• Nie Znaleziono Wyników

"Religia i Kościół między tradycją i ponowoczesnością. Studium socjologiczne", Janusz Mariański, Kraków 1997 : [recenzja]

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share ""Religia i Kościół między tradycją i ponowoczesnością. Studium socjologiczne", Janusz Mariański, Kraków 1997 : [recenzja]"

Copied!
7
0
0

Pełen tekst

(1)

Leon August Smyczek

"Religia i Kościół między tradycją i

ponowoczesnością. Studium

socjologiczne", Janusz Mariański,

Kraków 1997 : [recenzja]

Collectanea Theologica 68/1, 254-259

(2)

N i e k w e s t i o n o w a n ą z a s ł u g ą k s . A . S i e m i e n i e w s k i e g o p o z o s t a n i e f a k t , ż e o n p i e r w s z y n a t a k ą s k a l ę p r z y b l i ż y ł ś r o d o w i s k u t e o l o g ó w p o l s k i c h z w a r t ą k o n c e p c j ę e w a n g e l i k a l n e j d u c h o w o ś c i n o w e g o n a r o d z e n i a o r a z m o ż l i w o ś ć s p o t k a n i a te j d u c h o w o ś c i z t r a d y c j ą k a t o l i c k ą . N i e u l e g a w ą t p l i w o ś c i , ż e d u c h o w o ś ć b u d o w a n a n a b a z i e t y c h w p ł y w ó w j e s t n a p e w n o c e n n y m u z u p e ł n i e n i e m i w a r t o ś c i o w y m r o z s z e r z e n i e m p o b o ż n o ś c i w i e l u k a t o l i ­ k ó w . N i e j e d n o k r o t n i e j e d n a k w y s t ę p u j e n a g l ą c a p o t r z e b a k o r e k t , a n a w e t w s k a z a n i a , w k t ó r y m m i e j s c u w p ł y w y t e o d b i e g a j ą o d k a t o l i c k i e j k o n c e p c j i d u c h o w o ś c i . k s . P a w e ł G ó r a l c z y k S A C , O ł t a r z e - W a r s z a w a J a n u s z M A R I A Ń S K I , R e l i g i a i K o ś c i ó ł m i ę d z y t r a d y c j ą i p o n o w o c z e s n o ś c i ą , S t u d i u m s o c j o l o g i c z n e , W y d a w n i c t w o „ N O M O S ” , K r a k ó w 1 9 9 7 , s s . 3 6 9 . R e l i g i j n a „ s c e n a ” p o w o j e n n e j E u r o p y Z a c h o d n i e j z n a c z n i e s i ę p o w i ę k s z y ł a i z r ó ż ­ n i c o w a ł a . O p i n i e n a t e m a t d a l s z y c h l o s ó w r e l i g i i i K o ś c i o ł a s ą p o d z i e l o n e , a n a w e t k r a ń c o w o s p r z e c z n e . J e d n i g ł o s z ą z m i e r z c h i c a ł k o w i t y u p a d e k r e l i g i j n o ś c i t r a d y c y j n e j , p o d k r e ś l a j ą c p r o c e s y r o z k ł a d u i n s t y t u c j o n a l n e g o c h r z e ś c i j a ń s t w a , i n n i z k o l e i z a p o w i a d a j ą p o w r ó t s a c r u m i n o w ą d o b r ą k o n i u n k t u r ę d l a r e l i g i i i K o ś c i o ł ó w . I s t n i e j e j e d n a k p o w s z e c h n a z g o d a c o d o t e g o , ż e w o k r e s i e p o w o j e n n y m w y r a ź n i e o s ł a b ł a p o z y c j a c h r z e ś c i j a ń s t w a w E u r o p i e Z a c h o d n i e j i p o j a w i ł o s i ę w i e l e n o w y c h f o r m r e l i g i j n o ś c i . P o n o w o c z e s n o ś ć c h a r a k t e r y z u j e s i ę p r z e d e w s z y s t k i m p l u r a l i z a c j ą i i n d y w i d u a l i z a c j ą w s z y s t k i c h s e k t o r ó w ż y c i a . P o n o w o c z e s n y c z ł o w i e k , ż y j ą c y w p l u r a l i s t y c z n y m ś w i e c i e , n a n o w o z a c z y n a i n t e r e s o w a ć s i ę r e l i g i ą . C h c e n i e t y l k o z r o z u m i e ć j e j r y t y i s y m b o l e , a l e t a k ż e s z u k a w n i e j z a b e z p i e c z e n i a p r z e d n i e p e w n o ś c i ą , z w ą t p i e n i e m i p o c z u c i e m p r z y g o d n o ś c i . P r o f . J a n u s z M a j e w s k i , k i e r o w n i k K a t e d r y S o c j o l o g i i M o r a l n o ś c i n a W y d z i a l e N a u k S p o ł e c z n y c h K U L , j e s t z n a n y m i c e n i o n y m w n a s z y m k r a j u s o c j o l o g i e m r e l i g i i i m o r a l n o ś c i . W i e l e p r a c z j e g o b o g a t e g o d o r o b k u n a u k o w e g o d o t y c z y s t a n u o r a z d y n a m i k i r e l i g i j n o ś c i i m o r a l n o ś c i s p o ł e c z e ń s t w a p o l s k i e g o . N a j n o w s z a j e g o k s i ą ż k a z a t y t u ł o w a n a : R e l i g i a i K o ś c i ó ł m i ę d z y t r a d y c j ą i p o n o w o c z e s n o ś c i ą . S t u d i u m s o c j o l o g i c z n e j e s t w a ż n y m „ g ł o s e m ” w t o c z ą c e j s i ę d y s k u s j i n a d r e l i g i j n o ś c i ą i w i ę z i ą z K o ś c i o ł a m i w w y s o k o r o z w i n i ę t y c h , w k r a c z a j ą c y c h w p o n o w o c z e s n ą f a z ę r o z w o j u , s p o ł e c z e ń s t w a c h E u r o p y Z a c h o d n i e j , g ł ó w n i e s t r e f y j ę z y k a n i e m i e c k i e g o . K a ż d y o k r e s p r z e j ś c i o w y c e c h u j e s i ę c h w i e j n o ś c i ą s t a b i l n y c h , c z ę s t o o p a r t y c h n a t r a d y c j i , s t r u k t u r s p o ł e c z n y c h . N i e i s t n i e j e j a k i ś p o w s z e c h n y i a d e k w a t n y m o d e l o p i s u t y c h z j a w i s k i d l a t e g o w c e l u u k a z a n i a e p o k o w e g o p r o c e s u p r z e m i a n a u t o r u ż y ł o k r e ś l e n i a „ m i ę d z y t r a d y c j ą i p o n o w o c z e s n o ś c i ą ” . T e p r o c e s y i z j a w i s k a , k t ó r e w E u r o p i e Z a c h o d n i e j t r w a j ą j u ż o d d a w n a , z a c z y n a j ą z c o r a z w i ę k s z ą w y r a z i s t o ś c i ą u j a w n i a ć s i ę w E u r o p i e Ś r o d k o w e j i W s c h o d n i e j . A u t o r w e w s t ę p i e d o s w o j e j k s i ą ż k i p r z y z n a j e s i ę d o „ p e w n e j s y m p a t i i w s t o s u n k u d o o p i s y w a n e g o p r z e d m i o t u ” . N i e p r z e s z k o d z i ł o m u t o j e d n a k w o b i e k t y w n e j i n i e w a r t o ś - c i u j ą c e j a n a l i z i e s o c j o l o g i c z n e j , w r z e t e l n o ś c i s t o s o w a n i a m e t o d y i i n t e r p r e t a c j i w y n i k ó w . C h o ć p e w n e s t w i e r d z e n i a w y k r a c z a j ą , j a k s a m p r z y z n a j e , p o z a r a m y n a u k s p o ł e c z n y c h

