FOLIA OECONOMICA 249, 2011
Maciej Frendzel
*
WARTOĝû DLA BIZNESU I WARTOĝû GODZIWA
JAKO ALTERNATYWNE KONCEPCJE
WYCENY DLA POTRZEB
SPRAWOZDAWCZOĝCI FINANSOWEJ
1. Wprowadzenie
Zmieniające siĊ otoczenie, w którym podmioty prowadzą działalnoĞü go-spodarczą, globalizacja, silne zmiany cen surowców, towarów i produktów, a takĪe zasobów trwałych stawiają pytanie o właĞciwe zasady wyceny stoso-wane dla potrzeb sprawozdawczoĞci finansowej. Do najbardziej znanych moĪliwych podstaw wyceny naleĪą koncepcje: kosztu historycznego, odzy-skiwalnego kosztu historycznego, zmodyfikowanego kosztu historycznego (wartoĞci historycznej), kosztu bieĪącego, wartoĞci z uĪytkowania itp. WĞród licznych koncepcji wyceny, które moĪna rozpatrywaü w kontekĞcie sprawoz-dawczoĞci finansowej, na szczególną uwagĊ zasługują: koncepcja wartoĞci godziwej oraz koncepcja wartoĞci dla biznesu1, okreĞlana równieĪ jako odzyskiwalny koszt bieĪący lub wartoĞü utraty2. Koncepcje te, w odróĪnieniu od kosztu historycznego, odnoszą siĊ do warunków istniejących na dzieĔ wyceny, co istotnie wpływa na aktualnoĞü wartoĞci prezentowanych w sprawozdaniu finansowym.
*
Dr, adiunkt, Katedra RachunkowoĞci, Wydział Zarządzania, Uniwersytet Łódzki. 1
Ang. value to the business. 2
Ang. deprival value.
2. Potrzeby informacyjne uĪytkowników informacji finansowej
a wycena pozycji w sprawozdaniu finansowym
ZałoĪenia koncepcyjne MSR wskazują, Īe podstawowym celem sprawoz-dawczoĞci finansowej jest dostarczanie informacji na temat sytuacji finansowej i wyników działalnoĞci jednostki gospodarczej oraz ich zmianach uĪytkowni-kom informacji finansowej. W połączonym projekcie dotyczącym ram koncep-tualnych amerykaĔska FASB i RMSR ukierunkowują sprawozdawczoĞü finansową ogólnego przeznaczenia na potrzeby dostawców kapitału (rozumia-nych jako inwestorzy oraz poĪyczko- i kredytodawcy), a nie wszystkich grup zainteresowanych funkcjonowaniem jednostki3. Dostawcy kapitału są zaintere-sowani sprawozdawczoĞcią finansową ze wzglĊdu na uĪytecznoĞü informacji w procesach decyzyjnych, które przeprowadzają, takich jak decyzje dotyczące alokowania własnych zasobów, ochrony czy umacniania własnych inwestycji (zob. K a b a l s k i, 2009). Z tego wzglĊdu w procesie decyzyjnym dostawcy kapitału potrzebują informacji, które pozwolą im oszacowaü zdolnoĞü i moĪli-woĞci jednostki odnoĞnie do generowania przepływów pieniĊĪnych oraz zdolnoĞci i moĪliwoĞci kierownictwa w zakresie ochrony, efektywnoĞci wyko-rzystania i racjonalnoĞci alokacji powierzonych im kapitałów. Dostawcy kapitału są bezpoĞrednio zainteresowani kwotami, terminami i niepewnoĞcią przepływów pieniĊĪnych z dywidend, odsetek, sprzedaĪy, odkupu czy wyma-galnoĞci papierów wartoĞciowych czy poĪyczek. Obok tego dostawcy kapitału są równieĪ zainteresowani, czy zasoby pozostające w dyspozycji jednostki są efektywnie i zyskownie wykorzystywane, co oznacza, Īe sprawozdawczoĞü finansowa jest narzĊdziem słuĪącym rozliczaniu kierownictwa z powierzo- nych zasobów, a takĪe jest wykorzystywana przy ocenie kierownictwa odnoĞnie do zabezpieczenia i ochrony zasobów jednostki przed niekorzystnymi czynni-kami ekonomicznymi, takimi jak zmiany cen, technologii, czy zmianami społecznymi4.
3
Conceptual Framework for Financial Reporting: The Objective of Financial Reporting and
Qualitative Characteristics and Constraints of Decision-Useful Financial Reporting Information
(2008), par. OB5. 4
Zob. par. OB9 wspólnego projektu FASB i RMSR odnoĞnie do ram konceptualnych
(Con-ceptual Framework..., 2008). Obok przydatnoĞci sprawozdawczoĞci finansowej w zakresie szacowania i oceny przepływów pieniĊĪnych, istotną rolą sprawozdania finansowego jest równieĪ zobrazowanie, w jaki sposób kierownictwo zarządza i ochrania powierzone mu zasoby podmiotu, a takĪe umoĪliwienie rozliczenia (wyliczenia siĊ) z powierzonych mu zasobów (ang. stewardship). NaleĪy podkreĞliü, Īe bezpoĞrednie wskazanie, iĪ sprawozdanie finansowe moĪe byü narzĊdziem słuĪącym do rozliczenia siĊ przez kierownictwo z odpowiedzialnoĞci za powierzone zasoby (ang.
accountability) pojawia siĊ jedynie w załoĪeniach koncepcyjnych MSR. Ramy amerykaĔskie oraz wspólny projekt wskazują, Īe kierownictwo odpowiada wobec dostawców kapitału za opiekĊ
UĪytkownicy informacji finansowej są zainteresowani przede wszystkim informacjami, które pozwolą im oszacowaü zdolnoĞü i moĪliwoĞci jednostki do generowania przepływów pieniĊĪnych, a takĪe prawdopodobieĔstwo wystąpie-nia tych korzyĞci. Spełnienie wymagaĔ stawianych przed sprawozdawczoĞcią finansową nakłada koniecznoĞü wyboru koncepcji wyceny, która byłaby przydatna w realizacji tego celu. WyraĨne ukierunkowanie oczekiwaĔ uĪytkow-ników informacji finansowej na przyszłe przepływy generowane przez podmiot wskazuje na koniecznoĞü rozwaĪenia koncepcji wyceny bazujących bezpoĞred-nio na przepływach lub korzyĞciach ekonomicznych, które mogą byü lub zostaną wygenerowane przez pozostające w dyspozycji jednostki zasoby. Ukierunkowa-nie na korzyĞci ekonomiczne, wpływające poĞrednio lub bezpoĞrednio na realizowane przepływy pieniĊĪne, uwidacznia siĊ m. in. w definicjach aktywów – regulacje miĊdzynarodowe, amerykaĔskie i polskie wskazują na to, Īe samo istnienie składnika aktywów (lub zobowiązania), a co za tym idzie, jego ujĊcie, jest uzaleĪnione od tego, czy prawdopodobne jest, Īe przyszłe korzyĞci ekono-miczne wpłyną (lub wypłyną) do (z) jednostki gospodarczej. Wykorzystanie miary bazującej bezpoĞrednio na korzyĞciach ekonomicznych oznacza zbliĪenie siĊ do potrzeb informacyjnych uĪytkowników informacji finansowej. Dodatko-wo miary takie winny odzwierciedlaü aktualną sytuacjĊ jednostki. WĞród róĪnych koncepcji pomiaru wartoĞci na szczególną uwagĊ zasługują: wartoĞü godziwa i wartoĞü dla biznesu, poniewaĪ odnoszą siĊ one w całoĞci lub czĊĞcio-wo do korzyĞci ekonomicznych, a takĪe do warunków istniejących na dzieĔ wyceny, a nie do danych historycznych.
3. Istota wartoĞci dla biznesu
(wartoĞü utraty, odzyskiwalny koszt bieĪący)
Koncepcja wartoĞci dla biznesu wywodzi siĊ z klasycznej koncepcji kosztu bieĪącego, który zakłada wycenĊ składnika aktywów w wartoĞci nakładów potrzebnych do jego pozyskania na dzieĔ wyceny. W klasycznej koncepcji kosztu bieĪącego5 wartoĞü składnika odzwierciedlana jest w odniesieniu do
i ochronĊ powierzonych mu zasobów (w tym równieĪ związaną ze zmianami cen i technologii oraz warunków społecznych), efektywnoĞü i zyskownoĞü ich wykorzystania czy zgodnoĞü z przepisami prawa i regulacji, jednak odpowiedzialnoĞü ta związana jest z rozliczaniem powiernictwa (ang. stewardship), a nie z wyliczeniem siĊ kierownictwa.
5
Koszt bieĪący nie jest koncepcją w pełni jednorodną – jest on okreĞlany najczĊĞciej na po-ziomie jednej z dwóch miar: bieĪącego kosztu odtworzenia (reprodukcji) lub bieĪącego kosztu zastąpienia. BieĪący koszt odtworzenia to kwota potrzebna na nabycie identycznego składnika w jego bieĪącym stanie lub wartoĞü nakładów potrzebnych na wytworzenie dokładnej repliki
wartoĞci wejĞcia, czyli ukierunkowana jest na nakłady konieczne do poniesienia w celu pozyskania składników. Nakłady takie obejmują: cenĊ zakupu/koszt wytworzenia, koszty transakcyjne, koszty transportu, załadunku i rozładunku, koszty montaĪu, instalacji i inne koszty konieczne do dostosowania składnika do jego aktualnego stanu.
