isk u p J a n TV. z D ra ź ic (1301-1343), P ra h a 1992, s. 165.
43 P ra zske syn o d y a koncily, s. 115-164. P. Krafl, A rn o sto va p ro v in c ia ln i s ta tu ta z roku 1349, s. 59-63; P. K rafl, P ro v in cia l a n d L egatin e S ta tu tes , s. 292-293; P. K rafl, L egatske a p ro v in c ia ln i za k o n o d a rstv i, s. 556-557, 567-569, 574-576; I. H lavacek, K odikologisch -biblio- theksgeschich tlich e B em erku n gen zu d en P ro v in zia lsta tu te n E rn sts von P a rd u b itz von 1349, in: Partikularsynoden im späten M ittelalter, red. N. K ruppa, L. Zygner, G öttingen 2006, s. 331-350.
44 P. Krafl, P ro vin cia l a n d L egatine S ta tu tes, s. 293-297, 300; P. K rafl, L egatske a p ro v in - c ia ln i za k o n o d a rstvi, s. 557-561, 569, 576-580; P. Krafl, C irk e vn i p ra v o v Cechach a n a M o ra v e, s. 106, przyp. 229.
45 P. K rafl, S t re d o v eke d iec ezn i syn o d y v Cechach, n a M o r a v e a ve S lezsk u , „Casopis N arodniho m uzea”, ra d a historicka, 169, 2000, 1-2, s. 1-20; P. Krafl, S yn ody a sta tu ta , s. 47-58, 66-75.
b i s k u p D e t r i c h ) . N a j s t a r s z e p r a s k i e s t a t u t y w y d a l J a n I V z D r a z i c n a s y n o d z i e r o k u 1 3 0 8 . W c z e ś n i e j n a s y n o d a c h p u b l i k o w a l i s t a t u t y d i e c e z j a l n e b i s k u p i o l o m u n i e c k i B r u n o i p r a s k i T o b i a s z z B e c h y n e 46. D o n a s z y c h c z a s ó w ż a d e n n i e p r z e t r w a ł . K r e s p u b l i k o w a n i u s t a t u t ó w w d i e c e z j i p r a s k i e j p o ł o ż y ł a r e w o l u c j a h u s y c k a , n a t o m i a s t w o ł o m u n i e c k i e j n a d a l w y d a w a n o j e d o k o ń c a ś r e d n i o w i e c z a . M o r a w s k i e s t a t u t y d i e c e z j a l n e , p u b l i k o w a n e w t r z y d z i e s t o l e t n i c h i n t e r w a l a c h , n a b i e r a j ą o g ó l n i e j s z e g o c h a r a k t e r u i r e g u l u j ą s z e r s z y z a k r e s p r o b l e m o w y c h k w e s t i i . P r a s k i e p o s t a n o w i e n i a s y n o d a l n e , p u b l i k o w a n e a ż d w a r a z y w r o k u , w w i ę k s z e j c z ę ś c i s i ę d o c h o w a ł y w p o s t a c i p r o t o k o ł ó w s y n o d a l n y c h ( p r o t o c o l u m s y n o d a l e)47. R o z p o w s z e c h n i e n i e s t a t u t ó w . R o z p o r z ą d z e n i a s t a t u t ó w l e g a c k i c h i p r o w i n c j o n a l n y c h X I I I i p o c z ą t k u X I V w. o g r a n i c z a j ą o b o w i ą z e k p o s i a d a n i a t e k s t u s t a t u t ó w d o k o ś c i o ł ó w k a t e d r a l n y c h e w e n t u a l n i e k o l e g i a c k i c h , g d z i e m a b y ć d o s t ę p n y o r y g i n a ł u w i e r z y t e l n i o n y p i e c z ę c i ą w y d a w c y 48. S t a t u t y z X I I I i p i e r w s z e j p o ło w y X I V w . n i e n a k a z u j ą w s z y s t k i m p r o b o s