(3)

0 c h a r a k t e r z e e m p i r y c z n y m , t o j e d n a k u s t r z e g ł s i ę o n p r o j e k c j i w ł a s n y c h u c z u ć i o c e n n a g r u n t r o z w a ż a ń n a u k o w y c h . R e c e n z o w a n a k s i ą ż k a s k ł a d a s i ę z s z e ś c i u r o z d z i a ł ó w . R o z d z i a ł p i e r w s z y , z a t y t u ł o ­ w a n y : W p r o w a d z e n i e w p r o b l e m a t y k ą , p r e z e n t u j e w s p ó ł c z e s n e d y s k u s j e w z a k r e s i e p o j m o w a n i a t r a d y c j i , n o w o c z e s n o ś c i i p o n o w o c z e s n o ś c i o r a z z m i a n r e l i g i i i K o ś c i o ł ó w w p r z e j ś c i u o d t r a d y c j i d o p o n o w o c z e s n o ś c i . C h a r a k t e r y s t y c z n e d l a p o n o w o c z e s n o ś c i j e s t s p r o w a d z a n i e d o w s p ó l n e g o m i a n o w n i k a r ó ż n y c h f o r m i k s z t a ł t ó w ż y c i a s p o ł e c z n e g o . E p o k a w s p ó ł c z e s n a r e z y g n u j e z m o n o l i t y c z n e g o p o r z ą d k u s p o ł e c z n e g o , z n a d r z ę d n y c h z a s a d n a r z e c z r ó ż n o r o d n o ś c i i a t o m i z a c j i ż y c i a s p o ł e c z n e g o , t r a d y c j a z a ś n i e j e s t p r z e k a z y w a n a w s p o s ó b s p o n t a n i c z n y i o d d o l n y , l e c z w s p o s ó b z o r g a n i z o w a n y i z i n s t y t u ­ c j o n a l i z o w a n y , z u w z g l ę d n i e n i e m a u t o n o m i i i n i e z a l e ż n o ś c i j e d n o s t e k . J a k o f a k t s p o ł e c z ­ n o - k u l t u r o w y p o n o w o c z e s n o ś ć o b e j m u j e w z o r y m y ś l e n i a i d z i a ł a n i a l u d z i , i c h c o d z i e n n e d e c y z j e , w y b o r y i z a c h o w a n i a . P r o c e s g ł ę b o k i c h z m i a n o b j ą ł s w y m z a s i ę g i e m t a k ż e s f e r ę r e l i g i i . W s p o ł e c z e ń ­ s t w a c h t r a d y c y j n y c h r e l i g i a , z w ł a s z c z a w s w o i c h i n s t y t u c j o n a l n y c h f o r m a c h , o b e j m o w a ł a o d d z i a ł y w a n i e m c a ł o k s z t a ł t ż y c i a s p o ł e c z n e g o . N o r m u j ą c c a ł ą s t r u k t u r ę s p o ł e c z n ą , n a d a w a ł a t r a n s c e n d e n t n e z n a c z e n i e z a r ó w n o i n s t y t u c j o m , j a k i ż y c i u p o s z c z e g ó l n y c h j e d n o s t e k . W n o w y m k o n t e k ś c i e s p o ł e c z n o - k u l t u r o w y m d e w a l u u j ą s i ę i d e z a k t u a l i z u j ą d o t y c h c z a s o b o w i ą z u j ą c e w a r t o ś c i , n o r m y i w z o r y ż y c i a r e l i g i j n e g o . K o ś c i ó ł n i e m a j u ż m o n o p o l u n a p r z e k a z y w a n i e s e n s u i o r i e n t a c j i ż y c i o w y c h , s t a ł s i ę p o p r o s t u t y l k o j e d n ą z w i e l u o p c j i . S i l n e s ą d z i ś t e n d e n c j e k w e s t i o n u j ą c e w a r t o ś c i i n o r m y m o r a l n o ś c i r e l i g i j n e j , a w i e l u j e s t t a k i c h , k t ó r z y s w o j ą m o r a l n o ś ć k s z t a ł t u j ą n i e z a l e ż n i e o d r e l i g i i . Z d r u g i e j j e d n a k s t r o n y , z a o b s e r w o w a ć m o ż n a p r o c e s w z m a c n i e n i a r e l i g i j n o ś c i w te j g r u p i e k a t o l i k ó w , k t ó r z y ł ą c z ą w c o d z i e n n y m ż y c i u r e l i g i j n o ś ć z m o r a l n o ś c i ą . O g ó l n i e j e d n a k z a z n a c z a s i ę r o z z i e w m i ę d z y r e l i g i j n o ś c i ą d e k l a r o w a n ą a r e l i g i j n o ś c i ą ż y c i a c o d z i e n n e g o , z a s a d y m o r a l n e z a ś o p a r t e s ą n a i n d y w i d u a l n y m s u m i e n i u , a n i e n a r e l i g i i . R o z d z i a ł k o l e j n y p o ś w i ę c o n y j e s t s p o ł e c z e ń s t w u m i ę d z y t r a d y c j ą a p o n o w o c z e s n o - ś c i ą . S t a n o w i o n c z ę ś c i o w ą k o n k r e t y z a c j ę p o p r z e d n i e g o r o z d z i a ł u i j e s t p o ś w i ę c o n y o m ó w i e n i u c z t e r e c h w i e l k i c h p r o c e s ó w c h a r a k t e r y z u j ą c y c h w s p ó ł c z e s n e s p o ł e c z e ń s t w a . S ą n i m i k o l e j n o : d y f e r e n c j a c j a s p o ł e c z n a , d e i n s t y t u c j o n a l i z a c j a , p l u r a l i z m s p o ł e c z n y 1 k u l t u r o w y o r a z s t r u k t u r a l n y i n d y w i d u a l i z m . O m a w i a j ą c k a ż d y z t y c h p r o c e s ó w , a u t o r u w z g l ę d n i a n a j n o w s z e t e o r i e s o c j o l o g i c z n e , d o t y c z ą c e r o z w o j u s p o ł e c z n e g o . K a ż d a j e d n o s t k a w s p o ł e c z e ń s t w i e o t w a r t y m p r z y n a l e ż y d o w i e l u r ó ż n y c h p o d g r u p s p o ł e c z n y c h , t e z a ś n i e z a l e ż n e s u b s t y t u t y s p o ł e c z n e r e a l i z u j ą s w o j e w ł a s n e c e l e , i n t e r e s y i w a r t o ś c i . T o z r ó ż n i c o w a n i e n a p o s z c z e g ó l n y c h p o z i o m a c h r z e c z y w i s t o ś c i s p o ł e c z n e j p r o w a d z i c z ę s t o d o r a d y k a l n y c h a n t a g o n i z m ó w w ż y c i u s p o ł e c z n y m . K a ż d a d z i e d z i n a ż y c i a r z ą d z i s i ę s w o j ą w ł a s n ą l o g i k ą i w ł a s n y m i w e w n ę t r z n y m i z o b o w i ą z a n i a m i . T a k i m i s u b s y s t e m a m i s t a ł y s i ę r ó w n i e ż K o ś c i o ł y . W t a k f u n k c j o n u j ą c e j r z e c z y w i s t o ś c i j e d n o s t k a w y k o n u j e r ó ż n e r o l e s p o ł e c z n e , z k t ó r y m i m o ż e s i ę t y l k o c z ę ś c i o w o i d e n t y f i k o w a ć w z a k r e s i e r e a l i z o w a n y c h c e l ó w , n i e p r z y n a l e ż ą c c a ł k o w i c i e d o ż a d n e g o z p o d s y s t e m ó w . K o n s e k w e n c j ą t a k i e g o s t a n u r z e c z y j e s t t y l k o c z ę ś c i o w a i d e n t y f i k a c j a s p o ł e c z n a . Z a c h w i a n i e r e l a c j i m i ę d z y o b i e k t y w n y m a s u b i e k t y w n y m ś w i a t o p o g l ą d e m j e s t k o n s e k w e n c j ą d e i n s t y t u c j o n a l i z a c j i . Z a k w e s t i o n o w a n e s ą w t e d y a u t o r y t e t y u r z ę d o w e ,