Koncepcja odzyskiwalnego bieĪącego kosztu (wartoĞci dla biznesu) wyko-rzystuje bieĪący koszt jako jeden z parametrów, który porównywany jest z wartoĞcią odzyskiwalną danej pozycji (wartoĞcią moĪliwą do odzyskania). W literaturze przedmiotu koncepcja odzyskiwalnego kosztu bieĪącego (wartoĞci dla biznesu, wartoĞci utraty) przedstawiana jest jako koncepcja, która pozwala odzwierciedliü ekonomiczną wartoĞü danego składnika aktywów dla konkretnej jednostki gospodarczej na okreĞlony dzieĔ wyceny. Koncepcja ta odzwierciedla równoczeĞnie ekonomiczną stratĊ, jaką poniosłaby jednostka, tracąc dany składnik, stąd uĪywane okreĞlenie wartoĞci utraty. WartoĞü dla biznesu (wartoĞü utraty) wpisuje siĊ w teoriĊ zachowaĔ menedĪerskich (por. Measurement..., 2005, par. 90), co sprawia, Īe podejĞcie to moĪe byü traktowane jako odrĊbna koncepcja wyceny, bazująca na oczekiwaniach kierownictwa jednostki odnoĞnie do wykorzystania danego składnika. WartoĞü dla biznesu wykorzystuje trzy
(koszt reprodukcji) wycenianego składnika, przy zastosowaniu takiej samej technologii, materia-łów, rozwiązaĔ przestrzennych, jakoĞci itp. JeĞli nie istnieje moĪliwoĞü ustalenia ceny nabycia lub kosztu wytworzenia składnika aktywów w jego bieĪącym stanie, lecz istnieją takie moĪliwoĞci dla nowego składnika aktywów, koszt odtworzenia reprezentowany jest przez bieĪący koszt odtwo-rzenia nowego składnika skorygowanego o stopieĔ jego zuĪycia. Drugi parametr, na poziomie którego moĪe byü okreĞlony koszt bieĪący to koszt zastąpienia. Jest on najczĊĞciej okreĞlany jako kwota potrzebna na nabycie lub wytworzenie we własnym zakresie składnika aktywów o takiej samej funkcjonalnoĞci i podobnych parametrach uĪytkowych jak wyceniany składnik, przy zasto-sowaniu jednak aktualnie stosowanych technologii i materiałów. Koszt zastąpienia okreĞla zatem nakłady potrzebne na pozyskanie substytutu danego składnika aktywów. Istotnym problemem w przypadku okreĞlania kosztu zastąpienia jest ustalenie, jakie charakterystyki naleĪy wziąü pod uwagĊ, okreĞlając substytucyjnoĞü danego składnika oraz czy wybór ten i wagi przywiązane do poszczególnych cech powinny odzwierciedlaü oczekiwania i wymagania danej jednostki, czy teĪ oczekiwania i wymagania uczestników rynku. PrzyjĊcie róĪnych punktów odniesienia moĪe skutkowaü istotnymi rozbieĪnoĞciami w ustalonych kwotach. Odniesienie do kosztu zastąpienia moĪe siĊ pojawiü, gdy nie są dostĊpne ceny lub transakcje reprezentujące wartoĞü posiadanego składnika aktywów lub gdy na rynku wystąpiły istotne zmiany w technologii, materiałach i sposobie wytwarzania składnika, w związku z czym odtworzenie składnika w drodze reprodukcji byłoby nieuzasadnione ekonomicznie.
Innym podejĞciem ustalającym relacjĊ miĊdzy bieĪącym kosztem odtworzenia (reprodukcji) i zastąpienia jest okreĞlenie bieĪącego kosztu na poziomie wartoĞci niĪszej z bieĪącego kosztu odtworzenia (reprodukcji) i bieĪącego kosztu zastąpienia. PodejĞcie takie uzasadnione jest zwłaszcza w sytuacji, gdy odtworzenie składnika aktywów nastąpiłoby w ramach jego wytworze-nia (np. wybudowawytworze-nia) we własnym zakresie. Dla kaĪdego z przedstawionych rozwiązaĔ moĪna przedstawiü zarówno racjonalne argumenty, jak i logiczne kontrargumenty, stąd nie moĪna uznaü tej koncepcji za w pełni spójną.
róĪne podstawy wyceny, w konsekwencji czego jest to koncepcja złoĪona, wymagająca w niektórych przypadkach okreĞlenia aĪ trzech róĪnych parame-trów – kosztu bieĪącego, wartoĞci z uĪytkowania6 oraz wartoĞci moĪliwej do natychmiastowej realizacji netto. Technika ustalenia wartoĞci dla biznesu (odzyskiwalnego kosztu bieĪącego) sprowadza siĊ do porównania na dzieĔ wyceny kosztu bieĪącego oraz wartoĞci odzyskiwalnej, reprezentowanej przez wartoĞü wyĪszą z wartoĞci z uĪytkowania i wartoĞci moĪliwej do realizacji netto. W przypadku gdy wartoĞü odzyskiwalna jest wyĪsza od kosztu bieĪącego, wartoĞü dla biznesu reprezentowana jest przez koszt bieĪący. W sytuacji gdy koszt bieĪący jest wyĪszy niĪ wartoĞü odzyskiwalna, ta druga okreĞla wartoĞü dla biznesu. PoniĪszy schemat obrazuje relacje miĊdzy poszczególnymi miarami wartoĞci.
WartoĞü dla biznesu (odzyskiwalny koszt bieĪący)
niĪsza z
Koszt bieĪący WartoĞü odzyskiwalna
wyĪsza z
WartoĞü moĪliwa do realizacji netto WartoĞü z uĪytkowania
Rys. 1. WartoĞü dla biznesu (odzyskiwalny koszt bieĪący)
ħ r ó d ł o: opracowanie własne na podst.: Measurement in financial..., 2006, s. 25.
WartoĞü dla biznesu (wartoĞü utraty, odzyskiwalny koszt bieĪący) moĪe byü analizowana od strony kosztu bieĪącego, gdzie wartoĞü odzyskiwalna staje siĊ parametrem ograniczającym wartoĞü danej pozycji, jak równieĪ od strony wartoĞci odzyskiwalnej, gdzie podstawą wyceny jest ta wielkoĞü, a koszt bieĪący jest jedynie parametrem ograniczającym. Choü kwota ustalona w obu przypadkach jest taka sama, to jednak róĪne moĪliwe podejĞcie i przyjĊte perspektywy dochodzenia do tej wielkoĞci obrazują wieloaspektowoĞü tej koncepcji.
6
WartoĞü z uĪytkowania oznacza tutaj sumĊ przyszłych zdyskontowanych przepływów pie-niĊĪnych netto, których jednostka oczekuje w związku z wykorzystaniem danego składnika. W regulacjach miĊdzynarodowych (np. MSR 36: „Utrata wartoĞci aktywów”) wartoĞü z uĪytko-wania (ang. value-in-use) została przetłumaczona jako wartoĞü uĪytkowa i takie teĪ okreĞlenie wykorzystywane jest w literaturze przedmiotu. W niniejszym opracowaniu stosowane jest okreĞlenie „wartoĞü z uĪytkowania”, poniewaĪ zdaniem autora lepiej odzwierciedla ono istotĊ tej pozycji.
Z perspektywy kosztu bieĪącego, pomiar wartoĞci dla biznesu ukierunko-wany jest na wycenĊ składnika w wartoĞci wejĞcia, czyli według nakładów koniecznych do poniesienia dla pozyskania składnika aktywów. PodejĞcie takie oznacza, Īe jednostka wycenia zasoby generujące korzyĞci ekonomiczne (aktywa) poĞrednio, poprzez odniesienie siĊ do nakładów potrzebnych do pozyskania kontroli nad tymi zasobami, nie zaĞ poprzez odniesienie do samych korzyĞci ekonomicznych, które są moĪliwe dziĊki nim do zrealizowania7. W tym kontekĞcie uwidacznia siĊ jeden z podstawowych koncepcyjnych problemów sprawozdawczoĞci finansowej ukierunkowanej na dostarczanie przydatnych informacji inwestorom i kredytodawcom, czyli przedmiot wyceny. WyraĨne odniesienie do zasobów generujących przyszłe korzyĞci ekonomiczne w defi-nicji aktywów (bądĨ samych korzyĞci ekonomicznych) wymaga rozwaĪenia, czy przedmiotem wyceny (i w konsekwencji tego – wartoĞcią składnika aktywów) powinny byü nakłady ponoszone na pozyskanie zasobów (co implikuje pomiar tego składnika na moment początkowego ujĊcia i na dzieĔ bilansowy w odnie-sieniu do poniesionych lub moĪliwych do poniesienia nakładów), czy teĪ przedmiotem wyceny powinny byü bezpoĞrednio korzyĞci ekonomiczne moĪliwe do wygenerowania dziĊki tej pozycji. W takim przypadku wartoĞü danej pozycji jest determinowana przez potencjał ekonomiczny w postaci przyszłych, moĪliwych do zrealizowania korzyĞci ekonomicznych, a nie kosztu jej pozyskania8. Uznanie, Īe wartoĞü składnika aktywów jest determinowana przez wynikające z niego korzyĞci ekonomiczne oraz przyjĊcie za cel wyceny
7
Obecnie w literaturze i regulacjach rachunkowoĞci aktywa definiuje siĊ poprzez bezpoĞred-nie odbezpoĞred-niesiebezpoĞred-nie do korzyĞci ekonomicznych, które jednostka moĪe wygenerowaü w przyszłoĞci z danej pozycji. W tym kontekĞcie wyraĨne są dwa rozwiązania – utoĪsamienie aktywów z korzyĞciami ekonomicznymi (np. regulacje amerykaĔskie) oraz poĞrednie wskazanie na korzyĞci ekonomiczne poprzez odniesienie do zasobów, które generują takie korzyĞci (np. regulacje miĊdzynarodowe). Zestawienie definicji aktywów w Ğwietle regulacji amerykaĔskich, brytyjskich, nowozelandzkich i miĊdzynarodowych prezentuje W. A. N o w a k (2007, s. 174). Definicja przyjĊta m. in. w polskiej ustawie o rachunkowoĞci (Ustawa z dnia 29 wrzeĞnia 1994..., 2009) utoĪsamia aktywa z zasobami, z których wynikają przyszłe korzyĞci ekonomiczne. PoĞrednie lub bezpoĞrednie odniesienie do korzyĞci ekonomicznych w definicji aktywów oznacza przyjĊcie podejĞcia bilansowego, w Ğwietle którego podstawową rolą sprawozdania finansowego jest odzwierciedlenie sytuacji finansowej podmiotu oraz jej zmian. Rozwiązanie takie powoduje, Īe przychody (zyski) i koszty (straty) są wielkoĞciami rezydualnymi (pochodnymi) wobec aktywów i zobowiązaĔ (ich zmian), nie zaĞ pozycjami pierwotnymi; zob. N o b e s, 2001, s. 9 lub R o n e n, 2008.
