Ziemniak Polski 2008 nr 1
ZNACZENIE TEMPERATURY
ZNACZENIE TEMPERATURY
W OKR
W OKR
ESIE WEGETACJI ZIEMNIAKÓW
SIE WEGETACJI ZIEMNIAKÓW
DLA KSZTAŁTOWANIA WYBRANYCH
DLA KSZTAŁTOWANIA WYBRANYCH
CECH JAKOŚCI BULW
CECH JAKOŚCI BULW
dr Barbara Lutomirska
IHAR, Zakład Agronomii Ziemniaka, Jadwisin, 05-140 Serock
e-mail: b.lutomirska@ihar.edu.plzynnikiem meteorologicznym, którego roli w plonowaniu i jakości plonu ziemniaków poświęca się w naszym kraju najwięcej uwagi, jest zaopatrzenie ro-ślin w wodę. Jest to w głównej mierze efekt opinii, że w klimacie umiarkowanym warunki termiczne nie stanowią istotnego czynnika determinującego rozwój roślin i akumulację plonu. W związku z tym w krajowej literatu-rze pliteratu-rzedmiotu prace dotyczące oddziaływa-nia układu temperatur na plon i jego jakość są niezbyt liczne i omawiają tylko niektóre zagadnienia (Lutomirska 2004; Rykaczew-ska 2004; ZgórRykaczew-ska, Frydecka-Mazurczyk 2000).
C
Wobec wyraźnej zmienności kolejnych sezonów wegetacyjnych nie tylko pod wzglę-dem sum i rozkładu opadów, ale także ukła-du temperatur wiedza na temat znaczenia tego czynnika w kształtowaniu plonu ziem-niaków oraz cech bulw jest bardzo potrzeb-na. Poznanie uwarunkowań może być bo-wiem przydatne w prognozowaniu jakości plonu, co w praktyce jest równie ważne jak poprawne oszacowanie jego wielkości. Trze-ba tu zauważyć, że sezonowa zmienność temperatur ma znacznie większy zasięg tery-torialny niż poziom zaopatrzenia roślin w wodę, więc prognozowanie jakości z uwzględnieniem roli temperatury może być bardziej uniwersalne.
W niniejszej pracy przedstawiono wyniki badań dotyczących wpływu temperatury na występowanie w plonie bulw z często noto-wanymi wadami, jakimi są rdzawa
plami-stość miąższu (RPM) oraz porażenie par-chem zwykłym.
Do analizy zależności pomiędzy warunka-mi terwarunka-micznywarunka-mi i wywarunka-mienionywarunka-mi cechawarunka-mi ja-kości bulw wykorzystano wyniki oceny plo-nów ziemniaka zebrane w czasie wielolet-nich doświadczeń odmianowych w Zakładzie Agronomii Ziemniaka w Jadwisinie z lat 1984-1997. Badania prowadzono w trzech seriach. Jedna seria oznacza doświadczenia z wybranymi odmianami w określonych la-tach. Łącznie w okresie 14 lat oceniono 42 odmiany różnej wczesności.
Ziemniaki uprawiano co roku w tych sa-mych warunkach glebowych i agrotechnicz-nych, zachowując stały termin sadzenia. Próby bulw do oceny cech jakości (w trzech powtórzeniach) pobierano podczas zbioru po dojrzeniu roślin. Zbiór odmian bardzo wcze-snych i wczewcze-snych wykonywano w I połowie września, zaś odmian o dłuższym okresie wegetacji na przełomie września i paździer-nika. Wykorzystane w opracowaniu dane do-tyczące temperatury powietrza i gleby zosta-ły zgromadzone w miejscowym punkcie me-teorologicznym.
Wyniki oceny odmian w poszczególnych seriach poddano dwuczynnikowej analizie wariancji, w której źródłem zmienności były lata badań i odmiany. Istotność zróżnicowa-nia ocezróżnicowa-nianych czynników testowano ich współdziałaniem, stosując test „F” Snedeco-ra. Stwierdzone istotne zróżnicowanie obu ocenianych cech w latach upoważniło do wy-liczenia ich średnich wartości dla kolejnych
Ziemniak Polski 2008 nr 1 lat i poddania ich analizie korelacji ze
średni-mi wartościaśredni-mi temperatury powietrza i gleby na głębokości 10 cm w całym okresie wege-tacji, a następnie w kolejnych fazach rozwoju roślin (w badaniach wykorzystano średnie dla wszystkich odmian badanych w danym roku, a także odpowiednio dla odmian po-szczególnych grup wczesności).
Temperatura powietrza w żadnym z anali-zowanych okresów nie miała istotnego zna-czenia dla kształtowania wymienionych cech bulw. Udowodniono natomiast, że czynni-kiem determinującym zarówno występowa-nie rdzawej plamistości miąższu, jak i udział w plonie bulw porażonych parchem zwykłym była temperatura gleby.
