Zbigniew Borysiuk
Historyczne przeobrażenia szabli
jako broni szermierczej
Idō - Ruch dla Kultury : rocznik naukowy : [filozofia, nauka, tradycje wschodu,
kultura, zdrowie, edukacja] 5, 9-15
S
z t u k i
i
s p o r t y
w a l k i
w
h i s t o r i i
k u l t u r y
f i z y c z n e j
/ M
a r t i a l
a r t s
a n d
c o m b a t
s p o r t s
i n
t h e
h i s t o r y
OF PHYSICAL
c u l t u r e
Autorem artykułu jest dr Z . B orysiuk, długoletni zaw odnik i trener szermierki. Zb i g n i e w Bo r y s i u k
W ydział W ychow ania Fizyczn ego i Fizjoterapii Politechniki Opolskiej
Historyczne przeobrażenia szabli jako broni szermierczej
Słow a kluczow e: fechtunek, lacka szkoła szablow a, sciaboia
Igrzyska O lim pijskie w A tenach w 2004 oraz ju b ileu sz 100-lecia w skrzeszenia igrzysk olim pijskich ery now ożytnej, jak i obchodzono przed ośm iom a laty, sk łan iają do prześledzenia historii szerm ierki na szable oraz genezy i kształtow ania się je j w ydania sportow ego. W szakże to w łaśnie w A tenach w 1896 nastąpił debiut szerm ierki w dw óch broniach: szabli i florecie, w konkurencji indyw idualnej.Program igrzysk olim pijskich od tego czasu nieprzerw anie zaw iera zaw ody szerm iercze, w tym szablę jak o broń. Rok 2004 to kolejna istotna data w rozw oju szabli, bow iem w ryw alizacji olim pijskiej zadebiutow ały kobiety-szablistki, na początku tylko w tur nieju indyw idualnym . Fakty te s ą d o b rą o k a zją do krótkiej analizy przeobrażeń szabli sportow ej na tle historycznej ew olucji różnych rodzajów białej broni. Jak w iadom o, prekursoram i dzisiejszych fechm istrzów byli m istrzow ie fechtunku z końca X V II w., jed n o cześn ie autorzy d zieł i traktatów o szerm ierstw ie. Są one - ja k to byśm y dziś określili - pierw szym i pod ręcznikam i m etodyki szerm ierki. O pisyw ały cechy charakterystyczne poszczególnych rodzajów broni: szabli, rapiera, szpady, później floretu. Podaw ały w skazów ki, ja k nauczać cięć, pchnięć, natarć i obrony. W yraźnie podkreślały różnice pom iędzy szkołam i narodow ym i, głów nie w łoską, fran cu sk ą czy angielską. Istotnym przełom em był w iek X V II, kiedy to w ynaleziono m askę i w prow adzono obok lekkich szpad dw orskich florety. Zm iany te pchnęły ew olucję szerm ierki zdecydow anie w kierunku sportow ym . S tała się ona bardziej sportem niż u ty litarn ą fo rm ą w alki zbrojnej. Pow stały słynne szkoły fechtunku w e W łoszech, Francji i M onarchii A ustro-W ę- gierskiej. O m aw iany okres to wspaniały rozkw it polskiej - lackiej szkoły szablow ej. Z aw ierała o na w iele cech postępow ych i uniw ersalnych. K ultyw ow ano j ą na W ęgrzech i w N iem czech. W ielu polskich m istrzów zapraszano na Zachód, gdzie na dw orach przekazyw ali tajniki lackiej szkoły szablow ej. K oniec X IX w ieku to debiut szerm ierki na I Igrzyskach O lim pijskich ery now ożytnej w A tenach (1896 r). N ajpierw były to turnieje w szabli i florecie. Szpada po raz pierw szy pojaw iła się 4 lata później na II IO w Paryżu. O kres do 1939 r. to zdecydow ana d om inacja szabli, która była n ajpopularniejszą ze w szystkich konkurencji szerm ierczych W ow ym trzydziestoleciu trium fy n a św iatow ych planszach św ięci w łoska szkoła szablow a, która jed n a k w końcu lat dw udziestych ustąpiła m iejsca w ęgierskiej. T a ostatnia w yw arła przem ożny w pływ na rozwój polskiej szabli, przyczyniając się do sukcesów naszych szerm ierzy w okresie m iędzyw ojennym o raz po II w ojnie św iatow ej. W 1959 r. w B udapeszcie polscy szabliści przełam ują hegem onię W ęgrów , zdobyw ając ty tu ł drużynow ych m istrzów św iata. Sukcesy te kontynuow ano do końca lat 60., a ukoronow aniem ich był tytuł m istrzow ski Jerzego Paw łow skiego na IO w M eksyku w 1968 r.
