Instytut BadaĔ Systemowych PAN
Streszczenie
W pracy omówiono niekorzystne zjawiska w obszarze finansów publicznych w Polsce – wzrost deficytu budetowego i długu publicznego oraz ich ródła, m.in. błdy w kształtowaniu poziomu deficytu i w zarzdzaniu długiem. Zaproponowano działania naprawcze w zakresie: wzmocnienia nadzoru nad poziomem zadłuenia oraz optymalizacji deficytu i długu. Metodologia optymalizacyjna stanowi rozwini-cie koncepcji autora, opracowanych w Ministerstwie Finansów w latach 1998 – 2006.
Słowa kluczowe: optymalizacja poziomu deficytu budĪetowego, optymalizacja zarządza-nia długiem publicznym, wzmocnienie nadzoru nad długiem publicz-nym.
1. Wprowadzenie
Ostatni kryzys ekonomiczny wywarł negatywny wpływ na sytuacjĊ finansów publicznych w Polsce, a zwłaszcza na sytuacjĊ budĪetu paĔstwa. Jedną z jego konsekwencji jest wzrost deficy-tu i długu sektora finansów publicznych; głównym składnikiem tego długu jest zadłuĪenie Skarbu PaĔstwa. Sytuacja ta stwarza koniecznoĞü optymalnego kształtowania poziomu deficytu i minima-lizacji kosztów obsługi długu. Zasadne wydaje siĊ równieĪ wzmocnienie nadzoru nad poziomem zadłuĪenia. Niniejszy tekst zawiera syntetyczną prezentacjĊ poglądów autora w tym zakresie oraz propozycje działaĔ. Propozycje te opierają siĊ m.in. na doĞwiadczeniach autora uzyskanych w Mi-nisterstwie Finansów, w latach 1993 – 2006 (zob. [3], [6], [7]). Koncepcje, które stanowią zasad-niczy wkład autora, dotyczą zastosowania metod sformalizowanych (komputerowych) do efek-tywnego zarządzania długiem i deficytem: metod programowania matematycznego, teorii stero-wania, teorii gier oraz metod inteligencji obliczeniowej. Praca składa siĊ z czterech czĊĞci. W dru-giej omówiono zwiĊĨle podstawowe fakty dotyczące sytuacji długu i deficytu w Polsce, istotne w okresie kryzysu finansów publicznych. CzĊĞü trzecia jest poĞwiĊcone prezentacji koncepcji: • optymalizacji deficytu budĪetu i minimalizacji kosztów obsługi długu Skarbu PaĔstwa przy za-stosowaniu metod sformalizowanych oraz • wzmocnienia nadzoru nad poziomem zadłuĪenia i jakoĞcią zarządzania długiem. W ostatniej czĊĞci zaakcentowano korzyĞci z proponowanych roz-wiązaĔ.