(4)

t r a d y c j a t r a c i n a w a ż n o ś c i , a l u d z i e p r e f e r u j ą m a l e ś r o d o w i s k a s p o ł e c z n e , k t ó r e g w a r a n t u j ą p o c z u c i e b e z p i e c z e ń s t w a i z a d o m o w i e n i a s w o i m c z ł o n k o m . T e m u p r o c e s o w i u l e g ł a t a k ż e r o d z i n a . J a k o i n s t y t u c j a s t a ł a s i ę b a r d z o l a b i l n a i u t r a c i ł a w i e l e f u n k c j i , k t ó r e t r a d y c y j n i e p e ł n i ł a w s t r u k t u r z e s p o ł e c z n e j . J a k p r o g n o z u j e a u t o r , i n s t y t u c j a , k t ó r ą j e s t r o d z i n a , m a d w i e d r o g i d o w y b o r u : a l b o u l e g n i e k r y z y s o w i , a w k o n s e k w e n c j i p r z e s t a n i e i s t n i e ć w d o t y c h c z a s o w e j f o r m i e , a l b o o k a ż e s i ę i n s t y t u c j ą o d p o r n ą n a z m i a n y i z d o l n ą d o p r z y s t o s o w a n i a s i ę d o n o w y c h w a r u n k ó w . W a r t o ś c i ą n a d r z ę d n ą i w y z n a c z n i k i e m n o w o c z e s n e g o ł a d u s p o ł e c z n o - k u l t u r o w e g o s t a ł s i ę w e p o c e p o n o w o c z e s n o ś c i p l u r a l i z m . J e d n o s t k a j e s t k o n f r o n t o w a n a z r ó ż n o r o d n y m i m o ż l i w o ś c i a m i s t y l ó w ż y c i a i o c e n p o s t ę p o w a n i a . P l u r a l i z m n i e o z n a c z a c a ł k o w i t e g o z a n i k u w a r t o ś c i , l e c z i c h k o n k u r e n c y j n e z r ó ż n i c o w a n i e . C z ł o w i e k o w i w s p ó ł c z e s n e m u t r u d n o j e s t d z i s i a j d o k o n a ć w y b o r u , b o j e s t o n c i ą g l e „ b o m b a r d o w a n y ” n o w y m i p r o p o z y c j a m i . Z a m i a s t k o m f o r t u w y b o r u p o j a w i a s i ę c z ę s t o p r z e r a ż a j ą c y b e z ł a d i p o c z u c i e b e z s e n s u , a r a d y k a l n y p l u r a l i z m t o w i e l o ś ć b e z s t a ł y c h p u n k t ó w o d n i e s i e n i a i b e z p e r s p e k t y w y j e d n o ś c i . I n d y w i d u a l i z a c j a j e s t d l a j e d n o s t k i u w o l n i e n i e m s i ę o d u s t a l o n y c h i s z t y w n y c h k o n w e n c j i , j e s t m o ż l i w o ś c i ą p o l e g a n i a p r z e d e w s z y s t k i m n a s a m e j s o b i e . P r z e j a w i a s i ę o n a w s a m o r e a l i z a c j i s k o n c e n t r o w a n e j n a s f e r z e o s o b i s t e j , p r z y p o m n i e j s z e n i u z o b o w i ą z a ń m o r a l n y c h n a r z e c z c e l ó w p o z a o s o b i s t y c h . C z ł o w i e k p o n o w o c z e s n y j e s t s k a z a n y n a w i e c z n e r y z y k o w y b o r u , b e z o p a r c i a s i ę n a t y m , c o s t a ł e i n i e z m i e n n e , n i g d y n i e z a k o s z t u j e s a t y s f a k c j i c a ł k o w i t e j p e w n o ś c i , ż e u c z y n i ł t o , c o t r z e b a . C z y n i e p e w n o ś ć , b r a k p o c z u c i a s e n s u , w y k o r z e n i e n i e z p r z e s z ł o ś c i i b r a k k l a r o w n e j w i z j i n a p r z y s z ł o ś ć m a j ą r z e c z y w i ś c i e b y ć t y m w y m a r z o n y m r a j e m c z ł o w i e k a p o n o w o c z e s n e g o ? W r o z d z i a l e t r z e c i m , z a t y t u ł o w a n y m : R e l i g i a i K o ś c i ó ł w p e r s p e k t y w i e s o c j o l o g i c z ­ n e j , z a w a r t e s ą r o z w a ż a n i a n a d s o c j o l o g i c z n ą k o n c e p c j ą r e l i g i j n o ś c i o r a z p a r a d y g m a t e m s e k u l a r y z a c j i . R e l i g i j n o ś ć j a k o z j a w i s k o s p o ł e c z n e p o d l e g a , t a k j a k i i n n e z j a w i s k a t e g o t y p u , r o z w o j o w i h i s t o r y c z n e m u . U p a d e k s a c r u m , d a l e k o p o s u n i ę t a s e k u l a r y z a c j a ż y c i a p u b l i c z n e g o i p r y w a t n e g o t o o z n a k i t e g o , j a k g ł o s i t e z a s e k u l a r y z a c y j n a , ż e m i ę d z y r e l i g i ą a n o w o c z e s n o ś c i ą p a n u j ą n a p i ę c i a i k o n f l i k t y . W s p ó ł c z e s n y c z ł o w i e k p r z e ż y w a c z ę s t o k r y z y s t o ż s a m o ś c i o s o b o w e j i d l a t e g o j e s t g o t ó w z a a k c e p t o w a ć j a k i e ś w z g l ę d n i e t r w a ł e p e r s p e k t y w y n o r m a t y w n e , a b y z p o w r o t e m o d b u d o w a ć u t r a c o n y ł a d a k s j o l o g i c z n y . T ę s y t u a c j ę s k r u p u l a t n i e w y k o r z y s t u j ą n o w e r u c h y r e l i g i j n e . S t a j ą s i ę o n e „ u c i e c z k ą ” d l a t y c h , k t ó r z y w u s t a b i l i z o w a n y c h K o ś c i o ł a c h n i e z a s p o k o i l i s w o i c h n a d z i e i , d ą ż e ń o s o b i s t y c h i n i e z n a l e ź l i t a m s w o j e g o m i e j s c a . P o n o w o c z e s n y c z ł o w i e k b o i s i ę s a m o t n o ś c i i w y i z o l o w a n i a , p r z e r a ż o n y j e s t b e z n a d z i e j n o ś c i ą i d l a t e g o s z u k a s c h r o n i e n i a w s e k t a c h , k t ó r e o f e r u j ą m u m i ę d z y l u d z k ą s o l i d a r n o ś ć , e m o c j o n a l n e z a b e z p i e c z e n i e , p o c z u c i e p e w n o ś c i i b e z p i e c z e ń s t w a . O d r a d z a j ą c e s i ę z d u ż ą s i ł ą w s z e l k i e r u c h y f u n d a m e n t a l i s t y c z - n e , r e l i g i j n e i l a i c k i e s ą p o c z ę ś c i r e a k c j ą n a b u r z e n i e d o t y c h c z a s o w y c h t r a d y c j i r e l i g i j n y c h . W p o z o s t a ł y c h t r z e c h r o z d z i a ł a c h a u t o r z a j m u j e s i ę z a g a d n i e n i a m i r e l i g i j n o ś c i i k o ś c i e l n o ś c i w p o n o w o c z e s n y c h s p o ł e c z e ń s t w a c h E u r o p y Z a c h o d n i e j . W p i ę c i u p a r a g r a f a c h r o z d z i a ł u c z w a r t e g o o m a w i a o n r e l i g i j n o ś ć k o ś c i e l n ą w k o n t e k ś c i e p r z e m i a n s p o ł e c z n o - k u l t u r o w y c h . D y f e r e n c j a c j a , d e i n s t y t u c j o n a l i z a c j a , p l u r a l i z a c j a i i n d y w i d u a l i ­ z a c j a w y w a r ł y o g r o m n y w p ł y w n a r e l i g i j n o ś ć i k o ś c i e l n o ś ć w s p ó ł c z e s n y c h l u d z i . N a s t ą p i ł a

