• Nie Znaleziono Wyników

Pomoc rozwojowa Wielkiej Brytanii dla krajów rozwijających się

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Pomoc rozwojowa Wielkiej Brytanii dla krajów rozwijających się"

Copied!
398
0
0

Pełen tekst

(1)

1

Aleksandra Anna Rabczun

Pomoc rozwojowa Wielkiej Brytanii dla krajów

rozwijających się

British official development assistance given to

developing countries

Praca doktorska

Promotor: prof. dr hab. Przemysław Deszczyński Promotor pomocniczy: dr hab. Katarzyna Świerczyńska Pracę przyjęto dnia: .………

Podpis Promotora

(2)

2

Spis treści

Wstęp ... 4

Rozdział 1. Pomoc rozwojowa – podstawowe pojęcia ... 17

1.1.Geneza i pojęcie pomocy rozwojowej ... 17

1.1.1.Geneza pomocy rozwojowej ... 17

1.1.2.Pojęcie pomocy rozwojowej ... 23

1.2.Pomoc rozwojowa a ekonomia rozwoju. ... 27

1.2.1.Pojęcie ekonomii rozwoju ... 30

1.2.2.Klasyfikacja teorii ekonomii rozwoju P. Deszczyńskiego ... 31

1.2.3.Konsensus Waszyngtoński ... 43

1.2.4.Nowa ekonomia strukturalna ... 46

1.3. Motywy i priorytety udzielania pomocy rozwojowej ... 49

1.3.1. Milenijne Cele Rozwoju ... 54

1.3.2. Cele Zrównoważonego Rozwoju ... 57

1.4. Pomoc rozwojowa Komitetu Pomocy Rozwojowej Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju. ... 58

1.4.1. DAC OECD ... 59

1.4.2. Pomoc świadczona przez donatorów w ramach DAC ... 60

1.5. Podsumowanie. ... 71

Rozdział 2. Pomoc rozwojowa Wielkiej Brytanii. ... 73

2.1. Geneza pomocy rozwojowej. ... 73

2.1.1. Okres kolonialny. ... 74

2.1.2. Pomoc w ramach Wspólnoty Narodów (Commonwealth) ... 76

2.1.3. Współczesny kształt pomocy brytyjskiej. ... 84

2. 2. Podstawy prawne polityki rozwojowej. ... 92

2.3. Struktura instytucjonalna pomocy. ... 96

2.4. Formy pomocy rozwojowej ... 99

2.4.1. Pomoc bilateralna. ... 101

2.4.2. Pomoc multilateralna ... 106

2.4.3. Inne formy rozwojowej ... 111

2.4.3.1.Pomoc humanitarna ... 112

2.4.3.2. Pomoc żywnościowa. ... 114

2.5. Struktura sektorowa pomocy brytyjskiej. ... 116

2.6. Podsumowanie. ... 121

Rozdział 3. Bilateralna pomoc dla krajów Afryki Subsaharyjskiej. ... 123

3.1. Uwarunkowania świadczenia pomocy dla krajów subsaharyjskich... 123

3.2. Wysokość pomocy Wielkiej Brytanii w latach 2000-2015 dla krajów Afryki Subsaharyjskiej. ... 127

3.3. Struktura geograficzna. ... 135

3.3.1. Nigeria ... 136

3.3.2. Etiopia ... 148

3.3.3. Tanzania ... 157

3.3.4. Demokratyczna Republika Konga ... 168

3.3.5. Ghana. ... 177

3.4. Pomoc rozwojowa Wielkiej Brytanii versus brytyjski eksport do Afryki Subsaharyjskiej ... 188

3.5. Podsumowanie. ... 191

Rozdział 4. Bilateralna pomoc dla krajów Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej. ... 195

4.1. Uwarunkowania świadczenia pomocy dla krajów arabskich. ... 195

(3)

3 4.3. Wysokość pomocy Wielkiej Brytanii w latach 2000-2015 dla krajów Bliskiego

Wschodu i Afryki Północnej. ... 203

4.4. Struktura geograficzna. ... 208

4.4.1. Irak. ... 209

4.4.2. Syria. ... 219

4.4.3. Palestyna (Brzeg Zachodni Jordanu i Strefa Gazy). ... 229

4.4.4. Jemen ... 238

4.4.5. Liban ... 247

4.5. Pomoc rozwojowa Wielkiej Brytanii versus brytyjski eksport na Bliski Wschód i do Afryki Północnej ... 256

4.6.Podsumowanie. ... 258

Rozdział 5. Bilateralna pomoc dla krajów Południowej Azji. ... 263

5.1. Uwarunkowania świadczenia pomocy dla krajów azjatyckich. ... 263

5.2. Wysokość pomocy Wielkiej Brytanii w latach 2000-2015 dla krajów azjatyckich. .. 267

5.3. Struktura geograficzna. ... 272 5.3.1. Indie. ... 273 5.3.2. Afganistan. ... 285 5.3.3. Bangladesz. ... 294 5.3.4. Pakistan ... 306 5.3.5. Nepal. ... 317

5.4. Pomoc rozwojowa Wielkiej Brytanii versus brytyjski eksport do Azji Centralnej i Południowej ... 327 5.5. Podsumowanie. ... 329 Zakończenie ... 334 Bibliografia ... 342 Spis tabel ... 365 Spis wykresów ... 371 Wykaz skrótów ... 374 Załączniki ... 377

(4)

4

Wstęp

Ubóstwo na świecie ludzi żyjących poniżej 1 USD dziennie, realnie przyczynia się do zagrożenia porządku międzynarodowego. Z krajów rozwijających się w obliczu niskiego standardu życia i braku perspektyw, mieszkańcy przemieszczają się do innych państw, zwiększając tym samym poziom migracji globalnych. Lekceważenie problemów krajów rozwijających się może doprowadzić do destabilizacji, także w państwach wysoko rozwiniętych i wprowadzić międzynarodowy chaos. Realnymi zagrożeniami współczesności są: dokonanie się nowego podziału świata, eskalacja konfliktów, degradacja środowiska. Istnieje zatem nadal potrzeba prowadzenia badań naukowych i przedstawiania rekomendacji dla rządów państw donatorów by móc przerwać „zaklęty krąg ubóstwa” krajów rozwijających się.

We współczesnym świecie dysproporcje między krajami są zagadnieniem bardzo ważnym i poruszanym z wielorakiej perspektywy, nie tylko ekonomicznej. Sytuacja w krajach rozwijających się w wyniku szeregu procesów, m.in. globalizacji zmienia się zarówno pod względem społecznym jak i ekonomicznym. Zgodnie z klasycznym podejściem, kraje rywalizują ze sobą przez konkurencyjność swoich gospodarek, jednak obecnie parametry wyścigu są znacznie bardziej złożone. Zasoby w postaci ziemi, pracy i kapitału pozwalają na przejście gospodarki od stadium rolniczego w przemysłowe a następnie usługowe. Nie każdy jednak kraj jest w stanie podążać tą ścieżką. Nie tylko ze względu na brak surowców i siły roboczej, ale również ze względu na niedostatki technologii i kapitału, aby móc ją wykształcić a następnie modernizować. Ogromnym problem są nie tylko migracje międzynarodowe, ale również wewnętrzne.

W polityce rozwojowej w coraz większym stopniu celem samym w sobie nie jest promowanie wyłącznie wzrostu gospodarczego, a bardziej rozwoju społeczno-ekonomicznego, stawiając na podnoszenie jakości życia mieszkańców krajów najuboższych. Państwa rozwinięte coraz częściej kształtują swoją politykę zagraniczną tak by, jak najbardziej ukierunkowana była na rozwój krajów rozwijających się wykorzystując przy tym różnorodne instrumentarium. Pomoc krajów bardziej rozwiniętych stanowi ważną część ekonomii rozwoju. Rozwinęła się ona po II wojnie światowej na bazie planu Marshalla. Skoro pomoc zagraniczna była w stanie odbudować zniszczone wojnami europejskie gospodarki, to zakładano, że doświadczenie to można było przełożyć na inne regiony świata, znacząco odbiegające swym poziomem zaawansowania.

(5)

5 Zgodnie z obecnie zalecaną agendą rozwojową, działania pomocowe powinny być podejmowane nie tylko przez pojedyncze państwa, ale również przez ich ugrupowania tak by można było je harmonizować i wspólnie koordynować. Kraje stawiają przed sobą ambitne zobowiązania, których starają się przestrzegać w ramach konkretnych perspektyw finansowych i czasowych. Krokiem milowym poczynionym na początku nowego tysiąclecia było podpisanie Deklaracji Milenijnej, w której znaleźć można osiem celów polityki rozwojowej na lata 2000-2015, które następnie zostały rozszerzone i kontynuowane w formie Celów Zrównoważonego Rozwoju. Refleksje nad teorią i praktyką pomocy rozwojowej skutkowały podejmowaniem dodatkowych działań by pomoc była bardziej skuteczna i efektywna. Ich materialnym efektem stała się m.in. Deklaracja Paryska.

Donatorzy pomocy rozwojowej nie udzielają jej jedynie z altruistycznych pobudek, jednak motywowani są celami ekonomicznymi, politycznymi i społecznymi. Za administrację danych odnośnie oficjalnej pomocy rozwojowej odpowiada Komitet Pomocy Rozwojowej (ang. Development Assistacnce Committee) wyodrębniony w ramach Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (ang. Organisation for Economics Co-operation and Development). Należy podkreślić, że to rządy państw rozwiniętych decydują ile, gdzie i w jakiej formie przekazać wsparcie. Dokonując alokacji środków stoją często przed ważnym pytaniem tj. jak kierować środki pomocowe, aby wpływały one na pobudzanie rozwoju krajów rozwijających się.