2. Elementy oceny sytuacji
Kryzys ekonomiczny, który zaistniał w gospodarce Ğwiatowej w 2008 r., przyczynił siĊ, jak juĪ wspomniano, do pogorszenia sytuacji sektora finansów publicznych w Polsce. Z punktu wi-dzenia tematyki niniejszej pracy istotne są nastĊpujące fakty:
– poziom deficytu sektora finansów publicznych wzrósł w latach 2008 – 2009 do 6% – 7% PKB; poziom ten utrzyma siĊ w latach 2010 – 2011. Przekroczenie przez deficyt progu 3%, w 2008 r.,
skutkuje ponownym wdroĪeniem przez KomisjĊ Europejską procedury nadmiernego deficytu; – w najbliĪszych latach nastąpi znaczący wzrost długu sektora finansów publicznych; osiągnął on
na koniec roku 2009 poziom pierwszego pasma ostroĪnoĞciowego, tj. 50% PKB (okreĞlonego w ustawie o finansach publicznych) oraz moĪe przekroczyü drugie pasmo (55%) w latach 2010 – 2012;
– wzrost zadłuĪenia powoduje znaczne zwiĊkszenie kosztów jego obsługi (odsetek od instrumen-tów dłuĪnych) w stosunku do wczeĞniejszych lat; koszty obsługi długu Skarbu PaĔstwa zbliĪą siĊ do poziomu 50 mld zł w 2012 (prognoza autora tekstu), co oznacza ich podwojenie w ciągu 5 – 6 lat oraz potrojenie w ciągu 12 lat;
– w latach kryzysu ekonomicznego (zapoczątkowanego w roku 2008) stopy procentowe w Polsce osiągnĊły ponad dwukrotnie wyĪszy poziom, niĪ na rynku europejskim, co powoduje, Īe koszty obsługi odpowiadają, w tym okresie, co najmniej dwukrotnie wyĪszemu zadłuĪeniu (ok. 100% PKB!);
– analizy okreĞlające maksymalny poziom zadłuĪenia gospodarek o róĪnym potencjale ekono-micznym wskazują, Īe dług krajów „emerging markets”, do których zalicza siĊ PolskĊ, nie moĪe przekraczaü 50% PKB, a krajów o wysokim potencjale – 80% PKB. Z tego punktu widzenia sy-tuacja Polski jest nie lepsza niĪ „bogatych” krajów Unii, a biorąc pod uwagĊ poziom kosztów obsługi (spowodowany wysokimi stopami procentowymi) – znacznie gorsza.
Obecny kryzys finansów publicznych ma korzenie w przeszłoĞci. ZadłuĪenie sektora finan-sów publicznych rosło dynamicznie w ciągu ostatniego dziesiĊciolecia. W roku 2000 relacja długu do PKB nie przekraczała 38%, a w roku 2009 osiągnĊła 50%; wzrost ten miał miejsce w warun-kach dobrej dynamiki PKB. Deficyt sektora finansów publicznych był powodem przekroczenia wymogów procedury nadmiernego deficytu w latach 2004 – 2008 oraz ponownie w roku 2009. Pierwsze przekroczenie poziomu deficytu miało miejsce w okresie piĊcioprocentowego wzrostu PKB i wysokiego poziomu wpływów budĪetowych! Okres taki naleĪy wykorzystaü do poprawy sytuacji w zakresie zadłuĪenia. Jako przyczynĊ przekroczenia dopuszczalnego poziomu deficytu wskazywano zwiĊkszone potrzeby poĪyczkowe poszczególnych podsektorów finansów publicz-nych. Ponadto głoszono pogląd, Īe sytuacja ta nie spowoduje zagroĪenia w obszarze finansów publicznych, poniewaĪ deficyt zostanie zmniejszony zgodnie z wymogami procedury nadmierne-go deficytu, a relacja długu sektora do PKB spełnia wymogi procedury oraz nie przekracza najniĪ-szego progu ostroĪnoĞciowego (50%). Akcentowano teĪ fakt, Īe poziom tej relacji jest znacznie niĪszy niĪ Ğrednia w krajach UE. Na podstawie tych faktów konkludowano, Īe z punktu widzenia ograniczeĔ ustawowych i unijnych oraz na tle innych krajów UE, nie ma podstaw do negatywnych ocen poziomu zadłuĪenia. Oceny te, stwarzające błĊdny obraz sytuacji, uległy zmianie w 2009 r.