T w ó rcą idei w skrzeszenia igrzysk olim pijskch był baron Pierre de C oubertain, zapalony szennierz-szabiista oraz jeździec.W arto podkreślić, iż ateńskie igrzyska 1896 roku zb ie g ają się z o k rąg łą ro czn icą zorganizow ania pierw szych zaw odów szerm ierczych w dzisiejszym tego słow a znaczeniu. W praw dzie pierw sze w zm ianki o zaw odach szerm ierczych poch o d zą z końca X V II w. (słynne turnieje z okazji Św ięta K w iatów w T uluzie), to jed n a k dopiero koniec X IX w., głów nie z pow odu przeobrażeń w zakresie sędziow ania, przynosi w spółczesne - sportow e w ydanie szerm ierki. W łaśnie w ! 896 roku. z okazji uroczystości tysiąclecia państw a w ęgier skiego odbył się w B udapeszcie turniej szerm ierczy w szabli i florecie z udziałem fechtm istrzów
i szerm ierzy-am atorów . H istorycznym jeg o zw y cięzcą został Italo Santeili, uczeń twórcy nowej - włoskiej - szkoły szablowej m istrza Radaelliego. Gw ałtowny rozwój szermierki w XIX stuleciu i jej niekw estionow ana popularność, sprawiły, że weszła ona do program u I Igrzysk Olimpijskich ery nowożytnej ATEN Y - 1896. Do dzisiaj szerm ierka należy do grona pięciu dyscyplin sportowych, które nigdy nie wypadły z programu olimpiad. Pierwszym i triumfatorami zostali: w szabli - Grek Georgiadis, we florecie - Francuz Gravelotte. Turnieje drużynowe zapoczątkowane zostały na 10 w Saint Louis (U SA ) w 1904, ale tylko we florecie. Zw ycięzcami zostali wtedy Kubańczycy. Fakt ten
św iadczy o rozprzestrzenianiu się szermierki poza Europę, za spraw ą kolonialnych w pływ ów hisz pańskich i francuskich.
Szpada zadebiutow ała w 10 w Paryżu
(1900 r.). Indywidualny turniej wygrał Kubańczyk R. Forst, który dorzucając do swej kolekcji dwa złote medale w e florecie w 1904 r. (indywidualnie i w drużynie), był niewątpliwie najlepszym szer mierzem początku minionego stulecia.
T urnieje drużynow e w szabli i szpadzie d o czekały się sw ego debiutu na IV Igrzyskach O lim pijskich n.e. w L ondynie. Szablę w ygrali W ęgrzy, szpadę zespół Francji.
N iew ątpliw ie koniec X IX w. przyniósł szer m ierce zm iany w kierunku sportow ym za sp raw ą w prow adzenia pierw szych - zbliżonych do w spółczesnych - zasad sędziow ania starcia szerm ierczego. D otychczas w alki m iały cha rakter utylitarny - pojedynkow y lub pokazow y, grom adząc publiczność. W alczono o nagrody, prestiż, a także by w ykazać w yższość jednej szkoły nad drugą. Siedząc ew olucję szerm ierki w arto uśw iadom ić sobie, że w iele zm ian miało genezę w poprzednich stuleciach. K ształtow anie się różnych rodzajów broni m iało początek w XV w., dając zalążek dzisiejszem u podziałow i na szablę, szpadę i floret.
