Martyna Krysztopik, Adam
Rudzewicz
Rola zaufania w gospodarce
Ekonomiczne Problemy Usług nr 74, 683-692
2011
ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO
NR 662 EKONOMICZNE PROBLEMY USŁUG NR 74 2011
m a g i s t r a n t M A R T Y N A K R Y S Z T O P I K d r A D A M R U D Z E W I C Z
U n i w e r s y t e t W a r m i ń s k o - M a z u r s k i w O l s z t y n i e
ROLA ZAUFANIA W GOSPODARCE
S t r e s z c z e n i e
Zaufanie to, ogólnie rzecz ujmując, przekonanie i tow arzyszące mu często działanie, że można polegać na danej jednostce, która nie podejmie przeciwko nam żadnych niekorzystnych działań. Problem atyka zaufania poruszana je st w obrębie wielu dyscyplin naukowych, nabierając szczególnego znaczenia we w spółczesnym świecie, pełnym ciągłych, nieoczekiw anych zm ian oraz zmagaj ącym się z narastającą w szechobecną konkurencj ą. Celem artykułu jest ukazanie fundamentalnej roli zaufania w funkcjonow aniu gospodarki. Zaufanie, pomimo że decyduje o rozwoju gospodarczym , rzadko je st ujmowane w m odelach ekonom icznych, a w statystykach gospodarczych w ogóle nie występuje. Tymczasem je st ono tak istotne, że jego brak stanowi najw ażniejszą przyczynę ekonomicznej zapaści zarówno podm iotu, ja k i całej gospodarki. W p r o w a d z e n i e W c i ą g u m i n i o n y c h d z i e s i ę c i o l e c i c a ł k o w i c i e z m i e n i ł y s ię z a s a d y f u n k c j o n o w a n i a ś w i a t o w y c h g o s p o d a r e k . Ż y j e m y o b e c n i e w e r z e i n f o r m a t y z a c j i , g d z i e n a s i l o n e s ą p r o c e s y g l o b a l i z a c j i i k o n k u r e n c j i . W z w i ą z k u z t y m d o s t ę p d o i n f o r m a c j i j e s t ł a t w i e j s z y , p r z e z c o s t a j e m y w o b l i c z u m n o g o ś c i a l t e r n a t y w , a w o t o c z e n i u t w o r z y s ię c o r a z w i ę c e j s i e c i p o w i ą z a ń . T o w s z y s t k o , w ł ą c z n i e z t u r b u l e n t n y m i n i e p e w n y m o t o c z e n i e m , s p r a w i a , ż e z a u f a n i e o d g r y w a b a r d z o w a ż n ą r o l ę w e w s p ó ł c z e s n y m ś w i e c i e . K a ż d a w s p ó ł p r a c a z a w i e r a w s o b i e e l e m e n t z a u f a n i a , a j e g o p o z i o m d e t e r m i n u j e n i e t y l k o r o z w ó j i n d y w i d u a l n y j e d n o s t k i , a l e p r z e d e w s z y s t k i m r o z w ó j s p o ł e c z n y i g o s p o d a r c z y c a ł y c h s p o ł e c z e ń s t w . Z n a c z e n i e z a u f a n i a w z r a s t a s z c z e g ó l n i e n a n i e d o s k o n a ł y m r y n k u , w w a r u n k a c h n i e j a s n o ś c i w y n i k ó w i z a c h o w a ń , k t ó r e n i e m o g ą b y ć w p r o s t m i e r z a l n e l u b o b s e r w o w a n e . C e l e m n i n i e j s z e j p r a c y j e s t p r z e d s t a w i e n i e s t r a t e g i c z n e j r a n g i z a u f a n i a w f u n k c j o n o w a n i u g o s p o d a r k i .
I s t o t a z a u f a n i a P r o b l e m a t y k ą z a u f a n i a w n a u k a c h s p o ł e c z n y c h z a j m o w a ł o s ię w i e l u w y b i t n y c h a u t o r ó w , j a k c h o ć b y T h o m a s H o b b e s , J o h n L o c k e , A d a m S m i t h , G e o r g S i m m e l , F e r d i n a n d T o e n n i e s , E m i l e D u r k h e i m , T a l c o t t P a r s o n s , N i k l a s L u h m a n n , S h m u e l E i s e n s t a d t , J a m e s C o l e m a n , A n t h o n y G i d d e n s , F r a n c i s F u k u y a m a c z y P i o t r S z t o m p k a . Z a u f a n i e m o ż n a r o z u m i e ć i d e f i n i o w a ć w r ó ż n y s p o s ó b . T e r m i n t e n w y k o r z y s t y w a n y j e s t w w i e l u d y s c y p l i n a c h n a u k o w y c h , t a k i c h j a k p s y c h o l o g i a , s o c j o l o g i a , z a r z ą d z a n i e , m a r k e t i n g , z a c h o w a n i a o r g a n i z a c y j n e , p u b l i c r e l a t i o n s c z y s y s t e m y i n f o r m a c y j n e 1. Z a u f a n i e j e s t e m o c j ą , w i a r ą w o k r e ś l o n e d z i a ł a n i e c z y w ł a s n o ś ć o b i e k t u n i m o b d a r z o n e g o . K a ż d e g o d n i a w y k o n u j e m y m n ó s t w o c z y n n o ś c i , o p i e r a j ą c s ię n a s z e r o k o p o j ę t y m z a u f a n i u . Z a u f a n i e j e s t u k i e r u n k o w a n ą r e l a c j ą m i ę d z y d w i e m a j e d n o s t k a m i , z k t ó r y c h j e d n a o k r e ś l a n a j e s t m i a n e m u f a j ą c e g o