W opinii autora tej pracy, analizy sytuacji zadłuĪenia sektora finansów publicznych, funkcjo-nujące w literaturze tematu oraz publicystyce ekonomicznej, wymagają uzupełnieĔ. W koĔcówce ubiegłego wieku osiągniĊto w Polsce znaczące sukcesy w obniĪaniu długu publicznego – zmniej-szono relacjĊ długu do PKB ok. dwukrotnie, do poziomu poniĪej 40%. Było to wynikiem m.in.: redukcji i restrukturyzacji długu zagranicznego, niskiego poziomu deficytu budĪetowego, znaczą-cych wpływów z prywatyzacji, a takĪe dobrej dynamiki PKB. Autor niniejszej pracy naleĪał do zwolenników kontynuacji tego kierunku (zob. [2]). W rozwoju sytuacji nastąpił jednak punkt zwrotny – w latach 2001 – 2004 miał miejsce wysoki poziom deficytu budĪetu paĔstwa i małe wpływy z prywatyzacj. Narastanie długu w okresie po roku 2000 stworzyło znaczące ryzyko za-groĪenia kryzysem finansów publicznych. Czynnikami, które „wyzwoliły” to ryzyko, w okresie kryzysu z roku 2008, były, obok spadku wpływów budĪetowych (wskutek spadku dynamiki PKB),
problemy w polityce monetarnej: wzrost inflacji i stóp procentowych (mimo kryzysu w gospodar-ce Ğwiatowej) oraz znaczący wzrost kursów walutowych. Czynniki te spowodowały zwiĊkszenie obciąĪenia budĪetu z tytułu kosztów obsługi długu w dłuĪszym (wieloletnim) horyzoncie. Wystą-pienie kryzysu ekonomicznego, wraz z czynnikami zwiĊkszającymi koszty obsługi, nie jest zjawi-skiem nieprzewidywalnym. Jednym z wielu skutków niedoszacowania ryzyka i błĊdnych prognoz jest opóĨnienie wejĞcia do strefy EURO. NaleĪy dodaü, Īe wysoki poziom kosztów obsługi zwiĊk-sza ryzyko przekroczenia wymogów procedury nadmiernego deficytu oraz ogranicza pole manew-ru budĪetowego w przyszłoĞci; w strefie EURO wdroĪenie procedury moĪe skutkowaü, dodatko-wo, sankcjami finansowymi dla kraju.
Nadmierne zadłuĪenie jest Ĩródłem wielu niekorzystnych zjawisk, m.in. prowadzi do: spadku dynamiki wzrostu ekonomicznego (w wyniku wzrostu poziomu opodatkowania i absorpcji oszczĊdnoĞci krajowych), presji inflacyjnej (wskutek wysokiego poziomu potrzeb poĪyczkowych), pogorszenia ratingu kraju (powodującego wzrost stóp procentowych instrumentów dłuĪnych), permanentnego kryzysu sektora finansów publicznych (wskutek wydatków na koszty obsługi). Narastanie długu, wynikające z wysokiego poziomu kosztów obsługi i – w nastĊpstwie – deficytu moĪe prowadziü do tzw. pułapki zadłuĪenia. Ustawodawstwo Polski i Unii Europejskiej zawiera, jak juĪ wspomniano, zapisy mające na celu przeciwdziałanie takiej sytuacji. Ustawodawstwo pol-skie, zawarte w ustawie o finansach publicznych i w Konstytucji, przewiduje ograniczenia w po-ziomie deficytu podmiotów z sektora finansów publicznych w przypadku, gdy relacja długu do PKB przekracza tzw. pasma ostroĪnoĞciowe, tj. 50% i 55%; w przypadku przekroczenia poziomu 60% Konstytucja eliminuje moĪliwoĞü deficytu w budĪecie paĔstwa i w budĪetach pozostałych podmiotów z sektora finansów publicznych. Ustawodawstwo Unii powoduje wdroĪenie procedury nadmiernego deficytu w stosunku do kraju, w którym relacja deficytu do PKB przekroczyła 3% lub/oraz relacja długu do PKB przekroczyła 60%, przy czym wszystkie składniki wymienionych relacji są obliczane wg metodologii ESA’95. Nie respektowanie wymogów procedury moĪe spo-wodowaü okreĞlone sankcje. DoĞwiadczenia niektórych krajów, m.in. Grecji, pokazują, Īe sku-tecznoĞü procedury nadmiernego deficytu jest ograniczona. NaleĪy podkreĞliü, Īe podstawową wytyczną procedury nadmiernego deficytu jest budĪet zbilansowany, z tendencją do nadwyĪki, a nie deficyt na poziomie progowym (3% PKB).