z c z o m p o s i a d a n i a o d p i s u 49. S t a t u t y z X I I I w . z n a j d u j ą s i ę w k o d e k s a c h p e r g a m i n o w y c h . D l a t e g o d z i ś r z a d k o m o ż n a j e z n a l e ź ć . O g r a n i c z e n i e o b o w i ą z k u p o s i a d a n i a t e k s t u w a ż n e j n o r m y p r a w n e j d o g ł ó w n e j d i e c e z j i w i ą z a ł o s i ę z w y s o k i m k o s z t e m i b r a k i e m m o ż l i w o ś c i n a b y c i a m a t e r i a ł u d o p i s a n i a . O d d r u g i e j p o ł o w y X I V i n a p o c z ą t k u X V w . s y t u a c j a s i ę z m i e n i a . C z ę s t o p o w t a r z a n y n a k a z p o s i a d a n i a o d p i s u s t a t u t ó w s k i e r o w a n y d o k l e r u p a r a f i a l n e g o 50 z n a j d u j e w y r a z w e w z g l ę d n i e w y s o k i e j l i c z b i e z a c h o w a n y c h k o d e k s ó w . W i ę k s z o ś ć z n i c h j e s t j u ż n a p i s a n a n a p a p i e r z e . Z t w ó r c z o ś c i ą n o r m p r a w n y c h z r e g u ł y ś c i ś l e s i ę w i ą z a ł o s p r a w o z d a n i e s t a n u f a k t y c z n e g o K o ś c i o ł a . N a r z ę d z i e m b y ł a w i z y t a c j a m e t r o p o l i t y , b i s k u p i a i a r c h i d i a k o n a 51. IV . S ą d o w n i c t w o A r c h i d i a k o n , S ą d y b i s k u p i e . W C z e c h a c h i n a M o r a w a c h n i e p o w s t a ł y s a m o d z i e l n e s ą d y a r c y d i a k o n a . S t a t u t y p r o w i n c j o n a l n e A r n o s z t a z r o k u 1 3 4 9 i m o r a w s k i e s t a t u t y s y n o d a l n e z r o k u 1 3 1 8 p r z y z n a j ą a r c h i d i a k o n o m p r a w o s ą d z e n i a w s p r a w a c h m a ł ż e ń s t w a i l i c h w i a r s t w a 52. S ą d o w n i c t w o b i s k u p i e
46 P. K rafl, S y n o d y a sta tu ta , s. 76-77, 125-127, 213-214; P razske syn ody a koncily, s. 17, 95-99; P. K rafl, N e zn a m a syn o d a ln i s ta tu ta olom oucke dieceze z roku 1282, in: Ad vitam et honorem . Profesoru Ja ro sla v u Meznikovi pratele a zaci k petasedm desatym narozeninam , red. T. Borovsky - L. J a n - M. W ihoda, Brno 2003, s. 101-104.
47 P. K rafl, S tfedoveke diec ezn i synody, s. 9, 13; P. K rafl, S y n o d y a sta tu ta , s. 58, 101-102. 48 P. K rafl, L egatske a p ro v in c ia ln i zä k o n o d ä rstvi, s. 562-563.
49 P razske syn o d y a koncily, s. 96-114; P. K rafl, S yn o d y a sta tu ta , s. 125-171.
50 P. K rafl, W ybrane a sp e k ty zycia syn odalnego w diecezjach: pra sk iej, ołom unieckiej, w ro c ła w sk ie j i lito m ysk ie j do końca X V wieku. P orów nan ie, „Sobótka” 54, 1999, s. 477-479; P. Krafl, S y n o d y a sta tu ta , s. 84-85; P. Krafl, Z u r h a n d sch riftlich en Ü berlieferung u n d zu m G ebrauch d e r m ittela lterlich en m ä h risch en D iözesa n sta tu ten , „Zeitschrift der Savigny-Stiftung für R echts geschichte” 122, K anonistische A bteilung 91, 2005, s. 418-419.