(5)

z m i a n a f o r m r e l i g i j n o ś c i , w ł a s n e d o ś w i a d c z e n i e s t a ł o s i ę n a j i s t o t n i e j s z e u p o s z u k u j ą c y c h n o w e g o s e n s u s a c r u m , a s a m a w i a r a r e l i g i j n a d a l e k a j e s t c z ę s t o o d o r t o d o k s j i d o g m a t y c z n e j w i e l k i c h K o ś c i o ł ó w c h r z e ś c i j a n . D o k o n u j ą c e s i ę w e w s p ó ł c z e s n y c h s p o ł e c z e ń s t w a c h p r z e m i a n y o b j ę ł y s w y m z a s i ę g i e m t a k ż e r e l i g i j n o ś ć . Z m i e n i ł a s i ę d o t y c h c z a s o w a s p o ł e c z n a r o l a i p o z y c j a z a r ó w n o r e l i g i i , j a k i K o ś c i o ł ó w . W w y n i k u d y f e r e n c j a c j i s p o ł e c z n e j r e l i g i e p r z e s t a ł y b y ć j e d y n y m ź r ó d ł e m r e g u ł m o r a l n y c h i n i e s ą j u ż w s t a n i e , j a k d a w n i e j , i n t e g r o w a ć w s z y s t k i c h s u b s y s t e m ó w s p o ł e c z n y c h . S t r a c i ł y o n e t a k ż e s w o j ą u p r z y w i l e j o w a n ą p o z y c j ę k u l t u r o w ą , s w ó j d o t y c h c z a s o w y m o n o p o l n a k s z t a ł t o w a n i e l u d z k i e g o ż y c i a i e t y k i , s t a j ą c s i ę j e d n y m z s e k t o r ó w p l u r a l i s t y c z n e g o s p o ł e c z e ń s t w a . Z m i a n a f o r m , w k t ó r y c h p r z e j a w i a s i ę r e l i g i a , j e s t w g ł ó w n e j m i e r z e e f e k t e m d e i n s t y t u c j o n a l i z a c j i . P r o c e s t e n n i e p r o w a d z i j e d n a k d o c a ł k o w i t e g o u p a d k u l u b z a n i k u r e l i g i i , l e c z d o r o z l u ź n i e n i a w i ę z i m i ę d z y r e l i g i j n o ś c i ą i k o ś c i e l n o ś c i ą . R e l i g i j n o ś ć j e s t c z ę s t o p o s t r z e g a n a j a k o s p r a w a i n d y w i d u a l n e g o w y b o r u , n i e z a ś j a k o c o ś , c o j e s t p r z e k a z y w a n e i d z i e d z i c z o n e z t r a d y c j i . W f o r m i e i n s t y t u c j o n a l n e j r e l i g i a t r a c i d l a j e d n o s t k i j a k o ś ć a b s o l u t n e j i o b i e k t y w n e j w a ż n o ś c i , s t a j e s i ę c z y m ś s u b i e k t y w n i e p r z e ż y w a n y m . C z ł o w i e k o w i o f e r u j e s i ę d z i s i a j c a ł ą g a m ę p r z e r ó ż n y c h w a r t o ś c i , n o r m , s t y l ó w i i n t e r p r e t a c j i ż y c i a . P o j a w i ł a s i ę k o n k u r e n c j a n a r y n k u ś w i a t o p o g l ą d o w y m w p o s t a c i w i e l o ś c i n o w y c h , c h r z e ś c i j a ń s k i c h i p o z a c h r z e ś c i j a ń s k i c h , m o d e l i ż y c i a . W e w n ą t r z s a m e g o K o ś c i o ł a o b s e r w o w a ć m o ż e m y p r z y b i e r a j ą c e n a s i l e z j a w i s k o s e l e k - t y w i z m u , t z n . a p r o b o w a n i a t y l k o n i e k t ó r y c h n o r m i w a r t o ś c i p r o p o n o w a n y c h p r z e z K o ś c i ó ł . A p r o b o w a n e s ą c z ę s t o p r z e z o p i n i ę p u b l i c z n ą w z o r y z a c h o w a ń n i e z g o d n e z r e l i g i j n y m s y s t e m e m w a r t o ś c i , c o p o w o d u j e p o g ł ę b i a n i e s i ę d y s t a n s u m i ę d z y K o ś c i o ł e m a s p o ł e c z e ń s t w e m . S z c z e g ó l n i e n i s k ą a p r o b a t ę s p o ł e c z n ą u z y s k u j ą w y m a g a n i a m o r a l n e , s t a w i a n e k a t o l i k o m p r z e z K o ś c i ó ł i n s t y t u c j o n a l n y . K s z t a ł t u j ą c a s i ę w w a r u n k a c h p l u r a l i z ­ m u k u l t u r o w e g o r e l i g i j n o ś ć j e s t b a r d z o z r ó ż n i c o w a n a i s y n k r e t y c z n a . S t r u k t u r a l n y i n d y w i d u a l i z m s w y m z a s i ę g i e m o b e j m u j e t a k ż e d z i e d z i n ę r e l i g i j n o ś c i i w i ę z i z K o ś c i o ł e m . O s ł a b i a n i e t y l k o p ł y n ą c e z t r a d y c j i p o w i ą z a n i a s p o ł e c z n e , a l e t a k ż e w i ę z i r e l i g i j n e i k o ś c i e l n e . N a s t ę p u j e p r o c e s u w a l n i a n i a s i ę j e d n o s t e k z k o n w e n c j o n a l n y c h p o w i ą z a ń r e l i g i j n y c h i k s z t a ł t o w a n i a s w o j e g o ż y c i a r e l i g i j n e g o , o p a r t e g o n a w ł a s n y c h w o l n y c h d e c y z j a c h . T y m s a m y m n a r a s t a d y s t a n s m i ę d z y j e d n o s t k ą a z i n s t y t u c j o n a l i z o w a ­ n ą k o ś c i e l n i e r e l i g i ą c h r z e ś c i j a ń s k ą . S k u t k i e m i n d y w i d u a l i z a c j i m o g ą b y ć d o w o l n o ś ć , t w o r z e n i e z r ó ż n i c o w a n y c h u g r u p o w a ń r e l i g i j n y c h , p l u r a l i z m ś w i a t o p o g l ą d ó w , z a g r o ż e n i e p r z e k a z u w a r t o ś c i i n o r m m o r a l n y c h it d . P o n o w o c z e s n e s p o ł e c z e ń s t w o n i e s i e z e s o b ą w i e l e p r o b l e m ó w , n i e b e z p i e c z e ń s t w , a l e t a k ż e n o w e s z a n s e . A u t o r w o m a w i a n e j p r a c y u k a z u j e te p ł a s z c z y z n y ż y c i a s p o ł e c z n e g o , n a k t ó r y c h K o ś c i o ł y m o g ą p o d j ą ć a k t y w n ą d z i a ł a l n o ś ć . T e n w i e l k i p o n o w o c z e s n y z a m ę t s p o ł e c z n o - k u l t u r o w y j e s t n i e t y l k o z a g r o ż e n i e m , a l e s t w a r z a r ó w n i e ż m o ż l i w o ś ć p o n o w n e g o o d k r y c i a w i a r y , p o w r o t u d o t r a d y c j i r e l i g i j n e j i a k c e p t a c j i z i n s t y t u c j o n a l i z o w a n e j r e l i g i i . R o z d z i a ł p i ą t y a u t o r p o ś w i ę c a r o z w a ż a n i o m n a d K o ś c i o ł e m l u d o w y m , k o n c e n t r u j ą c s i ę n a j e g o p r z e m i a n a c h , s y m p t o m a c h k r y z y s u i j e g o p r z y s z ł o ś c i . W s y t u a c j i , w k t ó r e j w s z y s t k i e n i e m a l d z i e d z i n y ż y c i a s p o ł e c z n o - k u l t u r o w e g o d o t k n i ę t e s ą k r y z y s e m , k r y z y s K o ś c i o ł a l u d o w e g o w j e g o d o t y c h c z a s o w y c h k s z t a ł t a c h j e s t n i e m a l n i e u n i k n i o n y . C z y