Zastosowanie Ğrodków przewidzianych w procedurach sanacyjnych ma na celu przywrócenie „zdrowia” finansów publicznych; jest niezbĊdną terapią, a nie działaniem optymalnym. Wynika to z nastĊpujących faktów:
– działania sanacyjne mają miejsce po przekroczeniu dopuszczalnych progów (długu lub deficytu) – są opóĨnione w stosunku do Ĩródeł niekorzystnych zjawisk;
– ograniczenia zawarte w procedurze nadmiernego deficytu są identyczne dla wszystkich krajów, podczas gdy kraje o niĪszym poziomie PKB mogą obsługiwaü niĪszy poziom zadłuĪenia (do 50% PKB), niĪ kraje silne ekonomicznie (do 80%); ograniczenia te nie są optymalnie dostoso-wane do sytuacji poszczególnych krajów UE.
PowyĪsze fakty uwidaczniają koniecznoĞü optymalnego kształtowania deficytu oraz długu, w kaĪdym kraju. Wymaga ono, w opinii autora, zastosowania odpowiedniego aparatu matema-tycznego i metod komputerowych; prowadzi do problemów o znacznym poziomie złoĪonoĞci. Optymalizacja polega na sformułowania odpowiedniego zestawu problemów programowania ma-tematycznego i okreĞlenia metod ich rozwiązywania. Kryteria optymalizacji są nieidentyczne w przypadku deficytu i długu. Optymalizacja deficytu musi siĊ opieraü na kryterium makroeko-nomicznym, np. maksymalizacji dynamiki wzrostu ekonomicznego, w przyjĊtym horyzoncie.
Kry-terium dla długu są koszty, przy ograniczeniu poziomu ryzyka. Kryteria te nie są niezaleĪne – ist-nieje miĊdzy nimi sprzĊĪenie zwrotne, np. wysokie koszty obsługi zwiĊkszają presjĊ na wzrost deficytu i, w nastĊpstwie, długu; dług prowadzi z kolei do koniecznoĞci podniesienia stopy opo-datkowania, co spowalnia wzrost i wpływy budĪetowe. ZaleĪnoĞci takie mogą prowadziü do „pu-łapki zadłuĪenia”. Problem łącznej optymalizacji długu i deficytu moĪna sformułowaü jako pro-blem optymalnego sterowania optymalnego.
Numeryczna postaü wymienionych powyĪej problemów optymalizacyjnych wymaga okreĞle-nia prognoz wielu zmiennych kształtujących siĊ na rynku finansowym, m.in. stóp procentowych, kursów walutowych, inflacji, itp. Ryzyko prognoz musi znaleĨü odzwierciedlenie w postaci pro-blemów optymalizacyjnych, co zwiĊksza ich złoĪonoĞü. Zastosowanie metod optymalizacyjnych wiąĪe siĊ z koniecznoĞcią wykorzystania szerokiego spektrum metod prognostycznych, analitycz-nych i diagnostyczanalitycz-nych (statystyczanalitycz-nych, ekonometryczanalitycz-nych, z zakresu inteligencji obliczeniowej), jak równieĪ wsadu eksperckiego. Kształtowanie deficytu i zarządzanie długiem, które nie opiera siĊ na w/w instrumentarium jest zwykle odległe od optymalnego. Wyniki optymalizacji umoĪli-wiają łagodzenie skutków kryzysów i oszczĊdnoĞci w kosztach obsługi długu – niebagatelne przy obecnym poziomie zadłuĪenia. PrzydatnoĞü metod optymalizacyjnych w zarządzaniu długiem została pozytywnie zweryfikowana w Polsce empirycznie (zob. [3], [6], [7]).