8
Inne czynniki naleĪałoby rozpatrywaü w przypadku innego zdefiniowania aktywów i zo-bowiązaĔ, np. jako nierozliczonych kosztów bądĨ jako składników majątkowych bez odniesienia ich do przyszłych korzyĞci. NaleĪy wspomnieü, Īe obecnie trwają prace nad weryfikacją definicji aktywów i zobowiązaĔ. Jedną z rozwaĪanych definicji aktywów jest: „bieĪące ekonomiczne zasoby, do których jednostka ma bieĪące prawo lub inny uprzywilejowany dostĊp” (zob. np. W h i t t i n g t o n, 2008).
bezpoĞredniego pomiaru tych korzyĞci oznacza, Īe koncepcje bazujące na nakładach (wartoĞci wejĞcia) nie mogą byü traktowane jako odpowiednie dla ustalania wartoĞci pozycji bilansowych9. W przedstawionym kontekĞcie odzy-skiwalny koszt bieĪący, rozpatrywany z perspektywy nakładów koniecznych do poniesienia na odtworzenie składnika, nie wydaje siĊ miarą właĞciwą dla wyceny aktywów.
W związku z tym, Īe odzyskiwalny bieĪący koszt (wartoĞü dla biznesu) jest koncepcją, która bazuje jednoczeĞnie na dwóch podstawach10, moĪna analizo-waü jego istotĊ równieĪ w kontekĞcie wartoĞci odzyskiwalnej. Odniesienie do wartoĞci odzyskiwalnej oznacza, Īe składnik aktywów jest wyceniany bezpo-Ğrednio w odniesieniu do korzyĞci, których jednostka oczekuje w związku z jego uĪytkowaniem (wartoĞü z uĪytkowania) lub z jego natychmiastową sprzedaĪą (wartoĞü moĪliwa do realizacji netto). Z takiej perspektywy wycena składnika wpisuje siĊ w wycenĊ korzyĞci ekonomicznych utoĪsamianych przez tĊ pozycjĊ, nie zaĞ nakładów potrzebnych do jego pozyskania.
W tym kontekĞcie zastosowanie kosztu bieĪącego jako miary ograniczającej ujĊtą wartoĞü naleĪy rozpatrywaü w związku ze specyfiką wyceny przede wszystkim wartoĞci z uĪytkowania11. WartoĞü z uĪytkowania (wartoĞü uĪytko-wa) to wartoĞü zdyskontowanych przepływów pieniĊĪnych netto, które jednost-ka planuje lub oczekuje zrealizowaü w związku z danym składnikiem aktywów (lub grupą aktywów). W przypadku wyceny składnika aktywów w wartoĞci z uĪytkowania istotnym problemem jest koniecznoĞü oszacowania przyszłych wpływów i wydatków, które jednostka wygeneruje w drodze uĪytkowania
9
W takim przypadku miary bazujące na nakładach mogą byü traktowane jako substytuty miar bazujących na korzyĞciach, które mogą byü zrealizowane dziĊki danemu składnikowi. W przypadku miar bazujących na nakładach poniesionych lub koniecznych do poniesienia (koszt bieĪący, koszt historyczny) dodatkowym problemem, zwłaszcza w kontekĞcie uznawanej obecnie definicji aktywów, jest moĪliwoĞü odzyskiwania poniesionych nakładów (odzyskiwalnoĞü). W przypadku miar, takich jak koszt historyczny i koszt bieĪący, odzyskiwalnoĞü jest weryfikowa-na zazwyczaj poprzez testy weryfikowa-na utratĊ wartoĞci, jedweryfikowa-nak aweryfikowa-naliza taka nie pojawia siĊ przy kaĪdej wycenie, lecz zazwyczaj tylko w przypadku wystąpienia przesłanek utraty wartoĞci. Koncepcja odzyskiwalnego bieĪącego kosztu przewiduje, Īe na kaĪdy moment wyceny jednostka porównuje bieĪący koszt z wartoĞcią odzyskiwalną, co niweluje problem odzyskiwalnoĞci pozycji podlegają-cej wycenie.
10
Odniesienie do wartoĞci odzyskiwalnej pojawia siĊ kaĪdorazowo przy wycenie danej po-zycji, nie zaĞ jedynie w przypadku, gdy wystąpiły przesłanki utraty wartoĞci.
11
W przypadku, gdy wartoĞü odzyskiwalna reprezentowana jest przez wartoĞü moĪliwą do realizacji netto, koszt bieĪący jest zazwyczaj wyĪszy od tej wartoĞci. Wynika to stąd, Īe koszt bieĪący ustalany jest z perspektywy wartoĞci wejĞcia, czyli obok ceny transakcyjnej uwzglĊdnia koszty niezbĊdne do dostosowania składnika aktywów do bieĪącego stanu i lokalizacji (pozycje te podwyĪszają wartoĞü), zaĞ wartoĞü moĪliwa do realizacji netto ustalana jest z perspektywy wartoĞci wyjĞcia, czyli jest pomniejszona o koszty konieczne do przeprowadzenia transakcji sprzedaĪy, w tym koszty deinstalacji i dostarczenia na rynek.
danego składnika. OkreĞlenie wpływów i wydatków w praktyce jest kwestią problematyczną, poniewaĪ rzadko pojawia siĊ sytuacja,gdy składnik samodziel-nie generuje przepływy pieniĊĪne, a nawet jeĪeli moĪna bezpoĞrednio przypisaü przepływy do danego składnika aktywów, to czĊĞü z nich moĪe wynikaü z nieujĊtych zasobów niematerialnych, takich jak np. marka. W przypadku braku moĪliwoĞci przypisania przepływów do pojedynczego składnika konieczne staje siĊ oszacowanie wartoĞci z uĪytkowania na poziomie grupy aktywów, w ramach której składnik jest wykorzystywany, a nastĊpnie alokacja ustalonej kwoty do poszczególnych pozycji wchodzących w skład danej grupy. Alokacja taka moĪe bazowaü na pewnych subiektywnych przesłankach i moĪe stanowiü jeden z istotniejszych obszarów uznaniowoĞci przy wycenie danej pozycji, co istotnie moĪe podwaĪaü wiarygodnoĞü wyceny pojedynczych pozycji. O ile zatem wartoĞü z uĪytkowania moĪe w wielu przypadkach byü zastosowana do grup aktywów generujących przepływy pieniĊĪne, o tyle jej zastosowanie dla poje-dynczych pozycji bilansowych moĪe byü bardzo ograniczone.
Pewien subiektywizm i uznaniowoĞü w wycenie według wartoĞci dla bizne-su (odzyskiwalnym koszcie bieĪącym) wiąĪe siĊ równieĪ z samą wyceną w wartoĞci z uĪytkowania12 – szacunki przyszłych przepływów pieniĊĪnych bazują czĊsto na subiektywnych załoĪeniach lub oczekiwaniach kierownictwa, które nie zawsze mają potwierdzenie w faktach lub danych rynkowych. W takiej sytuacji wartoĞü składnika moĪe uwzglĊdniaü pewne zamierzenia i interpretacje kierownictwa, a nawet przyszłe plany (w tym planowaną restrukturyzacjĊ), których realizacja nie jest przesądzona, a skutki weryfikowalne. Istotną kwestią budzącą wątpliwoĞci odnoĞnie do zastosowania wartoĞci z uĪytkowania do wyceny bilansowej (w kontekĞcie wartoĞci odzyskiwalnej) jest to, Īe w niektó-rych przypadkach trudno jednoznacznie wskazaü, które pozycje i w jakim zakresie przyczyniają siĊ do przepływów pieniĊĪnych – przepływy pieniĊĪne generowane są zazwyczaj przez pewne grupy aktywów, które mogą obejmowaü okreĞloną działalnoĞü, a czasem nawet cały podmiot gospodarczy. W tym kontekĞcie naleĪy podkreĞliü, Īe do generowania przepływów mogą w duĪym stopniu przyczyniaü siĊ zasoby niematerialne, takie jak marka, znaki towarowe itp., które w wielu przypadkach powstają w trakcie prowadzonej przez dany podmiot działalnoĞci i które trudno z niej wyodrĊbniü bez przyjĊcia subiektyw-nych załoĪeĔ. WartoĞü z uĪytkowania moĪe zatem odzwierciedlaü wartoĞü nie tylko okreĞlonego składnika podlegającego wycenie, ale równieĪ wewnĊtrznie wygenerowaną wartoĞü firmy, w tym efekt synergii powstający z wykorzystania aktywów w grupie, specyficzne umiejĊtnoĞci jednostki (lub jej specyficzne obciąĪenia), relacje z odbiorcami i dostawcami, wewnĊtrznie wygenerowane znaki towarowe i marki, kapitał intelektualny (w tym umiejĊtnoĞci i
12
wanie pracowników), ograniczenia wejĞcia do sektora itp. Aktywowanie w wartoĞci składnika podlegającego wycenie nieujĊtych wartoĞci niematerial-nych, w tym równieĪ pewnych subiektywnych oczekiwaĔ i załoĪeĔ kierow-nictwa, stanowiü moĪe istotne ograniczenie wykorzystania wartoĞci odzyskiwal-nej reprezentowaodzyskiwal-nej przez wartoĞü z uĪytkowania do wyceny bilansowej. Mechanizmem, który moĪe ograniczaü aktywowanie w wartoĞci składnika wskazanych zasobów niematerialnych (czĊsto trudnych do zidentyfikowania jako oddzielnych pozycji) jest porównanie wartoĞci odzyskiwalnej z dodatko-wym parametrem, np. kosztem bieĪącym. Wycena składnika aktywów w wartoĞci korzyĞci, które moĪna wygenerowaü z danej pozycji, nie wyĪszej jednak niĪ koszt bieĪący, gwarantuje, Īe odzwierciedla ona korzyĞci, które moĪna przypi-saü bezpoĞrednio do danej pozycji, nie zaĞ do nieujĊtych zasobów niematerial-nych. W takim kontekĞcie wartoĞü dla biznesu stanowi realną alternatywĊ dla wyceny bilansowej.
Wycena z perspektywy jednostki, a nie rynku, mimo Īe naraĪa wycenĊ na pewną subiektywnoĞü, moĪe w niektórych przypadkach precyzyjniej okreĞlaü ekonomiczny potencjał danego składnika aktywów dla jednostki. Wynikaü to moĪe stąd, Īe kierownictwo, posiadając dodatkowe informacje o prowadzonej działalnoĞci oraz znajomoĞü specyfiki danego składnika aktywów i moĪliwoĞci jego wykorzystania, moĪe lepiej prognozowaü przyszłe przepływy z dalszego uĪytkowania tej pozycji lub grupy aktywów, a takĪe koszt bieĪący.
