Ziemniak Polski 2015 nr 1 21
W
W
W
A
A
A
R
R
R
S
S
S
Z
Z
Z
T
T
T
A
A
A
T
T
T
Y
Y
Y
E
E
E
P
P
P
P
P
P
O
O
O
N
N
N
T
T
T
.
.
.
M
M
M
Ą
Ą
Ą
T
T
T
W
W
W
I
I
I
K
K
K
A
A
A
Z
Z
Z
I
I
I
E
E
E
M
M
M
N
N
N
I
I
I
A
A
A
C
C
C
Z
Z
Z
A
A
A
N
N
N
E
E
E
G
G
G
O
O
O
(
(
(
G
G
G
L
L
L
O
O
O
B
B
B
O
O
O
D
D
D
E
E
E
R
R
R
A
A
A
R
R
R
O
O
O
S
S
S
T
T
T
O
O
O
C
C
C
H
H
H
I
I
I
E
E
E
N
N
N
S
S
S
I
I
I
S
S
S
)
)
)
I
I
I
M
M
M
Ą
Ą
Ą
T
T
T
W
W
W
I
I
I
K
K
K
A
A
A
A
A
A
G
G
G
R
R
R
E
E
E
S
S
S
Y
Y
Y
W
W
W
N
N
N
E
E
E
G
G
G
O
O
O
(
(
(
G
G
G
.
.
.
P
PA
P
A
A
L
L
L
L
L
L
I
ID
I
D
D
A
A
A
)
)
)
dr Witold KarnkowskiGłówny Inspektorat Ochrony Roślin i Nasiennictwa Centralne Laboratorium w Toruniu ul. Żwirki i Wigury 73, 87-100 Toruń, e-mail w.karnkowski@piorin.gov.pl
Streszczenie
Warsztaty odbyły się w lutym 2013 r. w Edynburgu w ramach 19. Spotkania Panelu EPPO ws. Środ-ków Fitosanitarnych dla Ziemniaka. Uczestniczyło w nich 36 osób z kilkunastu krajów europejskich. Omówiono procedury pobierania prób na gruntach przeznaczonych pod uprawę ziemniaków na sa-dzeniaki oraz ziemniaków jadalnych oraz działania w razie stwierdzenia mątwików tworzących cysty na ziemniaku i programy zwalczania tych mątwików umożliwiające uprawę ziemniaków konsumpcyj-nych i przemysłowych na porażokonsumpcyj-nych gruntach. Uznano za konieczne m.in. opracowanie standardu EPPO nt. pobierania prób gleby w celu badań na obecność mątwików tworzących cysty, określenie postępowania w przypadku stwierdzenia cyst mątwików bez żywej zawartości w glebie osypanej z przesyłek ziemniaków przeznaczonych na eksport, opracowanie standardu nt. metodyk badań nad identyfikacją patotypów mątwików w różnych krajach.
Słowa kluczowe: Globodera rostochiensis, Globodera pallida, mątwik agresywny, mątwik
ziemnia-czany, standardy EPPO, wykrywanie, ziemniak
ątwik ziemniaczany [Globodera
ro-stochiensis (Wollenweber)
Skarbi-lovich)] i mątwik agresywny
[Globo-dera pallida (Stone)] są jednymi z
najgroź-niejszych szkodników ziemniaka na świecie. W Polsce oba te gatunki nicieni podlegają obowiązkowi zwalczania zgodnie z rozpo-rządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 21 lutego 2008 r. w sprawie za-pobiegania wprowadzaniu i
rozprzestrzenia-niu się organizmów kwarantannowych (Dz. U. nr 46, poz. 272, ze zm.).
W dniach 12-14 lutego 2013 r. w Edyn-burgu (Szkocja) odbyło się Dziewiętnaste Spotkanie Panelu Europejskiej i Śródziem-nomorskiej Organizacji Ochrony roślin (EPPO) ws. Środków Fitosanitarnych dla Ziemniaka. W ramach konferencji, w dniu 12 lutego, zorganizowano warsztaty na temat mątwika ziemniaczanego i mątwika agre-sywnego, w których uczestniczyło łącznie 36
M
Ziemniak Polski 2015 nr 1 22
osób z kilkunastu krajów europejskich. Ce-lem warsztatów była wymiana doświadczeń poszczególnych państw członkowskich EPPO w zakresie stosowania w praktyce zapisów dyrektywy Rady 2007/33/UE z dnia 11 czerwca 2007 w sprawie zwalczania mą-twików tworzących cysty na ziemniaku, uchylającej dyrektywę 69/465/EWG, z uwzględnieniem odnotowywanych w tym zakresie trudności. Ponadto dokonano po-równania metodyki urzędowych kontroli wy-stępowania tych nicieni i zabiegów zwalcza-nia w krajach członkowskich UE oraz w kra-jach trzecich będących członkami EPPO, których nie dotyczy konieczność wdrożenia zapisów powyższej dyrektywy.