1. H IS T O R Y C Z N Y Z A R Y S P R Z E O B R A Ż E Ń
Już w starożytnym Egipcie rozgryw ano zaw ody szerm iercze na palcaty z drew na. W Grecji i Rzym ie w iele stuleci przed n a szą e rą stosow ano m iecze kolnę, sieczne i inne rodzaje białej broni. Istotny przełom w ew olucji szerm ierki rozpoczyna się jed n ak od m om entu „w ynalezienia” prochu w Europie. C iężkie zbroje straciły sw ą rację bytu, a ciężki m iecz zastąpiono nieco lżejszym rapierem o bardzo długim , obosiecznym brzeszczocie, przeznaczonym zarów no do cięć, ja k i do pchnięć. R ękojeść rapiera staw ała się coraz bardziej złożona i składała się z dużego krzyża, pałąku i licznych obłęków obronnych. W Polsce, na Rusi i W ęgrzech dom inow ała szabla, podczas gdy na Z achodzie nie używ ano jej jeszc ze przez dw a stulecia. Zarów no rapier, ja k i szablę, m ożna było prow adzić je d n ą ręką. Bronie te ów cześnie m iały charakter jed y n ie zaczepny, nie będąc przydatnym i do obrony. Tem u celow i służyła tarcza, z czasem jed n a k i ona zniknęła, a szabla i rapier, który przeobraził się w szpadę, stały się broniam i zaczepno- obronnym i. Przełom X V i X V I w. przynosi dalszy postęp. T w o rzą się szkoły, bractw a szerm iercze, dając podw aliny pod system ow e nauczanie. P o w stają dzieła i traktaty o szer- m ierstw ie, głów nie w H iszpanii, W łoszech i Francji. Liczni kronikarze w ym ieniają sław nych m istrzów - prekursorów późniejszych fechtm istrzów . Cytow ane s ą poglądy i zasady, którym hołdow ali. N ajczęściej w ym ieniane je s t nazw isko w ybitnego m istrza z Bolonii A chille M arozzo, tw órcy pierw otnej szkoły w łoskiej.
Rye. 1. Szabla węgiersko-polska na uzbrojeniu Huzarów / Hungarian-Polish sabre were used by Huzars
W X V II w. najw iększe piętno na rozw ój szerm ierki w yw arli m istrzow ie francuscy, m.in. B esnard la Touche. Ich zasłu g ą było w prow adzenie lekkiej szpady dw orskiej na m iejsce ciężkiego rapiera. O kres ten przynosi praw dziw y rozkw it sztuki szerm ierczej. N ajw iększe zasługi w rozw oju teorii, praktyki i m etodyki szerm ierki na rapiery położyli m istrzow ie w łoscy (M arozzo, V iggiani, Fabris, C avalcabo, A grippa, Ferro, G iganti, Saviolo i cała plejada innych).
N ow y impuls dalszym przeobrażeniom przynosi XVIII w. W ynaleziono wów czas maskę i w prow adzono florety. Te dw a elementy pchnęły ewolucję szermierki zdecydowanie w kierunku sportowym. W yrazem tego stało się stworzenie zasad um ownych starcia szerm ierczego, jakie w przybliżeniu obow iązują dzisiaj w broniach konwencjonalnych (szabla, floret). Znacznie w zrosła szybkość ruchów, pojawiły się wym iany zasłon, odpowiedzi i przeciw -odpowiedzi oraz różne rodzaje przeciwnatarć - powiększono pole trafień. U koronow aniem nowych trendów była wzrastająca liczba szkól szennierczych. W 1824 roku w K olozsvar powstaje pierwsza tego typu szkoła na Węgrzech. Rok później w Peszcie założono Peszteński Instytut Szermierki. W 1852 roku pow staje w W iener N eustadt Szkoła Nauczycieli Szermierki Monarchii Austro-W ęgierskiej, kształcąca austriackich i wę gierskich oficerów i podoficerów. Cztery lata później rozpoczęła działalność francuska szkoła Joinville - le Pont, a w 1872 roku - włoska szkoła fechtmistrzów w Rzymie - Scuola Magistrale.
2. S Z K O Ł Y S Z A B L O W E S ta ro p o ls k a - la c k a szk o ła szab lo w a
N ajszerszą charakterystykę zaw
dzięcza M ichałow i O stoi Starzew s- kiem u, podoficerow i w ołyńskich kon nych strzelców w pow staniu 1831 roku. Z aw ierała ona w iele cech postę pow ych, głów nie system prow adzenia szabli z przegubu przy unieruchom io
nym staw ie łokciow ym . System ten R yc.2 Karabele polskie X V II-X V III w iek / Polish swords —
m iał charakter uniw ersalny i był kulty- karabelas - XVII and XVIII c.