A ( t r u s t o r ) , a d r u g a p o w i e r n i k i e m B ( t r u s t e e ) . P o w y ż s z a r e l a c j a m o ż e w y s t ę p o w a ć m i ę d z y l u d ź m i , p o d m i o t a m i c z y i n s t y t u c j a m i , p r z y c z y m u f a j ą c y m u s i b y ć „ j e d n o s t k ą m y ś l ą c ą ” , a c h a r a k t e r te j r e l a c j i m o ż e b y ć w z a j e m n y b ą d ź j e d n o s t r o n n y . W z a l e ż n o ś c i o d o b i e k t ó w b ą d ź a d r e s a t ó w , d o k t ó r y c h k i e r o w a n e j e s t z a u f a n i e , m o ż n a w y r ó ż n i ć 1 2: - z a u f a n i e o s o b i s t e : k i e r o w a n e w o b e c k o n k r e t n y c h , z n a j o m y c h o s ó b , - z a u f a n i e p o z y c y j n e : k i e r o w a n e d o o k r e ś l o n y c h r ó l s p o ł e c z n y c h , z a w o d ó w , s t a n o w i s k , u r z ę d ó w , b e z w z g l ę d u n a t o , k t o j e z a j m u j e , - z a u f a n i e k o m e r c y j n e : k i e r o w a n e d o t o w a r ó w , p r o d u k t ó w o k r e ś l o n e j m a r k i , f i r m y p o c h o d z ą c e j z o k r e ś l o n e g o k r a j u , - z a u f a n i e t e c h n o l o g i c z n e : k i e r o w a n e d o r ó ż n y c h s y s t e m ó w t e c h n i c z n y c h ( t e l e k o m u n i k a c y j n y c h , i n f o r m a t y c z n y c h ) , - z a u f a n i e i n s t y t u c j o n a l n e : k i e r o w a n e d o o r g a n i z a c j i z r z e s z a j ą c y c h l i c z n e g r u p y a n o n i m o w y c h u c z e s t n i k ó w ( g i e ł d y , b a n k i ) , - z a u f a n i e s y s t e m o w e : k i e r o w a n e p o d a d r e s e m c a ł e g o s y s t e m u s p o ł e c z n e g o i j e g o u c z e s t n i k ó w . Z a u f a n i e o s o b i s t e , z w a n e in a c z e j m i ę d z y o s o b o w y m l u b i n t e r p e r s o n a l n y m , s k i e r o w a n e j e s t w o b e c k o n k r e t n y c h l u d z i , z k t ó r y m i w c h o d z i s ię w b e z p o ś r e d n i e r e l a c j e . D o te j g r u p y z a l i c z a s ię p r z e d e w s z y s t k i m r o d z i n a , n a s t ę p n i e p r z y j a c i e l e , z n a j o m i , k o l e d z y z p r a c y , p a r t n e r z y w i n t e r e s a c h c z y t e ż s ą s i e d z i . Z a u f a n i e p o z y c y j n e n a t o m i a s t w i ą ż e s ię z t z w . k r e d y t e m z a u f a n i a , n i e t y l e w o d
1 W.M. Grudzewski, I.K. Hejduk, A. Sankowska, M. Wańtuchowicz, Zarządzanie zaufaniem w organizacjach wirtualnych, Diffin, Warszawa 2007, s. 33-35.
Rola zaufania w gospodarce
6 85 n i e s i e n i u d o k o n k r e t n y c h o s ó b , l e c z z a w o d ó w o r a z f u n k c j i s p o ł e c z n y c h . J a k o p r z y k ł a d p o s ł u ż y ć m o ż e z a u f a n i e d o l e k a r z y w o p a r c i u o s k ł a d a n ą p r z e z n i c h p r z y s i ę g ę H i p o k r a t e s a . Z p r z e p r o w a d z o n y c h p r z e z P . S z t o m p k ę b a d a ń n a d t y m t y p e m z a u f a n i a w y n i k a , ż e n a j n i ż s z ą p o z y c j ę w h i e r a r c h i i z a u f a n i a z a j m u j ą p o l i t y c y , n a j w y ż s z e z a ś k o l e j n o : l e k a r z , p r a w n i k , c z ł o w i e k b i z n e s u , p r o f e s o r u n i w e r s y t e c k i i z a w o d o w y ż o ł n i e r z . K o m e r c y j n e z a u f a n i e z w i ą z a n e j e s t p o ś r e d n i o z r e l a c j ą : k l i e n t - i n s t y t u c j a o r a z d o t y c z y z a u f a n i a k i e r o w a n e g o d o p r o d u k t u ( w y r o b u b ą d ź u s ł u g i ) k o n k r e t n e j m a r k i c z y f i r m y . Z a u f a n i e t e c h n o l o g i c z n e n a t o m i a s t k i e r o w a n e j e s t d o r ó ż n e g o r o d z a j u s y s t e m ó w t e c h n i c z n y c h , n i e z b ę d n y c h d o w y k o n y w a n i a c o d z i e n n y c h c z y n n o ś c i . P r z y k ł a d s t a n o w i ą s y s t e m y t e l e k o m u n i k a c y j n e , i n f o r m a t y c z n e . P o ś r e d n i o j e s t t o t a k ż e z a u f a n i e d o k o n s t r u k t o r ó w i o p e r a t o r ó w t a k i c h s y s t e m ó w . Z a u f a n i e i n s t y t u c j o n a l n e s k i e r o w a n e j e s t d o o g ó l n i e o k r e ś l o n e g o t y p u o r g a n i z a c j i , j a k n p . s z p i t a l e , b a n k i , g i e ł d y , w y ż s z e u c z e l n i e it p ., n i e z a ś d o k o n k r e t n e j i n s t y t u c j i . O s t a t n i m o r a z n a j b a r d z i e j t e o r e t y c z n y m z w y ż