Ocena jakości sadzeniaków i udział odmian w uprawie w świetle opinii producentów ziemniaków.

(1)

Nasiennictwo i odmianoznawstwo

OCENA JAKOŚCI SADZENIAKÓW

I UDZIAŁ ODMIAN W UPRAWIE

W ŚWIETLE OPINII PRODUCENTÓW

ZIE

MNIAKÓW

NIAKÓW

dr inż. Jacek Chotkowski

IHAR, Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boninie e-mail: chotkowski@ziemniak-bonin.pl

ednym z głównych problemów branży ziemniaków w Polsce jest zmniejszenie się produkcji i zużycia w rolnictwie kwalifikowanego materiału nasiennego (Chotkowski 2008). Mała częstotliwość wy-miany sadzeniaków na materiał kwalifikowa-ny oddziałuje negatywnie na efekty produk-cyjne i ekonomiczne produkcji ziemniaków oraz powoduje, że skala reprodukcji i obrotu nasionami nie zapewnia pokrycia kosztów hodowli twórczej i zachowawczej (Chotkow-ski 2009). Wśród barier utrudniających odbu-dowę nasiennictwa ziemniaka, oprócz barier podażowych, najważniejsze znaczenie nale-ży przypisać czynnikom popytowym. Jak wy-nika z przeprowadzonych analiz ekonomicz-nych (Rembeza 2005), istotną barierą wzro-stu popytu rolnictwa na kwalifikowany mate-riał nasienny wydaje się niedostatecznie do-bra jakość sadzeniaków. Utrudnia ona uzy-skanie korzystnych efektów wymiany w za-kresie przyrostu plonu i jego jakości.

J

Celem badań przeprowadzonych w Za-kładzie IHAR w Boninie było uzyskanie opinii producentów ziemniaków odnośnie do jako-ści oferowanych przez przedsiębiorstwa na-sienne sadzeniaków oraz opłacalnej często-tliwości ich wymiany w gospodarstwach. Ba-dano również powierzchnię uprawy i udział poszczególnych odmian ziemniaka w pro-dukcji towarowej. Pytania dotyczące tych problemów zamieszczono w ankiecie dla

producentów ziemniaków – prenumeratorów naszego kwartalnika „Ziemniak Polski”. W opracowaniu przedstawiono analizę 208 wy-pełnionych przez rolników ankiet, które sta-nowiły niespełna 14% wszystkich kwestiona-riuszy wysłanych do rolników.

Badania przeprowadzono w 2007 roku. Wzięli w nich udział producenci ziemniaków z wszystkich regionów kraju. Najliczniej re-prezentowane są województwa posiadające wysoko wydajne intensywne rolnictwo: wiel-kopolskie, dolnośląskie, kujawsko-pomorskie oraz położone w środkowej i wschodniej czę-ści kraju: łódzkie i lubelskie (tab. 1). Prawie wszystkie badane gospodarstwa są ukierun-kowane na produkcję towarową, prowadzo-ną na stosunkowo dużej powierzchni, śred-nio 7 ha. Dwie trzecie gospodarstw respon-dentów uprawia ziemniaki na powierzchni od 2 do 10 ha, 17,9% stanowią plantacje nie przekraczające 2 ha, a 15,9% powierzchnie od 10 do 50 ha. W prezentowanej analizie pominięto kilka ankiet dotyczących gospo-darstw o powierzchni uprawy ziemniaków powyżej 50 ha, głównie ukierunkowanych na produkcję surowca do przerobu na chipsy.

Zdecydowana większość (88,5%) ankieto-wanych producentów ziemniaków stwierdza, że wyższe plony i lepsza jakość zbiorów po-krywa koszty zakupu sadzeniaków kwalifiko-wanych. W stopniu większym niż średnio są o tym przekonani producenci z zachodniej

(2)

części kraju (region I i II). Największy pro-cent (38,0) stanowią respondenci wyrażający zdanie, że opłaca się wymieniać sadzeniaki co dwa lata. Podobny udział (33,2%) mają rolnicy stwierdzający, że opłaca się wymie-niać sadzeniaki własne na materiał kwalifiko-wany co trzy lata. Na opłacalność wymiany corocznej wskazało 17,3% ankietowanych producentów, natomiast 11,1% – raz na cztery lata. Opłacalność najczęstszej wymia-ny (nie rzadziej niż co dwa lata) stwierdzają producenci z województw: śląskiego, opol-skiego, dolnośląskiego i wielkopolskiego. Z

kolei stosunkowo najmniejsza (nie częściej niż co trzy lata) częstotliwość wymiany sa-dzeniaków dotyczy głównie województw pół-nocnej i północno-wschodniej części kraju: podlaskiego, zachodniopomorskiego, war-mińsko-mazurskiego i mazowieckiego (tab. 1). Ogólnie zalecana przez gospodarstwa nastawione na produkcję towarową częstotli-wość wymiany jest większa niż w oblicze-niach symulacyjnych Rembezy (2005), na-wet przy przyjęciu neutralności względem ry-zyka produkcyjnego i ekonomicznego.