3. Koncepcja optymalizacji deficytu budetu pastwa i długu Skarbu Pastwa oraz wzmoc-nienia nadzoru nad zadłueniem
Zachowanie dobrej kondycji finansów publicznych wymaga dynamicznego wzrostu gospo-darki, przy zachowaniu stabilnoĞci makroekonomicznej. Warunki stabilnoĞci znajdują odzwiercie-dlenie w wymogach unijnych dotyczących (poza długiem i deficytem) poziomu: inflacji, długo-terminowych stóp procentowych i kursów walutowych. Mając ĞwiadomoĞü całokształtu czynni-ków okreĞlających zdrowie finansów publicznych, w dalszym ciągu tej pracy ograniczymy siĊ do problematyki racjonalnego, efektywnego działania w obszarze deficytu budĪetu paĔstwa i długu Skarbu PaĔstwa.
Podstawowe tezy niniejszego tekstu moĪna sformułowaü nastĊpująco.
Wystąpienie kryzysu w obszarze finansów publicznych, w Polsce i wielu krajach UE, wska-zuje na niepełną skutecznoĞü krajowych i unijnych zabezpieczeĔ przed nadmiernym deficytem i długiem. Ponadto, procedury sanacyjne nie zapewniają optymalnoĞci poziomu deficytu oraz za-rządzania zadłuĪeniem. Efektywne działanie w tym zakresie wymaga:
• optymalizacji deficytu budĪetowego w ujĊciu dynamicznym, z wykorzystaniem kryterium mak-symalizacji dynamiki wzrostu ekonomicznego w przyjĊtym horyzoncie czasu;
• optymalizacji zarządzania długiem na poziomie operacyjnym, z wykorzystaniem kryterium mi-nimalizacji kosztów obsługi długu, przy ograniczeniu na poziom ryzyka finansowego – lub wie-lokryterialnie: kosztów i ryzyka;
• łącznej optymalizacji deficytu i długu, z uwzglĊdnieniem ich sprzĊĪenia zwrotnego (Klukowski 2005);
• wzmocnienia nadzoru nad poziomem zadłuĪenia, z uwzglĊdnieniem horyzontu wieloletniego, co najmniej 10-letniego (obecnie strategia długu publicznego obejmuje okres 3-letni); uzasadnie-niem dla wydłuĪenia horyzontu jest fakt, iĪ znaczący poziom zadłuĪenia utrzyma siĊ przez wiele dziesiĊcioleci, a ponadto rentownoĞci obligacji długoletnich stanowią jedno z kryteriów oceny stabilnoĞci systemu fiskalnego i monetarnego, warunkujących wejĞcie do strefy EURO.
Do realizacji pierwszych trzech celów proponuje siĊ zastosowanie metod sformalizowanych, opartych na współczesnej technice obliczeniowej. Optymalizacja deficytu i długu wymaga zasto-sowania metod programowania matematycznego: liniowego, wypukłego, stochastycznego, wielo-kryterialnego, dynamicznego oraz metod optymalnego sterowania wielopoziomowego i inteligen-cji obliczeniowej. Jest oczywiste, Īe sformułowanie problemów optymalizacyjnych wymaga zre-alizowania okreĞlonych prac analitycznych, diagnostycznych i prognostycznych (zob. [5], [8], [1]). NiezbĊdny jest, co oczywiste, wsad wiedzy nt. aktualnej i przyszłej sytuacji na rynkach finanso-wych.
