Nasiennictwo i odmianoznawstwo
N
N
N
O
O
O
W
W
W
E
E
E
O
O
O
D
D
D
M
M
M
I
I
I
A
A
A
N
N
N
Y
Y
Y
Z
Z
Z
I
I
I
E
E
E
M
M
M
N
N
N
I
I
I
A
A
A
K
K
K
A
A
A
2
2
2
0
0
0
1
1
1
7
7
7
N
N
N
E
E
E
W
W
W
P
P
P
O
O
O
T
T
T
A
A
A
T
T
T
O
O
O
C
C
C
U
U
U
L
L
L
T
T
T
I
I
I
V
V
V
A
A
A
R
R
R
S
S
S
2
2
2
0
0
0
1
1
1
7
7
7
dr inż. Tomasz Lenartowicz1, dr inż. Tomasz Erlichowski2
1Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych, 63-022 Słupia Wielka 2IHAR-PIB Oddział w Boninie, e-mail: t.lenartowicz@coboru.pl
Streszczenie
Stokrotka – wczesna jadalna, typ ogólnoużytkowy do lekko mączystego, smak dobry, bulwy okrągłoowalne o regularnym kształcie, oczka bardzo płytkie, skórka żółta, miąższ jasnożółty. Bulwy ugotowane nawet po 24 godzinach nie ciemnieją. Plenność porównywalna z odmianami Bellarosa, Vineta i Owacja. Odporna na mątwika ziemniaczanego Ro1 i na wirus Y, liście podatne na zarazę. Hodowca: PMHZ Strzekęcino; Bojar – średnio wczesna jadalna, typ ogólnoużytkowy do lekko mączystego, smak dość dobry, bulwy okrągłoowalne duże do bardzo dużych, o regularnym kształcie, oczka płytkie, skórka żółta, gładka, miąższ jasnożółty. Bulwy mogą być szczotkowane, myte i konfek-cjonowane. Po ugotowaniu nie mają tendencji do ciemnienia. Odmiana bardzo plenna, odporna na mątwika ziemniaczanego, wysoko odporna na wirus Y, liście średnio podatne na zarazę. Hodowca: HZ Zamarte
Słowa kluczowe: charakterystyka odmian, ziemniak
Abstract
Stokrotka – early table, general-purpose to slightly floury type, good taste. Round-shaped tubers of regular shape, very shallow eyes, yellow peel, pale yellow flesh. Cooked tubers do not darken even after 24 hours. Fertility comparable to cultivars of Bellarosa, Vineta and Owain. Resistant to potato cyst nematodes Ro1 and Y virus, susceptible to potato blight. Breeder: PMHZ Strzekęcino. Bojar – medium early edible, general-purpose to slightly floury type, good taste. Round-oval and large to very large tubers of regular shape with shallow eyes, yellow, smooth skin, and pale yellow flesh. Tubers can be brushed, washed and packed. Tubers after cooking do not darken. Very fertile, resistant to potato cyst nematode, highly resistant to Y virus, leaves moderately susceptible to potato blight. Bree-der: HZ Zamarte.
edług stanu na 31.12.2016 r. kra-jowy rejestr (KR) odmian roślin rolniczych liczył 1294 odmiany, a wspólnotowy Katalog roślin rolniczych (CCA) – 23 260, w tym ponad 1665 odmian ziem-niaka. Obecnie problematyka rejestracji od-mian roślin (w tym ziemniaka), wytwarzania, oceny oraz obrotu i kontroli jakości materiału siewnego (również sadzeniaków ziemniaka) jest regulowana postanowieniami ustawy z dn. 9 listopada 2012 r. o nasiennictwie (Dz. U. 2012 poz. 1512, Dz. U. 2013 poz.865, Dz. U. 2016 poz. 2246) wraz z towarzyszącymi im rozporządzeniami.
Dyrektywy Rady 2002/53/EC z dn. 13 czerwca 2002 i 2005/90/WE z 16 grudnia 2005 określają procedury badawcze oraz wymogi, jakie odmiany roślin rolniczych po-winny spełnić, zanim zostaną wpisane do krajowego rejestru, a następnie notyfikowa-ne i włączonotyfikowa-ne do Wspólnotowego Katalogu Odmian Roślin Rolniczych (CCA), tworzone-go na podstawie rejestrów państw członkow-skich. Badania odrębności, wyrównania i trwałości (OWT) są prowadzone zgodnie z obowiązującymi przepisami wspólnotowymi według metodyk Wspólnotowego Urzędu Odmian Roślin (CPVO) oraz wytycznych Międzynarodowego Związku Ochrony No-wych Odmian Roślin (UPOV). W przypadku roślin rolniczych przed wpisaniem odmian do krajowego rejestru oprócz badań OWT wy-magane jest badanie wartości gospodarczej (WGO).