(6)

n a p r a w d ę K o ś c i ó ł t e n z m i e r z a d o n i e u c h r o n n e g o z a n i k u ? Z n a w c y p r z e d m i o t u p o d k r e ś l a j ą , ż e f u n k c j o n o w a n i e K o ś c i o ł ó w z a l e ż n e j e s t o d k o n t e k s t u s p o ł e c z n o - k u l t u r o w e g o . Z t e g o te ż p o w o d u d l a r o z w o j u z a c h o d n i o c h r z e ś c i j a ń s k i e g o k r ę g u k u l t u r o w e g o i n s t y t u c j o n a l i z a c j a r e l i g i i j a k o K o ś c i o ł a b y ł a e l e m e n t e m i s t o t n y m . K o ś c i ó ł , z a s p o k a j a j ą c p o t r z e b y i n ­ d y w i d u a l n e , p e ł n i f u n k c j ę i n t e g r a l n ą w d a n y m s p o ł e c z e ń s t w i e . P r z y n a l e ż n o ś ć d o K o ś c i o ł a l u d o w e g o , j a k o z j a w i s k o s p o ł e c z n e w o k r e ś l o n y m ś r o d o w i s k u l u d z k i m , w i ą ż e s ię z r ó ż n o r o d n y m i p o s t a w a m i ż y c i o w y m i i r e l i g i j n y m i . W n o w o c z e s n y m s p o ł e c z e ń s t w i e K o ś c i ó ł l u d o w y j e s t c z ę s t o k r y t y k o w a n y z a n a d m i e r n e a k c e n t o w a n i e e l e m e n t ó w i n s t y t u c ­ j o n a l n y c h k o s z t e m o s o b o w y c h d e c y z j i s w o i c h c z ł o n k ó w . P o s t r z e g a n y j e s t j a k o K o ś c i ó ł k l e r y k a l n y , w k t ó r y m w i e r n y j e s t t y l k o b i e r n y m b i o r c ą , a n i e w s p ó ł t w ó r c ą ż y c i a K o ś c i o ł a . C z y d a l s z e i s t n i e n i e K o ś c i o ł a l u d o w e g o j e s t z a g r o ż o n e ? A u t o r , p o w o ł u j ą c s i ę n a o p i n i e n i e k t ó r y c h s o c j o l o g ó w i p a s t o r a l i s t ó w , j a k o j e d n o z r o z w i ą z a ń p r o p o n u j e r ó w n o l e g ł e b u d o w a n i e o b u f o r m s p o ł e c z n e g o f u n k c j o n o w a n i a K o ś c i o ł a : l u d o w e g o i w s p ó l n o t o w e g o . K o ś c i ó ł m u s i s z u k a ć p u n k t ó w s t y c z n y c h z r z e c z y ­ w i s t o ś c i ą s p o ł e c z n ą , a l e n i e m o ż e s i ę d o p a s o w a ć d o t e j r z e c z y w i s t o ś c i w s p o s ó b c a ł k o w i t y i p e ł n y , g d y ż t o g r o z i m u u t r a t ą j e g o t o ż s a m o ś c i . N i e r e z y g n u j ą c z t e g o , c o z a s a d n i c z e , K o ś c i ó ł m o ż e m o d e r n i z o w a ć s w ó j s p o ł e c z n y k s z t a ł t i p r z y s w a j a ć s o b i e p o z y t y w n e w a r t o ś c i w s p ó ł c z e s n e j e p o k i . J a k ą m i s j ę m a d o s p e ł n i e n i a K o ś c i ó ł w p o n o w o c z e s n y m s p o ł e c z e ń s t w i e ? J e s t o n m i e j s c e m p r z e p o w i a d a n i a E w a n g e l i i i k s z t a ł t o w a n i a r e l i g i j n o ś c i . D o b i t n i e m o ż e p r z y ­ c z y n i ć s i ę d o p r z e z w y c i ę ż e n i a k r y z y s u w a r t o ś c i i n o r m m o r a l n y c h , o d b u d o w a n i a m i n i m u m e t y c z n e g o i i d e a ł ó w u n i w e r s a l i s t y c z n y c h , d o n a w i ą z a n i a w i ę z i m i ę d z y w y z