Mimo, że pomoc rozwojowa świadczona jest od dziesięcioleci, nadal na świecie spotkać można szeroki zakres ubóstwa, niski poziom edukacji, słaby dostęp do usług medycznych, analfabetyzm, dyskryminację ze względu na płeć czy korupcję. Chociaż rokrocznie rośnie wysokość pomocy, to nie wpływa ona na spektakularne ograniczenie negatywnych zjawisk, a czasami wręcz przeciwnie, w niektórych krajach się one jeszcze pogłębiają. Na przestrzeni lat bogate kraje bogacą się coraz bardziej a biedne biednieją. Problematyczna w kontekście rozwoju jest również eksplozja demograficzna w Afryce i Azji. Pojawia się zatem pytanie czy pomoc jest zła czy za mała, skoro na przestrzeni lat nie udało się osiągnąć znacznej redukcji niekorzystnych zjawisk.

Próba odpowiedzi na to pytanie nie jest jednoznaczna, ponieważ samo podejście do pomocy rozwojowej nie jest jednolite i zmienia się w zależności od sytuacji na świecie. Po raz pierwszy pomoc na większą skalę uruchomiono w latach 50. i 60. XX w., kiedy to postępował proces dekolonizacji. Charakter i wielkość pomocy znacząco zmieniły się w latach 70., na co miały wpływ szok naftowy i kryzys energetyczny. Trzecia diametralna zmiana w zakresie pomocy dokonała się po atakach terrorystycznych w 2001 r., kiedy to

(6)

6 terroryzm stał się jednym z największych ryzyk globalnych. W obliczu zmian podejścia do polityki rozwojowej zmieniały się zakres, formy i cele pomocy rozwojowej kierowanej przez donatorów.

Badania nad wzrostem i rozwojem prowadzone są zarówno na gruncie teoretycznym jak i praktycznym. Nie ma jednak jednej, uniwersalnej metody rozwoju, która odniosłaby sukces w dowolnym miejscu na świecie. Ważne są bowiem uwarunkowania regionalne. W praktyce pomimo wdrażania wielu różnych programów rozwoju i implementacji teorii ekonomicznych wiele krajów rozwijających się znajduje się na marginesie gospodarki światowej nie mogąc w pełni korzystać z jej dobrodziejstw wzmocnionych procesem globalizacji. Pomimo postępującej demokratyzacji nadal część krajów na świecie posiada rządy niedemokratyczne a społeczeństwo i prasa mają ograniczoną wolność do minimum. Neoliberalny Konsensus Waszyngtoński, silnie promowany w latach 90. XX w. nie okazał się receptą uniwersalną dla całego świata.

Największymi donatorami pomocy rozwojowej są Stany Zjednoczone, Niemcy, Wielka Brytania, Francja, i Japonia. Analiza pomocy rozwojowej największych donatorów jest ważna z wielu względów m.in. może przyczynić się do podnoszenia jej skuteczności. Dotychczas powstały prace naukowe poświęcone większości ważnych donatorów. Występuje jednak luka w literaturze naukowej w zakresie brytyjskiej pomocy rozwojowej i to zarówno w odniesieniu do polskiej i co może wywoływać zdziwienie, także anglojęzycznej. Zrozumienie brytyjskiej pomocy jest ważne, gdyż jako kluczowy donator nadaje ona ton międzynarodowej agendzie na rzecz rozwoju. Co więcej brytyjski model instytucjonalny świadczenia pomocy rozwodowej ze specjalnym departamentem ds. rozwoju międzynarodowego na czele jest stawiany przez wielu za wzór. Brytyjska polityka zagraniczna a co za tym idzie rozwojowa, związana jest oczywiście z kolonialną przeszłością i bliskimi związkami z Afryką oraz Azją. Krytyka obranego przez Wielką Brytanię modelu pomocy rozwojowej mająca miejsce zarówno wewnątrz Zjednoczonego Królestwa jak i zagranicą skłania do bliższego przyjrzenia się jej specyfice.

W niniejszej dysertacji przyjęto następujące cele:

1. Dokonanie próby oceny, na ile brytyjska pomoc rozwojowa przyczyniła się do realizacji Milenijnych Celów Rozwoju w latach 2000-2015.

2. Udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy istnieje uniwersalny model brytyjskiej pomocy rozwojowej czy jednak Wielka Brytania stosuje odmienną strategię ze względu na region, do którego trafiają środki?

(7)

7 4. Czy brytyjska pomoc rozwojowa jest instrumentem wspierania brytyjskiego eksportu?

W pracy przyjęto następującą hipotezę:

• Wielka Brytania poprzez pomoc rozwojową realizuje swój krótkookresowy i długookresowy interes gospodarczy i polityczny.

Osiągnięcie celów pracy wymagało realizacji trzech celów poznawczych. Przedstawiono zatem:

1. Koncepcję pomocy rozwojowej, motywy jej udzielania oraz nakreślono podstawowe zmiany w zakresie jej świadczenia.

2. Genezę i ewolucję brytyjskiej pomocy rozwojowej.

3. Wskaźniki gospodarcze i społeczne odzwierciedlające realizację Milenijnych Celów Rozwoju w wybranych państwach trzech głównych kierunków geograficznych, gdzie trafia brytyjska pomoc rozwojowa.

Za okres analizy przyjęto lata 2000-2015. Uzasadnieniem takiej cezury czasowej są co najmniej trzy przesłanki. Pierwsza najważniejsza wynika z faktu, że jest to okres realizacji Milenijnych Celów Rozwoju. Druga związana jest z kadencyjnością parlamentu Wielkiej Brytanii. Dobiegła ona końca właśnie w 2015 roku. Jaki pokazuje praktyka funkcjonowania rządów nie tylko w Wielkiej Brytanii, utworzenie nowego rządu po wyborach parlamentarnych nawet tej samej opcji politycznej może oznaczać istotne zmiany, związane np. z osobą nie tylko nowego premiera, ale i ministra czy też nowego otwarcia wynikającego ze zmian wewnętrznych i międzynarodowych. Ostatnia przesłanka podyktowana jest dostępnością danych w zakresie pomocy rozwojowej. Występuje średnio 2-3 letnie opóźnienie w prezentacji danych, a część z nich uaktualniania jest znacznie później.

Zakresem przedmiotowym niniejszej pracy jest pomoc rozwojowa Wielkiej Brytanii, a w szczególności jej strategia instytucjonalna, sektorowa i geograficzna. Na podstawie danych statystycznych pozyskanych z raportów Development Co-operation Report (różne roczniki) (vide załącznik nr 1.) przyjęto zakres geograficzny w postaci trzech regionów1, które w latach

2000 – 2015 były największym beneficjentem brytyjskiej pomocy rozwojowej. W tym okresie aż 52,37% brytyjskiej pomocy rozwojowej przeznaczono dla Afryki Subsaharyjskiej, 26,04% dla Azji Centralnej i Południowej, 6,92% dla krajów Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej, a 6,43% dla pozostałych państw Azji i Oceanii i 5,03% dla Ameryki Łacińskiej i Karaibów i 3,20% do tzw. europejskich krajów rozwijających się.

(8)

8 W zasadzie analizę można by ograniczyć do dwóch pierwszych regionów, które łącznie partycypowały w 78,41%, ale zdecydowano się włączyć do niej, także na kraje Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej. Trzy regiony, obejmujące łącznie 85,33% brytyjskiej pomocy rozwojowej dają bardziej zobiektywizowane podstawy do udzielenia odpowiedzi na pytanie, czy istnieje uniwersalny model brytyjskiej pomocy rozwojowej czy jednak Wielka Brytania stosuje odmienną strategię ze względu na region, do którego trafiają środki. Poza tym kraje Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu są dopełnieniem państw, z jednej strony kontynentu afrykańskiego, z drugiej azjatyckiego. Z tych właśnie względów kierując się kryterium geograficznym po dokonaniu analizy brytyjskiej pomocy rozwojowej dla Afryki Subsaharyjskiej, w drugiej kolejności przedstawiono region Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej a dopiero na końcu Azji Centralnej i Południowej. W ramach tych trzech regionów każdorazowo wybrano grupę państw TOP 5. Przyjęto tutaj kryterium, w którym obok wielkości brytyjskiej pomocy rozwojowej uwzględniono, także jej wartość per capita oraz udziały w % w globalnej i regionalnej brytyjskiej pomocy rozwojowej. W przypadku niektórych krajów kluczowi beneficjenci ze względu na wielkość pomocy są jednocześnie krajami, gdzie wysokość pomocy per capita jest również najwyższa. W przypadku Afryki Subsaharyjskiej szczegółową analizą objęto Nigerię, Etiopię, Tanzanię, Demokratyczną Republikę Konga i Ghanę. W Azji Centralnej i Południowej są to Indie, Afganistan, Bangladesz, Pakistan i Nepal a w przypadku krajów Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej - Irak, Syria, Palestyna, Jemen i Liban.

Każdy z krajów został przedstawiony według tego samego paradygmatu, co pozwala na dokonanie między nimi analizy porównawczej. Przeprowadzone badanie oparte jest o zastosowanie powszechnie stosowanych miar, takich jak wielkość PKB brutto, dynamika wzrostu gospodarczego, PKB brutto per capita, bilans płatniczy, stopa inflacji i bezrobocia. Są to podstawowe wskaźniki zawierające informacje, w jakim stanie znajduje się dana gospodarka. W przypadku przyjęcia relatywnie długiego okresu, tak jak to ma miejsce w niniejszej pracy, daje to możliwość ich bardziej zobiektywizowanej i wiarygodnej interpretacji, mając cały czas świadomość, że w warunkach zglobalizowanej gospodarki wpływ na wskaźniki ekonomiczne i społeczne ma wiele czynników a w przypadku krajów rozwijających dochodzi jeszcze problem z wiarygodnością danych statystycznych.

