A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S ______________________ FOLIA OEOOSOHICA 100. 1990____________________
J a d w i g a F l o r e s a k - S y u a Z e e *
ZATRUDNIENIE KOBIET
W GOSPODARCE USPOŁECZNIONEJ WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO
W LATACH 19 75-19 86 UWAGI WSTĘPSE W i e l e c z y n n i k ó w s p o w o d o w a ł o , ż e w s p ó ł c z y n n i k i a k t y w n o ś c i zaw o d o w ej k o o i e t p o l s k i c h s ą b a r d z o w y s o k i e , w n i e k t ó r y c h q r u - , p a c h w i e k u p r z e k r o c z y ł y o n e 80%. w o d n i e s i e n i u do lu d n o ś c i r o l n i c z e j s ą j e s z c z e w y ż s z e . R o s n ą c a a k t y w i z a c j a zawodowa j e s t s z c z e g ó l n i e w yraźnym p r z e j a w e m d o k o n u j ą c e j s i ę z m ia n y p o z y c j i s p o ł e c z n e j k o b i e t . M a ją o n e c o r a z w y ż s z e k w a l i f i k a c j e , a p r a c a w domu dawno p r z e s t a ł a b y ć j e d y n ą dom eną i c h d z i a ł a l n o ś c i , Z r e g u ł y ł ą c z ą o b o w i ą z k i domowe z p r a c ą p o z a domem, w ż y c i u k o b i e t y w s p ó ł c z e s n e j p r a c a t a n i e s t a n o w i p r z e j ś c i o w e g o e p i z o d u , l e c z ma c o r a z b a r d z i e j s t a ł y c h a r a k t e r . Wysoka a k t y w n o ś ć zawodowa k o b i e t , z w ł a s z c z a m a t e k , z n a c z n i e w y p r z e d z i ł a n i e z b ę d n y w t y c h w a r u n k a c h r o z w ó j i n f r a s t r u k t u r y i u n o w o c z e ś n i e n i e g o s p o d a r s t w a domowego, a t a k ż e p r z e k s z t a ł c e n i e r o d z i n y w z e s p ó ł p a r t n e r s k i ' . W c ią ż b a r d z o p r a c o c h ł o n n e s ą o b o w i ą z k i domowe w y p e ł n i a n e p r z e d e w s z y s t k i m p r z e z k o b i e t y . N a d a l a k t u a l n e s ą s p o ł e c z n o e k o n o m i c z n e s k u t k i w y s o
-* Dr, adiunkt w Katedrze Planowanie i P o lity k i Ekonomicznej UŁ.
Por. A. R a j k i e w i c z , 25 l a t p o l i t y k i sp o łeczn ej w PRL, Goepodarka Planowa* 1969, n r 7j D. G r a n i e w a k a , Żłobki i przed s zk o la w PRL, Warszawa 1971, e . 31-32; Z. M о г e с к a , Społeczne д- Spekty gospodarowania. Warszawa 1981, s . 212.
[ 2 3 ]
Ml
rS
k l e j a k t y w n o ś c i zaw odow ej k o b i e t i f e m i n i z a c j l z a t r u d n i e n i a w n i e k t ó r y c h d z i a ł a c h g o s p o d a r k i n a r o d o w e j i z a w o d a c h . P r o b le m y t e s z c z e g ó l n i e o s t r o w i d o c z n e s ą w d u ż y c h s k u p i s k a c h p r a c u j ą c y c h zawodowo k o b i e t , do k t ó r y c h n a l e ż y w o je w ó d z tw o ł ó d z k i e . WysoKi p o z i o m a k t y w n o á c l zaw odow ej k o b i e t ma n a ty m t e r e n i e h i s t o r y c z n e u w a r u n k o w a n i a . Z l o k a l i z o w a n i e t u t a j p r z e m y s ł u w ł ó - K i e n n i c z e g o s t w o r z y ł o w a r u n k i s p r z y j a j ą c e z a t r u d n i a n i u k o b i e t j u ż w p o ł o w i e XIX s t u l e c i a i s p o w o d o w a ło z n a c z n i e w y ż s z ą od p r z e c i ę t n e j w k r a j u i c h a k t y w n o ś ć zawodową. W z w i ą z k u ze z m ia n a m i w p o d z i a l e a d m i n i s t r a c y j n y m k r a j u w 197э r . u t w o r z o n o w o je w ó d z tw o ł ó d z k i e w nowych g r a n i c a c h . J e s t t o n a j m n i e j s z e , p o d w zg lęd o m z a jm o w a n e g o o b s z a r u , w o je w ó d z tw o » w K r a j u , c h a r a k t e r y z u j ą c e s i ę n a j w i ę k s z y m w s k a ź n i k i e m u r b a n i -t z a c j i . Aż 9 1 , 4 i l u d n o á c i m i e s z k a w m i a s t a c h . Z n a c z n i e w y ż s z y j e s t r ó w n i e ż , w p o r ó w n a n i u z w ojew ództw em w g r a n i c a c h s p r z e d r o k u 1 9 7 5 , u d z i a ł k o b i e t w z a t r u d n i e n i u . Э i l e w 1970 r . u - d z i a ł t e n w y n o s i ł w w o j . ł ó d z k i m 4 1 ,4 % , a w Ł o d z i 4 8 , 9 » , t o w 1975 r . w nowym w o j e w ó d z t w i e w z r ó s ł do 49 ,6 % . W pewnym s t o p n i u j e s t t o z w i ą z a n e z p r o c e s e m f e m i n i z a c j l z a t r u d n i e n i a w o g ó l e , a l e w y n i k a g ł ó w n i e z o g r a n i c z e n i a o b s z a r u w o je w ó d z tw a d o Ł o d z i 1 n a j b l i ż s z y c h t e r e n ó w , w w i ę k s z o ś c i m i e j s k i c h . Ko b i e t y s t a n o w i ł y t u t a j p o ł o w ę , a w n i e k t ó r y c h l a t a c h n a w e t n i e c o w i ę c e j z a t r u d n i o n y c h w g o s p o d a r c e u s p o ł e c z n i o n e j . W z w i ą z k u z tym Łódź i w o je w ó d z tw o ł ó d z k i e j u ż od daw na b y ł y i n t e r e s u j ą c y m ' o b s z a r e m badawczym d l a t y c h , k t ó r z y z a j m o w a l i s i ę p r o b l e m a m i p r a c y z aw odow ej k o b i e t . Tak j e s t w d a l s z y m c i ą g u .
CZYNNIKI AKTYWIZACJI ZAWODOWEJ KOBIET
W z r o s t a k t y w n o ś c i zaw o d o w ej w o k r e s i e pow ojennym d o t y c z y w s z y s t k i c h k o b i e t w w i e k u p r o d u k c y j n y m . N a j w i ę k s z y b y ł j e d n a k w g r u p i e o s ó b m a j ą c y c h 3 0 - 3 4 l a t a . W o k r e s i e s z c z e g ó l n i e s i l n e g o n a s i l e n i a p r o c e s u a k t y w i z a c j i zaw odow ej k o b i e t , w l a t a c h 1 9 6 0 - 1 * 7 4 , w s p ó ł c z y n n i k a k t y w n o ś c i zaw odow ej w t e j g r u p i e w z r ó s ł o 29 p u n k t ó w . O z n a c z a t o , ż e w 1960 r . p r a c o w a ł o
49» k o b i e t z t e j g r u p y w i e k u , a w r o k u 1974 a ż 78%2 . W wo j e w ó d z t w i e ł ó d z k i m w s p ó ł c z y n n i k a k t y w n o ś c i zaw odow ej k o b i e t , o b l i c z o n y j a k o s t o s u n e k l i c z b y k o b i e t p r a c u j ą c y c h w w i e k u 1 8 - 5 9 l a t do o g ó l n e j l i c z b y k o b i e t w tym w i e k u , w y n o s i ł w r o ku 1984 7 6 % (p rz y p r z e c i ę t n y m w k r a j u 7 1 ,9 % ). J n k i e p r z y c z y n y s p r a w i ł y , że a k t y w n o ś ć zawodowa k o b i e t o - s i ą g ń ę ł a t a k w y s o k i p o z io m ? Z ł o ż y ł o s i ę n a t o d z i a ł a n i e w i e l u c z y n n i k ó w . W l i t e r a t u r z e p r z e d m i o t u w y o d r ę b n i a s i ę z r e g u ł y d w ie i c h g r u p y . J e d n ą 3 t a n o w i ą c z y n n i k i o b i e k t y w n e , a w i ę c n i e z a l e ż n e o d d e c y z j i k o b i e t . Druga g r u p a t o c z y n n i k i s u b i e k t y w n e , i n a c z e j irotywy p o d e j m o w a n i a p r a c y zaw o d o w ej p r z e z k o b i e t y . Wśród n a j w a ż n i e j s z y c h c z y n n i k ó w o b i e k t y w n y c h w y m i e n i a n e s ą J s - s z y b k i e tem po r o z w o j u g o s p o d a r c z e g o , z w ł a s z c z a p r z e m y s ł u , - w y c z e r p y w a n i e s i ę m ę s k i c h z a s o b ó w s i ł y r o b o c z e j , s z c z e g ó l n i e w w i e l k i c h a g l o m e r a c j a c n m i e j s k i c h , - w z r o s t p o z io m u zawodowych k w a l i f i k a c j i k o b i e t , - r o z w ó j u r z ą d z e ń s o c j a l n y c h i u s t a w o d a w s t w a s o c j a l n e g o , - p r z e m i a n y w s t r u k t u r z e d e m o g r a f i c z n e j l u d n o á c l , - s t r u k t u r a g o s p o d a r k i n a r o d o w e j w e d ł u g d z i a ł ó w i g a ł ę z i , - p r z e p ł y w l u d n o ś c i z e w s i do m i a s t , - m e c h a n i z a c j a p r a c w g o s p o d a r s t w i e domowym. W s z y s t k i e z w y m i e n i o n y c h c z y n n i k ó w m i a ł y wpływ n a a k t y w i z a c j ę zawodową k o b i e t w w o j e w ó d z t w i e ł ó d z k i m . R óżna b y ł a j e d n a k s i ł a i c h o d d z i a ł y w a n i a . S z c z e g ó l n e z n a c z e n i e w ł ó d z k i c h w a r u n k a c h m i a ł y t r z y c z y n n i k i ^ * » - s t r u k t u r a g o s p o d a r k i n a r o d o w e j w e d ł u g d z i a ł ó w i g a ł ę z i
Por. B. N o w a k o w s k a , W. O b r a n i a k , Aktywność za wodowa ludności w P o lsce, "Acta U n i v e r s i t a t i s Lodziensis" 1987, F o lia
oeconoaica 66. >
3
Por. Z . О а с h , Praca zawodowa k o b ie t w Polsce w la ta c h 1950- -1972 i j e j aspekty ekonomiczno-społeczne, Warszawa 1976, s . 70-71 j A. K u r / , y n o w a k i , Aktywizacja zawodowa kobiet, zamężnych w Polsce Ludowej, Geneza - czynniki rozwoju - perspektywy, Warszawa 1979, s . 57.
4
Por. J . F l o r c z a k-B y w a 1 e c , Czynniki ak tyw izacji za wodowej k o b i e t , [ w : J Praca zawodowa a życie rodzinne k o b i e t , "Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego" 19 79, s e r . I I I , n r 44.
k o r z y s t a j ą c y c h g ł ó w n i e b ą d ź z p r a c y m ę ż c z y z n , b ą d ź z p r a c y k o b i e t , - s y t u a c j a m a t e r i a l n a r o d z i n y , - w z r o s t k w a l i f i k a c j i k o b i e t . B a r d z o w y s o k i p o z io m a k t y w n o ś c i zaw odow ej k o b i e t w w o j e w ó d z t w i e ł ó d z k i m w i ą ż e s i ę . p r z e d e w s z y s t k i m , j a k j u ż wspom n i a n o , ze s t r u k t u r ą g o s p o d a r k i n a tym o b s z a r z e . D e c y d u j ą c e z n a c z e n i e ma p r z e w a g a p r z e m y s ł u w ł ó k i e n n i c z e g o , w k t ó r y m p r a c a k o b i e t j e s t t r a d y c j ą ? s t a n o w i ą o n e t u t a j w i ę k s z o ś ć z a t r u d n i o n y c h . W n i e k t ó r y c h g a ł ę z i a c h p r z e m y s ł u p r z e w a g a k o b i e t w z a t r u d n i e n i u j e s t z n a c z n a 5 . Można z c a ł ą p e w n o ś c i ą s t w i e r d z i ć , że s t r u k t u r a g o s p o d a r c z a j u ż dawno z a d e c y d o w a ł a o w y s o k i e j a k t y w n o ś c i ’ zaw odow ej k o b i e t w Ł o d z i i n a o b s z a r a c h p r z y l e g ł y c h . Z n a m ie n n e j e s t , i ż owa s t r u k t u r a w b a r d z o ś c i s ł y в п о - s ó b w i ą ż e s i ę z d r u g i m c z y n n i k i e m - s y t u a c j ą m a t e r i a l n ą r o d z i n y . D z i a ł y g o s p o d a r k i n a r o d o w e j , g a ł ę z i e p r z e m y s ł u o r a z z a w o d y , w k t ó r y c h d o m i n u j ą k o b i e t y s ą z r e g u ł y g o r z e j o p ł a c a n e . U d z i a ł k o b i e t w z a t r u d n i e n i u u w a ż a n y j e s t z a j e d e n z c z y n n i k ó w k s z t a ł t u j ą c y c h p r o p o r c j e p ł a c 6 . W w a r u n k a c h ł ó d z k i c h w i d o c z n e j e s t t o b a r d z o w y r a ź n i e . K o l e j n o ś ć d z i a ł ó w g o s p o d a r k i n a r o d o w e j w e d ł u g w y s o k o ś c i p ł a c p r z e c i ę t n y c h j e s t t u t a j z u p e ł n i e o d m i e n n a n i ż k o l e j n o ś ć d z i a ł ó w w e d ł u g u d z i a ł u k o b i e t w z a t r u d n i e n i u . C zołow e m i e j s c a p o d w z g lę d e m w y s o k o ś c i p ł a c z a j m u j ą t e d z i a ł y , k t ó r e p o d w z g lę d e m u d z i a ł u k o b i e t w z a t r u d n i e n i u z a j m u j ą m i e j s c a o s t a t / i i e . Z r o b i l i ś m y z e s t a w i e n i a p o r ó w n aw cze o p i e r a j ą c s i ę n a i n f o r m a c j a c h z 1 9 7 0 , 1977 i 19 83 r . N i e w y s t ą p i ł y ż a d n e i s t o t n e z m i a n y . P r z e z c a ł y c z a s n a j m n i e j z a r a b i a j ą p r a c o w n i c y z a t r u d n i e n i w o c h r o n i e z d r o w i a i o p i e c e s p o ł e c z n e j , o ś w i a c i e i w y c h o w a n iu i w d z i a l e f i n a n s e 1 u b e z p i e c z e n i a s p o ł e c z n e . S ą t o d z i a ł y z a j m u j ą c e t r z y p i e r w s z e m i e j s c a p o d w z g lę d e m f e m l n i z a c j i z a t r u d n i e n i a . S p o ś r ó d d z i a ł ó w p r o d u k c y j n y c h n a j n i ż s z e z a r o b k i o t r z y m u j ą p r a c o w n i c y h a n d l u . J e s t t o j e d n o c z e ś n i e d z i a ł p r o d u k c y j n y , w k t ó r y m n o t u j e m y n a j w y ż s z y u d z i a ł k o b i e t w z a t r u d n i e n i u ,
w
w o je w ó d z ^ Por. tab. 3.6 Por. Z. J a c u k o w i c z , P łaca a w ykształcenie, "Życie Gos podarcze" 1971, n r 34;
t w i e ł ó d z k i m k o b i e t y s t a n o w i ą b l i s k o 70» n r a c o w n l k ó w h a n d l u .
n a s z c z e g ó l n i e n i e k o r z y s t n ą s y t u a c j ę w w o j e w ó d z t w i e ł ó d z kim tna j e d n a k wpływ p r z e d e w s z y s t k i m p r z e m y s ł . W ty is d z i a l e p r a c u j e t c w ie m p o n a d 40»*w s z y s t k i c h z a t r u d n i o n y c h t u t a j k o b i e t . W s k a l i k r a j u p r z e m y s ł z a jm o w a ł w r o k u 1985 p i e r w s z e m i e j s c e p o d w zględem p r z e c i ę t n y c h w y n a g r o d z e ń , v w o j e w ó d z t w i e ł ó a z k i m n a t o m i a s t . d o p i e r o m i e j s c e c z w a r t e . T r z e b a d o d a ć , że r ó ż n i c a m ię d z y p r z e c i ę t n ą p ł a c ą w p r z e m y ś l e w s k a l i k r a j u i p r z e c i ę t n ą p ł a c ą w w o j e w ó d z t w i e ł ó d z k i m b y ł a z n a c z n a . W y n o s i ł a 2710 z ł . O i l e p r z e c i ę t n e w y n a g r o d z e n i e m i e s i ę c z n e j e d n e g o z a t r u d n i o n e g o w g o s p o d a r c e u s p o ł e c z n i o n e j w o je w ó d z tw a ł ó d z k i e g o b y ł o w 1985 r . o 4 , ? t n i r s z e o d n r z e e t ę t n e g o w k r a j u , t o w p r z y p a d k u z a t r u d n i o n e g o w n r z e r y ś l e w y n a o r o d z e n i e t o b y ł o n i ż s z e o 12 1 . We w z r o á c i c w s p ó ł c z y n n i k a a k t y w n o ś c i zawodowej k o b i e t w w o j e w ó d z t w i e ł ó d z k i m ma t a k ż e s w ó j u d z i a ł t r z e c i z w y m i e n i o n y c h c z y n n ik ó w - w z r o s t k w a l i f i k a c j i ł ó d z k i c h k o b i e t . S p e c y f i k a o u d z i a ł y w a n i a t e g o c z y n n i k a w badanym w o j e w ó d z t w i e w y n i k a z t e y o , ż e w s k a i r . i k i w y r a ż a j ą c e p r o o o r c j ę z a t r u d n i o n y c h w p ^ - e z c z e g ó l n y c . ł p c z i o m a c h w y k s z t a ł c e n i a s t a w i a ł y t u t a j k o b i e t y n a k o ń c o w e j p o z y c j i . U d z i a ł k o b i e t z w y k s z t a ł c e n i e m w y ż sz y m , ś r e d n i m zawodowym i z a s a d n i c z y m zawodowym b y ł s t o s u n k o w o n i s k i . L wyników k o l e j n y c h s p i s ó w k a d r o w y c h w y n i k a j e d n a k , że n a s t ą p i ł y p o z y ty w n e zm iany w ty m z a k r e s i e , w y s o k a d y n a m ik a w z r o s t u u d z i a ł u w y k w a l i f i k o w a n y c h k o b i e t w ł ó d z k i m z a t r u d n i e n i u sp o w o d o w a ła z m n i e j s z e n i e r ó ż n i c w s t r u k t u r z e z a t r u d n i e n i a k o b i e t w e d ł u g w y k s z t a ł c e n i a . O i s t o t n e j o o n r a w i e k w a l i f i k a c j i k o b i e t ł ó d z k i c h ś w i a d c z y j e s z c z e j e d n o p o r ó w n a n i e . K obiety l e g i t y m u j ą c e s i ę ś w i a d e c t w e m u k o ń c z e n i a s z k ó ł o d z a s a d n i c z y c h po w y ż s z e s t a n o w i ł y w r o k u 1958 1 5 ,6 4 k o b i e t z a t r u d n i o n y c h w g o s p o d a r c e u s p o ł e c z n i o n e j Ł o d z i 8 , a w 1985 r . - 6 5 , 2 » . A- • w
Roc.:nik sta ty sty c z n y >986, GUS, Warszawa 198*, *. 165, Rocznik e t a tystyczny województw* łódzkiego 1986, WCS, Łódź 19S6, «. 207.
Ze wzglądu ua brak .porównywalnych inform acji podano dla >958 r . dane dla Łodzi, dla 1985 r. dla województwa łódzkiego. Obszary t e bowiem są o w iele b a r d z ie j porównywalne n iż obecne województwo z województwem á* czesnym.
J adwi jja_Florczak-Bywa lec n a ł o g i c z n y u d z i a ł d l a k r a j u w y n o s i ł w r o k u 1958 - 2 5 , 2 » , a w 1985 r . - 6 8 , 8 » . Aby s c h a r a k t e r y z o w a ć motywy d e c y d u j ą c e o p o d e j m o w a n i u p r a cy zawodowej p r z e z k o b i e t y p o s ł u ż y m y s i ę w y n ik a m i t r z e c h b a d a ń p r z e p r o w a d z o n y c h t u t a j w r ó ż n y c h o k r e s a c h 9 . P i e r w s z e b a d a n i a , z r o k u 1974 d o t y c z y ł y k o b i e t p o s z u k u j ą c y c h p r a c y , d r u g i e p r z e p r o w a d z o n o w 1Э76 r . w w y b r a n y c h p r z e d s i ę b i o r s t w a c h p r z e m y s ł u l e k k i e g o i c h e m i c z n e g o w Ł o d z i , a t r z e c i e w 1983 r . t a k ż e g ł ó w n i e w p r z e d s i ę b i o r s t w a c h p r z e m y s ł o w y c h , c h o ć b a d a l i ś m y r ó w n i e ż k o b i e t y z a t r u d n i o n e w b u d o w n i c t w i e i t r a n s p o r c i e . W ym ienione motywy można p o d z i e l i ć n a d w ie g r u p y i m o ty wy e k o n o m i c z n e i p o z a e k o n o m i c z n e . Vie w s z y s t k i c h b a d a n i a c h d o m in o w a ły motywy e k o n o m i c z n e . W y m i e n i a ł y j e p r a w i e w s z y s t k i e k o b i e t y . N a j c z ę ś c i e j p o d e jm o w a ły p r a c ę zawodową c h c ą c " o o l c - p s z y ć s y t u a c j ę m a t e r i a l n ą r o d z i n y " . B l i s k o p o ło w a z n i c h wy m i e n i ł a t a k ż e motywy p o z a e k o n o m i c z n e . P r a c o w a ł y , b o p r a g n ę ł y k o n t a k t ó w z l u d ź m i , c h c i a ł y u c z e s t n i c z y ć w ż y c i u s p o ł e c z n y m . T r z e b a z a z n a c z y ć , ż e s t r u k t u r a motywów z a l e ż a ł a o d w y k s z t a ł c a n i a r e s p o n d e n t e k . Im w y ż s z y j e g o p o z i o m , tym c z ę ś c i e j obok motywów e k o n o m i c z n y c h w y m ie n ia n o r ó w n i e ż i n n e . C h o c i a ż p r a w i e w s z y s t k i e k o b i e t y p r a c o w a ł y zo w zg lę d ó w e k o n o m i c z n y c h , t o t y l k o c z ę ś ć z n i c h , a w g r u p i e z w y k s z t a ł c e n i e m wyższym t y l k o 10», p r z e s t a ł a b y p r a c o w a ć w p r z y p a d k u p o p r a w y s y t u a c j i m a t e r i a l n e j r o d z i n y . O z n a c z a t o , że o p r a c y zaw odow ej w z g l ę d y p o z a m a t e - r i a l n e d e c y d u j ą c z ę ś c i e j n i ż ^ t o w y n i k a z o d p o w i e d z i , a l e u - ś w i a d a m i a n e j e s t t o s o b i e d o p i e r o w t e d y , gdy t r z e b a o o d j ą ć d e - c y z j ę o e w e n t u a l n y m p r z e r w a n i u p r a c y .
Por. Pośrednictwo pracy d la k o b ie t (wyniki badań w wybranych o- środkach terenowych), "Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego" 1978, s e r , I I I , n r 29; H. M o r t i m e r-S z y m c z a k , J . . P 1 o r с z a k-B y - w a l e c , É. S a d o w s k a , Społeczno-techniczne problemy aktyw izacji zawodowej k obiet w Łodzi, M ateriały i S tudia, z. V I I I , Rada Naukowa przy Prezydencie m. Łodzi, Łódź 1977j J . F 1 o r c z a k-B y w a l e c , Pro blemy kobiet pracujących zawodowo, [w:] Racjonalne i humanistyczne aspekty po lity K i z a tru d n ie n ia (wyniki badań ankietowych), "Acta U n i v e r s i t a t i s Lo d z ie n s is " 1987, F o lia oeconomica 63.
ZMIANY W STRUKTURZE ZATRUDNIENIA #
S z y b k i e i i s t o t n e z m ia n y w s t r u k t u r z e z a t r u d n i e n i a w g o s p o d a r c e u s p o ł e c z n i o n e j z w i ą z a n e z j e g o f e m i n i z a c j ą dokonały s i ę g ł ó w n i e p r z e d r o k i e m 197 5 . To samo d o t y c z y zm ia n w s t r u k t u r z e z a t r u d n i e n i a sam ych k o b i e t . Mimo t o b a d a n y o k r e s j e s t r ó w n i e
,
чT a b e l a t Udział k obiet v z a tru d n ie n iu 3
według działów gospodarki narodowej
Działy gospodarki narodowej 1975 1980 1985 1986 Ogółem 49,6 50,4 50,9 51,2 Przemysł 51,7 50,4 48,3 48,5 Budownictwo 18<2 20,9 20,2 20,5 Rolnictwo 35,4 31,8 34,9 34,8 Leśnictwo 40,2 35,4 27,6 30,3 Transport i łączność 25,6 27,4 30,6 31.5 Handel 69,6 68,6 69,9 67,9 Gospodarka komunalna i miesz
kaniowa 31,6 31.7 2 9 , 8 . 30,2
Nauka 45,9 4 8 ,2b 48,0b 48,1
Oświata i wychowanie 69,6 70,3 72,1 72,5
K ultura i s ztu k a
f 48,9 55,2 56,9 57,8
Ochrona zdrowia, opieka spo
łeczna i k u l t u r a , f i z y c z n e 80,7 82,9 80,9 81,3
Finanse i ubezpieczenia 82,6 84,1 85,5 85,7
Adm inistracja państwowa,
wymiar sprawiedliwości 58,3 61,3 61,4
61,9 a
Pełnozatrudnieni i n ie p e łn o z a tru d n ien i w głównym miejscu pracy w k o s
podarce uspołecznionej (bez uczniów). b Nauka i rozwój t e c h n ik i.
1 l t f ł ° ! O bliczenia własne na podstawie: rok 1975 - tabulogramy WUS w Łodzi, p ozostałe l a t a - Z a tru d n ie n ie t wynagrodzenie i czas pracy w gospodarce uspołecznionej w 19$6 r . , WUS, t ó d i , 1987. 07. 20.
i n t e r e s u j ą c y , c h o ć s p o ty k a m y t u t a j o d m ie n n e p r o b l e m y n i ż w o - k r e s i e w c z e ś n i e j s z y m . 0 i l e w c z e ś n i e j n o t o w a l i ś m y s y s t e m a t y c z n y w z r o s t w s p ó ł c z y n n i k ó w a k t y w n o ś c i zaw odow ej k o b i e t (z wy j ą t k i e m n i e k t ó r y c h g r u p w ie k o w y c h ) i l i c z b y k o b i e t p r a c u j ą c y c h w g o s p o d a r c e u s p o ł e c z n i o n e j , t o po r o k u 1975 n a s t ą n i ł a w tym z a * r e s i e pewna s t a b i l i z a c j a , a n a w e t z a z n a c z y ł s i ę n i e w i e l k i s p a d e k w s p ó ł c z y n n i k ó w a k t y w n o á c i z a w o d o w e j. W yraźne z m ia n y n a t o m i a s t m i a ł y m i e j s c e w l a t a c h 1 9 8 1 - 1 9 8 6 . S p a d e k a k t y w n o ś c i zaw odow ej k o b i e t w tym c z a s i e b y ł ś c i ś l e z w i ą z a n y z w p ro w a d z e n ie m p ł a t n y c h , w u z a s a d n i o n y c h s y t u a c j ą m a t e r i a l n ą p r z y p a d k a c h , u r l o p ó w w y c h o w a w c z y c h '0 . J a k j u ż w s p o m n ia n o , k o b i e t y s t a n o w i ą w w o j e w ó d z t w i e ł ó d z kim p o n a d p o ło w ę z a t r u d n i o n y c h w g o s p o d a r c e u s p o ł e c z n i o n e j . I n f o r m a c j e o f c m i n i z a c j i z a t r u d n i e n i a w p o s z c z e g ó l n y c h d z i a ł a c h g o s p o d a r k i n a r o d o w e j p r z e d s t a w i o n o w t a b . 1. Do d z i a ł ó w n a j b a r d z i e j s f e m i n i z o w a n y c h n a l e ż ą f i n a n s e i u b e z p i e c z e n i a ( 8 5 , 7 % ) , o c h r o n a z d r o w i a i o p i e k a s n o ł e c z n a ( 6 1 , 3 » ) , o ś w i a t a i w y c h o w a n ie ( 7 2 , 5 ł ) o r a z h a n d e l ( 6 7 , 9 t ) . B y ły t o d z i a ł y o n a j b a r d z i e j s f e m i n i z o w a n y m z a t r u d n i e n i u w c a łym o k r e s i e p o w o je n n y m , p r z y czym f c m i n i z a c j a t a c h a r a k t e r y s t y c z n a b y ł a d l a c a ł e g o k r a j u , n i e t y l k o d l a w o je w ó d z tw a ł ó d z k i e g o . t y c h d z i a ł a c h we w s z y s t k i c h w o je w ó d z tw a c h u d z i a ł k o b i e t z n a c z n i e p r z e w y ż s z a ł u d z i a ł m ę ż c z y z n , a s t o p i e ń z r ó ż n i c o w a n i a t y c h u d z i a ł ó w b y ł n i e w i e l k i . Z w ra c a uwagę d a l s z a f e - m i n i z a c j a z a t r u d n i e n i a w o m aw ian y ch d z i a ł a c h w badanym o k r e s i e . J e d y n i e u d z i a ł k o b i e t w ś r ó d z a t r u d n i o n y c h w h a n d l u o - e t a t n i o n i e c o z m a l a ł . J e d n ą z p r z y c z y n t e o o s p a d k u j e s t z a pewne p r z e c h o d z e n i e c z ę ś c i p r a c o w n i c do h a n d l u n i e u s p o ł e c z n i o n e g o . J a k w y n i k a z p o w y ż s z y c h d a i.y c h d a l s z a f e m i n i z a c j a z a t r u d n i e n i a n a s t ą p i ł a w w i ę k s z o ś c i d z i a ł ó w g o s p o d a r k i n a r o d o w e j . Z n a c z ą c y s p a d e k u d z i a ł u k o b i e t w z a t r u d n i e n i u w y s t ą p i ł w p r z e m y ś l e . C hoć w y n i ó s ł o n z a l e d w i e 3 , 2 p u n k t u , w y r a i n i e w p ł y n ą ł n a s t r u k t u r ę z a t r u d n i e n i a k o b i e t , p o n i e w a ż w p r z e m y ś l e p r a c u j e i c h n a j w i ę c e j ( p o r . t a b . 2 ) . 10 Diu 1981, n r 19.
T a b e l a 2 S tru k tu ra z a tru d n ie n ia k o b ie t w gospodarce uspołecznionej
według działów gospodarki narodowej
-Działy gospodarki narodowej 1975 1980 1985 1986 Ogółem »00,0 100,0 100,0 100,0 Przemysł 54,8 50,4 43,8 42,8 Budownictwo 3.9 3.3 3.1 3.1 Rolnictwo 0 .7 0,9 0.7 0,7 Leśnictwo 0,1 0,1 0,1 0,1 Transport i łączność 2.6 2.9 3.1 3.1 Hande1 12,0 11.7 13,1 13.4
Gospouarka komunalna i miesz
kaniowa 3.1 3.5 3.5 3.6
Nauka 2.1 2,1® 1.9a 2.0
Oświata i wychowanie 7.8 8.6 11.7 11.8
Kultura i sztuka 1.3 M 1.4 • «.4
Ochrona zdrowia, opieka spo
łeczna i k u l t u r a fizyczna 7.6 8.6 11,0 11,2
Finanse i ubezpieczenia 1.0 1.1 1,* 1.4
Administracja państwowa
i wymiar sprawiedliw ości 1*» 1 .' 1.6 1.7
Pozostałe g ałę z ie gospodarki
narodowej 1.9 1.0 3.6 3.7
J Nauka i rozwój techniki
i r ó d ł os Jak do tab . 1; o b lic z e n ia własne.
W d a l s z y m c i ą g u n a j w i ę c e j k o b i e t p r a c u j e w p r z e m y á l e . O i l e j e d n a k w 1975 r . s t a n o w i ł y o n e b l i s k o 55% o g ó ł u k o b i e t z a t r u d n i o n y c h w g o s p o d a r c e u s p o ł e c z n i o n e j , t o u d z i a ł t e n w b a danym o k r e s i e s y s t e m a t y c z n i e m a l a ł i w 19 86 r . w y n i ó s ł 4 2 ,8 % . Ы а k o n i e c r o k u 1985 w p r z e m y á l e w o j e w ó d z t w a b y ł y z a t r u d n i o n e 88 293 k o b i e t y . P o n a d t o d u ż a i c h l i c z b a p r a c o w a ł a w h a n d l u - 29 4 2 4 , o á w i a c i e i w y c h o w a n iu > 26 395 o r a z o c h r o n i e z d r o w i a i o p i e c e s p o ł e c z n e j - 24 7 3 7 . Ł ą c z n i e w t y c h c z t e r e c h d z i a -■>
ł a c h p r a c o w a ł o b l i s k o dO» w s z y e t k j . c n k o b i e t z a t r u d n i o n y c h w g o s p o d a r c e u s p o ł e c z n i o n e j w o j e w ó d z t w a . Ze z m ia n a m i w s t r u k t u r z e z a t r u d n i e n i a k o b i e t á c i á l e z w i ą z a n e s ą k o r z y s t n e z m ia n y j a k i e n a s t ą p i ł y w badanym o k r e s i e w ca ły m z a t r u d n i e n i u . C h o d z i o w z r o s t l i c z b y p r a c u j ą c y c h w s f e r z e u s ł u g , mimo z n a c z n e g o s p a d k u l i c z b y z a t r u d n i o n y c h w o g ó l e . W l a t a c h 1 9 7 5 - 1 9 8 0 l i c z b a z a t r u d n i o n y c h w s f e r z e p r o d u k c j i m a t e r i a l n e j z m a l a ł a o 3 7 , 7 t y s . , a w s f e r z e p o z a p r o d u k c j ą m a t e r i a l n ą w z r o s ł a o 5 , 3 t y s . o s ó b . W o k r e s i e 1 9 8 1 - 1 9 8 5 n a s t ą p i ł y d a l s z e k o r z y s t n e z m i a n y , w s f e r z e p r o d u k c j i m a t e r i a l n e j z a t r u d n i e n i e z m n i e j s z y ł o s i ę o 6 9 , 4 t y s . , a w s f e r z e u s ł u g w z r o s ł o o 1 0 , 9 t y s . o s ó b 1 ' . T a b e l a 3 Udział k o b ie t w zatru d n ien iu w wybranych gałęziach przemysłu
(w : ) G ałęzie przemysłu 1975 1980 1985 1986 Ogółem przemysł 54,8 50,4 43,8 42,8 w tym: Energetyczny 23,4 24,9 23,5 23,9 Met alowy 25,3 25,4 25,0 23,7 Mas zynowy « 22,2 * 22,6 21,3 22,1 Elektroniczny 44,5 41,2 40,6 4 0 ,5a Chemi czny 38,3 37,7 38,5 39,5 . Włókienniczy 63,0 61,1 59,4 59,1 Odzieżowy 74,0 74,0 74,0 72,6 Skórzany 52 ,9 6 3 , t 59,5 59,3 Spożywczy 42,8 44,7 43,9 46,9 4
E lektroniczny i e le k tro te c h n icz n y .
Ź r ó d ł o : Jak do tab. l j o b lic z e n ia własne.
Informacja Wydziału Zatrudnienia i Spraw Socjalnych za rok 1980 oraz za l a t a 1976-1980, Urzą4 Miasta Łodzi, Wydział Zatrudnienia i Spraw Socjalnych, Łódź maj 1981 r . , s. 13; Informacja Wydziału Z a tru d n ie n ia i Spraw Socjalnych za 1985 r . oraz za l a t a 1981-1985, Urząd Miasta Łodzi, Wydział Z a tru d n ien ia i Spraw Socjalnych, Łódź'maj 1986 r .
N a j p o w a ż n i e j s z a r ó ż n i c a m ię d z y s t r u k t u r ą z a t r u d n i e n i a k o b i e t w w o j e w ó d z t w i e ł ó d z k i m i w i n n y c h w o je w ó d z tw a c h d o t y c z y p r z e m y s ł u . P r z e z w i e l e l a t s t a n o w i ł y o n e w i ę k s z o ś ć w ś r ó d z a t r u d n i o n y c h w ł ó d z k i m p r z e m y á l e . w s k a l i k r a j u ' u d z i a ł t e n k s z t a ł t o w a ł s i ę w g r a n i c a c h j e d n e j t r z e c i e j z a t r u d n i o n y c h . P o -p r z e d s t a w i a s i ę n a -r ó w n a n i e t y c h ł j s t ę p u j ą c o j u d z i a ł ó w w badanym o k r e s i e Rok P o l s k a W ojew ództw o ł ó d z k i e 1970 3 5 , 8 5 0 , 0 1975 3 9 , 3 54 ,8 1980 3 8 ,6 50 ,4 1985 3 7 ,1 4 3 , 8 I s t o t n e r ó ż n i c e , j a k w i d a ć , w y s t ę p u j ą d o d z i ś , c h o ć mocno s i ę z m n i e j s z y ł y . P r z y c z y n ą d u ż e j f e m i n i z a e j i z a t r u d n i e n i a w p r z e m y á l e w o j e w ó d z tw a ł ó d z k i e g o j e s t j e g o s t r u k t u r a . R o z w i n i ę t e s ą t u t a j t e g a ł ę z i e p r z e m y s ł u , k t ó r e j u ż od daw na z a t r u d n i a ł y p r z e d e w s z y s t k i m k o b i e t y . C h o d z i z w ł a s z c z a o p r z e m y s ł w ł ó k i e n n i c z y , o d z i e żowy i s k ó r z a n y . N a j w i ę k s z y u d z i a ł k o b i e t n o t u j e m y w ś r ó d z a t r u d n i o n y c h w p r z e m y á l e o d z ie ż o w y m i w ł ó k i e n n i c z y m ( p a t r z t a b . 3 ) . W dwóch w y m ie n io n y c h g a ł ę z i a c h p r a c u j e z d e c y d o w a n a w i ę k s z o ś ć k o b i e t z a t r u d n i o n y c h w p r z e m y á l e . W 1075 r . s t a n o w i ł y o n e p o n a d 70%, a w 1986 r . b l i s k o 66% w s z y s t k i c h k o b i e t p r a c u j ą c y c h w p r z e m y á l e u s p o ł e c z n i o n y m w o j e w ó d z tw a ł ó d z k i e g o ( p o r . t a b . 4 ) . Z m n i e j s z e n i e z a t r u d n i e n i a w p r z e m y á l e w l a t a c h 1 9 7 5 - 1 9 8 5 s p o w o d o w a ło z n a c z n e o g r a n i c z e n i e z m i a n o w o á c i p r a c y . U d z i a ł r o b o t n i k ó w b e z p o ś r e d n i o p r o d u k c y j n y c h g r u p y p r z e m y s ł o w e j i r o z w o j o -* ‘ И w ej n a p o s z c z e g ó l n y c h z m i a n a c h k s z t a ł t o w a ł s i ę n a s t ę p u j ą c o : U d z i a ł r o b o t n i k ó w z a t r u d n i o n y c h n a z m i a n i e : ( s t e m w p ą ź -d z i e r n i k u ) Rok I I I I I I 1975 5 5 , 0 3 2 , 5 1 2 , 3 1980 5 7 , 6 3 0 , 9 1 1 , 3 1985 6 0 , 8 3 2 , 0 7 , 1 12
Obliczono na podstawie danych z roczników sta ty sty c z n y c h . 13
Informacja Wydziału Z atrudnienia i Spraw Socjalnych za 1985 r . raz za l a t a 1981-1985, s. <1.
mJ
fc>
Ш *T a b e l a 4 S tru k tu ra z atru d n ien ia kobi-et w przemyśle według g ałęzi
Gałęzio przemysłu 1975 198C 1985 1986 Ogółem przemysł - w l i c z bach bezwzględnych 142 886 127 640 94 402 96 605 w Z 100,0 * 100,0 100,0 100,0 w tym: Energetyczny 0,7 0 ,8 1.2 1.3 Metalowy 1.2 1.6 1.4
.
1.2 Maszynowy 3.5 3.7 4.3 Elekt runiczny 5.1 5.2 5.4 5.6 “ Chemiczny 5.6 5.4 5.4 5.6 Włókienniczy 62,0 60,8 56,6 56,9 Odzieżowy 8.4 7.9 7.8 ».7 Skórzany >.2 2.6 2.9 2.9 Spożywczy 3,9 4.2 5.2 4.53 E lektroniczny i e le k tro te c h n icz n y .
Ź r ó d ł o : Jak do ta b . I; o b lic z a n ia własne.
U d z i a ł z a t r u d n i o n y c h n a t r z e c i e j z n i a n i e j e s t z r ó ż n i c o w a n y w p o s z c z e g ó l n y c h g a ł ę z i a c h p r z e m y s ł u . W 1985 r . w y n o s i ł w p r z e m y ś l e i - ch em iczn y m * 14 ,3 % , - l e k k i m 8 , 1 » , - spożyw czym 5 ,5 % , - e l e k t r o m a s z y n o w y m 1 , 9 » . W 1975 r . n a t r z e c i e j z m i a n i e b y ł o z a t r u d n i o n y c h w p r z e m y ś l e 1 7 , 3 t y s . r o b o t n i k ó w b e z p o ś r e d n i o p r o d u k c y j n y c h , a w 1985 r . j u ż t y l k o 4 , 7 t y s . N ie d y s p o n u j e m y o d r ę b n y m i i n f o r m a c j a m i d l a k o b i e t . P a m i ę t a j ą c j e d n a k o f e m i n i z a c j i z a t r u d n i e n i a w p r z e m y ś l e w o je w ó d z tw a ł ó d z k i e g o , o ty m , że ' p r z e s z ł o 76% k o b i e t z a t r u d n i o n y c h w p r z e m y ś l e p r a c u j e n a s t a n o w i s k a c h r o b o t n i - 14 c z y c h o r a z o p r o w a d z o n y c h od l a t d z i a ł a n i a c h z m i e r z a j ą c y c h 14
d o o g r a n i c z e n i a p r a c y k o b i e t n a n o c n e j z m i a n i e można s ą d z i ć , ż e s p a d e k z a t r u d n i e n i a n a t r z e c i e j z m i a n i e d p t y c z y ł a ł ó w n i e
k o b i e t . ,
Z n a c z n y s p a d e k l i c z b y ' z a t r u d n i o n y c h w g o s p o d a r c e u s p o ł e c z n i o n e j w badanym o k r e s i e uw arunkow any b y ł p r z e d e w s z y s t k i m s y t u a c j ą d e m o g r a f i c z n ą . W p r z y p a d k u k o b i e t w i ą z a ł o s i ę t o t a k ż e z pewnym s p a d k i e m i c h a k t y w n o ś c i zaw odow ej w z w i ą z k u ze z n a c z n y m w z r o s t e m - l i c z b y k o r z y s t a j ą c y c h z u r l o p ó w wychowaw- c z y c n . N i e można j e d n a k mówić o s t a ł e j t e n d e n c j i z m ia n w tym z a k r e s i e . Od 1979 do 1983 r . r o s ł a l i c z b a k o b i e t k o r z y s t a j ą c y c h z u r l o p ó w w ychow aw czych. Od 19 34 r . n o t u j e m y p r o c e s o d w r o t n y , P r z y r o s t l i c z b y k o b i e t k o r z y s t a j ą c y c h z u r l o p ó w wy chow aw czych k s z t a ł t o w a ł s i ę n a s t ę p u j ą c o : l a t a 1976 1977 1978 1979 19S0 1981 1982 1983 1984 1985 1906 ty s . 2,1 1,0 0,9 1,6 1,8 5,3 5,0 2,2 - 1 , 0 - 2 ,0 -2,2 K a s i l o n y p r o c e s w z r o s t u l i c z b y o s ó b k o r z y s t a j ą c y c h z u r l o pów wychowawczych o b s e r w u je m y w l a t a c h 1 9 8 1 -1 9 8 2 w z w i ą z k u z worowadzenl.en- p ł a t n y c h u r l o p ó w wychowawczych ' 0 . S z c z e g ó ł o w o o zir.lanacn w tym z a k r e s i e I n f o r m u j ą d a n e t a b . 5 . J a * w i d a ć , od 1984 r . z a c z ę ł a m a l e ć l i c z b a k o b i e t k o r z y s t a j ą c y c h z u r l o p ó w wychowawczych o r a z l i c z b a o s ó b o d c h o d z ą cy c h n a u r l o p y w y ch o w aw cze. W l a t a c h 1Э 8 3 -1 9 8 6 n a s t ę p u j e z n a c z n y w z r o s t p o w ro tó w do p r a c y z t y c h u r l o p ó w z a r ó w n o n a s k u t e k z a k o ń c z e n i a s i ę i c h o k r e s u , j a k i s k r a c a n i a u r l o p ó w ze w zg lę d ó w m a t e r i a l n y c h . S p a d e k l i c z b y k o b i e t o d c h o d z ą c y c h n a u r l o p y wychowawcze z k o l e i w y n i k a z m a l e j ą c e j l i c z b y u ro d z e rf o r a z z t r u d n o ś c i w u z y s k a n i u z a s i ł k ó w w ych o w aw czy ch . Od k i l k u l a t bowiem w a r u n k i Q t r z y m a n i a p ł a t n e g o u r l o p u w ychow aw czego n i e b y ł y z m i e n i a n e . P o w y ż sz e d a n e s ą w y ra z e m b r a k u zm ia n w tym z a k r e s i e . O i l e bowiem w 1983 r . u d z i a ł u r l o p ó w p ł a t n y c h w u r l o p a c h w ychow aw czych o g ó łe m w y n o s i ł 7 9 ,6 % , t o w przykładzie a g lo o e ra c ji łó d z k ie j. Wydział Zatrudnienia i Sprau Socjalnych,
Łódź-19 65. 7 *
15
wiązało s i ę to z wprowadzenien Rozporządzenia Rady Ministrów z dr.ia 29 lis to p a d a 1975 r . w sprawie bezpłatnych urlopów d l a natek p ra - l9 7 5° ? Ch opiekuj * cy ch *ie “>ałymi d z i e ć a i ; DzU 1975 , n r 43 [ 19 XII
16
Por• A. K u r z y n o w s k i , Urlopy i z a s iłk i wychowawcze,
36 __________ Ja d w ig a F l o r e г a k -Byw a le c ___________________ 1964 r . - 6 6 , 6 » , w 1985 r . - 4 5 ,0 % , a w 1986 r . z a l e d w i e I 7 2 6 ,9 » T r z e b a d o d a ć , ż e k o b i e t y k o r z y s t a j ą c e z u rlo p ó w wychowaw c z y c h s t a n o w i ł y w 1983 r . - k i e d y b y ł o i c h n a j w i ę c e j - 13,1% o y ó ł u k o b i e t z a t r u d n i o n y c h w g o s p o d a r c e u s p o ł e c z n i o n e j , a w 1 Jbb r . - 10,6%. T a b e l a 5 Zmiany w zakresiu k o rz y sta n ia z urlopów wychowawczych
Wyazczególnianie 1981 1982 1983 1984 1985 1986
Liczba osób korzy stający ch z ur lopów wychowaw czych według s ta n u na koniec roku Ogółem 21 904 26 852 29 063 • 28 047 26 007 23 8533 w tym płatnych 14 882 21 472 23 127 18 684 11 707 6 208 Liczba oaób, k tó ra odeszły na urlopy wycho wawcze 11 722 11 725 11 695 10 452 9 574 8 644 Liczba osób, k tó - ' re powróciły z urlopów wycho wawczych 3 402 4 489 « 7 060 7 929 8 137 7 037 a W tym 174 mężczyzn.
Ź r ó d ł o : Informacja o zatru d n ie n iu w t986 roku, Urząd Miasta Ło- QZi, Wydział Z atru d n ien ia i Spraw Socjalnych.
K o b i e t y z a t r u d n i o n e w t e j g o s p o d a r c e p r a c u j ą z r e g u ł y n a p e ł n y m e t a c i e , r o z p o c z y n a j ą c i k o ń c z ą c p r a c ę o t y c h sam ych g o d z i n a c h . T e , k t ó r e m u s z ą g o d z i ć p r a c ę zawodową z w i e l o m a o - b o w i ą z k a m i domowymi c z ę s t o w o l a ł y b y p r a c o w a ć k r ó c e j l u b p ó ź n i e j r o z p o c z y n a ć p r a c ę . U m i e j ę t n e S t o s o w a n i e f o r m z a t r u d n i e r i a p o w i n n o s t a ć s i ę i s t o t n y m e l e m e n t e m p o l i t y k i z a t r u d n i e n i a , w
s z c z e g ó l n o ś c i d o t y c z ą c e j k o b i e t . W ciąż m a ło p o p u l a r n e s ą u n a s t a k i e fo raiv z a t r u d n i e n i a j a k ruchom y c z a s p r a c y , p r a c a n a p ó ł e t a t u c z y p r a c a n a k ł a d c z a , c h o ć o d w i e l u l n t p r o p a n u j e s i ę j e j a k o m ogące ł a g o d z i ć n e g a t y w n e k o n s e k w e n c j e p r z e c i ą ż e n i a k o
-. , ,
t e b i e t p r a c ą P o l i t y k a a k t y w i z a c j i z a t r u d n i e n i a w n i e p e ł n y m wym iarze c z a s u p r a c y p r o w a d z o n a j e s t w w o j e w ó d z t w i e ł ó d z k i m o d w i e l u l a t . O s t a t n i o w i ą ż e s i ę .ona n i e t y l e z o k r e ś l o n ą p o l i t y k ą z a t r u d n i e n i a k o b i e t , i l e z s y t u a c j ą n a r y n k u p r a c y . I n f o r m a c j e o l i c z b i e n i e p e ł n o z a t r u d n i o n y c h w g o s p o d a r c e u s p o ł e c z n i o n e j wo j e w ó d z t w a ł ó d z k i e g o z a w i e r a t a b . 6 . T a b e l a 6 MiopetDoi«trudniuni u gospodarce uspołecznionejBok Razení U głównym miejscu pracy
1975 o 29 042 14 454 к 13 152 7 505 X 45,3 51,9 1930 o 29 225 18 244 к 14 339 9 593 г 49,0 52,6 1985 о 40 044 27 311 к 20 578 14 840 1 51,4- 54,3 19 86 о 44 381 30 263 к 23 252 16 841 X 52,4 55.6 U w a g a : о - ogółem, к - kobiety.
Ź r ó d 1 o: Jak do tab. 1; o b licz en ia
własne. 1В
Por. Uchwała n r 68 Rady Ministrów z 2 k w ietn ia 1971 r. w sp ra wie zwiększania z a tru d n ie n ia k o b ie t w niepełnym wymiarze czasu pracy, MP
1971, n r 23, poz. 151; F. O s t r o w s k i , Znieść b a r i e r y w usługach systemu pracy n a k ła d c z e j, "P rzegląd Drobnej Wytwórczości" 1970, n r 16;
J a k w i d a ć , z n a c z n ą c z ę ś ć z a t r u d n i o n y c h w n i e p e ł n y m wymia r z e c z a s u p r a c y s t a n o w i ą c i , d l a k t ó r y c h j e s t t o p r a c a d o d a t ko w a. T r z e b a j e d n a k o d n o t o w a ć s t o p n i o w ą z m ia n ę w tym z a k r e s i e . S y s t e m a t y c z n i e r o ś n i e u d z i a ł t y c h , d l a k t ó r y c h j e s t t o j e d y n a p r a c a . D o t y c z y t o t a k o g ó ł u n i e p e ł n o z a t r u d n i o n y c h , j a k i k o b i e t . C z ę ś c i e j j e d n a k w p r z y p a d k u k o b i e t n i ż m ę ż c z y z n p r a c a w n i e p e ł n y m w y m ia r z e g o d z i n j e s t d l a n i c h głównym z a j ę c i e m . I l u s t r u j e t o t a b . 7. T a b e l a 7 Niepełnoza t rudnieni w głównym^miejscu pracy
w gospodarce uspołecznionej . Rok V* "Udział wśród ogółu zatrudnionych Udział wśród niepełnozatrudnionych
razem kobiety razem kobiety
1975 2,7 2 ,8 49,7 57,0
1980 3,6 3,8 62 ,4 66,9
1985 6.2 6,6 68,2 72,1
1986 6.9 7.5 68,2 72,4
Ź r ó d ł o : Jak do tab . I ; o b lic z e n ia własne.
W z r o s t u d z i a ł u n i e p e ł n o z a t r u d n i o n y c h ( w głównym m i e j s c u p r a c y ) w z a t r u d n i e n i u o g ó łe m b y ł w bad an y m o k r e s i e n a j w y ż s z y w p o r ó w n a n i u z w c z e ś n i e j s z y m i o k r e s a m i . W l a t a c h 1076-1980 p r z y r o s t z a t r u d n i e n i a w tym s y s t e m i e p r a c y w y n i ó s ł 3799 o s ó b , a w l a t a c h 1 9 8 1 - 1 9 0 5 a ż 9067 o s ó b . P r z y r o s t w d r u g i e j p i ę c i o l a t c e m i a ł m i e j s c e g ł ó w n i e w l a t a c h 1 9 8 3 - 1 9 8 5 - no w p r o w a d z e n iu p r z e p i s ó w p o d w y ż s z a j ą c y c h w y s o k o ś ć w y n a g r o d z e ń d l a e m e ry tó w i r e n c i s t ó w , n i e p w / o d u j ą c y c h u t r a t y ś w i a d c z e ń . T r z e b a d o d a ć , ż e z d e c y d o w a n ą w i ę k s z o ś ć w o m a w ia n e j g r u p i e p ra c o v /n ik ó w s t a n o w i ą w ł a ś n i e e m e r y c i 1 r e n c i ś c i . W 1986 r . u d z i a ł i c h w y n o s i ł
и . 0 1 ( d i k i , P ó łe ta ty dla matek, "Życie Gospodarcze" 1973. n r 24; A. C h o b o t , U elastycznienie form z a tr u d n ie n ia pracowników w pań stw ie so c ja listy c z n y m , "Praca i Zabezpieczenie Społeczne" 1983, nr 8.
82%. B l i s k o 60% z a t r u d n i o n y c h w n i e p e ł n y m w y m i a r z e c z a s u p r a cy k o b i e t p r a c u j e w t r z e c h d z i a ł a c h q o s p o d a r k i n a r o d o w e j s w p r z e m y ś l e ( 2 8 , 4 % ) , o ś w i a c i e i w y c h o w a n iu ( 1 9 ,4 % ) o r a z h a n d l u ( 1 2 , 4 % ) . P r a c a n a n i e p e ł n y m e t a c i e p o w in n a b y ć w d a l s z y m c i ą g u j e d nym zo ź r ó d e ł p o k r y w a n i a d e f i c y t u s i ł y r o b o c z e j . K o n i e c z n e s ą j e d n a k d o k ł a d n e i n f o r m a c j e o p r o g r a m i e z a t r u d n i e n i a w t e j f o r m i e , a w i ę c o m o ż l i w o ś c i a c h i k o r z y ś c i a c h p r a c y n a p ó ł e t a t u . P r z e d m i o t e m s z c z e g ó l n e g o z a i n t e r e s o w a n i a p r z e d s i ę b i o r s t w i s ł u ż b z a t r u d n i e n i a p o w i n n o b y ć w p r o w a d z e n i e w s z e r s z y m z a k r e s i e ru c h o m e q o c z a s u p r a c y . P r a c u j ą c e k o b i e t y s ą b o w ie m , jak w y- 19 n i k a z b a d a ri , b a r d z o z a i n t e r e s o w a n e t a k i m r o z w i ą z a n i e m . Wy maga- t o n a pewno d u ż y c h w y s i ł k ó w o r g a n i z a c y j n y c h , a l e w a r t o j e p o d j ą ć , aby p r z e c i ą ż o n y m o b o w ią z k a m i k o b i e t o m u ł a t w i ć q o d z o n i e p r a c y zaw odow ej z domową. Uważamy, że p r o b l e m t o n ma s z e r s z y z a k r e s i p o w i n i e n b y ć r o z w a ż o n y w o d n i e s i e n i u d o w s z y s t k i c h z a t r u d n i o n y c h . N a l e ż y , j e ś l i t y l k o j e s t t o m o ż l i w e , o d c h o d z i ć o d s z t y w n e j i f o r m a l i s t y c z n i e p o j ę t e j d y s c y p l i n y p r a c y , n a r z e c z d y s c y p l i n y w y k o n a n i a z a d a rf. P r a c o w n i c y p o w i n n i m i e ć s z e r c k ą swo b o d ę w d e c y d o w a n i u o ty m , j a k , k i e d y i g d z i e j e w y k o n a ć z w i ą żącym j e d y n i e t e r m i n o m korfeowym. N i e c i e s z y s i ę r ó w n i e ż p o p u l a r n o ś c i ą p r a c a w s y s t e m i e n a k ł a d c z y m . W w o j e w ó d z t w i e ł ó d z k i m o b s e r w u j e m y w c a ły m b adanym o - k r e s i e s y s t e m a t y c z n y s p a d e k l i c z b y z a t r u d n i o n y c h w n a k ł a d z t w i e . O i l e w 1975 r . p r a c o w a ł o w tym s y s t e m i e 9829 o s ó b , t o w 1986 r . 2 0 t y l k o 5 7 5 6 , w tym 83,4% k o b i e t . Do g ł ó w n y c h p r z y c z y n s o a d k u n a l e ż y z a l i c z y ć t r u d n o ś c i s u ro w c o w e i t r a n s p o r t o w e , m a ł o i n t e r e s u j ą c e r o d z a j e p r o p o n o w a n y c h p r a c , a t a k ż e n i e c h ę t n y s t o s u n e k z a k ł a d ó w p r a c y d o r o z w i j a n i a t e j fo rm y z a t r u d n i e n i a . D la k o b i e t , k t ó r e z n a j d u j ą s i ę w s y t u a c j i u n i e m o ż l i w i a j ą c e j p r a c ę p o z a domem j e s t t o c z ę s t o j e d y n a f o r m a z a r o b k o w a n i a . Powinno s i ę j ą r o z w i j a ć w z a l e ż n o ś c i od z a p o t r z e b o w a n i a n a t e g o t y p u p r a c ę . Z a n a l i z y z a t r u d n i e n i a w y n i k a , że s y s t e m a t y c z n i e r o ś n i e l i c z b a p r a c o w n i k ó w z w y k s z t a ł c e n i e m p o n a d p o d s ta w o w y m , j e s t t o
Por. Racjonalne i humanistyczne a s p e k t y . , , , e. 204. Informacja o z atrudnieniu w 1986 r . , s. 4.
X a b e 1 a 6 Pracownicy p ełn o z a tru d n ie n ia v gospodarce uspołecznionej
według p ł c i i poziouu wykształcenia
Wyszczególnieniu 1 1975 1980 1985 1986 Ogółem w ty s . o 516,2 479,6 411,8 407,9 m 259,9 238,0 202,4 199.6 1 к 256,2 241,6 209,4 208,3 j w tym z wykształceniem: wyższym w ty s. 0 35,9 43.1 45,5 45,7 m 19 ,8 22,1 22,0 22,0 к 16,1 21,0 . 23,5 23,7 w 'X ogółem o Ь. 9 9,0 11,0 11 .2 m 7.6 9.3 10,9 11 ,0 к ь , з 8.7 11.2 11.4 árednim zawodowym w ty s . 0 80,7 95,7 94,5 96,1 m 36,4 42,2 39,5 40,3 к 44,2 53,5 • 55,0 55,8 w Z ogółem 0 15,6 20,0 22,9 23,6 m 14,0 17,7 14,5 20,2 к 17,2 22,1 26,3 26,8 średnim ogólno- kształcącym w ty s . к О 33,6 33,8 31,4 30,7 m 9,0 8.4 7.3 7,0 к 24,6 25,4 24,1 23,7 w X ogółem О 6.5 7.0 7,6 7.5 m • 3.4 3.5 3,6 3.5 к 9.6 10,5 11,5 11,4 zasadniczym zawo dowym w t y s . О 81 ,8 87,5 87,3 88,4 s 50,6 53,9 53,4 53,9 к 31,2 33,6 33,9 34,5 w X ogółem о 15,8 18,2 21,2 21.7 m 19,4 22,6 26,4 27,0 к 12,2 13,9 16,2 16,6
3 Bez sezonowych i zatrudniony di dorywczo.* •
U w a g a : o - ogółem, m - mężczyźni, к - kobiety.
Ź r ó d ł o : Rok 1975 - o b lic z e n ia własne na podstawie ta b u lo g ra mów V.'US w Łodzi; po zo stałe l a t a : Z a tru d n ie n ie , wynagrodzenie i czas p ra cy w gospodarce uspołecznionej w 1986 r . t WUS, Łódź, 1987.07,20, s . 9.
j e d n a z i s t o t n y c h zm ia n w s t r u k t u r z e z a t r u d n i e n i a w badanym o k r e s i o , p r z y czym w w i ę k s z y m s t o p n i u d o t y c z y k o b i e t n i ż męż c z y z n . W 1975 r , u d z i a ł p r a c o w n i k ó w z w y k s z t a ł c e n i e m od z a s a d n i c z e g o p o w y ż s z e w o g ó l e p e ł n o z a t r u d n i o n y c h w g o s p o d a r c e u s p o ł e c z n i o n e j b y ł p o d o b n y w ś r ó d m ę ż c z y z n i k o b i e t i w y n o s i ł o d p o w i e d n i o 4 4 , 5 1 4 5 ,3 % . W l a t a c h 19 7 5 -1 9 86 w z r ó s ł on w o b u g r u p a c h , j e d n a k b a r d z i e j w ś r ó d k o b i e t i w y n i ó s ł 61,7% o r a z 6 6 , 1 1 " ' - p o r . t a b . . 8. S y s t e m a t y c z n i e w z r a s t a ł u d z i a ł k o b i e t z w y k s z t a ł c e n i e m w yższym , ś r e d n i m zawodowym i z a s a d n i c z y m zawodowym. Zmalał n i e z n a c z n i e u d z i a ł k o b i e t z w y k s z t a ł c e n i e m ś r e d n i m o g ó l n o k s z t a ł cący m , co n a l e ż y o c e n i ć p o z y t y w n i e .
Zm iany w l i c z b i e w y k s z t a ł c o n y c h k o b i e t w y r a ź n i e i l u s t r u j ą d a n o t a b . 9.
T a b e l a 9 Dyn.mik,i z a tru d n ie n ia kobiut według poziomu w ykształcenia
Wyszczególnienie 1975 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 Ogółem 100,0 94,3 89,6 83,9 82,1 81 ,6 81,7 81,2 j w tym 1 z wykształce- I niera: j Wyższym 100,0 130,4 132,3 133,6 136,7 140,4 146,0 147,2 Średnim zawo dowym 100,0 120,9 121,5 120,0 120,9 122,7 124,2 126,1 Średnim ogólno kształcącym 100,0 103,1 99,4 97,4 96,2 95,7 97,8 96,2 Zasadniczym za wodowym 100,0 107,5 107,5 105,6 102,1 105,9 108,4 110,4
Ź r ó d ł o : Opracowanie i o b lic z e n ia własne na podstawie: Tabulo- g r any WUS w Łodzi d la roku 1975 oraz: Z a tru d n ie n ie , wynagrodzenie i czas pracy w gospodarce uspołecznionej w 1986 r . , WUS, Łódź, 20.07.1987 8 . 9 .
P r z y b l i s k o 20% s p a d k u l i c z b y z a t r u d n i o n y c h k o b i e t o ę d ł e m , z n a c z n y w z r o s t l i c z b y k o b i e t w y k w a l i f i k o w a n y c h o z n a c z a , ż e w badanym o k r e s i e n a s t ą p i ł d a l s z y p ow ażny s p a d e k u d z i a ł u w z a t r u d n i e n i u t y c h , k t ó r e l e g i t y m u j ą s i ę t y l k o w y k s z t a ł c e n i e m podstawowym l u b n i ż s z y m . Zmiany w s t r u k t u r z e w y k s z t a ł c e n i a z a t r u d n i o n y c h k o b i e t w różnym s t o p n i u d o t y c z ą p o s z c z e g ó l n y c h d z i a ł ó w g o s p o d a r k i n a r o d o w e j . \ PODSUMOWANIE Z p r z e p r o w a d z o n e j a n a l i z y w y n i k a , ż e w w o j e w ó d z t w i e , w k t ó rym od daw na u d z i a ł k o b i e t b y ł n a j w y ż s z y w ś r ó d z a t r u d n i o n y c h w g o s p o d a r c e u s p o ł e c z n i o n e j n a s t ą p i ł a w badanym o k r e s i e d a l s z a f e m i n i z a c j a z a t r u d n i e n i a i d o t y c z y ł a o n a w i ę k s z o ś c i d z i a ł ó w g o s p o d a r k i n a r o d o w e j . S t a ł o s i ę t a k mimo c z a s o w e j d e z a k t y w i - z a c j i zaw odow ej z n a c z n e j l i c z b y k o b i e t k o r z y s t a j ą c y c h z u r l o pów w y c h o w a w c z y ch , a c z y n n i k i e m , k t ó r y m i a ł z a s a d n i c z y wpływ n a t ę f e m i n i z a c j ę b y ł w z r o s t k w a l i f i k a c j i zawodowych k o b i e t . Z a n a l i z y z m ia n w s t r u k t u r z e z a t r u d n i e n i a k o b i e t w y n i k a , że s ą o n e s k u t k i e m s y t u a c j i d e m o g r a f i c z n e j i g o s p o d a r c z e j o - r a z z w i ą z a n e j z tym s y t u a c j i n a r y n k u p r a c y . N i e s ą n a t o m i a s t n a s t ę p s t w e m ś w i a d o m i e p r o w a d z o n e j p o l i t y k i z a t r u d n i e n i a k o b i e t , z m i e r z a j ą c e j ' do u ł a t w i e n i a im g o d z e n i a p o d w ó jn y c h o b o w ią z k ó w . P r z y k ł a d e m s ą w p ro w a d z o n e w 1981 r . p ł a t n e u r l o p y wychowawcze o r a z w z r o s t u d z i a ł u z a t r u d n i o n y c h w n i e p e ł n y m w y m i a r z e c z a s u p r a c y w ś r ó d o g ó ł u k o b i e t z a t r u d n i o n y c h w g o s p o d a r o e u s p o ł e c z n i o n e j . B a r d z o d u ż y u d z i a ł k o b i e t w o g ó l n e j l i c z b i e zawodowo c z y n n y c h o z n a c z a , ż e i c h p r a c a zawodowa s t a ł a s i ę
w
P o l s o e p o d s t a w ą f u n k c j o n o w a n i a g o s p o d a r k i n a r o d o w e j , r ó w n o r z ę d n ą zpra
c ą m ę ż c z y z n . S y t u a c j a j a k ą mamy o b e c n i e w y d a j es i ę
t r w a ł aze
w z g l ę d u n a c z y n n i k i , k t ó r e j ą u k s z t a ł t o w a ł y1
n ie
p r z e s t a j ą d z i a ł a ó , j a k t e ż z e w z g l ę d u n a p o t r z e b ygospodarki narodowej.
T r u d n o s o b i e w y o b r a z i ć f u n k c j o n o w a n i e n i e k t ó r y c hd ziałów go a i
p o d a r k i n a r o d o w e j b e z u d z i a ł u k o b i e t . N a b i e r aw ięc
oech
t r w a ł o ś c i m o d e l k o b i e t y ł ą c z ą c e j r o l ęzawodową
irod zin n ą , a więc
- p r z y n a j m n i e j w o b e c n y c h w a r u n k a c h - k o b i e t y m a j ą c e j b a r d z o w i e l e o b o w ią z k ó w i m a ł o c z a s u w o l n e g o . T r z e b a w z w i ą z k u z tym w ' d a l s z y m c i ą g u s z u k a ć m o i i i w o á c i t w o r z e n i a w arunków u ł a t w i a j ą c y c h k o b i e t o m w y p e ł n i a n i e p o d w ó jn y c h o b o w ią z k ó w . N a l e ż y p a m i ę t a ć o s z e r s z y m n i ż d o t y c h c z a s r ó ż n i c o w a n i u f o r m z a t r u d n i e n i a . W s z e l k i e p o z y t y w n e , a l e i n e g a t y w n e s k u t k i a k t y w n o ś c i zaw odow ej k o b i e t w i d o c z n e s ą z w ł a s z c z a t a m , q d z i e i c h u d z i a ł w z a t r u d n i e n i u j e s t n a j w i ę k s z y , w z w i ą z k u z tym w w o je w ó d z t w i e ł ó d z k i m s p r a w y p r a c u j ą c y c h zawodowo k o b i e t p o w in n y b y ć w d a l s z y m c i ą g u p r z e d m i o t e m s z c z e g ó l n e j t r o s k i . Jadwiga Florczak-Bywalec
IHPUWMKHT OF V0ML1N IN SOCIALIZED SECTOR IN ADMINISTRATIVE PROVINCE OF LODZ BETWEEN 1975-1986
The a d m in istra tiv e province o f Lodz has always been c h a ra c te riz e d by the h ig h e s t shares of women in the t o t a l work f o rc e . A fte r changes in the c o u n tr y 's ad m in istra tiv e d iv is io n in 1975, when t h i s ad m in istra tiv e province assumed i t s urban c h a r a c t e r , fem inization of employment was even b ig g e r .
The a r t i c l e begins with p r e s e n ta tio n of f a c t o r s , which have e x erted t h e i r in fluence on t h is fem in iz a tio n . The a n a ly s is proceeds next t o de s c r i p t i o n o f women employment in the s o c i a l i z e d s e c t o r o f the province with more a t t e n t i o n being paid to changes in employment s t r u c t u r e in the years 1975-1906. The employment s t r u c t u r e has been analyzed according to s e c to r s of th e n a tio n a l economy and educational background. More atten ti o n has been devotee to the a n a ly sis of employment in industry, becausa
th is secto r employe the b ig g est share o f working women in Lodz. Allowan
ces have been made for changes In the number o f women b e n e fitin g from chi Id-care leaves.
Tne authoress p oints at the n e c e ssity o f d iffe r e n tia tin g forms of
employment ( f l e x i b l e working tin e , part-tim e jo b s, outwork »; system ) in
order to make i t e a s ie r for wopen to recon cile th e ir p rofession al em
ployment with household d u tie s. The a r tic le ends with some remarks summ ing up the e n tir e performed a n a ly sis.