w ow any w w ielu krajach, np. na W ęg
rzech pod n azw ą szkoły K erestessyego. W alczono na m ałej przestrzeni, a rezultat zależał od zręczności ręki, dokładniej kiści - ja k byśmy to dziś określili. Ruchliwość pracy nóg ograniczała w aga szabli, mocno wyw atow ana bluza szerm iercza i ciężka maska na głowie. W spomniany M. Starzewski w swej pracy O szermierstwie wyróżnia cały szereg postaw szennierczych. Zasadniczą była postaw a „czelna" zbliżona do dzisiejszej ustawieniem nóg, lewa ręka zatknięta z tyłu za pas, prawe ramię wyprostow ane w położeniu zasłony wysokiej pierwszej, koniec broni skierowany na prawe oko przeciwnika. Z pozycji tej wyprow adzono natarcia i zasłony, wracając ponownie po przeprowadzeniu działania. Różne cięcia posiadały staropolskie nazwy. Stosowano przede wszystkim cięcia wręczne (na rękę) i rdzenne (tułów, głowa, ramiona). M ow a je s t o cięciach potrójnych, które przypom inają dzisiejsze natarcia zwodzone. Spośród zasłon, oprócz wspomnianej wysokiej pierwszej, używ ano zasłony drugiej. N atarcia przeprowadzano z mniejszej odległości, przeważnie wypadem , obrona oparta była na uskokach w tył i w bok. Działań typu przeciwnatarcia, w drugim zamiarze, przeciw tem pa wtedy nie stosowano. Budowa szabli oraz brak jakichkolw iek wzm ianek o pchnięciach świadczy o siecznym charakterze ówczesnej szabli. O m awiany okres należy do szczytowych w rozwoju polskiej sztuki szermierczej. W ielu naszych mistrzów szablow ych zapraszano na Zachód, głównie do Niemiec, gdzie na dworach przekazywali tajniki staropolskiej szkoły szablowej. W prawdzie omówione wyżej charakterystyczne cechy klasycznej szkoły utrzymały się jeszcze długo w szermierce pojedynkowej, jednak w szabli sportowej w końcu X IX w. nastąpiła nowa era.
S zkoła w ło sk a
W krótkim czasie szkoła w łoska opanow uje cały świat. Z a tw órcę jej uznaje się fechm istrza Radaelliego. W samej Italii rozróżniono szkoły południow e, n eapolitańską i sycylijską, rzy m sk ą i p ó łn o cn ą - toskańską. Do tej ostatniej należeli w ielcy am atorzy i fechtm istrze, m.in. N edo
i A ldo N adi oraz E ugenio Pini, który jak o fechtm istrz w sw ej karierze turniejow ej nie był nigdy, pokonany. Ze szkoły tej w yszedł także Italo Santelli, nauczyciel i trener szeregu drużyn w ęgierskich. M etoda R adaelliego polegała na w prow adzeniu cięć z łokcia przy i unieru chom ionym nadgarstku. N ow a szabla - „sciabola” - w ażyła zaledw ie 800 gram ów , pozw alając na naturalne ruchy i znaczne przyspieszenie tem pa w alki. Z m ienił się sposób trzym ania broni, tak by uchw yt leżał nie n a całej dłoni, lecz m iędzy kciukiem i palcem w skazującym , a koniec m iędzy m ałym palcem a brzuścem kciuka. O sią włoskiej szkoły w zakresie obrony stał się tzw. system krycia linii oparty na zasłonach: pierw szej, drugiej i piątej. T rzecia i czw arta m iały charakter pom ocniczy, natom iast sz ó stą i sió d m ą używ ano okazjonalnie ze w zględu na znikom e zastosow anie w praktyce. Położenia w yjściow e stanow iły w ysoka trzecia i druga, stąd celem w iększości akcji zaczepnych był policzek przeciw nika. Jak p okazują fotografie i rysunki z tego okresu, w spom niane ju ż zasłony trze cią i czw a rtą przyjm ow ano nisko i z przodu z obaw y przed ich obchodzeniem . System w łoski - szerokie prow adzenie szabli z łokcia — rozw inął nie stoso w ane dotąd przeciw natarcia, przeciw tem po, działania drugiego zam iaru, pojaw iły się także pchnięcia. Istotne przeobrażenia dotyczyły pracy nóg, k tó rą cechow ała ogrom na elastyczność. W połączeniu z perfekcyjnym trzym aniem odległości zdolność tę system w łoski podniósł do rangi sztuki. P o d staw ą pracy nóg były kroki, w ypady, doskoki-w ypady, skok w tył, rzut nie był jeszcze znany. D ały o sobie znać słynne szkoły szerm iercze, których fechtm istrze poprzez now oczesne podręczniki określali zasady nauczania, m etody treningu i term inologię szerm ierczą. Jednym z nich b ył uczeń R adaelliego, L uigi B arbasetti, autor licznych książek o szabli i florecie, od 1894 roku dyrektor A kadem ii Szerm ierki w W iener-N eustadt. W ielu z jej absolw entów osiedliło się na W ęgrzech, krzew iąc z pow odzeniem system w łoski. W spom niany ju ż Italo Santelli, zw ycięzca historycznego (1896 roku) turnieju dla uczczenia 1000-lecia państw a w ęgierskiego, ja k o tren er reprezentacji W ęgier w ielokrotnie ryw alizow ał z d ru ży n ą polską, zarów no na igrzyskach olim pijskich (Paryż, A m sterdam , Los A ngeles), ja k i w m istrzostw ach Europy.