51 P. Krafl, C ir k e v n ip r a v o v Cechach a n a M orave, s. 107-108. 52 „Prahy” 5, 1932, 2, s. 397, 416.
n a z i e m i a c h c z e s k i c h r e p r e z e n t u j ą o f i c ja ł , w i k a r i u s z g e n e r a l n y i k o r e k t o r k l e r u . P o c z ą t k i o f i c j a ł ó w w i ą z a ł y s i ę z o d d e l e g o w a n i e m k s i ę d z a p r z e z o r d y n a r i u s z a ( s ę d z i a k a r n y ) d o r o z w i ą z a n i a k o n k r e t n y c h s p r a w . P o r a z p i e r w s z y p o j a w i a s i ę o f i c j a ł d i e c e z j i o ł o m u n i e c k i e j z a b i s k u p a B r u n a z S c h a u e n b u r k u ( 1 2 4 5 - 1 2 8 1 ) , k o n k r e t n i e w r o k u 1 2 5 8 , n a s t ę p n i e w l a t a c h 1 2 6 7 - 1 2 6 9 . D l a d i e c e z j i o ł o m u n i e c k e j t y p o w e j e s t p e r s o n a l n e p o ł ą c z e n i e u r z ę d ó w o f i c j a ł a i w i k a r i u s z a g e n e r a l n e g o ( o d 1 3 8 7 ) 53. W d i e c e z j i p r a s k i e j s p o t y k a m y s i ę z o f i c ja ł e m p o r a z p i e r w s z y z a b i s k u p a R e h o r e z V a l d e k a ( 1 2 9 6 - 1 3 0 1 ) . J a k o s t a ł y u r z ą d d z i a ł a w P r a d z e o f i c j a l a t p r z y n a j m n i e j o d c z a s u M i k u l a s a ( 1 3 1 9 - 1 3 2 6 ) . D z i a ł a l n o ś ć p r a s k i e g o o f i c j a ł a p o l e g a ł a n a p r z e s ł u c h a n i u i r o z s ą d z a n i u s p o ró w , p r o w a d z e n i u r o z p r a w s ą d o w y c h , u s t a n a w i a n i u z a s t ę p c ó w s t r o n i z a ł a t w i a n i u s p r a w z w i ą z a n y c h z p o s t ę p o w a n i e m s ą d o w y m . D o j e g o k o m p e t e n c j i n a l e ż a ł y n i e m a l w y ł ą c z n i e m a t r y m o n i a l i a . D o r o k u 1 3 7 9 m i a ł w s w e j g e s t i i s p o r y o b e n e f i c j a p a r a f i a l n e 54. W d ie c e z j i l i t o m y s k i e j f u n k c j o n o w a ł u r z ą d o f i c j a ł a p r z y n a j m n i e j o d 1 3 5 4 r .55 O d w o ł a n i a o d o f i c j a ł a k i e r o w a n o d o s ą d u m e t r o p o l i t y ; o d r o k u 1 3 4 4 d o M o g u n c j i (z d i e c e z j i p r a s k i e j w k o n s e k w e n c j i j e j e g z e m p c j i t y l k o d o r o k u 1 3 4 1 ) , o d r o k u 1 3 4 4 d o P r a g i . W i k a r i u s z g e n e r a l n y p o j a w i a s i ę p o r a z p i e r w s z y w d i e c e z j i o ł o m u n i e c - k i e j , k o n k r e t n i e w l a t a c h 1 2 5 8 - 1 2 6 9 , p o n o w n i e z a ś w r o