e j w y m i e n i o n y c h r o d z a j ó w z a u f a n i a j e s t z a u f a n i e s y s t e m o w e , z w a n e r ó w n i e ż e g z y s t e n c j a l n y m , k t ó r e j e s t k i e r o w a n e w s t r o n ę c a ł e g o o k r e ś l o n e g o s y s t e m u s p o ł e c z n e g o , j a k i m j e s t n p . u s tr ó j p a ń s t w a c z y t e ż j e g o g o s p o d a r k a . O b d a r z a n i e i n n y c h o s ó b z a u f a n i e m s k u t k u j e w y s t ę p o w a n i e m w i e l u p o z y t y w n y c h d z i a ł a ń w o b e c t y c h ż e o s ó b . O p r ó c z f u n k c j i z a u f a n i a w y s z c z e g ó l n i o n y c h d l a p a r t n e r ó w r e l a c j i , is t n i e j ą t a k ż e f u n k c j e d l a s z e r s z y c h w s p ó l n o t , j a k i m i s ą n p . g r u p y , s t o w a r z y s z e n i a , o r g a n i z a c j e ( ta b . 1). Tabela 1 Funkcje zaufaniaDla partnerów Dla szerszej wspólnoty
- uw alnia i m obilizuje ludzką podm ioto wość
- w yzw ala kreatywne, innowacyjne działa nia
- zm niejsza niepew ność i ryzyko związane z tymi zachowaniam i
- zw iększa otwartość w stosunku do innych - częściej inicjujem y interakcje i w chodzi
my w trw ałe relacje z ludźmi - interakcje z osobami, które darzymy
zaufaniem , są wolne od obaw i podejrzeń, pozw alają zatem na w iększą spontanicz ność i otwartość
- nie musimy ciągle kontrolować zachowań innych
- podnosi ogólny poziom naszej
mobiliza-- pobudza towarzyskość
- skłania do wspólnego uczestnictwa w różnych stowarzyszeniach
- wzbogaca sieć więzi m iędzyludzkich - zw iększa pole interakcji
- pozwala nawiązywać bliższe kontakty z innymi ludźmi
- sprzyja komunikacji i przezw ycięża syndrom tzw. pluralistycznej ignorancji (rozpowszechnionej niewiedzy na temat poglądów i opinii, jakie wyznaj ą inni) - sprzyja tolerancji, akceptacji dla osób
obcych
- tłum i przejawy międzygrupowej w rogo ści i ksenofobii, cywilizuje spory - w zm acnia więzi między jednostką
cji, aktywizmu i wolności a wspólnotą,
- jeśli nasze zaufanie zostanie odwzajem- - w pływ a na poczucie tożsam ości i wytwa-nione, wówczas można korzystać z do- rza silną solidarność zbiorową, w konse-brodziejstw należnych osobie, której za- kwencji skłaniając ludzi do współpracy
ufaliśmy i wzajemnej pomocy
- w yzw ala optym izm życiow y, poczucie - zm niejsza koszty transakcyjne, zwiększa-sprawstwa, życzliwość, tolerancję, szacu
nek dla innych
j ąc koszty współpracy
Źródło: opracowanie na podstawie P. Sztompka, Zaufanie. F u n d a m e n t sp o łe c ze ń stw a, Wyd. Znak, K raków 2007, s. 305-308.
Analizując funkcje zaufania, można dostrzec ich dobroczynne skutki dla
partnerów relacji, grup społecznych bądź szerszej wspólnoty. Szczególnie cenne
są: trwałe budowanie relacji z otoczeniem, szacunek dla innych, wzbogacona
sieć więzi międzyludzkich, zmniejszenie kosztów transakcyjnych. Należy jed
nak pamiętać, że powyższe funkcje zaistnieją jedynie wówczas, gdy obdarzymy
zaufaniem odpowiednią, godną go osobę. Funkcjonalność i dysfunkcjonalność
zaufania zależy zatem od wiarygodności lub niewiarygodności adresata.
Zaufanie jako zasób strategiczny
Zarządzanie zaufaniem, zwane też zarządzaniem przez zaufanie, to nowe
podejście strategiczne do zarządzania organizacją, jak i jej relacji z bliższym
i dalszym otoczeniem biznesowym. W kontekście rozległego spojrzenia na za
ufanie zarządzanie tym zasobem można rozpatrywać w dwoisty sposób. Po
pierwsze, jako postępowanie prowadzące do zaskarbiania przez jednostkę
A zaufania innych jednostek. Owo zaufanie stanowi wówczas istotne kryterium
sukcesu i przetrwania. Wynika to z nakłaniania danego podmiotu do podjęcia
współpracy z jednostką A. Drugim aspektem jest umiejętność trafnego osądu
wiarygodności innych jednostek. Jest to równie ważne jak proces budowania
własnej autentyczności.
Zaufanie buduje atmosferę, w której ludzie mogą pokazać swoje oblicze,
a także gotowość do czynienia większego wysiłku oraz pogłębienia współpracy.
Niemniej jednak musi być ono autentyczne oraz funkcjonować według pew
nych reguł. Poniższe zasady kreuj ące zaufanie w organizacji są nieodzownym
elementem strategii zarządzania zaufaniem3:
-
Ufanie samemu sobie jest krytycznym czynnikiem w kreowaniu zaufa
nia.
3 W.M. Grudzewski, I.K. H ejduk, A. Sankowska, M. W ańtuchowicz, Z a rzą d za n ie zaufaniem . W ybrane p ro b lem y, „Ekonom ika i O rganizacja Przedsiębiorstw a” 2009, nr 3, s. 12.