n a w a n ą w i a r ą a c o d z i e n n y m ż y c i e m . K o ś c i ó ł w s w o i m s p o ł e c z n y m n a u c z a n i u p o d k r e ś l a , ż e w a r t o ś c i r e l i g i j n e m a j ą c h a r a k t e r z o b o w i ą z u j ą c y i w y m a g a j ą o d k a ż d e g o w i e r z ą c e g o ś w i a d e c t w a w ż y c i u c o d z i e n n y m . Z a d a n i e m n a d z i ś d l a K o ś c i o ł a i n s t y t u c j o n a l n e g o j e s t p o z n a n i e o c z e k i w a ń s w o i c h c z ł o n k ó w , g d y ż g ł o s z e n i e E w a n g e l i i j e s t z a l e ż n e w p e w n y m s t o p n i u o d s y t u a c j i ż y c i o w y c h l u d z i . W a r u n k i s p o ł e c z n o - k u l t u r o w e m o g ą u ł a t w i a ć b ą d ź t e ż u t r u d n i a ć p r z y j ę c i e o r ę d z i a e w a n g e l i c z n e g o . K o ś c i ó ł m u s i p r z y j ą ć r z e c z y w i s t o ś ć t a k ą , j a k a o n a j e s t , a k c e p t u j ą c w n ie j t o , c o d o b r e , i p r z e s t r z e g a j ą c p r z e d t y m , c o w n i e j z ł e . M u s i o n t a k ż e u c z e s t n i c z y ć w ż y c i u s p o ł e c z n y m i p a r t y c y p o w a ć w t w o r z e n i u k u l t u r y . R e l i g i j n o ś ć p o s t m o d e r n i s t y c z n a - t o t y t u ł o s t a t n i e g o r o z d z i a ł u k s i ą ż k i . Z n a m i e n ­ n y m i c e c h a m i r e l i g i j n o ś c i p o s t m o d e r n i s t y c z n e j s ą d u ż a z m i e n n o ś ć i b r a k s p ó j n o ś c i . R e l i g i j n o ś ć t a j e s t w z n a c z n y m s t o p n i u p o z b a w i o n a o d n i e s i e n i a d o t r a n s c e n d e n c j i i n i e z a w i e r a z d o g m a t y z o w a n y c h e l e m e n t ó w j a k i e j ś r e l i g i i . R o ś n i e s c e p t y c y z m w o b e c i n ­ s t y t u c j i k o ś c i e l n y c h o r a z r e g u ł i n o r m , k t ó r e o n e r e p r e z e n t u j ą . P o s t m o d e r n i s t y c z n a r e l i g i j n o ś ć j e s t r e l i g i j n o ś c i ą o n i e o k r e ś l o n y c h k s z t a ł t a c h , n i e u k i e r u n k o w a n ą i s y n k r e t y c z - n ą , w y r a ź n i e z d y s t a n s o w a n ą w o b e c K o ś c i o ł a . W i e l u s p o ś r ó d w s p ó ł c z e s n y c h E u r o p e j ­ c z y k ó w o d e s z ł o o d i n s t y t u c j o n a l n y c h f o r m r e l i g i i , c h o ć n a d a l s a m i u w a ż a j ą s i ę z a w i e r z ą c y c h . S o c j o l o g o w i e c i ą g l e p o s z u k u j ą n o w y c h p a r a d y g m a t ó w , b y m ó c a d e k w a t n i e b a d a ć i i n t e r p r e t o w a ć t e d o k o n u j ą c e s i ę p r z e m i a n y . B a d a n i a e m p i r y c z n e n a d r e l i g i j n o ś c i ą p o s t m o d e r n i s t y c z n ą s ą n i e z w y k l e r z a d k i e ( a u t o r o m a w i a s z c z e g ó ł o w o b a d a n i a s o ­ c j o l o g i c z n e , z r e a l i z o w a n e w 1 9 9 1 r . p r z e z H . B a r z a ) , a w P o l s c e z u p e ł n i e n i e z n a n e . W b a d a n i a c h n i e m i e c k i c h m ł o d z i e ż b y ł a p y t a n a , m i ę d z y i n n y m i , o t o , c o s ą d z i