W przypadku wymiany handlowej na podstawie kryterium wielkości obrotów wyodrębniono pięciu największych eksporterów i importerów dla każdego kraju w latach 2000-2015. Pozwala to na weryfikację założenia o preferencyjnym traktowaniu odbiorców ze względu na dawne relacje kolonialne i częściowo, czy brytyjska pomoc rozwojowa jest

(9)

9 instrumentem wspierania brytyjskiego eksportu. Dokonano także analizy wskaźników społecznych, takich jak poziom HDI, GDI, GII, poziom analfabetyzmu (przedstawiony w postaci odsetka populacji umiejącego czytać i pisać), wskaźnik skolaryzacji, umieralność niemowląt na 1000 urodzeń żywych oraz dalszej długości trwania życia w momencie urodzenia.2

Ostatnią grupą wskaźników są te świadczące o miękkiej sile państwa czyli reputacja, poziom wolności, jakość życia. Wśród opisywanych wskaźników znajdują się RepTrak,

Quality of Life Index, World Happiness Index, Democracy Index, Freedom Index oraz World Press Freedom Index.3 Wszystko to razem miało pozwolić odpowiedzieć na pytanie, na ile

brytyjska pomoc rozwojowa przyczyniła się do realizacji Milenijnych Celów Rozwoju w latach 2000-2015.

Rozprawa doktorska ma charakter opracowania teoretyczno-empirycznego. Wykorzystano w niej wnioskowanie, uogólnienia wyprowadzone w trakcie prowadzenia badań, analizę źródeł pierwotnych i wtórnych. Temat i cele pracy jak również przyjęta hipoteza badawcza przesądziły o wyborze kilku metod badawczych. Metodą mająca największe zastosowanie jest analiza porównawcza. Wynika ona z przyjętego schematu realizowania badania naukowego jak również możliwości dokonywania porównań między poszczególnymi odbiorcami pomocy brytyjskiej.

Elementem wzbogacającym jest zastosowanie wybranych metod ilościowych, w tym głównie metod matematycznych i statystyki opisowej. Wybrane zagadnienia zostały zaprezentowane w postaci korelacji wielkości pomocy brytyjskiej w stosunku do określonych parametrów. Pozwoliło to na zbadanie statystycznej zależności pomocy w krajach rozwijających się. Jednocześnie należy zaznaczyć, że w naukach społecznych nie można bezkrytycznie podążać za ścieżką znaną z nauk matematycznych. Nawet najdokładniejsze modele statystyczne czy ekonometryczne nie są w stanie oddać całości zachodzących procesów gospodarczych, zwłaszcza w krajach rozwijających się. Nie da się mierzyć postępu wyłącznie za pomocą tego, w jakim stopniu zmienił się dany wskaźnik. Nawet prezentowanie wskaźników per capita nie dostarcza praktycznej informacji. Inna jest bowiem absorpcja środków i możliwości ludności zamieszkującej miasta a inna ludności wiejskiej. Ważnym wyzwaniem jest krytyczne podchodzenie do analizy danych i zrozumienie regionalnych dysproporcji. Ze względu na powyższe niedogodności w ramach światowego systemu

2 Szerzej na ten temat (Nawrot, 2003, s. 37, 48), (World Development Indicators, 2001, s. 14), (Human

Development Report, 2000).

3 Wybrane wskaźniki mają posłużyć prezentacji zjawisk takich jak reputacja państwa, jakość życia, zadowolenie

(10)

10 pomocy rozwojowej warto byłoby skoncentrować wysiłki donatorów na zbudowaniu reprezentatywnych i wiarygodnych miar. Obejmowałyby one ważne parametry makroekonomiczne, społeczne i miękkie, a przede wszystkim działania te powinny być ukierunkowane na poprawienie jakości i dostępności do baz z danymi statystycznymi, w tym również możliwości ich agregowania według bardziej szczegółowych kryteriów a nie jedynie na poziomie ogólnym. Przy prowadzeniu badań i pisaniu dysertacji pojawiały się tego typu bariery, co niejednokrotnie skutecznie ograniczało możliwości wnioskowania i formułowania rekomendacji. Problemem okazał się dostęp do szczegółowych danych w zakresie struktury sektorowej dla poszczególnych krajów, realizowanych projektów i programów, konkretnych deklaracji donatora w zakresie przyjmowanych priorytetów. OECD jako instytucja administrująca danymi pomocy rozwojowej nie wymaga prezentowania ich w sposób tak szczegółowy a Wielka Brytania na swojej stronie internetowej udostępnia dość ogólne raporty. Raporty publikowane przez brytyjskie DFID w zasadzie prezentują to samo co przekazywane jest do OECD. W zakresie pomocy bilateralnej dane dostępne są w latach 2000-2015 natomiast w przypadku pomocy multilateralnej tyko w 2011-2015.

Co więcej wyzwanie stanowiło zbadanie genezy pomocy brytyjskiej. Mimo braku bariery językowej (wszak język angielski jest językiem ekonomistów) brakuje literatury anglojęzycznej traktującej o brytyjskiej polityce rozwojowej i jej genezie, jak również o współczesnych relacjach ekonomiczno-społeczno-politycznych łączących Wielką Brytanię z poszczególnymi regionami będącymi największymi odbiorcami pomocy brytyjskiej. W znanych bazach ekonomicznych takich jak Scopus czy Web of Science znaleźć można pojedyncze teksty ze zdawkowymi wzmiankami o realizowanej przez Brytyjczyków polityce rozwojowej. W znacznej mierze zagadnienia prezentowanie w rozprawie opierają się o raporty tworzone przez OECD, zatem szczegółowość poszczególnych danych wynika z ograniczeń w zakresie prezentacji pomocy rozwojowej. Ze względu na bariery pozyskiwania danych nie można było przedstawić chociażby po jednej konkretnej inwestycji w krajach rozwijających się mającej na celu urzeczywistnianie Milenijnych Celów Rozwoju.

Dla realizacji przyjętych w rozprawie celów i hipotezy badawczej4, pomocne były

studia przede wszystkim obcojęzycznej literatury ekonomicznej, ale także prawnej, politologicznej i socjologicznej w zdecydowanej większości z zakresu brytyjskiej pomocy rozwojowej oraz wpływu pomocy na wzrost gospodarczy. Polska literatura stanowiła niezbędne uzupełnienie z zakresu ogólnej problematyki dotyczącej krajów rozwijających się.

(11)

11 Wśród wykorzystanych źródeł znalazły się analizy problematyki rozwojowej w polskiej, a przede wszystkim międzynarodowej literaturze ekonomicznej i społeczno-politycznej. Pracę oparto obok opracowań teoretycznych w znacznej mierze na raportach, statystykach z różnorodnych baz danych. Należy tutaj w pierwszej kolejności wymienić Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, Bank Światowy i Organizację Narodów Zjednoczonych.

Praca doktorska składa się ze wstępu, pięciu rozdziałów, zakończenia, bibliografii, spisu wykresów, tabel, wykazu skrótów i załączników, które zawierają wybrane dane statyczne w formie tabel wzbogacając prezentowane treści. Każdy rozdział zamyka podsumowanie. Pierwszy rozdział poświęcono na omówienie genezy i pojęcia pomocy rozwojowej. Na przestrzeni lat zmieniał się zakres przedmiotowy pomocy rozwojowej, jednak jej główny cel pozostał niezmienny – wsparcie krajów rozwijających się. Osobny podrozdział traktuje zaś o definicji pomocy rozwojowej proponowanej przez polskich i zagranicznych autorów oraz definicji wprowadzonej do literatury przez Komitet Pomocy Rozwojowej. Następnie skoncentrowano się na dorobku ekonomii rozwoju – dziedziny, która zajmuje się problematyką krajów rozwijających się i metodami przezwyciężania ich niedorozwoju. Wyróżnia się trzy fale myśli rozwojowej, jakkolwiek część ekonomistów wskazuje, że mamy do czynienia z czterema generacjami poglądów. Po pierwsze były to propozycje ekonomistów liberalnych. Wobec rozczarowania brakiem ich uniwersalności na znaczeniu zyskał strukturalizm jednak i on nie okazał się teorią uniwersalną. Ekonomiści z otoczenia Banku Światowego i Międzynarodowego Funduszu Walutowego pod kierunkiem O. Williamsona stworzyli zbiór zasad ekonomicznych nazwany Konsensusem Waszyngtońskim. To on w latach 90. odcisnął piętno na krajach rozwijających się i gospodarkach państw postkomunistycznych. Z perspektywy upływu lat jego oceny są mocno zróżnicowane, głównie ze względu na pomijanie uwarunkowań regionalnych. Jego przeciwnością była nowa ekonomia strukturalna Y. Lin’a. Opracował on swoją teorię na bazie doświadczeń „azjatyckich tygrysów” i pokazał, że aktywna rola państwa pod pewnymi warunkami może być dla gospodarki mobilizująca.

Osobną uwagę poświęcono celom pomocy rozwojowej i motywom jej udzielania. Ponownie przytoczono klasyfikacje dokonane przez różnych autorów. Z perspektywy dalszej części rozprawy ważne jest przedstawienie Milenijnych Celów Rozwoju jako nowej agendy na początek XXI tysiąclecia. Była ona ważna, ponieważ wprowadzała konkretne cele mierzone za pomocą konkretnych wskaźników dzięki, którym możliwa była ewaluacja skali

(12)

12 postępu. Stały się one kanwą dla drugiej agendy rozwojowej czyli Celi Zrównoważonego Rozwoju.

W ostatniej części rozdziału pierwszego podsumowano najważniejsze działania dokonane na rzecz rozwoju przez donatorów pomocy rozwojowej. Badaniu poddano kwoty pomocy rozwojowej przeznaczane przez donatorów z Komitetu Pomocy Rozwojowej w latach 2000-2015 na rzecz krajów rozwijających się, jak również realizowaną strategię sektorową. W myśl koncepcji społecznej odpowiedzialności państwa sprawdzono przy pomocy miar statystycznych czy istnieje relacja pomiędzy wysokością pomocy rozwojowej a poziomem reputacji danego państwa.