W tym miejscu naleĪy dodaü, Īe nawet najbardziej racjonalne załoĪenia kie-rownictwa odnoĞnie do planowanego wykorzystania składnika nie muszą odzwierciedlaü jego najlepszego i najpełniejszego sposobu uĪytkowania z pers-pektywy innych podmiotów funkcjonujących na rynku, co oznacza, Īe identycz-ny składnik aktywów w oczach uczestników rynku moĪe byü wykorzystywaidentycz-ny w inny sposób. Problem „niedowartoĞciowania” wartoĞci z uĪytkowania (przy załoĪeniu, Īe przyjĊty przez kierownictwo sposób uĪytkowania składnika nie jest najlepszym i najpełniejszym jego wykorzystaniem) w niektórych sytuacjach moĪe byü zniwelowany poprzez porównanie wartoĞci z uĪytkowania z wartoĞcią moĪliwą do realizacji netto, czyli ceną sprzedaĪy netto ustaloną z perspektywy jednostki. JeĪeli cena sprzedaĪy netto ustalana jest poprzez odniesienie do rynku (kierownictwo, realizując sprzedaĪ danej pozycji, przeprowadziłoby ją na rynku), to oczekiwania uczestników rynku odnoĞnie do innego wykorzystania bĊdą odzwierciedlone w cenie rynkowej pomniejszonej o koszty konieczne do poniesienia w celu dostosowania składnika do sprzedaĪy (np. koszty demontaĪu, deinstalacji, dostarczenia na rynek), czyli wartoĞci godziwej ustalonej z perspek-tywy wartoĞci wyjĞcia, która to wielkoĞü dodatkowo pomniejszona jest o koszty konieczne do przeprowadzenia transakcji sprzedaĪy (np. prowizje poĞredników, koniecznych działaĔ marketingowych itp.). JeĞli wartoĞü moĪliwa do realizacji netto zostałaby ustalona na wyĪszym poziomie niĪ wartoĞü z uĪytkowania, to
ona reprezentowałaby wartoĞü odzyskiwalną danej pozycji. W takim przypadku ustalona kwota odzwierciedlałaby w duĪym stopniu oczekiwania uczestników rynku odnoĞnie do najpełniejszego i najlepszego wykorzystania składnika13.
WartoĞü odzyskiwalna nie bĊdzie odzwierciedlaü oczekiwaĔ uczestników rynku odnoĞnie do najpełniejszego i najlepszego wykorzystania danej pozycji (nawet jeĞli wartoĞü godziwa znacznie przewyĪsza wartoĞü z uĪytkowania), jeĞli najpełniejsze i najlepsze wykorzystanie składnika nie byłoby realizowane przez uczestników rynku poprzez sprzedaĪ danej pozycji, lecz jej uĪytkowanie w ramach posiadanej grupy aktywów. W takim przypadku wartoĞü godziwa byłaby ustalana z perspektywy wartoĞci wejĞcia14, czyli nie odzwierciedlałaby wartoĞci moĪliwej do realizacji netto. WartoĞü odzyskiwalna moĪe róĪniü siĊ równieĪ od wartoĞci oczekiwanej przez uczestników rynku (nawet jeĞli wartoĞü godziwa istotnie przewyĪsza wartoĞü z uĪytkowania), jeĞli wartoĞü moĪliwa do realizacji netto ustalana jest w odniesieniu do specyficznej sytuacji, w jakiej znajduje siĊ jednostka. Przykładowo, jednostka moĪe wystawiü innemu podmio-towi prawo pierwokupu danego składnika po okreĞlonej cenie, czego konse-kwencją jest koniecznoĞü odniesienia siĊ do ustalonej w umowie ceny sprzedaĪy w przypadku ustalania wartoĞci moĪliwej do realizacji netto. Zapisana w wią-Īącej umowie potencjalna cena sprzedaĪy ogranicza wysokoĞü wartoĞci moĪli-wej do realizacji.
Jak zauwaĪono wczeĞniej, wartoĞü dla biznesu pozwala odzwierciedliü ko-rzyĞci ekonomiczne wiąĪące siĊ z danym składnikiem aktywów, co pozwala przedstawiü ekonomiczną istotĊ danej pozycji. W tym kontekĞcie wartoĞü dla biznesu moĪna analizowaü z perspektywy racjonalnie oczekiwanych zachowaĔ kierowniczych, poniewaĪ reprezentuje ona potencjalną, ekonomiczną stratĊ dla podmiotu gospodarczego w przypadku utraty składnika aktywów. Ustalenie wartoĞci dla biznesu wynika z nastĊpującego rozumowania: jeĞli wartoĞü odzyskiwalna utraconego składnika aktywów jest wyĪsza niĪ jego bieĪący koszt, jednostka (kierownictwo) najprawdopodobniej zdecydowałaby siĊ na odtworze-nie (lub zastąpieodtworze-nie) tej pozycji. W takim przypadku koszt bieĪący odzwiercie-dla ekonomiczne nakłady, które jednostka musiałaby ponieĞü odzwiercie-dla odzyskania utraconego składnika aktywów, zaĞ nieujĊta róĪnica miĊdzy wartoĞcią odzy-skiwalną i kosztem bieĪącym reprezentuje dodatkowe korzyĞci, które jednostka wygeneruje w trakcie dalszego uĪytkowania danej pozycji. JeĞli jednak wartoĞü odzyskiwalna byłaby niĪsza niĪ bieĪący koszt, ekonomiczną stratą dla podmiotu
13
WartoĞü godziwa w swojej istocie nie odzwierciedla kosztów transakcyjnych, czyli kosz-tów, które moĪna przypisaü do przeprowadzenia transakcji sprzedaĪy (lub nabycia) danej pozycji.
14
W przedstawionej sytuacji wartoĞü godziwa mogłaby byü ustalona na poziomie zbliĪonym do kosztu bieĪącego, ustalonego z perspektywy rynku, bez uwzglĊdniania w jego wartoĞci kosztów transakcyjnych koniecznych do pozyskania składnika.
w przypadku utraty składnika byłaby wartoĞü odzyskiwalna15 (reprezentowana przez wartoĞü z uĪytkowania lub z natychmiastowej realizacji), czyli kwota, którą podmiot ten wygenerowałby z uĪytkowania lub z natychmiastowej sprzedaĪy danej pozycji.
Zastosowanie koncepcji wartoĞci dla biznesu pozwala na uwzglĊdnianie przy wycenie danej pozycji bilansowej bieĪących warunków, w jakich znajduje siĊ jednostka, w tym przyrostów wartoĞci posiadanego składnika16. Obok odniesienia do bieĪących czynników wartoĞü dla biznesu (odzyskiwalny bieĪący koszt) pozwala równieĪ uwzglĊdniü w sprawozdaniu finansowym te pozycje, które w Ğwietle koncepcji kosztu historycznego17 nie zostałyby wykazane ze wzglĊdu na brak nakładów poniesionych w przeszłoĞci (np. pozycje otrzymane w formie darowizny), w tym pozycje o wartoĞci początkowej 0 zł (np. niektóre instrumenty pochodne), a takĪe składniki, dla których koszty pozyskania odniesiono na wynik finansowy ze wzglĊdu na brak wypełnienia definicji aktywów w momencie poniesienia nakładu (np. niektóre wartoĞci niematerialne).
Odzyskiwalny bieĪący koszt (wartoĞü dla biznesu) jest miarą, która pozwala na pomiar wyniku finansowego w kontekĞcie zachowania zdolnoĞci operacyj-nych (lub potencjału usługowego) podmiotu, co ma szczególne znaczenie w przypadku sprawozdawczoĞci finansowej w warunkach inflacji lub hiperinfla-cji. Odpisy amortyzacyjne bazujące na zaktualizowanych wartoĞciach odzwier-ciedlają od strony ekonomicznej stopieĔ zuĪycia zasobów wykorzystywanych w działalnoĞci operacyjnej, co w przypadku wzrastających cen ogranicza wynik finansowy (operacyjny), który moĪe byü dystrybuowany na rzecz właĞcicieli.
WartoĞü dla biznesu jako samodzielna koncepcja wyceny moĪe byü przy-datna w ocenie działalnoĞci operacyjnej jednostki gospodarczej w przypadku zmieniających siĊ cen, a takĪe utrzymania jej potencjału operacyjnego. Dodat-kowo koncepcja ta pozwala wyceniaü aktywa zgodnie z oczekiwaniami kierow-nictwa odnoĞnie do ich wykorzystania. JeĪeli jednostka planuje utrzymaü składnik aktywów, jego wartoĞü bĊdzie zazwyczaj ustalona na poziomie bieĪącego kosztu lub niĪszej wartoĞci z uĪytkowania (mało prawdopodobna jest sytuacja, aby wartoĞü moĪliwa do realizacji netto przewyĪszała wartoĞü z uĪytkowania). JeĞli kierownictwo jednostki planuje sprzedaĪ składnika, jego wartoĞü zostanie ustalona na poziomie bieĪącego kosztu lub czĊsto niĪszej wartoĞci moĪliwej do realizacji netto (wartoĞü z uĪytkowania bĊdzie zbliĪona do 0 lub nie bĊdzie istnieü).
15
W takiej sytuacji odtworzenie składnika byłoby dla jednostki nieopłacalne. 16
Sam sposób wyceny nie determinuje sposobu ujĊcia przeszacowania – moĪliwe jest prze-szacowanie wynikowe, ale równieĪ odroczenie, np. w kapitale z aktualizacji wyceny.
17
W niniejszym opracowaniu wyróĪniono jako oddzielne koncepcje wyceny: koszt histo-ryczny, bazujący na nakładach rzeczywiĞcie poniesionych i wartoĞü historyczną, odzwierciedlają-cą wartoĞü otrzymaną przez jednostkĊ w momencie pozyskania składnika aktywów.