Warunkiem wpisania odmiany rośliny rol-niczej (w tym ziemniaka) do KR w Polsce jest spełnienie wymogów OWT, zadowalają-ca wartość gospodarcza, zachowanie od-miany oraz nadanie jej odpowiedniej nazwy. Odmiany ziemniaka wpisywane są do KR na 10 lat (z możliwością przedłużenia wpisu) i wchodzą do obowiązującego na terenie państw członkowskich UE Wspólnotowego Katalogu Odmian Roślin Rolniczych. Wy-łączne prawo jest przyznawane tej odmianie, która spełnia kryterium nowości, jest odręb-na, wyrównana i trwała oraz ma odpowiednią nazwę. Ochrona odmiany ziemniaka trwa 30 lat. Sprawami związanymi z urzędowym ba-daniem, rejestracją odmian, prowadzeniem krajowego rejestru i przyznawaniem wyłącz-nego prawa do odmiany zajmuje się
Cen-tralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych (COBORU) w Słupi Wielkiej.
Podstawową zaletą wpisu odmian do KR jest dostępność informacji o cechach gospo-darczych i użytkowych, takich jak plon ogól-ny, struktura plonu, zawartość skrobi, odpor-ność na wirusy, morfologia bulw, ocena kon-sumpcyjna itd. Duża liczba odmian ułatwia również właściwszy dobór do produkcji w zależności od wybranego kierunku użytko-wania, dostosowany do lokalnych warunków ekonomicznych i rolniczośrodowiskowych. Szeroka paleta odmian o określonych ce-chach jakościowych i ilościowych, przypisy-wanych poszczególnym grupom użytkowym, ułatwia wybór odmian dla zaspokojenia określonych preferencji konsumenckich.
W ciągu ostatnich pięciu lat liczba odmian ziemniaka zgłaszanych i przyjmowanych do urzędowych badań spadała (rys. 1). Zagra-niczne firmy hodowlano-nasienne ograniczy-ły dopograniczy-ływ informacji o odmianach poprzez niezgłaszanie ich do KR. W roku 2017 w urzędowych badaniach będą uczestniczyły 23 odmiany, w tym jedna niemiecka wcze-sna odmiana skrobiowa, która nie jest wpi-sana do katalogu CCA.
Obecnie w KR znajdują się 103 odmiany ziemniaka (stan na 28.02.2017), w tym 63 krajowe (rys. 2). W grupie odmian jadalnych jest 14 bardzo wczesnych, 26 wczesnych, 31 średnio wczesnych i 6 średnio późnych. Wśród jadalnych odmian krajowych 4 są przydatne do produkcji chipsów (Justa, Etiu-da, Etola i Gracja), a 2 do produkcji frytek (Finezja i Gawin). Natomiast w grupie jadal-nych odmian zagraniczjadal-nych 5 jest poleca-nych głównie do przetwórstwa na chipsy (Augusta, Honorata, Lady Claire i VR808) i 6 głównie na frytki (Amora, Asterix, Fresco, Innovator, Jurata i Victoria). Większość za-granicznych odmian ziemniaka zarejestro-wano głównie ze względu na ich dużą przy-datność do przetwórstwa. Krajowe odmiany cechują się wyższą odpornością na więk-szość agrofagów. Z kolei zagraniczne mają nieznaczną przewagę, jeśli chodzi o smako-witość i wyrównanie kształtu bulw. W grupie wpisanych do KR odmian jadalnych bardzo wczesnych najbardziej popularne w Polsce są Lord i Denar, w grupie wczesnych Vineta i Bellarosa, średnio wczesnych Satina i Tajfun i średnio późnych – Jelly. Odmiany, które
W
najczęściej są wykorzystywane w przetwór-stwie na frytki, to Innovator i Zorba (CCA), natomiast w produkcji chipsów według po-wierzchni plantacji nasiennych – Verdi
(CCA), Lady Rosetta i Lady Claire. W prze-myśle skrobiowym najpopularniejsze są Skawa, Zuzanna oraz pochodząca z CCA Albatros. 3 6 7 1 4 1 6 2 3 3 3 1 4 1 6 3 2 0 0 1 2 3 4 5 6 7 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
odmiany krajowe odmiany zagraniczne
Rys. 1. Zgłoszenia do KR i przyjęcia do urzędowych badań
Rys. 2. Liczba odmian ziemniaka w KR
W 2017 r. do KR wpisano tylko dwie nowe jadalne odmiany ziemniaka (rys. 3, tab. 1 i 2): Stokrotka (wczesna) oraz Bojar (średnio wczesna) Natomiast w 2016 r. KR opuściło łącznie 11 odmian (rys. 4). W czerwcu ub. r. na wniosek zachowujących lub ich reprezen-tantów skreślono 9: Zagłoba, Zenia (HZ Za-marte), Cyprian, Gustaw (PMHZ Strzekę-cino), Danuta, Lavinia (Böhm –
Nordkartof-fel, DE), Ewelina, Rosalind (Europlant) oraz Krasa (Sativa Kerkov, CZ). Ponadto na przełomie 2015 i 2016 r. wygasł okres wpisu odmian Arielle (Agrico) i Courage (HZPC). Przedłużono okres wpisu o kolejne 10 lat (do 31.12.2026) dla 8 odmian: Owacja, Pokusa (PMHZ), Bellarosa (Europlant) Justa, Miłek (HZ Zamarte); Berber, Carrera oraz Dali (HZPC).