Rozdział drugi poświęcono bezpośrednio brytyjskiej pomocy rozwojowej. Za podstawowy cel niniejszego rozdziału przyjęto wskazanie genezy i ewolucji pomocy brytyjskiej. Historycznie rzecz ujmując brytyjski system pomocy rozpoczął się wraz z problemami, które zaczęły dotykać kolonii na początku XX w. Na samym początku pomoc brytyjska miała jednak określony charakter – przede wszystkim miała sprzyjać brytyjskiemu interesowi gospodarczemu. Dlatego też wybierano projekty i programy, które w sposób bezpośredni przyczyniały się do komercyjnego interesu Brytyjczyków. Nie bez znaczenia na zmianę kształtu pomocy była ustawa o rozwoju kolonii z 1929 r. Wraz ze zmianami partii politycznych stojących na czele rządu brytyjskiego rozpoczęła się długa tradycja tworzenia nowych organów, które odpowiedzialne były za politykę rozwojową, a następnie przekształcaniem ich w nowe w miarę dochodzenia do władzy nowych polityków. Oprócz zmian instytucjonalnych warto zauważyć, że zmieniał się budżet przeznaczany na pomoc rozwojową.

Wraz z postępującym procesem dekolonizacji zmieniały się priorytety pomocy brytyjskiej. W obliczu powstania szeregu krajów rozwijających się i dylematu, którym państwom pomagać, przyjęto kryterium, że należy skoncentrować się na tych należących do Wspólnoty Narodów i byłych koloniach. Warto zauważyć, że zaszła też zmiana podstawy prawnej świadczenia pomocy, budżetu, a także kierunku polityki brytyjskiej. Ostatni podrozdział genezy pomocy brytyjskiej traktuje o zmianach jakie zaszły pod koniec XX w. a mają kluczowy wpływ na współcześnie prowadzoną politykę brytyjską. Zaliczyć do nich należy przede wszystkim powstanie oddzielnego, niezależnego departamentu ds. rozwoju międzynarodowego, który poza aspektami pomocy rozwojowej miał wpływ na inne elementy polityki gospodarczej, bezpośrednio wpływające na rozwój. Kolejną kwestią jest uznanie ubóstwa i jego redukcji jako podstawowych priorytetów polityki rozwojowej. Chociaż to rząd Partii Pracy dokonał historycznej zmiany pomocy brytyjskiej, to obejmujący w 2010 r.

(13)

13 urząd premiera David Cameron, reprezentujący Partię Konserwatywną wywarł ogromny wpływ na pomoc rozwojową. Za jego urzędowania Wielka Brytania po raz pierwszy osiągnęła postulowany odsetek 0,7% PKB przekazywanego na cele pomocy rozwojowej. Co więcej do agendy polityki rozwojowej wprowadzono większą transparentność i przejrzystość, a pomoc starano się świadczyć jak najskuteczniej. Nie da się pisać o Wielkiej Brytanii w XXI w. i pominąć kwestii opuszczenia Unii Europejskiej, dlatego też osobna uwaga została poświęcona temu aspektowi - zagrożenia ujęte w syntetycznej formie, jakie wiążą się z

Brexitem w kontekście pomocy rozwojowej.

Kolejna część rozdziału drugiego traktuje o podstawie prawnej świadczenia pomocy przez Wielką Brytanie i kształcie struktury instytucjonalnej. Za podstawę prawną świadczenia pomocy w latach prowadzenia niniejszego badania przyjmuje się ustawę o rozwoju międzynarodowym z 2002 r. a także akty dodatkowe traktujące o rozwoju w kontekście raportowania i transparentności pomocy, równości płci oraz postulowanego odsetka pomocy. Wielka Brytania jest również sygnatariuszem wielu aktów prawnych i dokumentów deklaratywnych na forum międzynarodowym, które wpływają na kwestie pomocy rozwojowej. Wszystkie wymienione powyżej formy zostały syntetycznie przybliżone w treści rozdziału. W zakresie struktury instytucjonalnej należy wskazać, że nie tylko osobny departament ds. rozwoju, ale i inne komórki i instytucje podejmują działania mające na celu pomoc we wzroście krajów rozwijających się.

Ważną częścią rozdziału drugiego jest charakterystyka form pomocy wykorzystywanych przez Brytyjczyków. Zgodnie z rozważaniami rozdziału 1, przybliżono je w podziale na pomoc bilateralną, multilateralną i inne formy pomocy. W zakresie pomocy bilateralnej wskazano przede wszystkim miejsce Wielkiej Brytanii w światowym systemie donatorów pomocy rozwojowej zarówno poprzez zaprezentowanie kwot pomocy jak i odsetka PKB. Dzięki temu zaklasyfikowano Brytyjczyków jako liderów wśród donatorów i określenie znaczenia ich pomocy. Badanie struktury pomocy bilateralnej pozwoliło na sprawdzenie czy sektory odwołujące się do Milenijnych Celów Rozwoju są faktycznie tymi, gdzie trafia najwięcej środków. W zakresie pomocy multilateralnej należy zauważyć, że Brytyjczycy są jednym z nielicznych postkolonialnych donatorów, który w tak szerokim zakresie (1/3 całości pomocy) wspierają kraje rozwijającej poprzez instytucje międzynarodowe. Badanie nad szczegółowymi danymi w latach 2011-2015 pozwoliło na wysnucie wniosku o preferencyjnym traktowaniu Organizacji Narodów Zjednoczonych i Banku Światowego, jako tych przez które przekazywane jest najwięcej pomocy wielostronnej.

(14)

14 Brytyjczycy w szerokim zakresie wykorzystują również pomoc żywnościową i humanitarną. W związku z tym osobną uwagę poświęcono kwotom pomocy żywnościowej oraz strukturze pomocy humanitarnej. Obie te formy pomocy budzą kontrowersje bowiem uzależniają rządy krajów rozwijających się od pomocy zagranicznej a ponadto nie motywują do dokonywania zmian w państwie samodzielnie. Duża część pomocy przekazywana jest na łagodzenie skutków kataklizmów, a niekoniecznie na systemy prewencji i wczesnego ostrzegania. Chociaż taka dystrybucja budzi zastrzeżenia, to w obliczu tragedii takich jak wojna domowa w Syrii czy klęska głodu w Jemenie trudno jest się zgodzić, że inne formy pomocy rozwojowej powinny być minimalizowane.

Struktura sektora pomocy rowowej realizowanej przez Wielką Brytanię, przybliżona w rozdziale drugim pokrywa się ze strukturą sektorową pomocy przekazywanej przez wszystkich donatorów w ramach Komitetu Pomocy Rozwojowej. Na pierwszy plan wysuwają się wydatki w rząd i społeczeństwo obywatelskie, edukację, zdrowie. Przyjęcie takiej alokacji środków brytyjskich związane jest z realizacją agendy rozwojowej w latach 2000-2015 w postaci Millenijnych Celów Rozwoju. Brytyjczycy jako jeden z pięciu największych donatorów pomocy są współodpowiedzialni za realizację międzynarodowego zobowiązania mające na celu pomoc krajom najbardziej tego potrzebującym.

By zweryfikować hipotezę badawczą i wypełnić cele pracy postanowiono w części empirycznej niniejszej dysertacji dokonać analizy porównawczej. Przyjęto określony schemat prezentowania poszczególnych regionów i krajów. Po pierwsze w rozdziale 3,4 i 5 dokonano analizy uwarunkowań świadczenia pomocy dla konkretnych grup państw. Analizę regionalną wpływającą na potencjał rozwoju danego kraju można dokonać w oparciu o różnorodne kryteria. W ekonomii międzynarodowej wyróżnia się cztery rodzaje uwarunkowań: strukturalne, instytucjonalne, koniunkturalne i technologiczne. W ramach uwarunkowań strukturalnych rozważa się dostępne zasoby naturalne, klimat jak również dostęp do morza (czynniki geograficzne), zasoby siły roboczej i jej kwalifikacje (czynnik demograficzny) oraz zasoby kapitałowe w ramach czynnika ekonomicznego. Na uwarunkowania strukturalne wpływają z kolei: ustrój polityczny, prowadzona polityka gospodarcza oraz traktaty i umowy międzynarodowe.

Z kolei na gruncie politologii spotkać się można z odmiennym podziałem uwarunkowań. Składają się na niego dwie główne grupy czynników stosunków międzynarodowych czyli czynniki warunkujące i realizujące. W ramach czynników warunkujących należy wskazać czynnik geograficzny, demograficzny, narodowy oraz religijny i ideologiczny. Do czynników realizujących zalicza się czynnik ekonomiczny,

(15)

15 technologiczny, militarny i prawny (Deszczyński, 2012, s. 11-28). Na mocy powyższego zaproponowano własną klasyfikację czynników na bazie doświadczeń ekonomii międzynarodowej i międzynarodowych stosunków politycznych, gdyż sztywne schematy przy tak zróżnicowanych wewnętrznie i zewnętrznie krajach są mało użyteczne by prawdziwie poznać ich strukturę. W każdym rozdziale zidentyfikowano jeden dodatkowy czynnik mający kluczowe znaczenie na absorpcję środków: w Afryce Subsaharyjskiej czynnikiem tym jest kolonializm, w krajach arabskich religia natomiast w Azji Centralnej i Południowej lokalne mocarstwo – Chiny i ich relacje z innymi państwami.