Rola zaufania w gospodarce
6 87 - C z e k a n i e , a ż i n n i u d o w o d n i ą s w o j ą w i a r y g o d n o ś ć , j e s t n i e w y s t a r c z a j ą c e . - Z a u f a n i e b u d u j e s ię b a r d z o d ł u g o , a m o ż e b y ć z n i s z c z o n e w j e d n y m m o m e n c i e . - N i e z b u d u j e s z z a u f a n i a , j e ś l i t r a k t u j e s z j e j a k o ś r o d e k d o c e lu . Z a u f a n i e m u s i b y ć a u t e n t y c z n e . - N i e m o ż n a z b u d o w a ć z a u f a n i a b e z r e s p e k t o w a n i a w a r t o ś c i . - Z a u f a n i e j e s t c z ę s t o n i e w i d o c z n e . - Z a u f a n i e w y m a g a z a a n g a ż o w a n i a . - Z a u f a n i e p o l e g a z w y k l e n a o d w z a j e m n i o n y c h r e l a c j a c h . - Z a u f a n i e o t w i e r a m o ż l i w o ś c i , k t ó r e w i n n y c h p r z y p a d k a c h n i e s ą m o ż l iw e . - Z a u f a n i e j e s t z m i e n n e w c z a s i e . - N a l e ż y u n i k a ć s u b s t y t u t ó w z a u f a n i a . - N a l e ż y u n i k a ć g r y w ł a d z y . - N a l e ż y b u d o w a ć k u l t u r ę w y s o k i e g o z a u f a n i a w o r g a n i z a c j i w o p a r c i u m .i n . o w s p ó l n e c e l e i w a r t o ś c i , k u l t u r ę k o n s e n s u s u , a n i e p r z y m u s u . - N a l e ż y u n i k a ć c i ą g ł e g o d ł a w i e n i a k o n f l i k t ó w . - N a l e ż y d b a ć o z g o d n o ś ć , u n i k a ć s t r a t e g i i o s z u s t w a ( z a f a ł s z o w a n i a , u k r y c i a , d w u z n a c z n o ś c i ) w p r o c e s a c h k o m u n i k a c j i . - N a l e ż y r e d u k o w a ć n i e p e w n o ś ć . - N a l e ż y p a m i ę t a ć , ż e z a c h o w a n i a o b s e r w o w a l n e s t a n o w i ą „ w i e r z c h o ł e k g ó r y l o d o w e j ” k o m p e t e n c j i p r a c o w n i k a . - N a l e ż y t r a k t o w a ć l u d z i r ó w n o i s p r a w i e d l i w i e . W o r g a n i z a c j i o p a r te j n a z a u f a n i u z a u f a n i e s t a n o w i p o d s t a w ę w s z e l k i c h d z i a ł a ń . S t o s o w a n i e p o w y ż s z y c h z a s a d b u d o w a n i a z a u f a n i a j e s t w t a k i e j o r g a n i z a c j i w y s o k o r o z w i n i ę t e . P i e r w s z a z a s a d a , o d k t ó r e j n a l e ż y r o z p o c z ą ć p r o c e s b u d o w y z a u f a n i a , m ó w i o t y m , ż e g d y n i e b ę d z i e m y p o t r a f i l i s o b i e z a u f a ć , i n n i l u d z i e p r a w d o p o d o b n i e t e ż t e g o n i e z r o b i ą . S a m o z a u f a n i e j e s t z a t e m k l u c z o w y m c z y n n i k i e m k r e u j ą c y m z a u f a n i e . C z e k a n i e , a ż k t o ś n a m z a u f a , n i e w y s t a r c z y . N a l e ż y w y c i ą g n ą ć r ę k ę d o d r u g i e j o s o b y , g d y ż z a u f a n i e o b l i g u j e d o t e g o , b y u f a ć , a n i e u f n o ś ć r o d z i n i e u f n o ś ć . Z a z w y c z a j p r o c e s b u d o w y z a u f a n i a t r w a d ł u g o , l e c z z a u f a n i e m o ż n a z b u r z y ć w j e d n e j c h w i l i . N a l e ż y z a t e m b y ć b a r d z o o s t r o ż n y m , g d y ż n a w e t j e d n o k r ó t k i e s ł o w o b ą d ź z d a r z e n i e m o ż e p o d k o p a ć ż m u d n i e k r e o w a n e z a u f a n i e . Z a u f a n i e m u s i b y ć w i a r y g o d n e . N a l e ż y w s z c z e g ó l n o ś c i d b a ć o w i e r n o ś ć w y z n a w a n y c h z a s a d o r a z a u t e n t y c z n o ś ć . N a w i ą z u j e d o t e g o k o l e j n a z a s a d a t r a k t u j ą c a o n i e r o z e r w a l n y m z w i ą z k u z a u f a n i a i r e s p e k t o w a n y c h w a r t o ś c i w p r o c e s i e j e g o b u d o w y . W a r t o ś c i s ą j e d n y m z t r z e c h ź r ó d e ł z a u f a n i a o b o k z n a j o m o ś c i i k a l k u l a c j i . Z a u f a n i a c z ę s t o n i e w i d a ć . D o p ó k i n i e z a n i k n i e b ą d ź n i e z o s t a n i e n a r u s z o n e , c z ę s t o n i e u ś w i a d a m i a m y s o b i e j e g o z n a c z e n i a w ż y c i u p r y w a t n y m c z y z a w o d o w y m . K o l e j n a z a s a d a w s k a z u j e n a k o n i e c z n o ś ć g ł ę b o k