k u 1 3 1 1 56. W P r a d z e w i k a r i a t g e n e r a l n y k o n s t y t u u j e s i ę z a A r n o s z t a z P a r d u b i c . D o r o k u 1 3 5 8 m i a ł t y l k o c h a r a k t e r z a s t ę p c z y ; A r n o s z t p o s t a n o w i ł p r z e k a z a ć w i k a r i u s z o m g e n e r a l n y m s z e r s z e k o m p e t e n c j e n a w y p a d e k n i e o b e c n o ś c i a r c y b i s k u p a 57. W 1 3 7 3 r. r o z p o c z ę l i p r o w a d z i ć a k t a s ą d o w e , p o r o k u 1 3 7 9 p r z e j m u j ą o d
53 B. Kubickova, K p o ca tk u m pra zsk eh o oficialatu , s. 396-398; K aterin a Valova, C u ria episcopalis O lom ucen sis v ran em novoveku, Olomouc 2002, s. 12-15; P. Elbel, O ficia la t v olo- moucke diecezi ve stredoveku (od pocatkü v 50. letech 13. s to leti do 50. le t 15. stoleti), in: Sacri canones servandi sunt, s. 326. 53 B. Kubickova, K p o ea tk u m p razskeh o oficialatu , „Sbornik prispevku k dejinam hlavniho m esta
54 B. Kubickova, K p o c a tk ü m p razskeh o oficialatu , s. 398-403, 411, 414-415; Z. Hledikova, Ü rad gen eraln ich vikarü p razskeh o a rcib isk u p a v dobe p red h u sitsk e, P ra h a 1971, s. 54-55, 65; Z. Hledikova, N ek o lik zlom kü sou dn ich p ise m n o sti z cirk evn i p ra x e dru h e p o lo vin y 14. a p o ca tk u 15. stoleti, „Taborsky archiv” 12, 2003-2004, s. 25; J.K . Vyskocil, A rn o st z P ardu bic, P ra h a 1947, s. 327-330. - Z. H ledikova, Z d ip lo m a tick e p ra x e p razskeh o o ficialatu ve dru h e p o lo vin e 14. stoleti, „Sbornik archivnich p raci” 22, 1972, s. 135-162; Z. H ledikova, D a s schriftliche Verm ächtnis d e r kirch lich en Gerichte in d e r m ittela lteric h en P ra g e r Diözese, in: La diplom atica dei docum enti guidiziari, red. G iovanna Nicolaj, C itta del Vaticano 2004, s. 499-520.
55 Z. H ledikova, L ito m y slsk e b isk u p s tv i, in: Litom ysl. D uchovni tv a r ceskeho m esta (Sbornik historickych praci), Litom ysl 1994, s. 40-41; Z. H ledikova, Ü rad g en eralnich vikarü, s. 13.
56 M. Kouril, D er O lm ü tze r B isc h o f B ru no von S ch au en bu rg u n d d e r D eutsche O rden , in: Acht J a h r h u n d e rt D eutschen O rdens in E inzelldarstellungen, red. K lem ens Wieser, Bad Godes berg 1967, s. 147; J . Bistricky, U rkun den des O lm ü tze r G en era lvik a ria ts in d e r ersten H älfte des 14. Ja h rh u n d erts, „Folia diplom atica” 1, 1971, s. 41; Z. Hledikova, Ü rad g en eraln ich vikarü, s. 10, 12-13.