Następnie dokonywana jest klasyfikacja państw będącymi największymi odbiorcami środków brytyjskich w każdym z trzech regionów geograficznych oraz wysokość pomocy odnoszona jest do wielkości ich gospodarek. Znamienity jest fakt, że przekracza kilku procent ich PKB. W przypadku krajów surowcowych, takich jak Nigeria czy Irak sytuacja jest analogiczna – wraz z większym rozmiarem gospodarki, kraje te otrzymują więcej pomocy rozwojowej. Dokonywane jest również badanie wysokości pomocy świadczonej w stosunku do każdego z regionów na tle całości pomocy brytyjskiej.

W badaniach prowadzonych nad pomocą rozwojową znany jest wskaźnik wielkości PKB w stosunku do udzielonej pomocy. Opracowano też wskaźnik informujący, ile brytyjskiej pomocy per capita przypada na dany kraj-odbiorcę. Co ciekawe tylko w przypadku Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej kraje, które są największymi odbiorcami ze względu na kwoty pomocy są jednocześnie tymi, gdzie PKB per capita jest najwyższe. W Azji Centralnej i Południowej pokrywają się 3 kraje natomiast w Afryce Subsaharyjskiej żadne. Sytuacja ta wskazuje na zróżnicowane motywy świadczenia pomocy do konkretnych krajów – nie można wskazać, że Brytyjczycy kierują się obiektywnymi miarami, które można przyjąć za odnoszące się do skuteczności.

W każdym rozdziale w ramach struktury geograficznej dokonywany jest wybór konkretnych państw do dalszej analizy, jak również określana jest skala pomocy oferowanej w danym regionie swoim byłym koloniom. Zarzut stosowania pomocy w celach neokolonialnych jest często podnoszony wobec donatorów takich jak Wielka Brytania, Francja czy Belgia. By móc odpowiedzieć na pytanie, czy byłe kolonie są preferowane sprawdzono przy pomocy metody jakościowej (badanie struktury partnerów handlowych) i metod statystycznych (zależności między wysokością pomocy brytyjskiej a eksportem brytyjskich dóbr i usług). Argument ten świadczyć może również o faktycznym wiązaniu pomocy lub niewiązaniu. W części załączników przygotowano również zestawienie z

(16)

16 kwotami importu z danych krajów rozwijających się do Wielkiej Brytanii tak by czytelnik miał wgląd w całość relacji handlowych pomiędzy donatorem a odbiorcą pomocy.

Każdy z rozdziałów kończy podsumowanie w ramach, którego dokonywana jest po pierwsze analiza zjawiska korupcji (przy wykorzystaniu wskaźnika Corruption Perception

Index). Korupcja i nepotyzm to zjawiska, które blokują rozwój krajów rozwijających się,

dlatego za słuszne uznano zaprezentowanie stosownych danych. Rozdziały wieńczą badania o wpływie brytyjskiej pomocy rozwojowej na zmiany wykorzystanych uprzednio wskaźników. To właśnie ta część pokazuje najdobitniej, czy pomoc brytyjska wpływa na zmiany ekonomiczne i społeczne w danym regionie. Informacja o kwotach pomocy, instrumentach czy formach oczywiście dostarcza pewnej informacji. Poznanie zmiany sytuacji tych krajów, zmiany wskaźników na przestrzeni lat pokazują lepiej czy brytyjska pomoc może być uznana za skuteczną. Odmienne wyniki uzyskane dla Afryki Subsaharyjskiej, Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej oraz Azji Centralnej i Południowej mogą sugerować, że Brytyjczycy różnicują swoją pomoc w zależności od obszaru geograficznego.

Całość zamyka zakończenie, w którym przedstawiono główne wnioski płynące z przeprowadzonych badań. Ustosunkowano się również do celów pracy i hipotezy badawczej. Część wniosków płynących z badania ma charakter ogólny a część specyficzny. Dzięki wieloaspektowej analizie dokonanej w dysertacji można zaproponować konkretne rekomendacje dla Wielkie Brytanii jak i innych krajów (w szczególności tzw. wchodzących donatorów, którzy z roku na rok zwiększają wysokość udzielanej pomocy rozwojowej). Doświadczenia brytyjskie mogą służyć za przewodnik w zakresie struktury instytucjonalnej, podstaw prawnych jak i dobrych praktyk.

(17)

17

Rozdział 1. Pomoc rozwojowa – podstawowe pojęcia

1.1.Geneza i pojęcie pomocy rozwojowej

Problematyka krajów rozwijających stała się po II wojnie światowej ważnym elementem dyskusji na forum międzynarodowym, także w kontekście ekonomicznym. W ramach prowadzonych badań i analiz wyodrębniła się oddzielna dyscyplina naukowa jaką jest ekonomia rozwoju. We wzroście znaczenia zagadnień rozwojowych można wyróżnić trzy kluczowe etapy powiązane z ważnymi wydarzeniami o randzie międzynarodowej. (Deszczyński, 2011, s. 6). Pierwszy związany był z procesem dekolonizacji, którego apogeum przypada na lata 50. i 60. ubiegłego wieku. Drugi wynikał z kryzysu surowcowego i energetycznego lat 70. oraz pojawienia się w ich następstwie postulatu utworzenia nowego ładu w gospodarce światowej. Trzeci z atakiem terrorystycznym z 11 września 2001 r. oraz przyjęciem Deklaracji Milenijnej, która była swoistym paktem krajów na świecie na rzecz rozwoju. Nieodłącznym elementem ekonomii rozwoju jest pomoc rozwojowa dzięki, której państwa wysoko rozwinięte mogą pomagać w przezwyciężaniu niedorozwoju ekonomicznego i społecznego krajów rozwijających się.

1.1.1.Geneza pomocy rozwojowej

Początków pomocy na rzecz ludności terytoriów kolonialnych można doszukiwać się w działalności misyjnej. Oprócz podstawowego celu krzewienia podstaw wiary, misjonarze podejmowali się przedsięwzięć społecznych do których zaliczyć można budowanie szkół czy punktów opieki medycznej. Potrzeba ta wynikała z odruchu serca, motywowanego solidarnością i miłością do bliźnich a nie interesem własnym. Znacząco później zainicjowano pomoc ze strony jednych państw na rzecz drugich. Za przykład służy Wielka Brytania, która na podstawie ustawy o rozwoju z 1929 r. jak również jej modyfikacji z 1940 r. zaczęła wspierać swoje kolonie. Stany Zjednoczone poprzez swój Departament Rolnictwa wspierały działalność badawczą w Ameryce Łacińskiej w latach 30. XX w. a od lat 40. zapoczątkowano francuską pomoc dla swoich kolonii (Riddell, 2007, s.24).

W wyniku dekolonizacji i tworzenia się bipolarnego systemu stosunków międzynarodowych zmieniło się podejście elit Stanów Zjednoczonych jak również innych

(18)

18 krajów zachodnich do udzielania pomocy. Obok potrzeb krajów rozwijających się wynikających z niedorozwoju, wspomniane wcześniej przesłanki były podstawami do powstania koncepcji udzielania pomocy i jej instytucjonalizacji. Zmiany społeczno-gospodarcze jak i polityczne, które dokonywały się w krajach kolonialnych w wyniku II wojny światowej przyśpieszyły dążenia do niepodległości i aktywizacji partii politycznych propagujących hasła niezależności od kolonizatorów.

Początkowo pomoc dla krajów rozwijających się płynęła ze Stanów Zjednoczonych i zachodniej Europy. Obecna struktura donatorów jest znacznie bardziej zróżnicowana. Państwa świadczą pomoc w wielowymiarowym kontekście. Po pierwsze wyrażają solidarność międzynarodową w zakresie redukcji globalnego ubóstwa i wspierania rozwoju. Po drugie chodzi o względy geostrategiczne w kontekście walki z terroryzmem i przeciwdziałanie konfliktom zbrojnym i atomowym. Nie mniej ważna jest globalna dbałość o środowisko i przeciwdziałanie jego degradacji poprzez nadmierne uprzemysłowienie i urbanizację. Wymiarem ostatnim jest regulacja postępującej globalizacji i ochrona globalnych dóbr publicznych (Andrzejczak, 2010, s. 61-62). W zakresie stosunków międzynarodowych w ubiegłym wieku widać było istotną polaryzację, która oddziaływała na ekonomię rozwoju. Po pierwsze w kontekście rywalizacji Zachód - Wschód, która miała miejsce w okresie zimnej wojny a po drugie w wymiarze - globalna Północ i globalne Południe.

Ekonomiczna globalizacja przejawia się hierarchicznie, wskutek czego różnice między globalną Północą a Południem powiększają się na przestrzeni dziesięcioleci (Haliżak, 2007, s. 59). W wyniku likwidacji kolonializmu na świecie powstało ponad 100 niezależnych państw z czego, aż 52 w samej Afryce. Pamiętać jednak należy, że procesy globalizacji i regionalizmu są dwoma mega trendami, które kształtują rozwój i naturę biznesu międzynarodowego (Drelich-Skulska, 2018, s. 11). Biznes międzynarodowy, który dotyczy zarówno krajów rozwiniętych jak i rozwijających stoi przed szeregiem wyzwań w wyniku w/w procesów. Po pierwsze należy sprostać ciągłemu postępowi technicznemu i technologicznemu. Po drugie skraca się cykl życia produktu przez co wzrasta znaczenie skali produkcji i dostępnych rynków zbytu. Problemem są też nowe (czasem coraz ostrzejsze) formy konkurencji, a także ciągły wzrost znaczenia kwestii badań i rozwoju jako tych motywujących postęp i modernizację. Bez wykształcenia w odpowiednim stopniu mechanizmów radzenia sobie na coraz konkurencyjnym rynku, szanse krajów rozwijających się stają się coraz słabsze (Drelich-Skulska, 2017, s.11; Rymarczyk, 2012, s. 25).