Szkoła w ęgiersk a
Podczas, gdy system w łoski podbijał św iat (w Polsce był kultyw ow any do lat dw udziestych), W ęgrzy poddali go w nikliw ej analizie, w prow adzając w iele kluczow ych zm ian. P aradoksem jest, że w dziele reform y szerm ierki na szable w zięli udział fechtm istrze w łoscy, doprow adzając w spólnie z W ęgram i do klęski szkoły w łoskiej, ju ż na igrzyskach olim pijskich w 1908 roku w Londynie. Późniejsza historia szabli zna podobne przykłady, choć w innych konfiguracjach, kiedy to w ybitni polscy fechtm istrze (A. W ójcicki, Z. C zajkow ski) w raz z W ęgrem Janosem K eveyem doprow adzili do przerw ania długoletniej hegem onii szablistów w ęgierskich (B udapeszt 1959, m istrzostw o św iata w drużynie dla Polski). C elem now ego system u określanego jak o szkoła w ęgierska było stw orzenie takiego sposobu prow adzenia szabli, by unikać przesadnych ruchów z łokcia, który w raz z przedram ieniem stał się nadm iernym celem przeciw natarć. Chodziło o to, aby przedram ię oraz kosz nie odchodziły od linii natarcia. W system ie w ęgierskim ośrodkiem rotacji stał się nadgarstek, a nie ja k dotychczas w szkole w łoskiej - łokieć. O d tego czasu, dzięki w spółdziałaniu obydw u staw ów , łokciow ego i nadgarstka, ruchy stały się m iękkie i elastyczne. Z naczny postęp w pracy nóg, w zrost tem pa i ruchliw ości spow odow ały łatw ość zadawania trafień w będącą w pozycji drugiej nie osłoniętą rękę. Zasłony trzecia i czwarta stały się podstaw ą nowego system u obrony. Z aletą ich - podkreślaną do dziś - je s t brak w spółdziałania mięśni obręczy barkowej, dzięki czemu unika się usztywniania barku, a tym samym maskuje przed przeciwnikiem zam iar przyjęcia danej zasłony. W zakresie techniki w ładania bronią wprow adzono nieznaną dotąd nowinkę - cięcie tylcem. Praca nóg nie uległa jakim ś rewolucyjnym zmianom, jeśli idzie o mechanikę ruchów czy zasób ćwiczeń. W łoski styl poruszania został jednak wygładzony, ruchy zyskały na płynności, stały się mniej dostrzegalne. Sposób poruszania W ęgrów, tak charakterystyczny dla mistrza olimpijskiego (1908-1912) Jeno Fuchsa, zyskał miano „skradania się” . Taktyka nabrała bardziej w yrafinow anych elementów, wzbogacono j ą o cechy, których wcześniej nie znano. N a znaczeniu zyskało pojęcie tem pa w pracy nóg, rozumiane jak o w ykorzystywanie bezwładności przeciw nika w momencie rozpoczęcia nogami ruchu do natarcia. W yczuwanie przez zawodników tego elementu sztuki szermierczej i dziś jest probierzem predyspozycji młodych
adeptów szabli do uprawiania jej na wysokim poziomie. Duży nacisk położono na zm ianę rytmu ruchów, co niektórzy mistrzowie węgierscy obrazowo przedstawili w formie m uzycznego zapisu nut. W zakresie techniki - oprócz w prow adzonego układu zasłon: trzecia, czw arta, piąta - zw raca uwagę technika operow ania szablą.