57 Z. Hledikova, Ü rad gen eraln ich vikarü, s. 27-28; B. Kubickova, K p ocatkü m prazskeh o oficialatu , s. 414-415.
o f i c j a ł ó w s p o r y o b e n e f i c j a i p r a w o p a t r o n a t u 58. W d i e c e z j i p r a s k i e j p o w s t a ł s p e c y f i c z n y u r z ą d k o r e k t o r a k l e r u , s ę d z i e g o k a r n e g o d l a d u c h o w i e ń s t w a ( n a d z ó r n a d ż y c i e m i m o r a l n o ś c i ą ) . U r z ą d , n i e m a j ą c y a n a l o g i i w s ą s i e d n i c h d i e c e z j a c h E u r o p y Ś r o d k o w e j , p o w o ł a ł A r n o s z t z P a r d u b i c . N a j s t a r s z a w z m i a n k a o k o r e k t o r z e p o c h o d z i z c z a s ó w p r z e d r o k i e m 1 3 5 7 , g d y a r c y b i s k u p e m b y ł m i a n o w a n y k o r e k t o r ( w y ł ą c z n i e ) d l a a r c h i d i a k o n a t u b e c h y n s k i e g o . P o c z ą t k o w o p r a c a k o r e k t o r a b y ł a p o w i ą z a n a z w i z y t a c j ą . W l a t a c h o s i e m d z i e s i ą t y c h X I V w . p r z e k s z t a ł c i ł s i ę w s t a ł y u r z ą d d l a d i e c z j i ( „ d l a m i a s t a i d i e c e z j i ”). Z a r z ą d z a ł w i ę z i e n i e m a r c y b i s k u p i m i d b a ł o m o r a l e d u c h o w n y c h 59. O b r o ń c a p r a w . I n k w i z y c j a . P a p i e ż m ó g ł w y z n a c z y ć d l a o c h r o n y p r a w k o n k r e t n e j i n s t y t u c j i k o ś c i e l n e j s ę d z i e g o d e l e g o w a n e g o . L i c z b a k o n s e r w a t o r ó w p r a w ( i u d e x e t c o n s e r v a t o r i u r i u m e t p r i v i l e g i o r u m e t l i b e r t a t u m ) m i a n o w a n y c h p r z e z p a p i e ż a w z r a s t a w X I I I w. C z ę s t o b y l i m i a n o w a n i k o n s e r w a - t o r o w i e p o s z c z e g ó l n y c h z a k o n ó w l u b k l a s z t o r ó w 60. O b o k i n k w i z y c j i b i s k u p i e j p o j a w i a s i ę i n k w i z y c j a p a p i e s k a . P o c z ą t k i s t a ł e j i n k w i z y c j i p a p i e s k i e j d a t u j ą s i ę o d r o k u 1 3 1 8 , g d y i n k w i z y t o r e m d i e c e z j i p r a s k i e j z o s t a ł d o m i n i k a n i n K o l d a z K o ld ic , a o ł o m u n i e c k i e j - m i n o r y t a H a r t m a n 61. S ą d o w n i c t w o u n i w e r s y t e c k i e . R o z w ó j s ą d o w n i c t w a u n i w e r s y t e t u p r a s k i e g o b y ł p r o w a d z o n y p o d z n a k i e m s t o p n i o w e j p r z e m i a n y o d p o s t ę p o w a n i a d y s c y p l i n a r n e g o p o k o ś c i e l n e r y g o r y p r a w n e . S f o r m u ł o w a n i e a u t o n o m i i u n i w e r s y t e t u w a k t a c h f u n d a c y j n y c h p a p i e ż a i k r ó l a z n a c z y ł o u z n a n i e j u r y s d y k c j i r e k t o r a . S t a t u t y z 1 3 6 8 r. w y p o w i a d a j ą s i ę o r e g u l a r n e j j u r i s d y k c j i i n „ c a u s i s c i v i l i b u s e t i n i u r i a r u m ” . W p o c z ą t k a c h u n i w e r s y t e t u j u r y s d y k c j a r e k t o r a j e d n a k b y ł a w y j ą t k o w a , s t o s o w a n a t y l k o w s p r a w a c h d y s c y p l i n a r n y c h i d o t y c z ą c y c h h o n o r u a k a d e m i c k i e g o . U r z ę d e m a p e l a c y j n y m o d s ą d u r e k t o r a u n i w e r s y t e t u b y ł s ą d p r a s k i e g o a r c y b i s k u p a . N a m o c y p r z y w i l e j u k r ó l a W a c ł a w a IV z 1 3 9 2 r. i p a p i e ż a B o n i f a c e g o I X z 1 3 9 7 r. c z ł o n k o w i e u n i w e r s y t e t u n i e p o d l e g a l i i n n y m s ą d o m w C z e c h a c h 62 .
58 Z. H ledikova, U rad gen eraln ich vikaru, s. 52, 54, 68, 70, 73-74, 81. Edycja a k t sądo wych: F. Tadra, S o u d n i a k ta konsistore P razske (A cta ju d ic ia r ia con sistorii P ragensis). Z ruko- p isu a rch ivu kap ito ln ih o v P raze, I.-VI., P ra h a 1893-1901.