Chociaż w teorii stosunki bogatej Północy reprezentowanej przez m.in. Unię Europejską (UE) z krajami biednymi opierają się o szeroko zakrojone ramy europejskiej

(19)

19 polityki rozwojowej, praktyka pokazuje realizację jednostkowych interesów. Teoretycznie najważniejsze zasady polityki rozwojowej UE, czyli partnerstwo, głęboki dialog polityczny, kwestie równouprawnienia płci i wzmacnianie aparatu państwowego zapisane są w Europejskim konsensusie na rzecz rozwoju (2006, s. 128-490) i budują przekonanie, że nie korzyść Unii powinna determinować wysokość i aktywność pozycji polityki rozwojowej na tle innych polityk unijnych - UE powinna pomagać państwom rozwijającym się dla dobra społeczności międzynarodowej. W praktyce jednak negatywny wizerunek wzmacnia przyjrzenie się bilateralnej oficjalnej pomocy rozwojowej, która stanowi większość pomocy unijnej. Europejscy donatorzy wspierają głównie te kraje, z którymi mają silne związki kulturowe czy historyczne. Art. 23 Europejskiego konsensu na rzecz rozwoju dosłownie podkreśla potrzebę zwiększania pomocy dla Afryki jednak "przy pełnym poszanowaniu priorytetów poszczególnych państw członkowskich dotyczących pomocy rozwojowej".

Nieco odmiennie kształtuje się podejście innego donatora reprezentującego bogatą Północ. Redaktor amerykańskiego dwumiesięcznika „Polityka Zagraniczna” (ang. Foreign

Policy), W. Inboden w podejściu Stanów Zjednoczonych do pomocy dla krajów

rozwijających się wyróżnia dwa aspekty odnoszące się do kwestii bezpieczeństwa i polityki rozwojowej5 a mianowicie:

- 3 D – obrona, dyplomacja, rozwój (ang. defense, diplomacy, development),

- DIME – dyplomacja, inteligencja, militaryzm, ekonomia (ang diplomacy, intelligence,

military, economics), przy czym wskazuje, że to podejście jest znacząco bliższe Amerykanom

(Bielecki, 2011, s. 2256- 227). Inboden podkreśla jednocześnie, że kształt polityki rozwojowej oferowanej przez Europę jest nieefektywny, kontrastując ją z podejściem koreańskim czy singapurskim.

Polityka oparta o koncepcję 3 D wyrosła na gruncie planu Marshalla i Aktu Pomocy Zagranicznej (ang. Foreign Assistance Act) z 1961 r. Amerykanie do jej realizowania powołali specjalną federalną agencję – Amerykańską Agencję Rozwoju Międzynarodowego (ang. U.S. Agency for International Development) (USAID), która posiadała oddzielne biura zajmujące się problematyką poszczególnych regionów (Afryka Subsaharyjska, Azja, Ameryka Łacińska i Karaiby, Europa i Eurazja oraz Bliski Wschód) oraz była ściśle związana z Departamentem Stanu co podkreśla jak ważne są bliskie relacje obronności i dyplomacji w kontekście globalnych działań na rzecz rozwoju.

5 Inboden, W. (2009). 5 "Dont's" for U.S. Development Policy. Pobrane 19 października 2019 z

(20)

20 Podejście zgodne z koncepcją DIME opiera się na założeniu, że wysyłanie coraz większych przepływów pieniędzy do krajów biednych nie pomoże im się rozwinąć tak jak handel. Wiąże to się z amerykańskim hasłem „handel nie pomoc” (ang. trade not aid). Handel przez wielu uważany był jako skuteczniejsze narzędzie redukowania ubóstwa, a także pośrednio wpływał na rozwiązywanie innych problemów gospodarczych i społecznych w krajach rozwijających się. Nie jest to jednak podejście pozbawione kontrowersji. O ile państwa wysoko rozwinięte zgadzają się co do liberalizacji rynku i większej współpracy międzynarodowej o tyle państwa biedniejsze (szczególnie afrykańskie) pragną liberalizacji nie całego rynku dóbr i usług a jedynie rynku artykułów spożywczych, w którym mogą mieć realną przewagę konkurencyjną. Reprezentanci bogatej Północy nie chcieli i nie chcą pozwolić na swobodną konkurencję tanich produktów rolnych z biednego Południa. Instrumentem wspierającym to podejście jest dotowanie rolników w krajach rozwiniętych6.

Podstawowym problemem donatorów bogatej Północy jest chęć zaszczepiania w krajach rozwijających się własnych modeli rozwoju i wzrostu. Nie wszystkie wzorce da się jednak przenieść. Dawne metropolie wykazują chęci do wprowadzenia dokładnie tych samych systemów społeczno-gospodarczych, jakie panują u nich. Zarzut ten formułowany jest nie tylko w stosunku do poszczególnych państw-donatorów, lecz i do instytucji międzynarodowych jak np. Międzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW). Ich działania przez krytyków określane są jako wykazujące się brakiem zrozumienia podstawowych przyczyn luki rozwojowej w krajach rozwijających się, nieznajomością warunków lokalnych oraz kierowaniem się interesem dawcy (Sachs, 2006, s. 281-282). Ma to swoje negatywne konsekwencje w postaci zaburzonej percepcji pomocy rozwojowej przez kraje rozwijające się, które przez ten sam pryzmat patrzą na wszystkich donatorów i zarzucają im uprawianie imperialnej polityki rozwojowej (Bielecki, 2011, s. 231).

Pole konfrontacji Zachodu ze Wschodem przez cały okres trwania zimnej wojny, w znacznym stopniu wpływało na procesy gospodarczo-społeczne zachodzące w krajach rozwijających się poprzez zniekształcanie nowoczesnych struktur władzy. Zależności geopolityczne oraz ich wpływ na strategie adaptacyjne lokalnych instytucji państwowych były tylko w niewielkim stopniu uwzględniane przez badaczy w badaniach nad zacofaniem i rozwojem (Peskhov, 2004, s. 62). Do czasów II wojny światowej kolonializm stanowił integralną część składową globalnej świadomości politycznej i historycznej. Dopiero po

6 Większą hipokryzją w tym zakresie przejawia UE niż USA - Unia wspiera wspólnotowych rolników m.in.

poprzez dopłaty bezpośrednie w ramach Wspólnej Polityki Rolnej, wobec powyższego kwota przeznaczana na pomoc dla krajów rozwijających ma się niejako nijak w stosunku do kwot rok rocznie przeznaczanych na sektor rolny wewnątrz UE

(21)

21 doświadczeniach wojennych zaczął był krytykowany przez światową opinię publiczną m.in. ze względu na to, że dwa mocarstwa (USA i ZSRR), prowadziły narrację antykolonialną - jakkolwiek oba państwa z różnych pobudek (Kosidło, 2012, s. 173). Po zakończeniu II wojny światowej, kiedy to rozpoczął się wyścig Wschód-Zachód, większość państw rozwijających mierzyła się z procesem dekolonizacji i w warunkach niepodległych gospodarek przystępowała do samodzielnego podążania za wzrostem gospodarczym (Lin, 2017, s. 201). Kraje reprezentujące oba bloki miały zgoła odmienne podejście do kwestii rozwoju. Dążenia krajów rozwijających się do niepodległości wzmacniane były przez Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR), który podkreślał słuszne prawo społeczeństw kolonialnych do samostanowienia o sobie. Pobudki takiej postawy były wysoce instrumentalne, a wsparcie dla krajów rozwijających się związane było z postrzeganiem dekolonizacji jako procesu osłabiającego siły systemu kapitalistycznego (Deszczyński, 2011, s. 67). Deklaracje wspierane były czynami, gdyż dla przykładu ZSRR wypłacał średnio rocznie około 300 mln USD na pomoc dla innych krajów w trakcie trwania zimnej wojny (w tym około 60% trafiało do Etiopii) jednak po jego rozpadzie kwota ta systematycznie malała (Moyo, 2009, s. 24). Związek Radziecki oprócz przekazywania pieniędzy udzielał pomocy w postaci dostaw broni i uzbrojenia czy wysyłania doradców wojskowych. Na forum Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ) dążył do działalności dyplomatycznej na rzecz niepodległości kolonii. W wyniku takich działań pod wpływem komunistycznym w drugiej połowie XX w. znalazło się szereg państw afrykańskich, azjatyckich i tych z Ameryki Łacińskiej (Deszczyński, 2011, s. 68).

Z kolei Wielka Brytania i Francji postrzegały pomoc jako mieszankę nowego altruizmu i osiągania własnych korzyści poprzez posiadanie odpowiedniej geopolitycznej strefy wpływu. Dla Stanów Zjednoczonych pomoc rozwojowa była jednym z narzędzi walki podczas zimnej wojny, chociaż odwołując się do zasad liberalnych a co za tym idzie wolności i demokracji, popierały one prawo kolonii do samostanowienia. Zakładano jednak, że rozwój politycznie nowo powstających państw wsparty kapitałem z zagranicy będzie zmierzał w kierunku modelu demokracji dobrze znanego na Zachodzie utrwalając tym samym zasięg świata kapitalistycznego.

W literaturze widać odmienne postrzeganie również polityki kolonialnej prowadzonej przez kraje przynależące do bloku kapitalistycznego i socjalistycznego. Stosunek mediów bloku wschodniego do zachodniego prezentowany był w określony sposób wynikający z cenzury. Wyjątkiem był prodemokratyczny miesięcznik "Dieło". Bardzo ważną pozycję w ramach poruszanych w nim aspektów stanowiły posunięcia Wielkiej Brytanii. "Dieło"

(22)

22 opisywało nie tylko politykę wewnętrzną, ale także i zewnętrzną. Głównie koncentrowano się na trzech problemach:

- znaczeniu kolonii dla gospodarki brytyjskiej,

- zarządzaniu koloniami i ludnością je zamieszkującą,

- zapewnieniu bezpieczeństwa w koloniach (Komuński, 2005/2006, s. 172).