i e g o o d d a n i a s ię z a u f a n i u . N i e w y s t a r c z y b o w i e m s k ł a d a n i e d e k l a r a c j i b e z p o k r y c i a o r a z m ó w i e n i e p u s t y c h s łó w , a b y z b u d o w a ć z a u f a n i e . O b d a r z a j ą c z a u f a n i e m , p o w i n n i ś m y s p o d z i e w a ć s ię o d w z a j e m n i e n i a , g d y ż z a u f a n i e r o d z i z a u f a n i e . I m w i ę c e j z a u f a n i a o k a z u j e s o b i e d w o j e l u d z i , t y m w i ę k s z a j e s t i c h w z a j e m n a u f n o ś ć . W m i a r ę u p ł y w u c z a s u z a u f a n i e w z r a s t a , l e c z o d w z a j e m n i e n i e g o n i e m u s i w y s t ą p i ć j e d n o c z e ś n i e . Z a u f a n i e w y z w a l a t a k i e a l t e r n a t y w y , k t ó r e w i n n y c h o k o l i c z n o ś c i a c h n i e m o g ł y b y z a i s t n i e ć . O z n a c z a to , ż e w r a z z p o c z u c i e m p r z e w i d y w a l n o ś c i o r a z w s p a r c i a z a u f a n i e t w o r z y a t m o s f e r ę , k t ó r a z a c h ę c a l u d z i d o i n i c j o w a n i a r o z m a i t y c h d z i a ł a ń i p o z y t y w n e j p o s t a w y w o b e c p r o b l e m ó w c z y z a d a ń . D z i e s i ą t a z a s a d a b u d u j ą c a z a u f a n i e m ó w i o ty m , ż e z m i e n i a s ię o n o w c z a s i e . Z a l e ż n o ś ć z a s o b u z a u f a n i a o d c z a s u j e s t n a s t ę p u j ą c a : w r a z z u p ł y w e m c z a s u w a r t o ś ć n i e m a t e r i a l n e g o z a s o b u , j a k i m j e s t z a u f a n i e , w z r a s t a . W s p ó l n e c e l e i w a r t o ś c i s ą n i e o d z o w n e , g d y c h c e m y w y t w o r z y ć k u l t u r ę w y s o k i e g o z a u f a n i a . J e d n a k o w e w a r t o ś c i s ą n i e r z a d k o f u n d a m e n t e m t w o r z e n i a t r w a ł e j r e la c ji . P o p r z e z p o k r e w n e c e l e o r a z w a r t o ś c i o w i e l e ła t w i e j j e s t w y p r a c o w a ć p o r o z u m i e n i e . Z b ę d n e s t a j ą s ię w ó w c z a s p r a k t y k i m o g ą c e n a r u s z y ć b ą d ź z n i s z c z y ć z a u f a n i e , tj.: p r e s j a , p r z y m u s , t w a r d e n e g o c j a c j e c z y t e ż w y r z e c z e n i a . N i e u s t a n n e t ł u m i e n i e k o n f l i k t ó w j e s t t a k ż e d z i a ł a n i e m n i e p o ż ą d a n y m . K o n f l i k t m a p r z e w a ż n i e c h a r a k t e r d e s t r u k c y j n y i p r o w a d z i ć m o ż e d o n e g a t y w n y c h z a c h o w a ń b ą d ź e m o c j i n i w e l u j ą c y c h z a u f a n i e , t a k i c h j a k w r o g o ś ć , n i e c h ę ć , f r u s t r a c j a , g n i e w . R o z w i ą z a n i a b u d u j ą c e w y j a ś n i a j ą k o n f l i k t , a u c z e s t n i c y k o n f r o n t a c j i p o z o s t a j ą w d o b r y c h s t o s u n k a c h . Z a u f a n i e w ó w c z a s u t r z y m u j e s ię n a n i e z m i e n i o n y m p o z i o m i e , m o ż e n a w e t w z r o s n ą ć . M a j ą c n a u w a d z e t r o s k ę o j e d n o m y ś l n o ś ć i h a r m o n i ę w p r o c e s i e k o m u n i k a c j i , n a l e ż y w y s t r z e g a ć s ię s z e r o k o p o j ę t e g o o s z u s t w a . Z a f a ł s z o w a n i e , d w u z n a c z n o ś ć b ą d ź u k r y c i e s t a n o w i ą p r z y k ł a d n i e u c z c i w y c h p r a k t y k s t o s o w a n y c h w k o m u n i k a c j i . S ą t o b a r i e r y t w o r z ą c e n i e s p r a w n ą k o m u n i k a c j ę , k t ó r a z k o l e i c z ę s t o s ta je s ię ź r ó d ł e m k o n f l i k t ó w . N i e u c z c i w e s y g n a ł y z a k ł ó c a j ą r ó w n i e ż u f n o ś ć a d r e s a t a k o m u n i k a t u . R e d u k c j a n i e p e w n o ś c i to k o l e j n y w a ż n y p u n k t w p r o c e s i e k r e a c j i z a u f a n i a . C z ł o w i e k o d c z u w a n a t u r a l n ą p o t r z e b ę u m n i e j s z a n i a t e g o , c z e g o n i e j e s t p e w i e n . N i e p e w n o ś ć z m n i e j s z a p o c z u c i e b e z p i e c z e ń s t w a , a w k o n s e k w e n c j i r ó w n i e ż z a u f a n i e . O g r a n i c z e n i e n i e p e w n o ś c i j e s t m o ż l i w e m .i n . p o p r z e z z d o b y w a n i e i n f o r m a c j i ,