(7)

0 c h r z e ś c i j a ń s k i m p r z e s t a n i u K o ś c i o ł ó w , j a k i e z n a c z e n i e p r z y p i s u j e r e l i g i i w ż y c i u c o d z i e n n y m , c z y i w j a k i s p o s ó b p o s z u k u j e o s t a t e c z n e g o s e n s u ż y c i a . W i a r a m ł o d y c h l u d z i , j a k w y n i k a z o m a w i a n y c h b a d a ń , z a m y k a s i ę n a j c z ę ś c i e j w h o r y z o n c i e d o c z e s n o ś c i i n i e m a ż a d n e g o z n a c z e n i a w p r a k t y c e ż y c i a c o d z i e n n e g o . N a j w a ż n i e j s z e d l a n i c h j e s t z a d o w o l e n i e 1 s a m o r e a l i z a c j a j a k o i n d y w i d u a l n e d ą ż e n i e d o s z c z ę ś c i a . S e n s u s w o j e g o ż y c i a u p a t r u j ą o n i p o z a p e r s p e k t y w ą r e l i g i j n ą . T a k i c h w y b o r ó w d o k o n y w a ł a m ł o d z i e ż z d y s t a n s o w a n a w o b e c K o ś c i o ł a . C i , k t ó r z y c z u j ą s i ę z w i ą z a n i z K o ś c i o ł e m , t r a k t u j ą s w o j e ż y c i e j a k o w y p e ł n i e n i e z a d a n i a , c z u j ą p o t r z e b ę z a a n g a ż o w a n i a s i ę w ż y c i u s p o ł e c z n y m i a k c e p t u j ą t r a d y c y j n e o r i e n t a c j e p r o r o d z i n n e . T r a d y c y j n e K o ś c i o ł y o d g r y w a j ą w c i ą ż w a ż n ą r o l ę s p o ł e c z n ą i m a j ą s w o j e m i e j s c e w p o n o w o c z e s n e j r z e c z y w i s t o ś c i . N i e j e s t t o w c a l e m i e j s c e n a m a r g i n e s i e ż y c i a s p o ł e c z n e g o . R e l i g i j n o ś ć w p i s a n a j e s t g ł ę b o k o w n a t u r ę c z ł o w i e k a i c h o ć p r z e j a w i a s i ę w r o z m a i t y c h k s z t a ł t a c h i f o r m a c h , t o p o z o s t a n i e n a z a w s z e j e d n y m z i s t o t n y c h w y m i a r ó w ż y c i a l u d z k i e g o . R e c e n z o w a n a k s i ą ż k a j e s t s o l i d n y m s t u d i u m s o c j o l o g i c z n y m , o p a r t y m n a n a j n o w ­ s z e j l i t e r a t u r z e z a c h o d n i o e u r o p e j s k i e j . P r e z e n t u j e o n a i o m a w i a w s p ó ł c z e s n e d y s k u s j e z a c h o d n i c h s o c j o l o g ó w r e l i g i i , d o t y c z ą c e s t a n u i d y n a m i k i r e l i g i i w p o n o w o c z e s n y c h s p o ł e c z e ń s t w a c h . C a ł o ś ć o p r a c o w a n i a c e c h u j e s i ę w i e l k ą f a c h o w o ś c i ą , l o g i c z n o ś c i ą i b u d z i u z n a n i e . J a k o s t u d i u m t e o r e t y c z n e ( a u t o r p r z y t a c z a t a k ż e k o n k r e t n e d a n e e m p i r y c z n e z b a d a ń s o c j o l o g i c z n y c h ) , k s i ą ż k a p r z e d s t a w i a a k t u a l n ą k o n d y c j ę e u r o p e j s k i e j s o c j o l o g i i r e l i g i i i s p o s o b y d i a g n o z o w a n i a r e l i g i j n o ś c i w s p ó ł c z e s n y c h s p o ł e c z e ń s t w . R o z w a ż a n i a n a d r e l i g i j n o ś c i ą i k o ś c i e l n o ś c i ą f u n k c j o n u j ą c ą w E u r o p i e Z a c h o d n i e j m o g ą b y ć p r z y d a t n e d l a l e p s z e g o z r o z u m i e n i a p r o c e s u t r a n s f o r m a c j i r e l i g i i i K o ś c i o ł a w s p o ł e c z e ń s t w i e p o l s k i m . P r z e m i a n y s p o ł e c z n o - k u l t u r o w e z a c h o d z ą c e w n a s z y m