Dla rządu brytyjskiego w latach 70. XIX w. jedną z istotnych kwestii było rozszerzenie i utrzymanie dotychczasowych kolonii. Wówczas głównym rywalem dla Londynu była Rosja, jakkolwiek nie lekceważono nowej potęgi, jaką stawały się Stany Zjednoczone. Periodyk "Dieło" na potrzeby swoich analiz dzielił kolonie brytyjskie na dwie grupy. Po pierwsze były to terytoria, których podbicie nie wymagało dużego nakładu siły. Kolonializm brytyjski w tym kontekście polegał na ustanowieniu władzy poprzez zagospodarowanie przestrzeni i wprowadzenie swojej cywilizacji. "Dieło" podawało tutaj przykład Australii, Nowej Zelandii czy Kanady. Drugą grupą były terytoria, gdzie Brytyjczycy musieli walczyć z ludnością tubylcza, czyli np. Indie czy Afryka Południowa. W kontekście niniejszego podziału, w periodyku często rozważano trwałość władzy brytyjskiej na skolonizowanych terenach. Podkreślano w nim znaczenie kolonii dla Wielkiej Brytanii a przede wszystkim ich wpływ na rozwój gospodarki (w tym możliwość eksportu kapitału). Na swoich łamach "Dieło" często podejmowało temat zachowania Wielkiej Brytanii wobec ludności zamieszkującej kolonie afrykańskie i azjatyckie.

Podsumowując, miesięcznik za główne korzyści dla Wielkiej Brytanii z posiadania kolonii wymieniał możliwość eksportu kapitału, likwidację groźnej konkurencji, zyski płynące z uprawy roślinnej, oszczędności z braku konieczności wysyłania brytyjskich wojsk dla zapewnienia porządku, gdyż w koloniach ludność tubylcza zorganizowała własne oddziały. Podkreślano jednocześnie, że na interesach prowadzonych z koloniami w metropolii zyskuje tylko wąska grupa właścicieli fabryk, finansistów i kupców. Miesięcznik uwypuklał z jakimi problemami borykają się Brytyjczycy w zarządzaniu swoimi posiadłościami. Podnoszono również kwestię chęci ekspansji na nowe terytoria oraz liczne konflikty z ludnością tubylczą (Komuński, 2005/2006, s. 182).

W okresie zimnej wojny konkurowanie na arenie międzynarodowej odbywało się również na płaszczyźnie pomocy rozwojowej. Rywalizacja dwóch odmiennych bloków oddziaływała w sposób dość istotny na przyjmowaną politykę zagraniczną szczególnie w kontekście Afryki, gdyż przeciwnicy chcieli utrzymywać strefy wpływów na obszarach pozaeuropejskich. Kierowane, wobec tego środki pomocowe nie miały na celu rozwiązywania konkretnych problemów społeczno-gospodarczych, z którymi borykały się państwa

(23)

23 afrykańskie czy azjatyckie. Zauważyć należy, że w latach 1945-1959 niemal 90% pomocy zagranicznej pochodziło od trzech państw - Stanów Zjednoczonych, Francji i Wielkiej Brytanii. W trakcie trwania zimnej wojny Brytyjczycy kierowali się zasadą nieinterweniowania militarnego w Afryce - bowiem bali się posądzenia o neokolonializm. Na taki kształt polityki Londynu miały wpływ też specyficzne uwarunkowania. Wielka Brytania koncentrowała się na aspekcie ekonomicznym współpracy z Afryką, ponieważ wiele państw z tego kontynentu nie akceptowało pomysłu wcielenia w życie zasad demokratycznego państwa prawa i dobrego rządzenia. Wobec tego wspieranie wartości takich jak prawa człowieka, demokracja czy praworządność zostałoby źle odebrane przez wspólnotę lokalną i nie sprzyjało interesowi brytyjskiemu. Co więcej w przeświadczeniu brytyjskich polityków koszty administracyjne w koloniach przekraczały korzyści wynikające ze sfery wpływu (Krugman, Obstfeld, 1993, s.173) co bezpośrednio wpływało na akceptację postępującego procesu dekolonizacji.

W latach 70. czynnikiem, który negatywnie wpływał na kontakty brytyjsko-afrykańskie był spadek znaczenia Londynu na arenie międzynarodowej. W miarę upływu czasu Brytyjczycy musieli liczyć się z nowymi graczami na arenie politycznej jakimi byli np. Amerykanie, Japończycy oraz Niemcy. Po zakończeniu zimnej wojny polityka brytyjska wobec kontynentu afrykańskiego była zgoła odmienna niż francuska. Krótko można byłoby ją opisać jako statyczną i bierną (Zajączkowski, 2012, s. 142-143, 154). Jak pisze C. Clapham działo się tak wskutek błędnej percepcji Afryki jako miejsca problemów a nie szans (Clapham, 1996, s. 88). Z kolei Williams wskazuje na minimalizm w kontaktach wynikający z pragmatyzmu Londynu. Należy zauważyć, że na przestrzeni lat pod wpływem dekolonizacji, zróżnicowania krajów rozwijających się, poszukiwania przez nie własnych dróg do rozwoju uwzględniających regionalną specyfikę, występowanie bipolarnego systemu stosunków międzynarodowych czy wreszcie ciągła weryfikacja teorii przez praktykę życia gospodarczego przyczyniły się do dużego zainteresowania ekonomistów i powstania ponad trzystu teorii, składających się na ekonomię rozwoju (Deszczyński, 2011, s. 13).

1.1.2.Pojęcie pomocy rozwojowej

Pomoc rozwojowa to ważne narzędzie stosowane przez państwa rozwinięte i organizacje międzynarodowe, aby wspierać rozwój gospodarczy krajów rozwijających się. Podstawą jej udzielania jest przeświadczenie, że państwa te są zbyt słabe i muszą zostać

(24)

24 wsparte kapitałem zagranicznym. Istnieje istotny problem w zakresie precyzyjnej definicji. Pojęcie pomocy rozwojowej (ang. development aid lub development assistance) jest często traktowane jako pomoc zagraniczna (ang. foreign aid lub foreign assistance). Często utożsamia się je, także ze współpracą rozwojową (ang. development cooperation) czy wręcz współpracą gospodarczą (ang. economic cooperation) (Kopiński, 2011, s. 13-14).

W. Easterly, wskazuje, że pomoc rozwojowa to środki, rady i warunki przekazywane przez bogate narody i międzynarodowe instytucje finansowe jak np. Bank Światowy (BŚ) czy Międzynarodowy Fundusz Walutowy na rzecz osiągnięcia ekonomicznego rozwoju przez państwa biedne (Easterly, 2007, s. 1). C. Lancaster jako pomoc rozwojową uważa transfer zasobów na preferencyjnych warunkach, z rządu danego kraju lub instytucji międzynarodowej do rządu lub organizacji pozarządowej w kraju odbiorcy środków (Lancaster, 1999, s 490). Celem przekazania tych środków mogą przesłanki rozwojowe, ale także dyplomatyczne, komercyjne lub kulturowe. Dla R.C. Riddell'a pomocą rozwojową były rządowe transfery przeznaczane na cele rozwojowe dla krajów ubogich. W ujęciu tym pomoc to dobra fizyczne, umiejętności i know-how, darowizny lub pożyczki na preferencyjnych warunkach przezywane na rzecz beneficjentów (Riddell, 2007, s. 17). D. Kamerschen, R. McKenzie i C. Nardinelli uważali, że pomocą rozwojową są transfery dochodów z krajów bogatych do krajów biednych w celu pobudzenia ich rozwoju (Kamerschen, McKenzie, Nardinelli, 1993, s. 674). Przeświadczenie, że pomoc może być świadczona przez szereg instrumentów było elementem wspólnym dla większości definicji anglojęzycznych.

M. Gulcz za zagraniczną pomoc gospodarczą określał oficjalne oficjalne przekazy zasobów wewnętrznych na rzecz rządu beneficjenta pomocy oraz osiąganie przez niego nadzwyczajnych korzyści w wyniku uprzywilejowanego traktowania na arenie międzynarodowej (Gulcz, 1988, s. 52). Dla J. Winieckiego pomocą zagranicą były transfery pieniędzy, dóbr materialnych i usług kanałami państwowymi na warunkach korzystniejszych niż rynkowe (Winiecki, 1979, s. 11-12). W pracy zbiorowej pod red. E. Latoszek, wskazano, że pomoc rozwojowa to forma przepływu środków rozwoju z krajów gospodarczo rozwiniętych do państw o średnim i niskim poziomie zaawansowania rozwojowego (Bagiński, Kowalska, 2010, s. 89). Z kolei P. Deszczyński w swoich pracach skłania się ku definicji zgodnej z wytycznymi Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD).

Pomoc rozwojowa traktowana jest często jako pomoc zagraniczna, czyli przekazanie zasobów w skali międzynarodowej, tworząc niejako "pozarynkowy" obszar gospodarki światowej. Może ona przybierać różne formy jak np.:

(25)

25 - pomoc finansowa - transfer zasobów finansowych, na warunkach znacznie korzystniejszych niż formy komercyjne,

- pomoc techniczna i szkolenia - usługi doradcze, eksperckie i szkoleniowe świadczone przez specjalistów z krajów rozwiniętych,

- pomoc rzeczowa - najczęściej świadczona w formie nieodpłatnej pomocy żywnościowej (Samecki, 1999, s. 680-681).

Pomoc może złagodzić „wąskie gardła” w biednych krajach poprzez finansowanie infrastruktury publicznej i inwestycji w kapitał ludzki. Działania te nie są najczęściej podejmowane przez pojedyncze podmioty prywatne ze względu na wady rynku (np. pasażerów na gapę w konsumpcji dóbr publicznych) lub organizacje pozarządowe (Selaya, Sunesen, 2012, s. 2155).