Warsztaty składały się z trzech części. W pierwszej przedstawiono dwie prezentacje stanowiące wprowadzenie do zagadnienia: ● Björn Niere (Niemcy) przekazał najważ-niejsze informacje na temat biologii populacji mątwików tworzących cysty na ziemniaku. Szczególnie podkreślił problemy wynikające z nierównomierności występowania nicieni na polu, trudności w zwalczaniu z uwagi na tworzenie cyst oraz częste przypadki zanie-czyszczenia przez glebę ziemniaków kon-sumpcyjnych znajdujących się w obrocie handlowym.
● Jon Pickup (Szkocja) przedstawił kluczo-we elementy dyrektywy 2007/33/UE odno-szące się do ziemniaków, ze szczególnym uwzględnieniem ujednolicenia metodyki urzędowych kontroli występowania nicieni oraz zabiegów zwalczania.
Druga część warsztatów składała się z trzech bloków tematycznych. W ramach każ-dego bloku przedstawiono stan realizacji określonych działań wynikających z zapisów dyrektywy 2007/33/UE, a następnie prze-prowadzono dyskusję nt. różnic w działa-niach podejmowanych przez inne kraje.
Pierwszy blok tematyczny dotyczył pro-cedur pobierania prób na gruntach przezna-czonych pod uprawę ziemniaków na sadze-niaki oraz w uprawach ziemniaków jadal-nych.
Franz Mario van Sabben (Holandia), Björn Niere (Niemcy) oraz jako
przedstawi-ciel kraju nienależącego do UE Aksana Har-škova (Rosja) przedstawili informację doty-czącą metodyki pobierania próbek, wliczając objętość gleby pobieranej na gruntach o
róż-nej powierzchni. Dyskusja skupiała się na definicji pola oraz określaniu obszaru, który poddawany jest zabiegom zwalczania mą-twików w przypadku pozytywnych wyników urzędowych kontroli na obecność tych nicie-ni.
Niektóre kraje (np. Holandia) ograniczają zabiegi zwalczania mątwików do parceli, na których wykryto mątwiki (np. gdy na polu o powierzchni 1 ha urzędową kontrolę prze-prowadza się na parceli 1/3 ha, zabiegi zwalczania dotyczą tylko tej parceli), pod-czas gdy w innych (Polska, Wielka Brytania) obowiązek zabiegów dotyczy całego pola, w obrębie którego wykryto nicienie (czyli w powyższym przykładzie będą one prowa-dzone na powierzchni 1 ha), gdyż jest bar-dzo prawdopodobne, że rozprzestrzenią się one za pośrednictwem kół pojazdów, ma-szyn rolniczych, obuwia itp.
Drugi blok tematyczny dotyczył działań podejmowanych w razie stwierdzenia wystę-powania mątwików tworzących cysty na ziemniaku.
Informacje przedstawili Witold Karnkowski (Polska), Agnes Gamon (Francja) oraz Mario van Sabben (Holandia). W trakcie dyskusji podkreślono zróżnicowane podejście po-szczególnych krajów do realizacji zapisów dyrektywy 2007/33/UE. Regulacje prawa krajowego w niektórych państwach obejmują wyłącznie zapisy wynikające bezpośrednio z dyrektywy. Inne kraje, w tym Polska, posia-dają regulacje prawne szersze od tych, które wynikają bezpośrednio z zapisów dyrektywy. Trzeci blok tematyczny dotyczył pro-gramów zwalczania mątwików tworzących cysty na ziemniaku umożliwiających uprawę ziemniaków konsumpcyjnych i przemysło-wych na gruntach porażonych przez te ni-cienie.
Informacje przedstawili Neil Giltrap (Wiel-ka Brytania), David Michelante (Belgia) oraz Bettina Gylden (Dania). W wystąpieniach i dyskusji na ich temat podkreślono, że zwa-żywszy na trudności w identyfikacji patoty-pów mątwików (w wielu krajach w ogóle nie prowadzi się testów w celu ich identyfikacji), istnieje problem z doborem odmian odpor-nych na te nicienie, zwłaszcza w krajach, gdzie występuje duże zróżnicowanie składu patotypowego mątwików.
Ziemniak Polski 2015 nr 1 23
W Polsce w strefie porażenia (tj. na grun-cie, gdzie stwierdzono obecność mątwików tworzących cysty na ziemniaku lub skąd po-chodzą rośliny, na których, lub w przylegają-cym do nich podłożu, stwierdzono obecność cyst tych mątwików) dopuszczalna jest uprawa tylko odmian charakteryzujących się najwyższym stopniem odporności na wystę-pujący gatunek i patotyp nicienia, natomiast w strefie bezpieczeństwa, wytyczonej w celu ochrony gruntów sąsiadujących ze strefą porażenia – odmian charakteryzujących się przynajmniej szóstym stopniem odporności.