k r a j u n i e s ą t y l k o p r o s t ą r e p l i k ą z m i a n z a c h o d n i o e u r o p e j s k i c h . M a j ą o n e w ł a s n ą d y n a m i k ę i w ł a s n e t r e n d y . N a p e w n o o m a w i a n a k s i ą ż k a w z b o g a c a w s p o s ó b z n a c z ą c y d o r o b e k p o l s k i e j s o c j o l o g i i r e l i g i i , a l e m o ż n a b y w t y m m i e j s c u w y r a z i ć ż y c z e n i e , a b y n a s t ę p n ą k s i ą ż k ę a u t o r p o ś w i ę c i ł t e j s a m e j p r o b l e m a t y c e , c o r e c e n z o w a n a p r a c a , a l e w o d n i e s i e n i u d o s p o ł e c z e ń s t w a p o l s k i e g o . k s . L e o n A u g u s t S m y c z e k O F M V e r n e r J E A N R O N D , C h r i s t o p h T H E O B A L D ( e d s . ) , L a r e d é c o u v e r t e d e J é s u s . Q u i d i t e s - v o u s q u e j e s u i s ? , „ C o n c i l i u m - R e v u e I n t e r n a t i o n a l e d e T h é o l o g i e ” , B e a u c h e s n e É d i t e u r , P a r i s 1 9 9 7 , z . 2 6 9 , s s . 1 6 7 . M o ż l i w i e r e g u l a r n i e tu o m a w i a n y m i ę d z y n a r o d o w y p r z e g l ą d t e o l o g i c z n y „ C o n ­ c i l i u m ” - z a ł o ż o n y w s t y c z n i u 1 9 6 5 r . , n a d a l s t e r o w a n y z N i j m e g e n , u k a z u j ą c y s ię w s i e d m i u i d e n t y c z n y c h w e r s j a c h j ę z y k o w y c h o d L o n d y n u i h o l e n d e r s k i e g o H i l v e r s u m p o b r a z y l i j s k i e P e t r ó p o l i s , s k u p i a j ą c y c z t e r y s e t k i t e o l o g ó w w z ł o ż o n y c h s t r u k t u r a c h r e d a k c y j n y c h i w s p ó ł p r a c u j ą c y z p a r o m a ( 2 - 3 ? ) t y s i ą c a m i a u t o r ó w , z r e s z t ą w c i ą ż p o z y s k i w a n y c h - u p r o g u 1 9 9 7 r . p o t r z y n a s t u l a t a c h d o k o n a ł i s t o t n y c h p r z e o b r a ż e ń . Z d o t y c h c z a s o w e g o d w u m i e s i ę c z n i k a p r z e s z e d ł n a f o r m u ł ę p i ę c i u z e s z y t ó w r o c z n i e ;

Cytaty

Powiązane dokumenty

The bottom stream is the purified naphta, which is mixed with the high purity (98 vol%) hydrogen recycle.. The top stream is the only waste stream produced by

Z przeprowadzonych badań wynika, że w sadach jabłoniowych na terenie wo- jewództwa lubelskiego występują cztery gatunki grzybów rodzaju Monilinia: M.. Na owocach jabłoni

Ów słowian´ski i chrzes´cijan´ski zarazem Wschód jawił sie˛ w zasie˛gu zainte- resowan´ i kompetentnych wypowiedzi oraz umieje˛tnych działan´ Papiez˙a jako przede

Rękopis, w którym znajduje się liber mortuorum dom inikanów lwowskich, znany jest nauce od lat osiemdziesiątych X IX wieku, kiedy ukazała się edycja dokonana przez

Rewitalizowane tereny najczęściej bowiem przekształcane są na potrzeby innych funkcji, a zatem zwiększa się w dłuższej perspektywie podaż określonych, pożądanych

The test power is tested against generalized goodness-of-fit Kolmogorov-Smirnov, Chi-square and Hellwig tests.. SOME MULTIVARIATE

Być może również dlatego tak duża grupa studentów ED GUMed nie czuje związku ze społecznością akademicką: 18% badanych nie czuje się częścią tej społeczności, 50% czuje

Fragmenty ceramiki naczyniowej wydobyte ze wszystkich obiek­ tów jednoznacznie dają się zakwalifikować do kultury pucharów lejkowatych.. B adania będą