59 Z. H ledikova, K orektori kleru p ra zsk e dieceze, „Pravnehistoricke studie” 16, 1971, s. 73, 74-77, 79; A. Podlaha, A k ta korektoru d u ch o ven stva dieceze p ra zsk e z le t 1 4 0 7-1410, P ragae 1921; J. Adamek, Reholnici a u ra d korektora kleru n a p o ca tk u 15. stoleti, in: H istoria m onastica I., S b o rn ik z k o lo k v ii a k o n fe re n c i p o ra d a n y c h v le te c h 2 0 0 2 -2 0 0 3 v c y k lu „Zivot ve stredovekem k la s te re ”, red. D. Foltyn, K. C harvatova, P. Sommer, „Colloquia m ediaevalia P ra- gensia” 3, P ra h a 2005, s. 97-102; J . Adam ek, A k ta korektoru kleru z let 1 4 0 7 -1 4 1 0 a p lzen sky d ik a n a t, in: H istoricka dilna, I. Sbornik prispevku prednesenych v roce 2006, red. S. K arlova, V. Liskova, J . Stoces, Plzen 2006, s. 44-54.
60 P. Krafl, C ir k e v n ip r a v o v Cechach a n a M orave, s. 111.
61 A. Patschovsky, D ie A nfän ge ein er stä n d ig en In q u isitio n in Böhm en. E in P ra g er In qu isi- toren-H andbu ch a u s d e r ersten H älfte d e s 14. J a h rh u n d erts, B erlin - New York 1975, s. 15, 20, 22-23. A. Patschowsky, K e tz er u n d K etzerfolgu n g in B öhm en im J a h r h u n d e rt vor H us, „Ge schichte in W issenschaft und U n te rric h t” 32, 1981, s. 261-272.
U c z e n i i s ą d o w n i c t w o . T e o r e t y c y r e f o r m a c j i c z a s ó w p r z e d h u s y c k i c h p o t ę p i l i u j e m n e z j a w i s k o s ą d o w n i c t w a , z w ł a s z c z a p r z e k u p s t w a s ę d z i ó w i b r a k o b i e k t y w n o ś c i . C z e s c y r e f o r m a t o r z y n a c z e l e z H u s e m p o d e j m u j ą d y s k u s j ę n a t e m a t t e o r i i d o w o d ó w w p r o c e s i e k a n o n i c z n y m . J u ż w p i e r w s z y c h l a t a c h X V w. p o j a w i a j ą s i ę p i e r w s z e a t a k i n a t e o r i e d o w o d ó w s ą d o w y c h . P r z e d s t a w i c i e l i k i e r u n k u r e f o r m a t o r s k i e g o o s k a r ż a s i ę o h e r e z j ę . N ic n i e j e s t j e d n a k w s t a n i e s t ł u m i ć s a m o w o l i s ę d z i o w s k i e j . P r z e c i w n i e , c z ę s t o p r o w a d z i s i ę d o ś w i a d o m e g o ł a m a n i a p r a w a p r z y u ż y c i u d o w o d u ś w i a d e c t w a i p o d o s ł o n ą p r a w p r o c e s o w y c h . S ę d z i a n i e m ó g ł w y s t ą p i ć p r z e c i w ś w i a d k o w i , j e ś l i z e z n a n i e w p r a w d z i e f o r m a l n i e b y ł o b e z w a d , c h o ć s ę d z i a n i e b y ł w e w n ę t r z n i e p r z e k o n a n y o j e g o p r a w d z i w o ś c i . H u s p o t ę p i a ł p r z e p i s y o o c e n i e d o w o d u ś w i a d k a w li ś c i e d o M . J a n a H u b n e r a z e s t y c z n i a 1 4 0 4 r.; n i e s p r a w i e d l i w y w y r o k w y k o n a n y w z g o d z ie z r e g u l a m i n e m p r o c e s u u w a ż a ł z a n i e z g o d n y z p r a w e m C h r y s t u s a . H u s f o r s u j e z a s a d ę o b i e k t y w n e j p r a w d y i c a ł k o w i c i e o d m a w i a