R uchy nadgarstka uzupełniają delikatne m anipulacje palców , co zw iększa szybkość i precyzję w ładania bronią. W szystkie om aw iane tu zm iany nie pojaw iły się nagle, w ręcz przeciw nie, stanow iły pew ien długotrw ały proces przeobrażeń system u w ęgierskiego. S zkoła ta przechodziła ciągle zm iany, fechtm istrze i zaw odnicy rozw ijali j ą poprzez now e ulepszenia. W latach dw udziestych zaw odnik A ttila P etschauer w prow adza do pracy nóg now y elem ent - rzut (fleche). W prow adzenie go zrew olucjonizow ało pracę nóg, znajdując w ielu naśladow ców . R zuty stosow ali zw ycięzcy olim pijscy - A ldar G erevich (Londyn 1948 rok) i Pal K ovacs (H elsinki 1952). R u d o lf K arpati (M elbourne 1956 i R zym 1960) preferow ał klasy czn ą pracę nóg, rzadko w ykonując rzut. O becnie o tym tak popularnym elem encie pracy nóg m ożem y m ów ić jed y n ie w czasie przeszłym . W 1993 roku FIE zabroniło je g o używ ania. Pow odem było ostatnie dw udziestolecie, kiedy to górę w zięły różne w ypaczone form y rzutu, tzw . natarcia biegow e. N a skutek m ylnych interpretacji sędziow skich w yw ołały one kryzys szerm ierki na szable, zażegnany dzięki zm ianom regulam inow ym i w prow adzeniu do sędziow ania aparatury elektrycznej. Siedząc rozw ój w ęgierskiej szkoły szablow ej trzeba stw ierdzić, że nie uchroniła się ona od pew nych błędów . Z czasem fechtm istrze i zaw odnicy zbytnio zadufani w sw oje um iejętności, popadli w pew ien schem atyzm w zakresie techniki prow adzenia broni, nadużyw ania rzutów i obrony odległością.
Szerm ierka na szable w P olsce w latach 1 909-1936
H istoria szerm ierki sportow ej w Polsce w pierw szych dziesięcioleciach obecnego stulecia to okres je j żyw iołow ego rozw oju - co zrozum iale - dopiero po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku. Pierw sze w zm ianki o tw orzeniu się klubów szerm ierczych p o ch o d zą z okresu zaborów u schyłku X IX w. Jednak kronikarze o d notow ują 1909 rok jak o rozpoczęcie działalności pow stałego w K rakow ie pierw szego klubu pod nazw ą K rakow ski K lub Szerm ierczy. I w ojna św iatow a (1 9 1 4 -1 9 1 8 ) p rzerw ała jeg o działalność, k tó rą w znow iono w 1922 r. pod nazw ą A ZS - K raków . G łów nym fechtm istrzem środow iska krakow skiego był E ugeniusz L innem an, absolw ent A kadem ii F echtunku W iener-N eustadt. D o sekcji należeli m .in. fechtm istrz A ntoni B ąkow ski Z abielski, Segda, A. Papee, którego pierw szym nauczycielem był znany m alarz i krytyk sztuki K onrad W inkler. N atom iast filaram i szerm ierki we L w ow ie w ow ym czasie byli: inż. M ań kow ski, Sobolew ski, fechtm istrz Sedlaczek, V am bera - pierw szy prezes P olskiego Zw iązku S zerm ierczego utw orzonego w 1922 roku w łaśnie w e Lw ow ie. Ź ródła tego okresu w ym ieniają rów nież w łoskiego fechtm istrza H oracego Santellego skoligaconego zapew ne z p rotoplastą rodu Santellich - słynnym Italo. N ie przypadkiem w ięc dom inującym kierunkiem szkoleniow ym okresu m iędzyw ojennego był system w łoski z pew nym i m odyfikacjam i szkoły W iener-N eustadt. W iększość - skrom nej zresztą - literatury polskiej akcentuje w zorow anie się na m etodzie w łoskiej. Inż. M