Rola zaufania w gospodarce
6 8 9 u c z e n i e s ię , p o s z u k i w a n i e w s p ó l n y c h c e c h i w a r t o ś c i , j a k r ó w n i e ż p r z e w i d y w a n i e p r z y s z ł y c h i n t e r a k c j i 4. N a s t ę p n a z a s a d a m ó w i o t y m , ż e k o m p e t e n c j e p r a c o w n i k a m o ż n a o k r e ś l i ć , z b a d a ć , a n a w e t z m i e r z y ć j e d y n i e p o p r z e z o b s e r w o w a n i e j e g o z a c h o w a n i a . O s ą d u d o k o n a ć m o g ą p r z e ł o ż e n i , n i e z a l e ż n i k o n s u l t a n c i , k l i e n c i , a n a w e t s a m a z a i n t e r e s o w a n a j e d n o s t k a . O s t a t n i ą r e g u ł ą u j ę t ą w p r o c e s i e b u d o w y z a u f a n i a j e s t d e w i z a o r ó w n y m i s p r a w i e d l i w y m t r a k t o w a n i u lu d z i . A b y t e g o d o k o n a ć , w a r t o p o s ł u ż y ć s ię j a s n y m i k r y t e r i a m i p o d z i a ł u o b o w i ą z k ó w o r a z o c e n y p r a c o w n i k ó w , g d y ż p o w i n n y o n e u m o ż l i w i ć s p r a w i e d l i w y o s ą d . W ś r ó d w s p o m n i a n y c h m i e r n i k ó w z n a j d u j ą s ię m .i n . p o s i a d a n e k w a l i f i k a c j e , s p o s ó b z a c h o w a n i a w s t o s u n k u d o p r z e ł o ż o n y c h i w s p ó ł p r a c o w n i k ó w , w y k o n y w a n i e p o l e c e ń z w i e r z c h n i k ó w o r a z s p o s ó b i s t o p i e ń r e a l i z a c j i p o w i e r z o n y c h z a d a ń s ł u ż b o w y c h . W p ł y w z a u f a n i a n a w z r o s t g o s p o d a r c z y k r a j u Z a u f a n i e , b ę d ą c e p o d s t a w o w y m s k ł a d n i k i e m k a p i t a ł u s p o ł e c z n e g o , w y w i e r a z n a c z n y w p ł y w n a o g ó ł f u n k c j o n o w a n i a g o s p o d a r k i k a ż d e g o k r a j u . F . F u k u y a m a b a d a j ą c o w ą z a l e ż n o ś ć n a p o d s t a w i e a n a l i z y z a c h o w a ń s p o ł e c z n y c h o r a z k o n d y c j i g o s p o d a r c z e j w i e l u k r a j ó w , w y r ó ż n i ł t z w . s p o ł e c z e ń s t w a w y s o k i e g o o r a z n i s k i e g o z a u f a n i a , u d o w a d n i a j ą c t y m s a m y m , ż e z a u f a n i e p o s i a d a i s t o t n ą o r a z w y m i e r n ą w a r t o ś ć e k o n o m i c z n ą 5. W s p o ł e c z e ń s t w a c h w y s o k i e g o z a u f a n i a w y t w a r z a s ię , a n a s t ę p n i e w r a z z u p ł y w a j ą c y m c z a s e m u m a c n i a k u l t u r a z a u f a n i a , c z y l i „ r o z p o w s z e c h n i o n e w z b i o r o w o ś c i r e g u ł y n o r m a t y w n e w y m a g a j ą c e u f n o ś c i i w i a r y g o d n o ś c i , e g z e k w o w a n e p r z e z s a n k c j e s p o ł e c z n e ” . O z n a c z a to , ż e l u d z i e s ą p o d n a c i s k i e m s p o ł e c z n y m , a b y b y l i w i a r y g o d n i w z g l ę d e m i n n y c h , a t a k ż e o b d a r z a l i z a u f a n i e m p o z o s t a ł e o s o b y . W ś r o d o w i s k u s p o ł e c z e ń s t w n i s k i e g o z a u f a n i a z a c h o d z i z u p e ł n i e o d w r o t n a z a l e ż n o ś ć . D o m i n u j e t a m k u l t u r a c y n i z m u , a n a w e t z j a w i s k o r a c j o n a l i z o w a n i a n i e u f n o ś c i i p o d e j r z l i w o ś c i , a l u d z i e s ą p o d s p o ł e c z n ą p r e s j ą , a b y n i k o m u n i e u f a ć i n i e b y ć w i a r y g o d n y m w o b e c i n n y c h , g d y ż p o z o s t a l i t y l k o c z e k a j ą n a s p o s o b n o ś ć , b y i c h o s z u k a ć . T e g o r o d z a j u s a m o n a p ę d z a j ą c y s ię p r o c e s d o p r o w a d z a d o d e s t r u k c j i s p o ł e c z e ń s t w a 6. F . F u k u y a m a w y k a z a ł , ż e r e g u ł y z a u f a n i a o r a z w i a r y g o d n o ś c i n a t r w a ł e z a k o t w i c z y ł y s ię w k u l t u r z e w y s o k o r o z w i n i ę t y c h k r a j ó w , t a k i c h j a k J a p o n i a , S z w e c j a , D a n i a , N o r w e g i a c z y N i e m c y , p r z e j a w i a j ą c s ię w c a ł y m s p o ł e c z n y m4 E. Griffin, Podstawy komunikacji społecznej, GWP, Gdańsk 2003, s. 164.