Wzmocnienie nadzoru nad zadłuĪeniem proponuje siĊ zrealizowaü przez odpowiednie roz-wiązania formalno-prawne, tj. powołanie ciała oceniającego merytorycznie jakoĞü (optymalnoĞü) zarządzania długiem, niezaleĪnego od podmiotu zarządzającego długiem. Wydaje siĊ równieĪ za-sadne okreĞlenie „docelowego poziomu zadłuĪenia Skarbu PaĔstwa” – ograniczającego koszty obsługi do kwoty nie stanowiącej nadmiernego ciĊĪaru dla budĪetu; w obecnych warunkach moĪe nim byü wielkoĞü rocznych dochodów budĪetu. Stosowanie metod optymalizacyjnych stwarza podstawĊ do obiektywizacji oceny zarządzania, w szczególnoĞci do eliminacji ocen tendencyj-nych, niemerytorycznych. Kierunki działaĔ, w zakresie wzmocnienia funkcji kontroltendencyj-nych, zwiĊk-szających równieĪ transparentnoĞü w tym obszarze finansów publicznych, moĪna sformułowaü zwiĊĨle w nastĊpujący sposób:
– ustanowiü organ, niezaleĪny od podmiotu zarządzającego długiem, oceniający w ustalonym za-kresie: realizacjĊ strategii długu i operacyjne zarządzanie długiem Skarbu PaĔstwa oraz formułu-jący wnioski merytoryczne. Wyniki jego prac powinny byü wykorzystane przy zatwierdzaniu sprawozdania z wykonaniu ustawy budĪetowej oraz jako wytyczne do formułowania kolejnych strategii zarządzania długiem;
– zobowiązaü podmiot zarządzający długiem do prezentacji całokształtu metodologii zarządzania, tj. procedur decyzyjnych oraz sposobu opracowywania niezbĊdnego materiału analitycznego: diagnoz, prognoz, parametrów, limitów, itp.
Szczegółowe rozwiązania w tym zakresie wymagają dalszych dyskusji oraz wykorzystania aktualnych koncepcji Unii Europejskiej, z uwzglĊdnieniem pilnoĞci problemu.
Realizacja obu celów, konsekwentna i długofalowa, przy uwzglĊdnieniu perspektywy: wej-Ğcia do strefy EURO oraz uzyskania znacznych Ğrodków z Unii Europejskiej, powinna zapewniü dojĞcie do pozytywnej sytuacji finansów publicznych w ciągu najbliĪszej dekady.
NaleĪy zaznaczyü, Īe koncentracja uwagi autora tej pracy na metodach sformalizowanych, nie oznacza niedoceniania innych aspektów zarządzania długiem, m.in.: problematyki konstrukcji instrumentów dłuĪnych, sposobów ich sprzedaĪy oraz stosowania innych metod inĪynierii finan-sowej. Te ostatnie czynniki te są determinowane, w znacznym stopniu, przez wymogi współcze-snego rynku finansowego, konieczne są jedynie odpowiednie działania adaptacyjne. Stosowanie metod matematycznych nie eliminuje teĪ, co oczywiste, wiedzy ekspertów, zwłaszcza nt. sytuacji na rynku finansowym; wzmacnia natomiast intelekt ludzki przez uĪycie techniki obliczeniowej.
Obecna praktyka w zakresie kształtowania deficytu i zarządzania długiem w Polsce nie bazuje na metodologii optymalizacyjnej. Kryteria kształtowania poziomu deficytu ulegają zmianom w czasie. WdroĪenie przez KomisjĊ Europejską procedury nadmiernego deficytu, zwłaszcza w okresie dobrej koniunktury, wskazuje na nadmierną rozrzutnoĞü budĪetu. Operacyjne zarządza-nie długiem jest realizowane pod hasłami o zastosowaniu najlepszych wzorców Ğwiatowych oraz zasad zarządzania rynkowego, ale, w istocie, bez wypełniania ich treĞcią merytoryczną. W szcze-gólnoĞci, nie okreĞla siĊ postaci reguł decyzyjnych (zadaĔ optymalizacyjnych), załoĪeĔ,