t e o r i i d o w o d ó w f o r m a l n y c h . J e d y n i e s ę d z i a k i e r u j ą c y s i ę p r a w e m b o s k i m g w a r a n t u j e s p r a w i e d l i w y w y r o k . K r y t y c z n ą o c e n ę p r z e p i s ó w p r o c e s o w y c h w y r a z i ł r ó w n i e ż w w y k ł a d a c h n a w y d z i a l e t e o l o g i c z n y m . F a ł s z y w e ś w i a d e c t w o u w a ż a z a c i ę ż k i g r z e c h . D o n i o s ł a j e s t k w e s t i a U t r u m i u d e x s c i e n s t e s t e s f a l s e d e p o n e r e e t a c c u s a t u m e s s e i n n o c e n t e m , d e b e t i p s u m c o n d e m p n a r e , k t ó r e j p o d s t a w o w e f r a g m e n t y i z n a c z n a c z ę ś ć a r g u m e n t a c j i p o c h o d z i z d z i e ł a J a n a W i c l e f a D e c i v i l i d o m i n i o . A u t o r , w k t ó r y m J i r i K e j r i d e n t y f i k o w a ł M . J a n a z J e s e n i c e , w y r a ż a s w ó j p o g l ą d , ż e „ k a ż d y s ę d z i a p o w i n i e n s ą d z i ć w e d ł u g n a k a z u j a s n e g o u m y s ł u ” . O d w o ł u j e s i ę d o p r a w a n a t u r a l n e g o , o p i e r a j ą c e g o s i ę n a P i ś m i e Ś w i ę t y m . O ś w i a d c z a , ż e n i e t r z e b a s z a n o w a ć n i e s p r a w i e d l i w e g o w y r o k u i n i e t r z e b a s i ę g o o b a w i a ć 63. J a n z J e s e n i c e z k o l e i z w r ó c i ł u w a g ę n a p r o b l e m p r z e k u p s t w a w k w e s t i i U t r u m i u d e x c o r r u p t u s f e r e n s s e n t e n c i a m p r o p a r t e c o r r u m p e n t e g r a v i u s p e c c a t q u a m p a r s c o r r u m p e n s6 4. Z t y m i p o g l ą d a m i z g a d z a ł s i ę M . S i m o n , k t ó r y d ą ż y ł d o w z m o c n i e n i a p o z y c ji s ę d z i e g o 65. V . W y k s z t a ł c e n i e p r a w n e S t u d i a z a g r a n i c z n e . N a u k o w e m e t o d y w ś r e d n i o w i e c z u s t o s o w a n o t y l k o w d z i e d z i n i e p r a w a r z y m s k i e g o i k a n o n i c z n e g o . O s t u d i a c h s c h o l a r ó w z C z e c h i M o r a w n a u n i w e r s y t e t a c h e u r o p e j s k i c h ź r ó d ł a u d z i e l a j ą s k ą p y c h
63 J . Kejr, D ve stu d ie o h u sitsk em p ra v n ic tv i, „Rozpravy CSAV”, ra d a spolecenskovedni, roc. 64, ses. 5, P ra h a 1954, s. 19-20, 23-41; J. Kejr, O nekterych spisech M. J a n a z Jesenice, „Listy filologicke” 86, 1963, s. 78, 81; J . Kejr, Z pocatkü ceske reform ace, Brno 2006, s. 212-216; J. Kejr, S ta t, cirkev a spolecn ost v d isp u ta c ic h n a p ra zsk e u n iverziti v dobe H usove a husitske, „Rozpravy CSAV”, ra d a spolecenskych ved, roc. 74, ses. 14, P ra h a 1964, s. 36-37; J . Kejr, J a n H u s o p ra v n ic tv i, „Pravnehistoricke studie” 1, 1955, s. 92-95; J . Kejr, Ke zdrojü m h u sitskych nazorü n a teorii so u d n ich dükazü, „Pravnehistoricke studie” 11, 1965, s. 9-15.
64 J . Kejr, D ve stu d ie o h u sitsk em p ra v n ic tv i, s. 1-18; J . Kejr, S ta t, cirkev a spolecnost, s. 36.