5 F. Fukuyama, Zaufanie: kapitał społeczny a droga do dobrobytu. Wyd. Naukowe PWN, War- szawa-Wrocław 1997, s. 149-266.
ż y c i u 7. W ś r ó d s p o ł e c z e ń s t w n i s k i e g o z a u f a n i a w y m i e n i ł k r a j e s ł a b o r o z w i n i ę t e , j a k N i g e r i a i k i l k a i n n y c h p a ń s t w a f r y k a ń s k i c h , p o n a d t o B r a z y l i ę i K o l u m b i ę . W p e w n y m s t o p n i u s p o ł e c z e ń s t w e m o n i s k i m z a u f a n i u j e s t t a k ż e R o s j a w r a z z i n n y m i p o s t k o m u n i s t y c z n y m i k r a j a m i , w g r o n i e k t ó r y c h z n a j d u j e s ię n i e s t e t y P o l s k a 8. S i l n y w p ł y w k a p i t a ł u s p o ł e c z n e g o n a j a k o ś ć d e m o k r a t y z a c j i o r a z r o z w o j u g o s p o d a r c z e g o w y k a z a ł w s w o i c h r o z w a ż a n i a c h r ó w n i e ż R . P u t n a m 9. P r o w a d z i ł o n b a d a n i a n a t e m a t p o s t ę p u s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z e g o w ł o s k i c h r e g i o n ó w , d o w o d z ą c o d m i e n n o ś c i w r o z w o j u p o ł u d n i o w y c h o b s z a r ó w w s t o s u n k u d o p ó ł n o c n y c h . S c h a r a k t e r y z o w a ł d w a r o d z a j e s i e c i i n f o r m a c j i i w y m i a n , p r z e p ł y w a j ą c y c h m i ę d z y l u d ź m i o r a z m a j ą c y c h c h a r a k t e r f o r m a l n y b ą d ź n i e f o r m a l n y - p i o n o w e i p o z i o m e . P o z i o m e s i e c i ł ą c z ą o s o b y o z b l i ż o n e j p o z y c j i i w ł a d z y . D r u g i r o d z a j s k u p i a n i e r ó w n e s o b i e j e d n o s t k i w a s y m e t r y c z n y c h z a l e ż n o ś c i a c h p o d l e g ł o ś c i i h i e r a r c h i i . T e g o t y p u p o w i ą z a n i a p r z e w a ż a j ą c e w p o ł u d n i o w y c h r e g i o n a c h W ł o c h , n p . w K a l a b r i i l u b n a S y c y l i i , n i e b y ł y w s t a n i e p o d t r z y m a ć w s p ó ł p r a c y i z a u f a n i a s p o ł e c z n e g o . O b n i ż y ł y d r a s t y c z n i e s p o ł e c z n ą a k t y w n o ś ć , d o p r o w a d z a j ą c d o k o n c e n t r a c j i w ł a d z y , a t a k ż e p r z y c z y n i a j ą c s ię d o p o w s t a w a n i a s p o ł e c z n y c h n i e r ó w n o ś c i . W p ó ł n o c n y c h o b s z a r a c h t e g o k r a j u , j a k n p . T o s k a n i a c z y E m i l i a - R o m a n i a d o m i n u j ą s i e c i p o z i o m e . I s t n i e j e t a m w y s o k i p o z i o m z a u f a n i a s p o ł e c z n e g o , w y r a ż a j ą c y s ię m .i n . o b e c n o ś c i ą s p o ł e c z e ń s t w a o b y w a t e l s k i e g o o r a z a k t y w n i e d z i a ła j ą c y c h o r g a n i z a c j i p u b l i c z n y c h i p r a w n y c h . P a r t n e r s t w o p u b l i c z n o p r a w n e p r z y n i o s ł o k o r z y ś ć w p o s t a c i z n a c z n e g o w z r o s t u k o n k u r e n c y j n o ś c i t y c h ż e r e g i o n ó w . Z a u f a n i e p o s t r z e g a s ię p r z e z p r y z m a t w i e l u k o r z y ś c i o d n o s z o n y c h w r ó ż n y c h o b s z a r a c h f u n k c j o n o w a n i a g o s p o d a r k i 10: - r e d u k u j e k o s z t y t r a n s a k c y j n e , - w p ł y w a n a k o o r d y n a c j ę o r g a n i z a c j i , - m o t y w u j e d o p o d j ę c i a d e c y z j i , - u r u c h a m i a p r o c e s t w ó r c z e g o m y ś l e n i a , - z a c h ę c a d o u c z e s t n i c t w a w t r a n s a k c j a c h , - p r o m u j e w y m i a n ę w i e d z y i i n f o r m a c j i , - p o d t r z y m u j e i s t n i e n i e r y n k ó w ,
7 F. Fukuyama, Zaufanie: kapitał..., s. 149-266. 8 P. Sztompka, Zaufanie. Fundament.., s. 271.
9 R. Putnam, Demokracja w działaniu: tradycje obywatelskie we współczesnych Włoszech, Wyd. Znak, Kraków 1995, s. 251-289.
10 W.M. Grudzewski, I.K. Hejduk, A. Sankowska, M. Wańtuchowicz, Zarządzanie zaufaniem w organizacjach wirtualnych, Wyd. Difin, Warszawa 2007, s. 31.
Rola zaufania w gospodarce
691- zwiększa zdolność firmy (jako zespołu) do przetrwania kryzysowej sy
tuacji,
- jest kluczowym czynnikiem przy budowaniu spójności społecznej i sie
ci współpracy,
- buduje kulturę obywatelską i demokrację,
- wspomaga inne koncepcje zarządzania,
- polepsza konkurencyjność i efektywność organizacji,
- podnosi stopień satysfakcji klienta oraz zwiększa jego lojalność,
- poprawia poziom elastyczności organizacji.
Bezpośredni związek zaufania z wynikiem ekonomicznym ukazuje model
opracowany przez P.J. Zaka i S. Knacka11. W oparciu o teoretyczny model rów
nowagi ogólnej autorzy sformułowali następujące hipotezy1
1
12:
1. Wzrost zaufania prowadzi do zwiększenia wzrostu gospodarczego oraz
inwestycji.
2. Homogeniczne społeczeństwa odznaczają się wyższym stopniem zaufania,
co przekłada się w konsekwencji na wyższe inwestycje i wzrost.
3. Sprawiedliwa dystrybucja dochodów poprawia poziom zaufania, co z kolei
prowadzi do zwiększenia inwestycji i wzrostu.
4. Dyskryminacja obniża wskaźnik zaufania, redukując przy tym poziom in
westycji i w konsekwencji wzrost gospodarczy.
5. Występuje zjawisko błędnego koła (pułapki) małego zaufania i ubóstwa
oznaczające, że ubogie społeczeństwa charakteryzują się niskim poziomem
zaufania, co z kolei prowadzi do spowolnienia wzrostu gospodarczego,
a także przeszkadza w wydobyciu się z ubóstwa.