Tabela 1

Charakterystyka badanych gospodarstw producentów ziemniaków

Województwo

Liczba badanych

go-spodarstw

Powierzchnia uprawy

ziemniaków Opinie o opłacalnej częstotliwości wymiany sadzeniaków (co ile lat) ogółem (ha) ha/1 gospo-darstwo Dolnośląskie 20 206,6 10,3 1,9 Opolskie 5 53,3 10,7 1,9 Wielkopolskie 39 334,7 8,6 1,9 Kujawsko-pomorskie 18 91,3 5,1 2,6 Razem region I 82 685,9 8,4 2,0 Lubuskie 7 36,5 5,2 2,3 Zachodniopomorskie 10 72,3 7,2 3,1 Pomorskie 8 45,5 5,7 2,1 Warmińsko-mazurskie 3 19,2 6,4 3,0 Razem region II 28 173,5 6,2 2,6 Podlaskie 9 57,7 6,4 3,2 Lubelskie 19 112,2 5,9 2,7 Mazowieckie 8 77,0 9,6 3,0 Łódzkie 26 172,3 6,6 2,7

Razem region III 62 419,2 6,8 2,8

Świętokrzyskie 5 28,4 5,7 2,0 Śląskie 7 33,3 4,6 1,4 Małopolskie 14 54,3 3,9 2,2 Podkarpackie 10 71,6 7,2 2,1 Razem region IV 36 187,6 5,2 2,0 Ogółem gospodarstwa 208 1466,2 7,0 2,4

Źródło: badania własne (IHAR ZNiOZ Bonin 2007)

Do najważniejszych elementów strategii marketingowej przedsiębiorstw nasiennych, mających na celu zwiększenie popytu na sa-dzeniaki, zalicza się poprawę jakości ofero-wanych na rynek materiałów nasiennych (Chotkowski 2009). Prawie 80% badanych gospodarstw stwierdziło występowanie wad w oferowanych i zakupionych sadzeniakach

kwalifikowanych. Nie wyraziło żadnych uwag co do jakości sadzeniaków 12,1% respon-dentów, natomiast 9,8% potwierdziło dobrą jakość materiałów nasiennych (tab. 2). W tym ostatnim przypadku dobra jakość wyni-kała przeważnie z zakupu u konkretnego do-stawcy.

(3)

Tabela 2

Opinie badanych producentów o wadach jakości

sadzeniaków kwalifikowanych zakupionych w ostatnich latach

Lp. Wada jakości

Gospodarstwa stwierdzają-ce występowanie wady liczba udział (%) 1. Zbyt duży kalibraż bulw (niezgodny z normami) 38 17,6

2. Brak rozfrakcjonowania bulw 36 16,7

3. Ponadnormatywny udział bulw porażonych _{chorobami, w tym zgniliznami} 28 13,0

4. Porażenie wirusami powyżej norm 16 7,4

5. Jakość poniżej norm 16 7,4

6. Wysadzone plantacje są porażone bakteriozą (Cms) 12 5,6

7. Wysokie ceny sadzeniaków 11 5,1

8. Zróżnicowanie jakości w zależności od dostawcy 9 4,2

9. Zbyt duży udział bulw uszkodzonych 6 2,8

10. Słabe wschody zakupionych sadzeniaków 5 2,3

11. Niedobór na rynku niektórych odmian 5 2,3

12. Brak jednolitości i pomyłki odmianowe 4 1,9

13. Zbyt mała oferta kwalifikatów wyższych stopni 4 1,9

14. Zbyt małe bulwy (niezgodne z normą) 4 1,9

15. Zbyt późne dostawy (uniemożliwiające

podkiełkowanie) 3 1,4

16. Dostawy w dużych workach (50 kg) 3 1,4

17. Przemrożone bulwy 3 1,4

18. Producenci nie mający żadnych uwag do jakości 26 12,1 19. Producenci potwierdzający dobrą jakość_sadzeniaków 21 9,8

Do najczęściej występujących wad jako-ści sadzeniaków zaliczono następujące: zbyt duży udział bulw o średnicy powyżej 55 mm (17,6% rolników stwierdziło tę wadę), brak wymaganego przepisami wydzielenia frakcji kalibrażowych (16,7%) oraz ponadnorma-tywny udział bulw porażonych chorobami, w tym zgniliznami (13,0%). W dalszej kolejno-ści wymieniono występowanie m. in. takich wad jak: porażenie wirusami powyżej norm, dyskwalifikacje wysadzonych plantacji ze względu na stwierdzoną bakteriozę pierście-niową, zbyt duży udział bulw uszkodzonych. Do wad zaliczono również (otwarty charakter pytania) wysokie ceny sadzeniaków, niedo-bór na rynku szczególnie poszukiwanych od-mian oraz niedobór materiałów w wyższych stopniach kwalifikacji.