Rys. 3. Wpis do krajowego rejestru (KR) 7 1 8 0 5 3 4 5 10 3 4 7 9 4 5 6 4 7 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016
odmiany krajowe odmiany zagraniczne
Rys. 4. Skreślenie z KR. Wygaśnięcie okresu wpisu w KR
Tabela 1
Plon bulw, zawartość i plon skrobi nowych odmian ziemniaka (doświadczenia rejestrowe COBORU, 2015-2016)
Grupa wczesności Odmiana Użytko-wanie Plon ogólny bulw, dt/ha Plon handlowy dt/ha Zawartość skrobi, % Wielkość bulw skala1-9
Wczesne Stokrotka jadalna 447 423 14,1 7-8
Średnio
Tabela 2
Ocena cech konsumpcyjnych i odpornościowych nowych odmian ziemniaka (doświadczenia COBORU, 2015-2016) Odporność Regular- ność kształtu Głębo-kość oczek Smak wirus Y zaraza (liście) Odmiana Barwa skórki
Barwa miąż-szu Kształt bulw skala 1-9 Typ kon-sump- cyjny skala 1-9 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Stokrotka żółta jż oow 7,2 7,3 7,2 B-BC 7 2,5
Bojar żółta jż oow 7,1 7,0 6,8 B-BC 8 4,5
Objaśnienia: kolumna 3: jż – jasnożółty, kolumna 4: oow – okrągłoowalny; kolumna 5-7: 9 – wartość najlep-sza, 1 – wartość najsłabsza; kolumna 9: 8 – wysoko odporna, 7 – odporna; kolumna 10: 4,5 – odporność średnia, 2,5 – odporność mała
NOWOŚCI ODMIANOWE 2017
STOKROTKA – wczesna jadalna, w typie
konsumpcyjnym ogólnoużytkowym do lekko mączystego. Charakteryzuje się przede wszystkim dobrym smakiem, który był naj-lepszy wśród odmian kandydujących do wpi-su w KR w ostatnich 2 latach i jest zbliżony do smakowitości odmiany Vineta. Bulwy okrągłoowalne o regularnym kształcie, bar-dzo płytkich oczkach, żółtej skórce i jasno-żółtym miąższu. Według testów oceny kon-sumpcyjnej bulwy ugotowane nawet po 24 godzinach nie ciemnieją. Jej plenność jest zbliżona do takich odmian jak Bellarosa, Vineta czy Owacja. Plon handlowy stanowi średnio 95% plonu ogólnego. Odporna na mątwika ziemniaczanego Ro1 i na wirus Y, podatna na porażenie liści zarazą ziemniaka. Hodowca: PMHZ Strzekęcino
BOJAR – średnio wczesna jadalna, w typie
konsumpcyjnym ogólnoużytkowym do lekko mączystego, o dość dobrym smaku. Bulwy okrągłoowalne duże do bardzo dużych, o regularnym kształcie, oczka płytkie, skórka żółta, gładka, miąższ jasnożółty. Wymienio-ne parametry morfologiczWymienio-ne bulwy wskazują, że odmiana może być wykorzystywana do szczotkowania, mycia, a następnie konfek-cjonowania. Bulwy po ugotowaniu nie mają tendencji do ciemnienia. Bardzo plenna, po-równywalna pod tym względem z odmianami Tajfun i Laskara. Ma duży udział frakcji han-dlowej w plonie ogólnym (ok. 95%). Odporna na mątwika ziemniaczanego, wysoko odpor-na odpor-na wirus Y, średnio podatodpor-na odpor-na porażenie liści zarazą ziemniaka. Hodowca: HZ Zamar-te