ańkow ski w sw ojej książce Szerm ierka na szable w ydanej w 1929 roku, Sobolew ski i Żytny w sw ych broszurkach, nie pró b u ją naw et polskiego nazew nictw a, kopiując w prost nom enklaturę w łoską. T rzeba przyznać, że w latach dw udziestych szkoła w łoska była ju ż mocno anachroniczna, ustępując znacznie w ęgierskiej. P rzekonali się o tym polscy szabliści, doznając w sw ym debiucie na igrzyskach olim pijskich w 1924 roku w Paryżu srom otnej porażki. Dopiero zm iana m etod szkoleniow ych i zatrudnienie do pracy z rep rezen tacją w ęgierskiego fechtm istrza Beli S zom bathelyego przyniosło spodziew ane efekty. W 1928 roku na IO w A m sterdam ie polska drużyna szablow a odnosi historyczny sukces. W alcząc w składzie: Segda, M ałecki, L askow ski, Fnedrich, Z abielski, Papee zdobyw a brązow y medal. W spom inając przygotow ania do tej im prezy i pozytyw ny w pływ w ęgierskiego fechtm istrza, A dam Papee pisze: „(...) ćw iczono w ów czas natarcia rzutem , szybkość i zm ianę rytm u w ataku, przedcięcia i natarcia o niew iadom ym zakończeniu” . O prócz L w ow a i ośrodka krakow skiego, do czynnego życia w szerm ierce w łączają się now e środow iska. Św ietne w arunki pracy tw orzy C entralna Szkoła G im nastyki i Sportu w Poznaniu. W kom panii szerm ierczej pracow ali: por. B erski, L askow ski, fechtm istrz K ozarski i w ielu innych. Terenem działalności tego ostatniego były rów nież K ato
w ice, gdzie tw orzy! now e kluby i w ychow ał zaw odników tej m iary co Sobik, Z aczyk, Paszek, Radecki.
Po przeorganizow aniu C SG iS i przeniesieniu jej do W arszaw y, ju ż pod n a zw ą Centralny Instytut W ychow ania Fizycznego, stolica zaczyna odgryw ać coraz w ażn iejszą rolę. P ow stają now e kluby: L egia, W arszaw ianka, AZS i P olicyjny K lub Sportow y. W 1929 roku pod kierunkiem Szom bathelyego odbyw a się pierw szy kurs fechtm istrzow ski. W 1934 roku W arsza w a je s t m iejscem M istrzostw E uropy w Szerm ierce, zakończonych sukcesem organizacyjnym i sportow ym (brąz drużyny szablistów ). M istrzostw a te poprzedziły przygotow ania w e w spół czesnym stylu, bow iem w C FW F na B ielanach zorganizow ano tygodniow e zgrupow anie przygotow aw cze. Jakkolw iek w pierw szych M istrzostw ach Polski w 1924 roku w e L w ow ie i następnych, oprócz szabli odbyw ały się turnieje w szpadzie i florecie, to szerm ierka nasza okresu m iędzyw ojennego n a arenie m iędzynarodow ej (poza szablą) nie odgryw ała znaczącej roli. O prócz w ym ienionych w yżej osiągnięć drużyna szablistów pow tórzyła sukces z 1928 roku z A m sterdam u w L os A ngeles (w 1932) i na M istrzostw ach E uropy w Liege (B elgia 1930 rok) - zdobyw ając brązow e m edale. 1936 rok - rok Igrzysk O lim pijskich w B erlinie - ja k w ynika ze w spom nień ich uczestników - zw iastow ał ju ż w sam ej opraw ie propagandow ej nadchodzącą w ojnę. Z ginęli w niej m .in. N ycz, M ałecki, R adecki, w niew oli przebyw ali S egda i Z abielski. Po w ojnie starzy m istrzow ie: Papee, Friedrich, L askow ski, Sobik, Z aczyk i w ielu innych - z entuz jazm em rozpoczęli odbudow ę szerm ierki, tw orząc podw aliny pod późniejsze znaczące sukcesy naszych szerm ierzy na arenie m iędzynarodow ej.