parame-trów, jak równieĪ nie podaje kompleksowych informacji nt. efektywnoĞci (optymalnoĞci) wyni-ków. Działania takie prowadzą do nadmiernych kosztów obsługi, które są szczególnie dotkliwe w okresach kryzysów ekonomicznych; spadają one na barki podatników. Znaczenie problemu mini-malizacji kosztów obsługi długu Skarbu PaĔstwa warto zilustrowaü liczbowo – zaoszczĊdzenie 1 promila tych kosztów powoduje, obecnie, obniĪenie wydatków budĪetu na kwotĊ ok. 40 mln zł. Dotychczasowe doĞwiadczenia w stosowaniu metod optymalizacyjnych pokazują, Īe realne są oszczĊdnoĞci wynoszące kilka promili. W przypadku długu zagranicznego moĪna osiągnąü wiĊcej, jakkolwiek moĪe siĊ to wiązaü z wyĪszym poziomem ryzyka. Dług i koszty jego obsługi bĊdą wzrastaü znacząco w ciągu najbliĪszych lat, a zatem równieĪ znaczenie optymalizacji. Perspekty-wĊ przedłuĪenie obecnej recesji na Ğwiecie moĪna przyrównaü z punktu widzenia stanu finansów publicznych, do bomby z działającym zegarem. NaleĪy podkreĞliü fakt, Īe dług publiczny nie mo-Īe nie byü obsługiwany, poniewaĪ grozi to róĪnymi konsekwencjami, m.in.: pogorszeniem ratingu kraju, zwiĊkszeniem kosztów obsługi wskutek wzrostu marĪy ryzyka instrumentów dłuĪnych, ograniczeniem dostĊpu do rynków finansowych, itp.
4. Podsumowanie
Jak wykazano powyĪej, kryzys ekonomiczny uwypukla znaczenie problematyki deficytu i długu oraz koniecznoĞü optymalizacji tego obszaru finansów publicznych. Niektóre koncepcje autora, w zakresie tego rodzaju optymalizacji, zostały zaprezentowane w publikacjach oraz zwery-fikowane empirycznie. NaleĪy dodaü, Īe efektem prac w tym zakresie, zainicjowanych i prowa-dzonych przez autora tekstu w Ministerstwie Finansów, było stworzenie (w latach 2000 – 2003) niezbĊdnego oprogramowania komputerowego i uzyskanie rozległych, pozytywnych doĞwiadczeĔ obliczeniowych. Koncepcje optymalizacyjne opracowano równieĪ w innych krajach oraz w ra-mach projektu zrealizowanego w IMF i Banku ĝwiatowym, w 1995 r. (zob. [1]). Kres prac prowa-dzonych przez autora niniejszej pracy nastąpił w 2006 r., w wyniku likwidacji stanowiska (w Mi-nisterstwie Finansów), w którym sformułowano, rozwijano i próbowano wdraĪaü koncepcje opty-malizacyjne. Moment likwidacji miał miejsce w trakcie procedury nadmiernego deficytu...
KoniecznoĞü posiadania skutecznych procedur przeciwdziałania nadmiernemu zadłuĪaniu kra-ju wydaje siĊ, w warunkach obecnego kryzysu, poza dyskusją. Zasadne jest natomiast uwypukle-nie korzyĞci z wdroĪenia optymalizacyjnej metodologii okreĞlania deficytu i zarządzania długiem. Są to:
– uzyskanie optymalnych rozwiązaĔ najwaĪniejszych zagadnieĔ w zakresie deficytu i długu, na poziomie makroekonomicznym i operacyjnym, z uwzglĊdnieniem ryzyka i innych właĞciwo-Ğci długu;
– pełna komputeryzacja obliczeĔ; umoĪliwia ona szybkie, efektywne i niezawodne zrealizowa-nie wielu wariantów rozwiązaĔ, przy róĪnych załoĪeniach;
– moĪliwoĞü szerokiego wykorzystania wiedzy eksperckiej – jako wsadu do metod sformalizo-wanych oraz do oceny wyników optymalizacji.