Według F. Fukuyamy zaufanie kreuje kapitał społeczny, a od wartości kapi
tału społecznego zależy wynik ekonomiczny danego państwa13. Można więc
śmiało powiedzieć, że bogactwo danego państwa zależy od poziomu zaufania
wśród jego obywateli. „Dobrobyt danego kraju i jego zdolności do rywalizacji
są uwarunkowane jedną dominującą cechą kulturową - poziomem zaufania
w danym społeczeństwie”. Co więcej S. Knack i P. Keefer
1 4w roku 1997 do
wiedli, na podstawie przedstawionej wyżej przez F. Fukuyamę teorii, że rze
11 P.J. Zak, S. Knack, Trust and Growth, „The Economic Journal” 2001, Vol. 111, No. 470, s. 306-309.
12 J. Sztaudynger, Wzrost gospodarczy a kapitał społeczny, prywatyzacja i inflacja, Wyd. Nau kowe PWN, Warszawa 2005, s. 72-74.
13 F. Fukuyama, Zaufanie: kapitał..., s. 17.
14 S. Knack, P. Keefer, Does Social Capital Have an Economic Payoff? A Cross-Country In vestigation, „The Quarterly Journal of Economics” 1997, MIT Press, Vol. 112(4), s. 1251-1288.
c z y w i ś c i e i s t n i e j e s i l n a k o r e l a c j a m i ę d z y w z r o s t e m e k o n o m i c z n y m p a ń s t w a a p o z i o m e m z a u f a n i a w d a n y m s p o ł e c z e ń s t w i e . W z i ę l i o n i p o d u w a g ę z a u f a n i e o g ó l n e , c z y l i z a u f a n i e d o c a ł k o w i c i e n i e z n a j o m y c h o s ó b , z k t ó r y m i n i e m i e l i ś m y w c z e ś n i e j ż a d n e g o k o n t a k t u i n i e p o d e j m o w a l i ś m y ż a d n e j w s p ó ł p r a c y . P y t a n i e , j a k i e z o s t a ł o z a d a n e w 3 2 k r a j a c h , b r z m i a ł o : „ C z y o g ó l n i e m ó w i ą c m o ż e s z p o w i e d z i e ć , ż e m o ż n a u f a ć w i ę k s z o ś c i l u d z i l u b ż e n i e m u s i s z b y ć b a r d z o o s t r o ż n y w i n t e r a k c j a c h z i n n y m i ? ” 15. 3 2 % a n k i e t o w a n y c h o d p o w i e d z i a ł o , ż e „ w i ę k s z o ś c i l u d z i m o ż n a u f a ć ” . N a j n i ż s z y w y n i k o d n o t o w a n o d l a P e r u - 5 ,5 % , z a ś n a j w y ż s z y d l a N o r w e g i i - 6 2 ,5 % . R ó ż n i c a m i ę d z y p o z i o m e m o g ó l n e g o z a u f a n i a d o t y c z ą c a t y c h d w ó c h k r a j ó w j e s t n i e m a l t a k d u ż a j a k r ó ż n i c a m i ę d z y r o z w o j e m i s y t u a c j ą g o s p o d a r c z ą o b u p a ń s t w . P o d s u m o w a n i e A n a l i z a r o l i z a u f a n i a w o g ó l n y m f u n k c j o n o w a n i u g o s p o d a r k i u j a w n i ł a j e g o f u n d a m e n t a l n ą w a r t o ś ć . D e c y z j e w z a k r e s i e z a u f a n i a m a j ą d e c y d u j ą c y w p ł y w n a ż y c i e s p o ł e c z e ń s t w a w e w s z e l k i c h j e g o p r z e j a w a c h i n a w i e l u p ł a s z c z y z n a c h . D o n a j w a ż n i e j s z y c h k o r z y ś c i o d n i e s i o n y c h z a s p r a w ą z a u f a n i a n a l e ż ą : b u d o w a k u l t u r y o b y w a t e l s k i e j i d e m o k r a c j i , r e d u k c j a k o s z ó w t r a n s a k c y j n y c h , p r o m o c j a w i e d z y i i n f o r m a c j i , p o d t r z y m y w a n i e i s t n i e n i a r y n k ó w c z y p o p r a w a k o n k u r e n c y j n o ś c i i e f e k t y w n o ś c i o r g a n i z a c j i . R . P u t n a m i F F . F u k u y a m a d o w i e d l i w s w o i c h p r a c a c h , ż e k r a j e , w k t ó r y c h s p o ł e c z e ń s t w a o d z n a c z a j ą s ię o b e c n o ś c i ą k u l t u r y z a u f a n i a n a w y s o k i m p o z i o m i e , c e c h u j e n a o g ó ł w y ż s z y w z r o s t i r o z w ó j g o s p o d a r c z y n i ż w p r z y p a d k u p a ń s t w o d z n a c z a j ą c y c h s ię k u l t u r ą s p o ł e c z n e j n i e u f n o ś c i . T H E R O L E O F C O N F I D E N C E I N T H E E C O N O M Y S u m m a r y
Confidence is generally the conviction and often the accompanying action that you can rely on the unit, which shall not take against us any adverse action. The issue of trust is moved across multiple scientific disciplines, took on special significance in the modern world, full of conti nuous, unexpected changes and struggling with the ever growing competition. This paper aims to show the fundamental role of confidence in the economy. Trust, despite the fact that it determines the economic development, is rarely included in economic models and in economic statistics it does not even exist. Meanwhile, it is so important that its absence is the main cause of economic collapse, of both a single entity and the entire economy.
15 W.M. Grudzewski, I.K. Hejduk, A. Sankowska, M. Wańtuchowicz, Zarządzanie zaufa niem... , s. 29.