B IB L IO G R A F IA
1. A rk ad ijev V. (1964), F ech to va n ije, M oskva.
2. C ro sn ier R. ( 1956), F e n cin g w ith th e S a b re, London.
3. C zajk o w sk i Z . (1968), T eoria i m eto d y k a w sp ó łczesn ej szerm ierk i, SiT , W arszaw a. 4. C zajk o w sk i Z . (1967), S zerm ierka, flo r e t, SiT.
5. C zajk o w sk i Z . ( 1954), N o w a szerm ierka , SiT. 6. K ev ey J. (1952), S zerm ierka na sza b le, GK.KT.
7. L askow ski K. (1951), S p o rto w a sze rm ie rk a n a b agnety, G K K F. 8. L u k o v ich J. (1 9 7 5 ), Fencing, S p o rt, B udapeszt.
9. M ań k o w sk i W. (1 9 2 9 ), S zerm ierka n a sza b le, Lw ów . 10. S ch en k er O. (1967), S zerm ierka n a sza b le, S iT W arszaw a. 11. S tarzew sk i J. (1932), Z e w sp o m n ień o M ic h a le S ta rzew skim , K raków .
A utorem fotografii zam ieszczonych w artykule je s t M arek S arniak (za: w w w .karabela.prv.pl)
The H istorical T ransform ation o f Sab re F encing
K ey words: fencing w ith sabre, Polish fencing school, m odern O lym p ic G am es
The evolution that fencing w ith sabre has gone through for the last decades and the fact o f organizing the O lym pic G am es 2004 in A thens after 108 years from the debut o f the sabre as a fencing event in the Olympic com petition has been for the author the pretext to trace the developm ent o f the sports sw ord against the historical transform ation o f various kinds o f side- arms. The paper presents the precursors - the first m asters o f fence from the end o f the 17lh cent., the authors o f w orks and treatises on fencing. They w ere the first guidebooks and at the sam e tim e handbooks o f the difficult art o f fencing. T hey describe characteristic features o f the particular kinds o f w eapon: a sabre, rapier, epée, and later a foil. T hey give advice how to teach cutting blow s, thrusts, attacks and defense. They clearly stress differences betw een national schools, m ainly the Italian, French and English. The paper discusses w idely the transform ations
brought along by the 17th cent. It w as then that a m ask w as invented and foils alongside light court sw ords w ere introduced. T hese changes pushed the evolution o f fencing positively tow ards sport. It becam e m ore a sport than a utilitarian form o f arm ed fighting. It was the tim e w hen the fam ous fencing schools in Italy, France and A ustro-H ungarian M onarchy were established. T hat is also the period o f a w onderful full bloom o f the Polish fencing school. Its recesses w ere described by M ichał O stoja Starzew ski, captain o f horse o f the N ovem ber U prise o f 1831. It contained m any universal and up-to-date elem ents. It w as cultivated in H ungary and G erm any. A lot o f our m asters w ere invited to the W est w here, at the courts, they passed the recesses o f the Polish fencing school. U ndoubtly, the end o f the 19th cent, brought into fencing changes tow ards the sports direction due to the introduction o f the first - close to m odern - rules o f acting as a referee in fencing encounters. B efore then the fights w ere o f a utilitarian character - duels or show s w hich gathered spectators. T hey w ere fighting for aw ards, prestige and also to prove superiority o f one school over the other.
T he end o f the 19th cent, brought the debut o f fencing in the l sl m odern O lym pic G am es in A thens (1896). For the tim e being these w ere the tournam ents in sabre and foil. T he epée fencing appeared 4 years later during the 2nd O lym pic G am es in Paris. T he period up to 1939 w as definitely dom inated by the sabre, w hich w as the m ost popular o f all fencing disciplines. D uring those thirty years the Italian sw ord school w as trium phant on the w orld fencing floors; how ever, in the late 1920s it gave w ay to the H ungarian school. The latter had a great im pact on the developm ent o f the P olish sabre, w hich brought m uch success to Polish fencers during the betw een-the-W ars period and after W orld W ar 2. In 1959, in Budapest, Polish fencers m anaged to overcom e the H ungarian hegem ony by w inning the title o f the team w orld cham pions. These trium phs continued till the end o f 1960s and the crow ning achievem ent w as the gold m edal won by J. P aw łow ski in the O lym pic G am es in M exico in 1968.