Donatorzy pomocy rozwojowej mają tendencję do wiązania jej na trzy sposoby. Pierwszy z nich dotyczy sposobu dostarczania - pomoc dostarczona do odbiorcy musi być wydana na dobra i produkty z kraju donatora lub krajów przez niego wskazanych. Drugi polega na wybieraniu przez donatora sektora i/lub projektów, które będzie on wspierał. Trzeci z kolei związany jest z przestrzeganiem przez odbiorcę pomocy konkretnego kształtu polityki gospodarczej (Moyo, 2009, s. 38-39). Praktyki wiązania pomocy były negatywnie postrzegane i oceniane zarówno przez teoretyków jak i praktyków, aż końcu zabroniono ich stosowania. Zagadnienie wiązania pomocy wpływa na imperialne postrzeganie donatorów pomocy rozwojowej.

Nie jest jednak też tak, że każda pomoc rozwojowa kojarzona jest z działaniami imperialnymi. Przykładem może być stworzony w Bangladeszu Grameen Bank, czyli instytucja udzielająca mikrokredytów dla podmiotów, które w normalnych warunkach nie otrzymałyby kredytowania z różnych powodów. Bank ten jak i szereg innych inicjatyw pomogły ludziom stworzyć małe przedsiębiorstwa, które następnie tworzyły nowe lokalne miejsca pracy. Coraz więcej ludzi nawet w najbiedniejszych regionach, miało możliwość podjęcia pracy co pozytywnie wpłynęło na ich aktywizację zawodową. Działania takie pozwoliły na wyjście z ubóstwa nie tylko osób zatrudnionych, ale i ich rodzin. Należy zatem rozróżnić klasyczny imperializm nastawiony na wyzysk słabszego od pomocy, która może przynieść pozytywne skutki zarówno odbiorcy jak i dawcy. Wyzwaniem, wobec tego staje się wypracowanie takiego modelu współpracy (pomocy rozwojowej), w którym obie strony będą czerpać korzyści przy jednoczesnym stworzeniu sytuacji, w której odbiorcy pomocy nie będą uzależnieni od dawców ani od samej kategorii pomocy (Bielecki, 2011, s. 234-235).

(26)

26 Z zagadnieniem pomocy rozwojowej wiążą się też liczne kontrowersje. Wielu autorów wskazuje na destruktywny charakter i nadużycia w jej zakresie. W sposób pośredni pomoc obniża średni dochód oraz zwalnia wzrost gospodarczy co może przyczynić się do zwiększenia ryzyka wojny lub konfliktu zbrojnego. Szacuje się, że w drugiej połowie XX w. 40 mln Afrykańczyków zmarło w wyniku wojen na całym kontynencie co jest ekwiwalentne do populacji Republiki Południowej Afryki (RPA), a przecież to Afryka jest największym odbiorcą środków pomocowych. Wraz z napływem pomocy zagranicznej do kraju spadają krajowe oszczędności i w efekcie inwestycje. Jakkolwiek globalnie wysokość pomocy rozwojowej jest duża, to pieniądze nie trafiają do całego społeczeństwa, lecz do wyselekcjonowanych "rąk" a co więcej nie są inwestowane w przyszłość. Od razu przeznacza się ją na zakup dóbr konsumpcyjnych. Badania jasno wskazują na negatywną relację pomiędzy wartością pomocy a stopą oszczędności (Moyo, 2009, s. 60-61).

Dobrze funkcjonujące społeczeństwo obywatelskie i zaangażowani politycznie obywatele są podporą długoterminowego zrównoważonego rozwoju. Podstawową rolą takiej społeczności jest upewnianie, że rząd jest odpowiedzialny za swoje czyny i fundamentalne reformy a nie tylko prowadzi politykę mającą sprzyjać wygraniu kolejnych wyborów. Pomoc zagraniczna utrwala ubóstwo i osłabia społeczeństwo obywatelskie, zwiększając ciężar rządu i ograniczając wolność jednostki. Stwierdzenie, że pomoc pomaga łagodzić ubóstwo w niektórych sytuacjach może okazać się mitem. Miliony ludzi w Afryce są biedniejsze właśnie przez pomoc, a nędza i ubóstwo nie dość, że się nie skończyły a wręcz pogłębiły. Pomoc może jawić się dla niektórych jako polityczna, ekonomiczna i humanitarna katastrofa, szczególnie tych zamieszkujących rozwijającą się część świata (Moyo, 2009, s. 19, 58), ponieważ często niejako uczy bezradności. Społeczności, które chronicznie otrzymują pomoc z zewnątrz, zatracają wewnętrzną motywację do walki o poprawę swojego bytu licząc, że pomoc jak zawsze przyjdzie od donatorów niezależenia od podjętych przez nich starań.

Przekonanie o tym, że pomoc zagraniczna (w tym rozwojowa) i bezpośrednie inwestycje zagraniczne są komplementarnymi źródłami kapitału jest powszechne dla wielu rządów oraz instytucji międzynarodowych. Dla przykładu w 2002 r. ONZ, zajmując się międzynarodowym finansowaniem rozwoju7 jasno potwierdziła, że oficjalna pomoc

rozwojowa ogrywa znaczącą rolę jako komponent innych źródeł finansowania rozwoju, szczególnie w tych miejscach, które są mało atrakcyjne dla prywatnych inwestorów (Selaya, Sunesen, 2012, s. 2155). Kilka lat wcześniej S. Kosack i J. Tobin spierali się jednak z

(27)

27 przekonaniem, że pomoc i bezpośrednie inwestycje zagraniczne są ze sobą związane. Stanowisko swoje poparli argumentem, że pomoc zorientowana jest na wspieranie budżetu państwa i finansowania inwestycji w kapitał ludzki, podczas gdy bezpośrednie inwestycje zagraniczne są związane z prywatnym sektorem i decyzjami inwestorów, które dotyczą fizycznego kapitału (Kosack, Tobin, 2006, s. 205-243).

Kontrowersje definicyjne w zakresie tego jaką działalność w ramach współpracy gospodarczej należy uznać za wyłącznie biznesową a jaką na poczet pomocy rozwojowej rozwiał w roku 1969 r. Komitet Pomocy Rozwojowej (DAC). Opracował on definicję opartą na precyzyjnych i mierzalnych kryteriach, dzięki czemu możliwe było interpretowanie pojęcia oficjalnej pomocy rozwojowej. W drugiej połowie XX w. wielu zachodnich badaczy w swoich analizach opierało się właśnie na tej interpretacji pojęcia pomocy rozwojowej (Deszczyński, 2011, s. 80). Z perspektywy DAC, aby dany transfer mógł być klasyfikowany jako oficjalna pomoc rozwojowa, musi być przeznaczony dla kraju lub terytorium umieszczonego na specjalnej liście odbiorców (OECD, 2017b) lub instytucji międzynarodowej. Dodatkowymi ograniczeniami są:

- wydatek musi pochodzić z sektora publicznego dawcy pomocy,

- celem wydatku ma być wspieranie ekonomicznego rozwoju i/lub dobrostanu w kraju rozwijającym się,

- co najmniej 25% przepływu musi mieć formę bezzwrotną (liczoną dla stopy dyskontowej na poziomie 10%).

Pojawiają się istotne kontrowersje wokół kryterium skali darowizny. W potocznym rozumieniu darowizna na poziomie 25% jest wysoka. W kontekście pomocy rozwojowej donatorzy często wielokrotnie przewyższają ten odsetek. Dla przykładu 100% brytyjskiej oficjalnej pomocy rozwojowej w 2015 r. było udzielone w formie darowizny (OECD, 2017, s. 277).

1.2.Pomoc rozwojowa a ekonomia rozwoju

Pomoc rozwojowa jest elementem prowadzonej przez dane państwo polityki rozwojowej. Składa się na to całokształt działań danego państwa w dziedzinach, które mają wpływ na kraje odbiorców pomocy. Zdarza się, że pozostałe elementy polityki rozwojowej mają ostatecznie silniejsze oddziaływanie niż transfery pieniężne. Do innych elementów

Obraz

Wykres 1. Pierwszy krąg ubóstwa Nurkse'go- strona podażowa.
Tabela 1. Milenijne Cele Rozwoju wraz z miernikami.
Wykres 3. Sektorowa pomoc DAC OECD w latach 2000-2015 (w mln USD).
Tabela  2.  Wielkość  pomocy  rozwojowej  przekazywana  przez  poszczególnych  członków  DAC OECD w latach 2000-2015 (w mln USD) 30
+7

Cytaty

Powiązane dokumenty

  Do  najważniejszych  rezultatów  niniejszej  pracy  należy  zaliczyć: • Zaproponowanie i wdrożenie platformy agentowej do realizacji wyszukiwania zaso-­‐ bów w

background events respectively. For each experiment, mean fitted values and corresponding errors of selected input parameters were determined. The sensitivity is expressed as the

Lech Leciejewicz,Marian

Twierdzenie (t. 13) wyraża pogląd, że zarówno przedmioty fizyczne (zdarzenia, procesy, stany), jak i przedmioty czasoprzestrzenne (momenty, okresy, czas, punkty

posłannictwa episkopatu w ramach trojakiej władzy nauczania, uświęcenia i pasterzowania a przed wykładem nauki Kościoła o dia­ konacie, zawiera naukę o

Na marginesie chciałbym w tym miejscu zwięźle przedstawić tekst, któ ry choć pośrednio tylko związany z naszymi rozważaniami mógłby dopomóc w koncentracji

Na łam ach „Pam iętnika Literackiego” poja­ wiały się często okresowe sprawozdania z działalności tej organizacji, inform acje o jej zjazdach naukow ych i

Z ogólnego antropologicznego punktu widzenia drugi typ personifika­ c ji jest najbardziej interesujący, ponieważ jak powiedzieliśmy, jest ty ­ pow y dla obrazowania