Tabela 1
Zależność pomiędzy średnią temperaturą gleby
w istotnym dla odmian ziemniaka danej wczesności okresie kalendarzowym a udziałem w plonie bulw z rdzawą plamistością miąższu
Grupa wczesności odmian Okres kalendarzowy
i zakres temperatur (oC) Współczynnik korelacji (r)
Wczesne I-II dek. czerwca
17,2-22,2
ni. Średnio wczesne I-III dek. czerwca
17,7-22,1
0,6696** Średnio późne I-III dek. czerwca
17,7-22,1 0,5540*
Późne II dek. czerwca-I dek. lipca
17,6-23,0 0,6964**
istotny na poziomie P0,05; ** istotny na poziomie P0,01
0 2 4 6 8 10 12 14 16 16 17 18 19 20 21 22 23
Temperatura gleby na głębokości 10 cm w okresie I-II dek. czerwca (oC)
U dz ia ł b ul w z R P M w p lo ni e odmiany wczesne y = 27,03 + 1,75x 0 2 4 6 8 10 12 14 16 16 17 18 19 20 21 22 23
Temperatura gleby na głębokości 10 cm w czerwcu (oC)
U dz ia ł b ul w z R P M w p lo ni
e odmiany średnio wczesne y = 46,7 + 2,8x odmiany średnio późne y = 47,8 + 2,4x
0 2 4 6 8 10 12 14 16 16 17 18 19 20 21 22 23 24 U dz ia ł b ul w z R P M w p lo ni e odmiany późne y = 17,20 + 1,08x
Temperatura gleby na głębokości 10 cm w okresie II dek. czerwca - I dek. lipca (oC)
Rys. 1. Wpływ temperatury gleby w okresieokołotuberyzacyjnym na udział w plonie bulw z rdzawą plamistością miąższu
Wpływ temperatury gleby na występowanie w plonie bulw z RPM
Okazało się, że udział bulw z RPM – średnio, dla wszyst-kich odmian – był istotnie sko-relowany z temperaturą gleby w czerwcu. Dalsze analizy za-leżności pomiędzy omawia-nym czynnikiem a występowa-niem rdzawej plamistości miąższu u odmian poszcze-gólnych grup wczesności po-zwoliły sprecyzować, że dla odmian średnio wczesnych i średnio późnych największe znaczenie miała temperatura gleby w czerwcu, zaś dla od-mian późnych – od II dekady czerwca do I dekady lipca. Stwierdzono także wysoką zależność pomiędzy tempera-turą gleby w I-II dekadzie czerwca a występowaniem rdzawej plamistości miąższu w bulwach odmian wcze-2
Ziemniak Polski 2008 nr 1 snych, jednak nie była ona statystycznie istotna (tab. 1). Pozwala to wnioskować, że powstawanie RPM w bulwach jest silnie uwarunkowane temperaturą gleby w fazie roz-woju stolonów oraz wiązania i początkowego wzrostu bulw. U odmian wszystkich grup wczesności wzrost tem-peratury gleby w wymienionym okresie powodował zwięk-szenie udziału bulw z omawianą wadą (rys. 1).
Wpływ temperatury gleby na udział w plonie bulw porażonych parchem zwykłym
Badania dotyczące porażenia bulw parchem zwykłym wy-kazały, że o udziale w plonie bulw z objawami choroby rów-nież decydowały warunki termiczne w glebie we wczesnej fazie rozwoju roślin. Wyniki analiz wskazują na zależność pomiędzy temperaturą gleby w okresie kwitnienia odmian danej wczesności a udziałem bulw z objawami choroby. Istot-ną korelację pomiędzy wymienionymi parametrami
odnotowa-no we wszystkich grupach wczesności z wyjątkiem odmian późnych (tab. 2). Była to zależ-ność prostoliniowa, ujemna. Wzrost temperatury gleby o 1oC
w zakresie 19-24oC powodował
ok. 7-proc. zmniejszenie udziału bulw porażonych u odmian wczesnych, średnio wczesnych i średnio późnych. U odmian późnych zależność ta zachowa-ła taki sam charakter, a ograni-czenie udziału bulw porażonych parchem zwykłym wynosiło ok. 4% (rys. 2).
Tabela 2
Zależności pomiędzy temperaturą gleby a udziałem bulw
porażonych parchem zwykłym w plonie odmian ziemniaka różnej wczesności
Faza
rozwoju roślin Wczesność odmian
Średnia temperatura gleby (oC)
zakres temperatury współczynnik korelacji (r) Okres kwitnienia
wczesne 18,4-23,0 - 0,7575*
średnio wczesne 18,4-23,0 - 0,5738*
średnio późne 19,5-23,7 - 0,8121**
późne 19,5-23,7 ni.
* istotny na poziomie P0,05 , ** istotne na poziomie P0,01
0 10 20 30 40 50 60 18 19 20 21 22 23 24
Temperatura gleby w okresie kwitnienia (oC)
U dz ia ł bu lw p or aż on yc h pa rc he m z w yk ły m ( % ) odmiany wczesne y = 168,1 - 6,6x odmiany śr. wczesne y = 194,8 - 7,9x 0 10 20 30 40 50 60 18 19 20 21 22 23 24
Temperatura gleby w okresie kwitnienia (oC)
U dz ia ł bu lw p or aż on yc h p ar ch em z w yk ły m ( % ) odmiany śr. późne y = 225,7 - 9,4x odmiany późne y = 147,2 - 5,5x
Rys. 2. Wpływ temperatury gleby w okresie kwitnienia na udział bulw porażonych parchem zwykłym
Literatura
1. Lutomirska B. 2004. Zależność
pomiędzy temperaturą w okresie wzrostu bulw a plonowaniem ziemniaka na glebie lekkiej. – Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 496: 153-160;
2. Ry-kaczewska K. 2004. Wpływ
wysokiej temperatury w okresie wegetacji na plon ziemniaka (Solanum tuberosum L.), okres spoczynku bulw i wartość plonotwórczą sadzeniaków. Cz. I. Rozwój roślin i plon. – Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 496: 185-198;
3. Zgórska K., Frydecka-Mazu-czyk A. 2000. Wpływ warunków w
czasie wegetacji oraz temperatury przechowywania na cechy jakości ziemniaków przeznaczonych do przetwórstwa. – Biul. IHAR 213: 239--251
Ziemniak Polski 2008 nr 1 4