NaleĪy dodaü, Īe spektrum metod, które mogą znaleĨü zastosowanie do optymalizacji pozio-mu deficytu i zarządzania długiem, wykracza poza koncepcje wymienione w tym tekĞcie. Istnieje w Polsce zaplecze naukowe umoĪliwiające ich wdroĪenie; ciĊĪar gatunkowy problemu (poziom kosztów obsługi długu) czyni zasadnym uruchomienie tego potencjału. WstĊpne koncepcje, doty-czące organizacyjnej strony działaĔ w tym zakresie, zawierają teksty autora, zamieszczone w por-talu Ministerstwa Finansów, w dziale NOWE TECHNOLOGIE FINANSOWE, w 2003 r.
Nie ulega wątpliwoĞci, Īe zarządzanie długiem wykorzystujące omówione powyĪej instru-mentarium, przewyĪsza metody tradycyjne. Nie stosowanie tego instruinstru-mentarium, w warunkach posiadania: zaplecza merytorycznego, doĞwiadczeĔ empirycznych, nowych koncepcji teoretycz-nych oraz oprogramowania komputerowego (opracowywanego przez wiele lat) jest trwonieniem kapitału intelektualnego. Konsekwencją takiej sytuacji jest niska pozycja Polski w Unii Europej-skiej, pod wzglĊdem wdraĪania strategii lizboĔskiej.
%LEOLRJUDILD
[1] Claessens S., Kreuser J., Seigel L, Wets R., J-B. A Strategic Approach to External Asset/Liability Management in Developing Countries. Research Proposal, The World Bank, July 11.
[2] Dziewulski P., Klukowski L., Radzewicz B. (1998): Sztuka liczenia. Gazeta Bankowa nr 4/483, 25.01.1998 r.
[3] Klukowski L.: Optymalizacja decyzji w zarzdzaniu instrumentami dłunymi Skarbu Pastwa. WyĪsza Szkoła Informatyki Stosowanej i Zarządzania, Seria: MONOGRAFIE, Warszawa 2003.
[4] Klukowski L.: Metody sztucznej inteligencji w zarzdzaniu długiem publicznym. W: Bubnicki Z., Hryniewicz O., WĊglarz J. (red.) BADANIA OPERACYJNE I SYSTEMOWE, Zastosowania. Akademicka Oficyna Wyd. EXIT, Warszawa 2004. [5] Klukowski L.: Kompleksowa optymalizacja zarzdzania zadłueniem Skarbu Pastwa.
W StudziĔski J., Drelichowski L., Hryniewicz O. (red.): ZASTOSOWANIA INFORMATYKI W NAUCE, TECHNICE I ZARZDZANIU, IBS PAN, Warszawa 2005.
[6] Klukowski L., Kuba E.: Optymalizacja zarzdzania długiem Skarbu Pastwa. Minimalizacja kosztów obsługi instrumentów dłunych emitowanych na rynku krajowym. NBP, Materiały i Studia, zeszyt 119, Warszawa 2001.
[7] Klukowski L., Kuba E. (2002): Stochastyczna optymalizacja strategii zarzdzania skarbowymi instrumentami dłunymi. NBP, Materiały i Studia, zeszyt 152, Warszawa 2002 (tekst dostĊpny w portalu NBP).
[8] Klukowski L., Kuba E. (2004): Koncepcja zastosowania metod sztucznej inteligencji w zarządzaniu długiem Skarbu PaĔstwa. Bank i Kredyt, nr 2, NBP, Warszawa 2004.
BUDGET DEFICIT AND PUBLIC DEBT – CONSTRUCTIVE PROPOSITIONS: INTENSIFICATION OF CONTROL, OPTIMIZATION OF MANAGEMENT
Summary
In the paper are presented bad directions in public finance in Poland – in-crease of budget deficit and public debt and their sources, especially errors in debt level and in debt management. Methods of improvement of the situation are pro-posed: intensification of control of debt level and optimization of deficit and debt. The optimization methodology develope of ideas of author, worked out in Ministry of Finance in the period 1998 – 2006.
Keywords: optimization of level of budgetary deficit, optimization of debt management, intensification of control of public debt.
Leszek Klukowski
Instytut BadaĔ Systemowych PAN Newelska 6, 01-447 Warszawa