Istotnym elementem analizy rynku na-siennego jest badanie struktury odmianowej w uprawie. Orientacyjne dane tego rodzaju

mogą być pozyskane jedynie drogą badań o charakterze pierwotnym. W tabeli 3 zamiesz-czono dane o powierzchni uprawy i liczbie gospodarstw, w których określona odmiana występuje. Biorąc pod uwagę wymienione wskaźniki, największe znaczenie w gospo-darstwach towarowych ma wczesna odmia-na jadalodmia-na Vineta. Na drugim miejscu zodmia-nala- znala-zły się: średnio wczesna jadalna Satina oraz bardzo wczesna Denar. Kolejne miejsca w tym rankingu zajęły: Lord, Irga, Velox, Bryza, Sante, Tajfun, Bard. Nie wymienione w tabeli odmiany uprawiane co najmniej w pięciu go-spodarstwach to: Ibis, Pasat, Bila, Żagiel, Rosalind, Asterix, Aster, Molli. Zgodnie z do-tychczasowymi badaniami (Chotkowski, Wróbel 2001) odmiana Bryza uprawiana jest głównie w zachodnich regionach kraju, nato-miast Irga – głównie w województwach środ-kowej i wschodniej części kraju. W odróżnie-niu jednak od dotychczasowych analiz

(4)

za-mieszczonych w literaturze (Lutomirska, Le-nartowicz 2006) w badanych gospodar-stwach ukierunkowanych na rynek następuje szybki proces upowszechniania odmian

no-wych. Świadczy o tym dominacja odmian zrejonizowanych w Polsce w ostatnich dzie-sięciu latach.

Tabela 3

Odmiany ziemniaka o największej powierzchni uprawy w badanych gospodarstwach

Lp. Odmiana

Powierzchnia uprawy Liczba gospodarstw uprawiających odmianę ogółem (ha) ha/1 gospodarstwo ogółem regiony

zachodnie regiony wschodnie 1. Vineta 187,0 1,8 101 60 41 2. Satina 177,1 2,2 80 46 34 3. Denar 160,9 20 81 43 37 4. Lord 119,4 1,9 64 29 35 5. Irga 55,5 1,6 35 6 29 6. Velox 44,0 1,4 31 19 12 7. Bryza 41,5 2,4 17 14 3 8. Sante 34,5 2,9 12 5 7 9. Tajfun 28,4 1,6 18 8 10 10. Bard 25,9 1,2 22 15 7 11. Rumpel 21,5 2,4 9 7 2 12. Impala 19,5 2,1 9 5 4 13. Ruta 19,0 2,4 8 6 2 14. Syrena 14,5 1,3 11 5 6 15. Orlik 13,5 1,1 12 6 6 16. Gracja 11,9 1,5 8 3 5 17. Korona 10,7 0,8 13 7 6 18. Aksamitka 10,6 1,5 7 3 4 19. Irys 9,0 1,0 9 2 7 20. Augusta 9,0 1,1 8 6 2

Wnioski

1.

Gospodarstwa towarowe potwierdziły stwierdzoną w symulacjach teore-tycznych opłacalną częstotliwość wy-miany sadzeniaków – od dwóch do czterech lat.

2.

Badania potwierdziły powszechne występowanie wad jakości sadzenia-ków w obrocie nasiennym. Najwięcej uwag dotyczy nieodpowiedniego kali-brażu sadzeniaków w obrocie nasien-nym oraz porażenia chorobami grzy-bowymi, bakteryjnymi i wirusowymi. Przedsiębiorstwa i gospodarstwa na-sienne muszą ukierunkować techno-logię nasienną i strategie rynkowe na eliminowanie wad jakości kierowa-nych do sprzedaży sadzeniaków.

3.

W dotychczasowych badaniach struktury odmianowej uprawianych ziemniaków stwier-dzano dominację odmian wyhodowanych przed kilku-dziesięciu laty, niekiedy już skreślo-nych z rejestru. W badaskreślo-nych gospo-darstwach, o stosunkowo większej skali produkcji towarowej, dominują odmiany wprowadzone do uprawy w ostatnich dziesięciu latach. Struktura odmianowa w uprawie wykazuje tutaj zgodność ze strukturą w nasiennic-twie, co świadczy o szybkim upo-wszechnianiu się nowych odmian w tej grupie gospodarstw.

(5)

1. Chotkowski J. 2009. Czynniki zwiększenia zużycia

kwalifikowanych nasion w rolnictwie (na przykładzie ziemniaków). [W:] Studia i Raporty IUNG-PIB Puławy (w druku); 2. Chotkowski J. 2008. Czynniki odbudowy rynku nasiennego ziemniaka. [W:] Produkcja nasienna i przechowalnictwo ziemniaków. Praca zbior. pod red. J. Chotkowskiego. Wyd. Wieś Jutra Warszawa: 7-16;

3. Chotkowski J., Wróbel S. 2001. Dobór odmian w

nasiennictwie i produkcji ziemniaka w wybranych

re-gionach Polski. – Biul. IHAR 220: 207-214; 4.

Lutomir-ska B., Lenartowicz T. 2006. Wartość agrotechniczna

i użytkowa aktualnie uprawianych krajowych i zagra-nicznych odmian. [W:] Forum producentów roślin zbo-żowych, rzepaku, ziemniaka i kukurydzy. Polagra Farm, Poznań, 12-14.10.2006 r. Agroserwis: 39-40;

5. Rembeza J. 2005. Wpływ ryzyka na efektywność