4. WartoĞü godziwa jako podstawa wyceny
w sprawozdawczoĞci finansowej
WartoĞü godziwa jest obecnie stosowanym parametrem wyceny i pojawia siĊ w róĪnych regulacjach w odniesieniu do wyceny róĪnych pozycji bilanso-wych. Mimo Īe poszczególne regulacje wykorzystują to samo pojĊcie, w przyjĊtych definicjach pojawiają siĊ pewne róĪnice, w wyniku których dosyü istotnie zmieniaü siĊ moĪe sposób postrzegania i ustalania wartoĞci godziwej. Regulacje miĊdzynarodowe i ustawa o rachunkowoĞci definiują wartoĞü godziwą jako kwotĊ ustaloną w ramach rynkowej transakcji wymiany składnika aktywów (lub uregulowania zobowiązaĔ) miĊdzy zainteresowanymi, dobrze poinformowanymi i niepowiązanymi stronami transakcji. Najlepszym odzwier-ciedleniem wartoĞci godziwej jest zazwyczaj cena rynkowa ustalona na aktyw-nym rynku. W kontekĞcie przedstawionej definicji nie kaĪda kwota (cena) z transakcji miĊdzy „niepowiązanymi, dobrze poinformowanymi i zaintereso-wanymi stronami” jest jednak wartoĞcią rynkową. WartoĞü rynkowa odzwiercie-dla cenĊ równowagi, która została okreĞlona w licznych transakcjach wymiany i przedstawia oczekiwania rynku w zakresie najlepszego i najpełniejszego wykorzystania składnika. Pojedyncza transakcja nie jest wystarczająca, aby ustanowiü rynek (por. Financial..., 1999, par. 88–89 i 332–334), jednak czĊsto ze wzglĊdów pragmatycznych w niektórych regulacjach rachunkowoĞci moĪna spotkaü podejĞcie zrównujące cenĊ transakcyjną wynikającą z transakcji pomiĊdzy podmiotami niepowiązanymi z wartoĞcią rynkową, przy braku dowodów Ğwiadczących przeciw takiemu podejĞciu18.
WyraĨne odniesienie do rynku w definicji wartoĞci godziwej uwidacznia siĊ w definicji wartoĞci godziwej przyjĊtej przez amerykaĔską FASB w standardzie FAS 157: „Pomiar wartoĞci godziwej”. WartoĞü godziwa została tutaj okreĞlona jako cena, jaką otrzymano by ze sprzedaĪy składnika aktywów lub zapłacono by w związku z transferem zobowiązania w zamierzonej (normalnej) (ang. orderly) transakcji miĊdzy uczestnikami rynku na dzieĔ wyceny19. Zamierzona (normal-na) transakcja to transakcja, która wymaga odpowiedniej ekspozycji składnika aktywów lub zobowiązania na rynku przed dniem wyceny, co pozwala na przeprowadzenie zwykłych i normalnie oczekiwanych działaĔ marketingowych dla transakcji odnoszących siĊ do danego rodzaju składnika aktywów lub zobowiązania. Zamierzona transakcja nie jest transakcją wymuszoną – nie odzwierciedla ona np. sprzedaĪy wymuszonej lub likwidacyjnej. Transakcja sprzedaĪy składnika aktywów lub przeniesienia zobowiązania jest transakcją
18
Zob. par. OS64 oraz OS74–OS76 MSR 39 oraz par. 25 MSR 36.
19 ToĪsamą propozycjĊ definicji wartoĞci godziwej zawiera projekt standardu miĊdzynaro-dowego dotyczącego wartoĞci godziwej.
hipotetyczną i jest rozwaĪana z perspektywy uczestnika rynku, który posiada składnik aktywów lub zobowiązanie. Przedstawiona definicja poprzez wskaza-nie na transakcjĊ zawieraną przez uczestników rynku jednoznaczwskaza-nie wiąĪe wartoĞü godziwą z wartoĞcią rynkową.
W warunkach efektywnego rynku cena równowagi reprezentuje rynkowe oczekiwania najlepszego i najpełniejszego wykorzystania składnika, czyli takiego wykorzystania, które maksymalizuje wartoĞü składnika aktywów lub grupy aktywów (korzyĞci ekonomiczne dla jednostki), w jakiej bĊdzie on wykorzystywany. Oznacza to, Īe jednostki, które mają własne oczekiwania wiĊksze niĪ rynkowe odnoĞnie do wartoĞci danego składnika (np. wynikające z jego posiadania lub moĪliwoĞci wykorzystania), powinny uznaü, Īe składnik jest niedoszacowany i rozpocząü jego zakup lub zawieranie kontraktów umoĪli-wiających takie zakupy, bądĨ teĪ umoĪliumoĪli-wiających realizacjĊ zysków zbliĪonych do zysków posiadacza (np. wiąĪące kontrakty terminowe typu forward lub kontrakty opcyjne, których wartoĞü zmienia siĊ równolegle do kontraktu bazowego). W tym samym czasie jednostki, które mają własne oczekiwania niĪsze niĪ rynkowe (np. w zakresie moĪliwoĞci wykorzystania składnika) bĊdą go sprzedawaü lub/i zawieraü kontrakty terminowe, które dają moĪliwoĞü takiej sprzedaĪy, bądĨ teĪ umoĪliwiają realizacjĊ zysków zbliĪonych do zysków sprzedawcy. WartoĞü godziwa (rynkowa) nie odnosi siĊ do moĪliwoĞci zreali-zowania, uregulowania, zatrzymania lub wykorzystania składnika aktywów, które znajdują siĊ poza ogólnymi oczekiwaniami rynkowymi w zakresie najlepszego i najpełniejszego wykorzystania tej pozycji. Indywidualnie plano-wany przez konkretną jednostkĊ okres wykorzystania lub utrzymania danej pozycji, a takĪe planowany moment realizacji lub uregulowania nie jest od-zwierciedlany w wartoĞci godziwej (rynkowej), poniewaĪ wartoĞü godziwa (rynkowa) odnosi siĊ do najlepszego i najpełniejszego wykorzystania składnika z perspektywy rynku, a nie konkretnej jednostki gospodarczej. OczywiĞcie, dostĊpne moĪliwoĞci sprzedaĪy i płynnoĞü składnika aktywów lub zobowiązaĔ moĪe wpłynąü na ich wartoĞci rynkowe, jednak wielkoĞci te są uwzglĊdnione w ryzyku związanym z daną pozycją.
W regulacjach rachunkowoĞci (miĊdzynarodowych i krajowych) oraz litera-turze brak jest obecnie jednoznacznego zrównania wartoĞci godziwej z wartoĞcią rynkową, choü pojawiają siĊ takie propozycje (zob. np. Measurement Bases..., 2005). Zrównanie takie oznaczałoby, Īe wartoĞü godziwa nie byłaby ustalana w odniesieniu do pozyskania lub w odniesieniu do zbycia danego składnika aktywów, lecz byłaby jednoczeĞnie wartoĞcią wejĞcia i wartoĞcią wyjĞcia. Wykorzystanie ceny równowagi jako wyznacznika wartoĞci godziwej przenosi-łoby ją w nieco inny wymiar – wielkoĞü rynkowa wskazuje na realizacjĊ skład-nika, wartoĞü z jego utrzymania oraz potencjalny zakup. Wymiana na rynku i w konsekwencji tego wartoĞü rynkowa nie przewidują teoretycznie, Īe
poja-wiają siĊ róĪne rynkowe wartoĞci wejĞcia i wyjĞcia dla danego składnika aktywów (lub zobowiązaĔ) w momencie wymiany. WartoĞü rynkowa (godziwa) okreĞlona na poziomie wymiany oznacza, Īe wartoĞü ta stanowi dla rynkowego nabywcy wartoĞü wejĞcia i w tym samym czasie dla rynkowego sprzedawcy wartoĞü wyjĞcia20. BieĪący stan i miejsce ulokowania danego składnika akty-wów są jednak istotnymi atrybutami, mającymi wpływ na jego wartoĞü. W takim przypadku wartoĞü godziwa winna odzwierciedlaü – obok wartoĞci rynkowej ustalonej w odniesieniu do rynku – równieĪ ewentualne korekty w postaci np. niektórych kosztów, które naleĪałoby ponieĞü, aby odzwierciedliü bieĪący stan i miejsce danego składnika21. Koszty takie mogą obejmowaü koszty dostarczenia składnika na rynek lub dostarczenia z rynku do danego miejsca, np. koszty transportu, koszty związane z wprowadzeniem składnika na rynek, koszty wykoĔczenia składnika do postaci umoĪliwiającej jego sprzedaĪ, koszty potrzebne do dostosowania składnika dla okreĞlonej działalnoĞci, koszty montaĪu lub demontaĪu22. W takim przypadku moĪna wyróĪniü dwa podsta-wowe punkty odniesienia, wobec których moĪna ustalaü wartoĞü godziwą: wartoĞü godziwa z perspektywy zbycia (wyjĞcia) i wartoĞü godziwa z perspek-tywy pozyskania (wejĞcia)23.
Ustalenie wartoĞci godziwej z perspektywy pozyskania składnika aktywów oznacza, Īe wartoĞü godziwa traktowana jest jako bieĪąca wartoĞü wejĞcia – wartoĞü rynkowa powiĊkszona o koszty pozyskania, np. koszty transportu składnika do danego podmiotu oraz koszty dostosowania, takie jak np. koszty montaĪu i instalacji (bez uwzglĊdniania kosztów transakcyjnych, czyli kosztów związanych bezpoĞrednio z przeprowadzeniem transakcji zakupu, takich jak prowizje poĞredników, opłaty giełdowe, podatki, opłaty notarialne itp.). PowiĊk-szenie wartoĞci rynkowej o wspomniane koszty zbliĪa wartoĞü godziwą do ceny nabycia (kosztu wytworzenia) lub bieĪącego kosztu odtworzenia, co jednak nie musi oznaczaü, Īe wartoĞü godziwa bĊdzie im równa. Zrównanie wartoĞci godziwej ustalonej z perspektywy wartoĞci wejĞcia z ceną nabycia (kosztem wytworzenia) lub bieĪącym kosztem odtworzenia nastąpi, jeĞli cenĊ nabycia
20
W dalszej czĊĞci opracowania omówiono szerzej to zagadnienie. 21
Do bieĪącego stanu i miejsca odnoszą siĊ w regulacjach zarówno RMSR, jak i FASB – zob. np par. 9 MSR 41: „Rolnictwo” czy par. 9 FAS 157.
22
NaleĪy podkreĞliü, Īe koszty zbycia lub pozyskania nie uwzglĊdniają tutaj kosztów trans-akcyjnych, które naleĪałoby ponieĞü, nabywając lub sprzedając dany składnik aktywów.
23
Regulacje amerykaĔskie i projekt miĊdzynarodowego standardu dotyczącego wartoĞci godziwej wskazują jednoznacznie na cenĊ sprzedaĪy danej pozycji (wartoĞü wyjĞcia) jako perspektywĊ właĞciwą przy ustalaniu wartoĞci godziwej. Obie regulacje przyjmują jednak, Īe w niektórych przypadkach wartoĞü godziwa powinna byü okreĞlona na podstawie rynkowego bieĪącego kosztu, co zbliĪa ją do wartoĞci wejĞcia. ZbliĪenie wartoĞci godziwej do wartoĞci wyjĞcia pojawia siĊ równieĪ w niektórych zapisach ustawowych, gdzie wartoĞü godziwa jest zrównana z ceną sprzedaĪy lub ceną sprzedaĪy netto.
(koszt wytworzenia) lub bieĪący koszt odtworzenia okreĞlono na postawie załoĪeĔ przyjmowanych przy ustaleniu wartoĞci godziwej, czyli np. z perspe-ktywy rynku i z pominiĊciem kosztów transakcyjnych.
W drugim moĪliwym rozwiązaniu, czyli ustaleniu wartoĞci godziwej z per-spektywy zbycia danej pozycji, przyjmuje siĊ, Īe wartoĞü godziwa traktowana jest jako bieĪąca wartoĞü wyjĞcia – wartoĞü rynkowa pomniejszona o koszty dostosowania do sprzedaĪy i dostarczenia na rynek, np. koszty transportu, koszty demontaĪu i ewentualnego dostosowania do wymagaĔ rynkowych (bez uwzglĊdniania kosztów transakcyjnych, czyli kosztów związanych bezpoĞrednio z przeprowadzeniem transakcji sprzedaĪy). Pomniejszenie wartoĞci rynkowej o np. koszty transportu, demontaĪu i dostosowania do sprzedaĪy zbliĪa wartoĞü godziwą do wartoĞci moĪliwej do realizacji netto, która jednak ustalana jest z punktu widzenia danego podmiotu.
W przedstawionym podejĞciu ustalenie wartoĞci godziwej wymaga wyboru właĞciwej perspektywy, z której dokonywana jest wycena. Pierwszą moĪliwo-Ğcią jest odniesienie siĊ do bieĪącego wykorzystania i zamierzeĔ kierownictwa jednostki. JeĞli jednostka (kierownictwo) planuje utrzymaü składnik aktywów, wartoĞü godziwą reprezentowałaby wartoĞü rynkowa składnika aktywów podwyĪszona o koszty, które byłyby konieczne do poniesienia w celu doprowa-dzenia go do bieĪącego stanu lub miejsca ulokowania. JeĞli jednostka (kierow-nictwo) planowałaby sprzedaĪ składnika, wówczas wartoĞü godziwą reprezen-towałaby wartoĞü rynkowa moĪliwa do osiągniĊcia na rynku pomniejszona o koszty potrzebne do dostarczenia składnika na rynek (np. demontaĪu, wykoĔ-czenia czy dostarwykoĔ-czenia na rynek itp.). Przedstawione podejĞcie oznacza jednak, Īe wartoĞü godziwa ustalona zostałaby z perspektywy danego podmiotu, nie zaĞ rynku – uczestnicy rynku mogliby mieü inne oczekiwania wobec danej pozycji. Odniesienie do oczekiwaĔ uczestników rynku oznacza koniecznoĞü ustalenia najlepszego i najpełniejszego sposobu wykorzystania danego składnika aktywów w jego bieĪącym stanie i miejscu, które wybrałyby te jednostki. JeĞli maksyma-lizacja wartoĞci dla uczestników rynku nastĊpowałaby w bieĪącym wykorzysta-niu danej pozycji (np. nieopłacalna byłaby zmiana sposobu uĪytkowania), wartoĞü godziwą tej pozycji reprezentowałaby wartoĞü rynkowa powiĊkszona o koszty dostosowania i instalacji. JeĞli maksymalizacja wartoĞci dla uczestni-ków rynku związana byłaby z innym sposobem wykorzystania i zmiana sposobu uĪytkowania byłaby uzasadniona ekonomicznie (w tym równieĪ moĪliwa z perspektywy prawnej i fizycznej), wówczas wartoĞü godziwą odzwierciedlała-by wartoĞü rynkowa pomniejszona o koszty konieczne do zrealizowania sprze-daĪy (np. koszty demontaĪu i dostarczenia na rynek), czyli wartoĞü wyjĞcia.
Wspomniane wyraĨne ukierunkowanie oczekiwaĔ uĪytkowników informa-cji finansowej na przyszłe przepływy generowane przez podmiot (uwidocznione m. in. w definicjach aktywów) wskazuje na koniecznoĞü wykorzystywania
koncepcji wyceny bazujących na korzyĞciach, które mogą byü lub zostaną wygenerowane przez pozostające w dyspozycji jednostki zasoby, a takĪe uwzglĊdniających prawdopodobieĔstwo wystąpienia tych korzyĞci. WartoĞü godziwa zrównana z wartoĞcią rynkową odzwierciedla oczekiwania uczestników rynku odnoĞnie do moĪliwoĞci generowania korzyĞci ekonomicznych w odnie-sieniu do danego składnika aktywów. Wykorzystanie wartoĞci godziwej umoĪliwia zatem wycenĊ danego składnika w kontekĞcie potrzeb wyraĪonych przez uĪytkowników informacji finansowej. Wycena w wartoĞci godziwej uwzglĊdnia równieĪ prawdopodobieĔstwa wystąpienia korzyĞci ekonomicznych w związku z danym składnikiem, poniewaĪ prawdopodobieĔstwo wpływu (lub wypływu) przyszłych korzyĞci jest uwzglĊdniane przy okreĞlaniu wartoĞci godziwej (Measurement Bases..., 2005, par. 15)24.
Czynnikiem, który moĪe ograniczaü w duĪym stopniu wykorzystanie warto-Ğci godziwej, moĪe byü jej ustalanie od strony praktycznej, które wymaga dokonania oszacowaĔ w przypadku braku moĪliwoĞci odniesienia do aktywnego rynku lub transakcji rynkowych. Dokonanie oszacowania wymaga czĊsto przyjĊ-cia załoĪeĔ co do oczekiwaĔ i załoĪeĔ przyjmowanych przez uczestników rynku.
5. WartoĞü dla biznesu a wartoĞü godziwa
– porównanie koncepcji
Zarówno wartoĞü godziwa, jak i wartoĞü dla biznesu są koncepcjami, które bazują na warunkach i czynnikach istniejących na dzieĔ wyceny, co zbliĪa te koncepcje pod wzglĊdem aktualnoĞci prezentowanych wartoĞci. W pewnych okolicznoĞciach wartoĞci ustalone na podstawie tych podejĞü są takie same lub bardzo zbliĪone, jednak ich podstawy teoretyczne istotnie siĊ róĪnią. WartoĞü godziwa ukierunkowana jest na wartoĞü ustaloną w drodze rynkowych dostoso-waĔ i jej najlepszym odzwierciedleniem jest rynkowa cena równowagi pocho-dząca z aktywnego rynku. WartoĞü godziwa odzwierciedla zatem korzyĞci ekonomiczne, które są oczekiwane przez uczestników rynku z posiadania lub sprzedaĪy danej pozycji. W przypadku braku odniesienia do transakcji rynko-wych zawieranych na aktywnym rynku, celem wyceny w wartoĞci godziwej jest ustalenie wartoĞci, która zostałaby ustalona miĊdzy niepowiązanymi, dobrze poinformowanymi i zainteresowanymi stronami w ramach transakcji rynkowej. Ustalenie wartoĞci godziwej wymaga ustalenia najlepszego i najpełniejszego
24
Oprócz wartoĞci godziwej miarą, która bazuje na prawdopodobieĔstwie relacji przyszłych korzyĞci jest wartoĞü z uĪytkowania (dochodowa/uĪytkowa), gdzie jest ono uwzglĊdnione w projekcji oczekiwanych przepływów pieniĊĪnych lub w stopie procentowej wykorzystywanej w procesie dyskontowania przepływów.
sposobu wykorzystania składnika aktywów, który maksymalizowałby wartoĞü danej pozycji (wynikających z niej korzyĞci ekonomicznych) dla istniejących lub potencjalnych uczestników rynku (z uwzglĊdnieniem ograniczeĔ fizycznych, ekonomicznych i prawnych odnoĞnie do wykorzystania danej pozycji i jej potencjału).
WartoĞü dla biznesu jest koncepcją, która odzwierciedla wartoĞü danego składnika aktywów dla konkretnej jednostki gospodarczej. WartoĞü ta jest ustalana przy załoĪonym przez kierownictwo sposobie uĪytkowania, który nie musi byü zgodny z załoĪeniami i oczekiwaniami uczestników rynku. WartoĞü dla biznesu reprezentuje maksymalną kwotĊ, którą straciłaby dana jednostka w przypadku utraty danego składnika. WartoĞü dla biznesu reprezentuje, podobnie jak wartoĞü godziwa, wartoĞü korzyĞci, które moĪe zrealizowaü dziĊki danej pozycji, przy czym jednak korzyĞci te ustalane są z perspektywy konkretnej jednostki i jej specyfiki, a nie rynku, oraz są ograniczone przez wartoĞü kosztu bieĪącego. Ograniczenie wartoĞci dla biznesu do poziomu kosztu bieĪącego gwarantuje, Īe wartoĞü składnika aktywów nie uwzglĊdnia wygenerowanych wewnĊtrznie wartoĞci niematerialnych, które łącznie z danym składnikiem mogą przyczyniü siĊ do generowania korzyĞci ekonomicznych, jak równieĪ nazbyt optymistycznych załoĪeĔ kierownictwa odnoĞnie do przyszłego uĪytkowania danej pozycji.
Zarówno wartoĞü godziwa, jak i wartoĞü dla biznesu odzwierciedlają bieĪący stan i lokalizacjĊ (umiejscowienie) danego składnika. WartoĞü godziwa nie uwzglĊdnia jednak kosztów transakcyjnych, które naleĪałoby ponieĞü, przeprowa-dzając transakcjĊ pozyskania lub sprzedaĪy składnika aktywów. Oznacza to, Īe wartoĞü godziwa uwzglĊdnia koszty montaĪu/demontaĪu, instalacji/deinstalacji, dostarczenia z rynku lub dowozu na rynek danej pozycji z bieĪącej lokalizacji. To, czy wartoĞü godziwa ustalana jest z perspektywy wartoĞci wejĞcia (cena rynkowa powiĊkszona o koszty dowozu, montaĪu i dostosowania)25, czy z perspektywy wartoĞci wyjĞcia (cena rynkowa pomniejszona o koszty demontaĪu/deinstalacji, dostosowania do sprzedaĪy i dostarczenia na rynek), uzaleĪnione jest od sposobu wykorzystania danej pozycji, który maksymalizowałby jej wartoĞü (lub grupy aktywów, w której jest ona wykorzystywana) dla uczestników rynku. WartoĞü godziwa nie jest toĪsama z wartoĞcią moĪliwą do uzyskania z natychmiastowej realizacji danej pozycji, w tym sprzedaĪy likwidacyjnej lub wymuszonej. JeĪeli z perspektywy uĪytkowników rynku sprzedaĪ składnika jest uzasadniona, wów-czas naleĪy rozwaĪyü cenĊ sprzedaĪy z uwzglĊdnieniem kosztów niezbĊdnych do dostosowania składnika do sprzedaĪy, która zostałaby ustalona po ekspozycji
25
Obowiązujące obecnie regulacje amerykaĔskie oraz projekt standardu miĊdzynarodowego dotyczącego wartoĞci godziwej (Fair Value Measurement, 2009) wskazują na wartoĞü wyjĞcia (ang. exit price) jako podstawĊ ustalania wartoĞci godziwej, jednak wytyczne przewidują równieĪ ustalanie wartoĞci na podstawie wartoĞci wejĞcia (np. rynkowego kosztu odtworzenia), jeĞli bieĪące wykorzystanie składnika w ramach grupy aktywów maksymalizowałoby jego wartoĞü.
danej pozycji na rynku przez czas typowy dla tego typu transakcji. WartoĞü dla biznesu ustalana jest z perspektywy wartoĞci wejĞcia lub wartoĞci wyjĞcia w zaleĪnoĞci od tego, jak ukształtowały siĊ relacje miĊdzy nimi. WartoĞü wejĞcia odzwierciedlona jest przez koszt bieĪący, czyli bieĪący koszt pozyskania składni-ka. WielkoĞü ta w przypadku ustalania jej w odniesieniu do wartoĞci rynkowych równa jest wartoĞci godziwej ustalonej z perspektywy wartoĞci wejĞcia, powiĊk-szonej o koszty transakcyjne. WartoĞü wyjĞcia w wartoĞci dla biznesu reprezento-wana jest przez wartoĞü z uĪytkowania lub wartoĞci moĪliwej do realizacji netto. Dla wielu zasobów, zwłaszcza gdy ich pozyskanie lub zbycie nastąpiłoby za poĞrednictwem rynku, bieĪący koszt i wartoĞü moĪliwa do realizacji netto wyznaczają granice przedziału wartoĞci, w którym znajdują siĊ wartoĞü godziwa (ustalona z perspektywy wartoĞci wejĞcia lub wyjĞcia). W przypadku gdy są to aktywa finansowe notowane (lub kwotowane) na aktywnym rynku (dla których nie są ponoszone koszty dostosowywania, np. montaĪu lub demontaĪu), koszt bieĪący to wartoĞü godziwa powiĊkszona o koszty transakcyjne, zaĞ wartoĞü moĪliwa do realizacji netto to wartoĞü godziwa pomniejszona o koszty transakcyj-ne. W takiej sytuacji wartoĞü dla biznesu bĊdzie bardzo zbliĪona do wartoĞci godziwej i jedyna róĪnica miĊdzy nimi bĊdzie wynikaü z kosztów transakcyjnych. W tym kontekĞcie (dla notowanych aktywów finansowych) wysokoĞü wartoĞci z uĪytkowania nie ma istotnego znaczenia – jeĪeli przewyĪsza wartoĞü godziwą powiĊkszoną o koszty transakcyjne (koszt bieĪący) lub jest niĪsza od wartoĞci godziwej pomniejszonej o koszty transakcyjne (wartoĞü moĪliwa do realizacji netto), nie jest uwzglĊdniana przy ustalaniu wartoĞci dla biznesu. JeĞli zaĞ znajduje siĊ miĊdzy tymi wielkoĞciami, to jest zbliĪona do wartoĞci godziwej.
Zestawienie podstawowych róĪnic miedzy tymi koncepcjami przedstawiono w tab. 1.
T a b e l a 1 Zestawienie róĪnic miĊdzy wartoĞcią godziwą a wartoĞcią dla biznesu
WartoĞü godziwa WartoĞü dla biznesu
ZłoĪonoĞü koncepcji miara prosta miara złoĪona
Perspektywa ustalania perspektywa rynku perspektywa jednostki
Przedmiot pomiaru wartoĞü korzyĞci
ekonomicz-nych
oczekiwane korzyĞci moĪliwe do realizacji przez jednostkĊ, nie wyĪsze niĪ nakłady po-trzebne na pozyskanie danej pozycji
UwzglĊdnienie kosztów transakcyjnych
brak uwzglĊdnienia uwzglĊdniane
Zarówno wartoĞü godziwa, jak i wartoĞü dla biznesu charakteryzują siĊ pewnym poziomem subiektywizmu, co moĪe ograniczaü ich wykorzystanie w praktyce. Subiektywizm pojawia siĊ przede wszystkim w przypadku ustalania wartoĞci dla biznesu, poniewaĪ okreĞlana jest ona z perspektywy danej jednostki gospodarczej i zamierzeĔ jej kierownictwa, a nie rynku. SubiektywnoĞü ta wynika przede wszystkim z:
– załoĪeĔ, oczekiwaĔ i planów kierownictwa odnoĞnie do przyszłoĞci – sposobu, rozkładu i wielkoĞci przyszłych przepływów pieniĊĪnych generowa-nych przez składnik lub grupĊ aktywów, co ma odzwierciedlenie w wartoĞci z uĪytkowania,
– załoĪonej stopy procentowej wykorzystanej w procesie dyskontowania przyszłych przepływów pieniĊĪnych w przypadku szacowania wartoĞci z uĪyt-kowania,
– załoĪonych sposobów alokacji wartoĞci z uĪytkowania, ustalonej na po-ziomie grupy aktywów do poszczególnych pozycji tworzących grupĊ, w tym do nieujĊtych wartoĞci niematerialnych (np. wewnĊtrznie wygenerowana wartoĞü firmy, efekt synergii, know-how, wewnĊtrznie wygenerowane znaki towarowe i marki itp.),
– szacunku kosztu bieĪącego w przypadku braku odniesienia do transakcji zawieranych przez jednostkĊ lub transakcji rynkowych dla toĪsamego składnika (w jego bieĪącym stanie), w tym przewidywanego okresu uĪytkowania, stopnia zuĪycia, alokacji nakładów koniecznych do hipotetycznego pozyskania składni-ka, załoĪonego sposobu amortyzacji, okreĞlenia potencjału ekonomicznego i uĪytkowego w przypadku kosztu zastąpienia itp.,
– szacunku ceny sprzedaĪy (w przypadku braku moĪliwoĞci odniesienia do transakcji zawieranych przez jednostkĊ lub do transakcji rynkowych) oraz kosztów realizacji sprzedaĪy.
Brak aktywnego rynku wymaga od jednostki dokonania oszacowania warto-Ğci godziwej, co równieĪ oznacza koniecznoĞü przyjĊcia pewnych załoĪeĔ, zwłaszcza co do oczekiwaĔ i załoĪeĔ przyjmowanych przez rzeczywistych lub hipotetycznych uczestników rynku. W tym kontekĞcie wartoĞü godziwa moĪe zbliĪaü siĊ do wartoĞci dla biznesu, kiedy załoĪenia kierownictwa bĊdą stanowiü podstawĊ dla hipotetycznych załoĪeĔ uczestników rynku.
Inną kwestią, która wymaga rozwaĪenia w kontekĞcie analizy wartoĞci go-dziwej i wartoĞci dla biznesu, jest zmiennoĞü wyceny wprowadzona do spra-wozdania finansowego. PrzyjĊty jako podstawa w wartoĞci dla biznesu mecha-nizm „niĪszej z” ogranicza w pewnym stopniu wahania ustalonej kwoty – nazbyt optymistyczne oczekiwania kierownictwa nieodzwierciedlone w koszcie bie-Īącym (lub nazbyt optymistyczne oczekiwania rynku odzwierciedlone w koszcie bieĪącym, a niepodzielane przez kierownictwo) nie zostaną uwzglĊdnione przy wycenie wskutek tego mechanizmu. W przypadku wartoĞci godziwej, która
ukierunkowana jest na rynek, zmiany wartoĞci wywołane nazbyt optymistyczną lub pesymistyczną postawą uczestników rynku przekładają siĊ bezpoĞrednio na wartoĞci wykazywane w sprawozdaniu finansowym. W takiej jednak sytuacji wycena odzwierciedla oczekiwania rynkowe odnoĞnie do moĪliwoĞci czerpania korzyĞci ekonomicznych z danego składnika aktywów. W niektórych przypad-kach (np. notowanych aktywów finansowych) zarówno wartoĞü godziwa, jak i wartoĞü dla biznesu charakteryzują siĊ zbliĪonym poziomem zmiennoĞci. Podobnie wygląda sytuacja, gdy koszt bieĪący i wartoĞü moĪliwa do realizacji netto ustalane są w odniesieniu do wielkoĞci rynkowych – są one naraĪone na zmiany jak wartoĞü godziwa.
6. Podsumowanie
W związku z tym, Īe informacje na temat kwot przepływów, momentu ich zajĞcia oraz niepewnoĞci ich wystąpienia są uwaĪane za podstawowe ukierun-kowanie informacji dostarczanych przez rachunkowoĞü finansową (co wynika m. in. z przyjĊtych definicji aktywów i zobowiązaĔ), wydaje siĊ, Īe dla potrzeb sprawozdawczoĞci finansowej konieczne jest zastosowanie koncepcji wyceny uwzglĊdniającej te elementy. W związku z tym, Īe oczekiwania odnoĞnie do korzyĞci ekonomicznych stanowią podstawowy atrybut aktywów i zobowiązaĔ, atrybut ten powinien stanowiü podstawowy cel pomiaru wartoĞci w rachunko-woĞci. WartoĞü korzyĞci ekonomicznych i moĪliwoĞci ich realizacji mogą zostaü odzwierciedlone z wykorzystaniem róĪnych miar wartoĞci odnoszących siĊ bezpoĞrednio do korzyĞci ekonomicznych, które (przy załoĪeniu pieniądza jako medium wymiany) oznaczają zazwyczaj przepływy pieniĊĪne – przepływy realizowane bezpoĞrednio lub poĞrednio, np. poprzez minimalizacjĊ wydatków. Miarami takimi są zarówno wartoĞü godziwa, wartoĞü z uĪytkowania (dochodo-wa/uĪytkowa) oraz wartoĞü moĪliwa do realizacji, a takĪe ich połączenia, w postaci np. wartoĞci odzyskiwalnej oraz dalsze modyfikacje, w postaci np. wartoĞci dla biznesu. Wykorzystanie wartoĞci godziwej, utoĪsamiającej jedno-czeĞnie cenĊ rynkową oraz wartoĞü oczekiwanych przez rynek, przyszłych przepływów pieniĊĪnych, pozwala wykazaü daną pozycjĊ w odniesieniu do przyszłych przepływów i bieĪącej realizacji tej pozycji. NaleĪy podkreĞliü, Īe wartoĞü moĪliwa do realizacji oraz wartoĞü z uĪytkowania ustalone z perspek-tywy uczestników rynku (przy załoĪeniu najpełniejszego i najlepszego wykorzy-stania) odzwierciedlają wartoĞü godziwą danej pozycji. Wykorzystanie w wy-cenie wartoĞci moĪliwej do realizacji oraz wartoĞci z uĪytkowania bazujących na oczekiwaniach jednostki moĪe wprowadziü do sprawozdania element subiektywnych oczekiwaĔ kierownictwa jednostki co do moĪliwoĞci realizacji
przepływów pieniĊĪnych. Dodatkowo ustalenie wartoĞci korzyĞci z perspektywy jednostki moĪe oznaczaü uwzglĊdnienie w wartoĞci pozycji podlegającej wycenie czĊĞci wartoĞci niematerialnych, które pozostają w dyspozycji podmio-tu, a które w całoĞci bądĨ w czĊĞci są realizowane dziĊki tej pozycji. Wykorzy-stanie wartoĞci godziwej okreĞlonej w procesie ciągłych dostosowaĔ rynkowych eliminuje ten problem i wprowadza obiektywizm oraz porównywalnoĞü prezen-towanych informacji. Wykorzystanie wartoĞci godziwej moĪe byü wsparte dodatkowymi informacjami i analizami na temat wartoĞci dla biznesu, które pozwolą uĪytkownikom na identyfikacjĊ oczekiwaĔ kierownictwa, jednak wykorzystanie takiej koncepcji dla potrzeb sprawozdawczoĞci finansowej budzi pewne wątpliwoĞci.
Ukierunkowanie na oczekiwane przepływy pieniĊĪne i ich ekwiwalenty nie oznacza, Īe podstawą wyceny poszczególnych aktywów czy zobowiązaĔ winna byü wartoĞü wyjĞcia, rozumiana jako wartoĞü netto uzyskanych wpływów z natychmiastowej sprzedaĪy pozycji, taka jak np. cena sprzedaĪy netto (ustalo-na z perspektywy rynku) czy wartoĞü netto moĪliwa do realizacji (ustalo(ustalo-na z perspektywy jednostki). UwzglĊdnienie kosztów transakcyjnych w wycenie bilansowej moĪe zaleĪeü od sposobu realizacji korzyĞci ekonomicznych z danego składnika aktywów. JeĪeli z perspektywy rynku racjonalne jest dalsze uĪytkowanie danej pozycji, to bezzasadne bĊdzie ustalenie wartoĞci wpływu netto z natychmiastowej sprzedaĪy. JeĪeli zmiana bieĪącego wykorzystania byłaby racjonalna, wówczas naleĪy rozwaĪyü taką wycenĊ.
NaleĪy podkreĞliü, Īe wykorzystanie w procesie wyceny wartoĞci bieĪących bazujących na wartoĞci oczekiwanych korzyĞci jest w niektórych przypadkach jedyną moĪliwoĞcią zaprezentowania rzeczywistego obrazu podmiotu. Rozwią-zanie takie szczególnie uzasadnione jest np. w przypadku instrumentów finan-sowych, które nie mają wartoĞci początkowej (np. niektóre instrumenty pochod-ne), czy aktywów biologicznych, gdzie miary bazujące na nakładach poniesio-nych nie odzwierciedlają lub w bardzo ograniczonym zakresie odzwierciedlają przemianĊ biologiczną, a takĪe innych pozycji lub umów, które nie wymagają nakładów, a które mogą generowaü korzyĞci (lub obciąĪenia) dla spółki, np. ponadprzeciĊtne korzyĞci w przypadku zmian cen rynkowych. We wskazanych obszarach podmiot stosujący wycenĊ bazującą na nakładach poniesionych mógłby w ogóle nie wykazywaü zaistniałych zmian lub przemiany pozycji, jak równieĪ przychodów lub kosztów do czasu realizacji danego składnika aktywów (moment ten moĪe byü odroczony na dłuĪszy okres, dochodzący w przypadku aktywów biologicznych do kilkudziesiĊciu lat).
We wskazanych obszarach wartoĞü bazująca na oczekiwanych korzyĞciach lub obciąĪeniach (ustalonych na podstawie rynku lub oczekiwaĔ jednostki) charakteryzuje siĊ wierniejszą reprezentacją fenomenu ekonomicznego pozycji, porównywalnoĞcią i zrozumiałoĞcią, a przede wszystkim przydatnoĞcią, niĪ
wycena bazująca na nakładach rzeczywiĞcie poniesionych lub moĪliwych do poniesienia w momencie wyceny (w wartoĞci zbliĪonej do zera lub wartoĞci korzyĞci nieporównywalnie róĪnej od wartoĞci nakładów).
WĞród miar wartoĞci odzwierciedlających oczekiwane korzyĞci szczególne znaczenie zajmują: wartoĞü godziwa oraz wartoĞü dla biznesu, łącząca wartoĞü z uĪytkowania oraz wartoĞü moĪliwą do realizacji netto. Jak przedstawiono we wczeĞniejszej czĊĞci opracowania, wartoĞü godziwa ustalana jest w odniesieniu do wartoĞci rynkowej, a nie oczekiwaĔ jednostki, co oznacza jej obiektywnoĞü, szczególnie w przypadku istnienia aktywnego rynku oraz charakterystycznych dla jednostki korzyĞci lub specyficznych obciąĪeĔ. Informacje o umiejĊtnoĞci wykorzystania danej pozycji przez jednostkĊ mogą byü równie waĪne lub waĪniejsze od informacji o moĪliwoĞciach jej wykorzystania w generowaniu korzyĞci przez uczestników rynku, jednak wycena taka oznacza juĪ wycenĊ umiejĊtnoĞci i zamierzeĔ kierownictwa, a nie samej pozycji bĊdącej przedmio-tem pomiaru.
CzĊstym obszarem krytyki wartoĞci godziwej jest jej wiarygodnoĞü ustale-nia oraz wprowadzenie znacznego poziomu zmiennoĞci do sprawozdawczoĞci finansowej. WartoĞü dla biznesu, konstruowana w znacznej czĊĞci na oczekiwa-niach i załoĪeoczekiwa-niach kierownictwa, cechowaü siĊ moĪe znacznie wyĪszym poziomem subiektywizmu niĪ wartoĞü godziwa i przez to potencjalnie niĪszą wiarygodnoĞcią prezentowanych danych. W związku z tym, Īe oczekiwania kierownictwa mogą ulegaü zmianom (w tym niezaleĪnie od zmian rynkowych), zastosowanie wartoĞci dla biznesu moĪe oznaczaü zmiennoĞü danych prezento-wanych w sprawozdaniach finansowych. Odniesienie wartoĞci godziwej do pewnego obiektywnego wymiaru, jakim jest rynek, a takĪe mniejsza jej złoĪo-noĞü dają jej pewną przewagĊ nad wartoĞcią dla biznesu.
Literatura
B r a d b u r y M. (2008), Discussion of Whittington, ,,Abacus”, Vol. 44, No. 2, s. 169–180.
Conceptual Framework for Financial Reporting: The Objective of Financial Reporting and Qualitative Characteristics and Constraints of Decision-Useful Financial Reporting Infor-mation (2008), FASB, Norwalk [projekt regulacji].
Fair Value Measurement (2009), IASB, London [projekt standardu].
Financial Instruments and Similar Items (1999), Joint Working Group – IASB, London [projekt standardu].
H i t z J. M. (2007), The Decision Usefulness of Fair Value Accounting – A Theoretical
Perspec-tive, ,,European Accounting Review”, Vol. 16, No. 2, s. 323–362.
International Financial Reporting Standards (2009) [MiĊdzynarodowe Standardy Sprawozdaw-czoĞci Finansowej], IASB, Londyn.
J a r u g o w a A. (red.) (2002), MiĊdzynarodowe regulacje rachukowoĞci. Wpływ na rozwiązania
K a b a l s k i P. (2009), Cele sprawozdaĔ finansowych według projektu „Ram konceptualnych
sprawozdawczoĞci finansowej”, „Zeszyty Teoretyczne RachunkowoĞci,” t. 48 (104), SKwP RN, Warszawa, s. 61–80.
Measurement Bases for Financial Accounting Measurement on Initial Recognition (2005), IASB, London [materiał dyskusyjny].
Measurement in financial reporting (2006), ICAEW, London.
N o b e s C. (2001), Asset Measurement Bases in UK and IASC Standards, Certified Accountants Educational Trust, London.
N o w a k W. A. (2007), O konceptualnej podstawie sprawozdawczoĞci finansowej. Perspektywa
angloamerykaĔska, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, ŁódĨ.
R o n e n J. (2008), To Fair Value or Not Fair Value: A Broader Perspective, ,,Abacus”, Vol. 44, No. 2.
Ustawa z dnia 29 wrzeĞnia 1994 r. o rachunkowoĞci (2009), DzU, nr 152, poz. 1223, z póĨn. zm. W h i t t i n g t o n G. (2008), Fair Value and the IASB/FASB Conceptual Framework Project: An
Alternative View, „Abacus”, Vol. 44, No. 2, s. 139–168.
Z i j l T. van, W h i t t i n g t o n G. (2006), Deprival value and fair value: A reinterpretation and
a reconciliation, „Accounting and Business Research”, Vol. 36, No. 2, 121–130.
Maciej Frendzel
VALUE TO THE BUSINESS AND FAIR VALUE AS ALTERNATIVE MEASUREMENT CONCEPTS
FOR FINANCIAL REPORTING
An objective of measurement is one of major problematic issues of current financial repor-ting. Among different solutions there can be distinguished value to the business (deprival value) and fair value – measurement concepts based on economic benefits expected from resources of an entity. These approaches, though using different assumptions, allow for a presentation of economic substance of assets and bring closer measurement to needs of financial information users.