Z dyskusji można wyciągnąć następujące wnioski:
● Objętość gleby pobieranej w ramach urzędowej kontroli występowania mątwików w poszczególnych krajach jest zróżnicowa-na.
● W niektórych państwach, w tym w Polsce, urzędowe zabiegi zwalczania mątwików przeprowadzane są w każdym przypadku ich wykrycia (także w uprawach ziemniaków na inne cele niż na sadzeniaki, podczas gdy w innych (np. w Danii) zwalczanie nicieni w uprawach ziemniaków konsumpcyjnych i przemysłowych jest dobrowolne.
● Są trudności ze stwierdzaniem cyst pu-stych (tj. nie zawierających żywych jaj i osobników młodocianych), zarówno w prób-kach pobranych z gruntów, jak i z gleby osy-panej z przesyłek materiału roślinnego:
− mimo stwierdzenia w próbkach pobra-nych z pola tylko cyst pustych, test biolo-giczny (uprawa podatnych odmian ziemniaka w glebie pobranej z tego pola) może dać wynik pozytywny;
− niektóre kraje nie akceptują obecności pustych cyst mątwików z rodzaju Globodera w przesyłkach importowanego materiału roślinnego i przesyłki zawierające takie cysty mogą być zwracane nadawcy; może to wy-nikać z uznania, że skoro w próbce są cysty puste, to i w całej partii nie można wykluczyć obecności cyst mątwika ziemniaczanego lub mątwika agresywnego z żywą zawartością.
W podsumowaniu warsztatów za prioryte-towe uznano podjęcie następujących dzia-łań:
● opracowanie standardu EPPO nt. pobie-rania prób gleby w celu badań na obecność mątwików tworzących cysty na ziemniaku
(standard PM 3/30 został usunięty w roku 2011);
● określenie postępowania w przypadku stwierdzenia cyst mątwików bez żywej za-wartości w glebie osypanej z przesyłek ziemniaków przeznaczonych na eksport; ● wymiana poglądów nt. metodyk badań nad identyfikacją patotypów mątwików w różnych krajach i opracowanie standardu na ten temat (w niektórych krajach zmodyfiko-wano pierwotną metodykę opracowaną przez Korta i innych (1977), stąd potrzeba ujednolicenia działań na tym polu);
● wymiana poglądów nt. metodyki testów odpornościowych odmian ziemniaka (pań-stwa UE stosują metodykę znajdującą się w załączniku IV do dyrektywy 2007/33UE, lecz inne mogą stosować oddzielne metodyki testów);
● opracowanie wytycznych nt. postępowa-nia z materiałem porażonym przez mątwiki, wliczając w to poddawanie go określonym zabiegom, oraz wymagań higienicznych w miejscach pakowania ziemniaków.
Dyskusję na temat występowania w gle-bie cyst mątwików bez żywej zawartości kon-tynuowano podczas 9. Spotkania Panelu EPPO nt. Nicieni Kwarantannowych, które odbyło się w dniach 10-12 września 2013 r. w Poznaniu. Omawiano wspomnianą już wcześniej problematykę dotyczącą przypad-ków stwierdzania takich cyst zarówno w próbkach pobranych z gruntów, jak i z gleby osypanej z przesyłek materiału roślinnego. Przykładowo, w Norwegii w próbkach pobra-nych z pola stwierdzono obecność tylko cyst pustych, a mimo to test biologiczny (uprawa podatnych odmian ziemniaka w glebie po-branej z tego pola) dał wynik pozytywny. Ponadto potwierdzono, że niektóre państwa nie akceptują obecności pustych cyst w przesyłkach importowanego materiału ro-ślinnego i wykrycie tych cyst skutkuje zwro-tem przesyłki, mimo częstego braku możli-wości identyfikacji nicieni do gatunku.
Należy przy tym nadmienić, że szczegó-łową dyskusję na temat zagrożenia fitosani-tarnego stwarzanego przez glebę towarzy-szącą ziemniakom, ze szczególnym uwzględnieniem obecności w niej cyst mą-twików, omówiono podczas warsztatów “Ry-zyko fitosanitarne związane z glebą towarzy-szącą bulwom ziemniaka i odpadami
ziem-Ziemniak Polski 2015 nr 1 24
niaczanymi”, które obyły się w Lille we Fran-cji w dniach 11-12 lutego 2014 r. Najistot-niejsze informacje przekazane w czasie tych warsztatów oraz podjęte ustalenia i dalsze działania przeznaczone do realizacji zostaną przedstawione w oddzielnym artykule.
Literatura
1. Kort J., Ross H., Rumpenhorst H. J., Stone A. R. 1977. An international scheme for identifying and clas-sifying pathotypes of potato cyst-nematodes
Globod-era rostochiensis and G. pallida. – Nematologica 23:
