A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA OECONOMICA 87, 198Я
Bogdan M iro sław Buczkowski*
WARUNKI KORZYSTANIA Z ZEWNĘTRZNYCH ŹRÓDEŁ FINANSOWANIA ROZWOJU GOSPODARCZEGO POLSKI W LATACH 1970-1990
Z a d łu ż en ie zewnętrzne, będące jednym z podstawowych problemów gospodarki p o l s k i e j , j e s t r e z u lta te m w ykorzystyw ania w l a t a c h s ie d e m d z i e s ią t y c h s z e ro k ie g o s tr u m ie n i a kredytów z r o z w i n i ę t y c h k rajów k a p i t a l i s t y c z n y c h . Pozostaw ało to w związku z p r z y j ę t ą w 1972 r . s t r a t e g i ą dynamicznego rozwoju, u k t ó r e j podstaw l e ż a ł o d ążen ie do p rz e z w y c ię ż e n ia s t a g n a c j i g o s p o d a rc z e j, w y s t ę p u j ą c e j u s c h y łk u l a t s z e ś ć d z i e s i ą t y c h . W o d ró ż n ie n iu od poprzedniego dwu d z i e s t o l e c i a , k ied y to i n d u s t r i a l i z a c j ę finansowano głó w nie z aku m u l a c j i w ew nętrzn ej, w l i t a c h s ie d e m d z i e s ią t y c h znaczny b y ł u d z i a ł
i n w e s t y c j i r e a liz o w a n y c h w o p a r c iu o k r e d y t y uzyskane w k r a j a c h k a p i t a l i s t y c z n y c h .
W dekadę l a t o s ie m d z ie s ią t y c h P o ls k a w eszła z zadłużeniem ok. 24 mld d o i . ( k t ó r e w zrosło w 1986 r . do o k . 31 mld d o i . ) i z n a l a z ł a s i ę w g ru p ie k r a jó w , d la k t ó r y c h problem z a d łu ż e n ia ze w n ętrz nego j e s t n ie z w y k le i s t o t n y , n i e t y l k o d l a rozwoju gospodarczego, le c z i s t a b i l n o ś c i funkcjonow ania g o s p o d ark i.
Wybór p o l i t y k i z a d łu ż a n ia j e s t wypadkową zarówno p otrzeb r o z woju gospodarczego, ja k i s y t u a c j i międzynarodowej, k t ó r a k s z t a ł t u j e m ożliw ości i warunki z a c i ą g a n i a kredytów . I s t o t n ą k w e s tią j e s t w ię c ic h rozpoznanie i u w z g lę d n ie n ie w p o l i t y c e k r e d y t o w e j.
Celem tego opracowania j e s t a n a l i z a m ożliw ości i warunków ko r z y s t a n i a z zewnętrznych ź ró d e ł f in a n s o w a n ia , k t ó r e b y ł y w l a t a c h s ie d e m d z i e s i ą t y c h i będą w p r z y s z ł o ś c i jednym z i s t o t n y c h elemen tów zewnętrznych uwarunkowań s t r a t e g i i g osp o d arczej P o l s k i .
W naszych rozw ażaniach skoncentrujem y s i ę na t a k i c h z a g a d n ie n i a c h , j a k : skłonność krajów k a p i t a l i s t y c z n y c h do u d z i e l a n i a k r e
dytów krajom s o c j a l i s t y c z n y m , k o sz ty za ciąganych kredytów oraz wpływ tych dwóch czynników na wzrost za d łu ż e n ia P o l s k i w l a t a c h s i e d e m d z i e s ią t y c h i o s ie m d z i e s i ą t y c h .
I . C z y n n ik i w pływ ające na skłonność zachodnich pożyczkodawców do u d z i e l a n i a kredytów krajom s o c j a l i s t y c z n y m
Na z a s p o k o je n ie przez k r a j e k a p i t a l i s t y c z n e zapotrzebowania kredytowego k r a j u s o c j a l i s t y c z n e g o wpływ ma skłonność prywatnych dysponentów k a p i t a ł u , i n s t y t u c j i rządowych oraz międzynarodowych i n s t y t u c j i kredytowych do u d z i e l a n i a pożyczek. P rz y czym n a le ż y p o d k r e ś l i ć , że skłonność i n s t y t u c j i rządowych z a le ż y przede wszy stk im od wewnątrznej s y t u a c j i p o l i t y c z n e j i g ospodarczej k r a j u oraz od stosunków p o l i t y c z n y c h z krajem im portującym k a p i t a ł . D z i a ł a l ność międzynarodowych i n s t y t u c j i kredytowych u z a le ż n io n a j e s t od k l im a t u panującego w p o l i t y c e międzynarodowej. Banki b i o r ą pod u- wagę głó w nie zyskowność i ryzyko kredytowe (handlowe i niehandlowe) d z i a ł a l n o ś c i k r e d y t o w e j 1 .
Banki dokonujące l o k a t y k a p i t a ł u w k r a j u s o c j a l i s t y c z n y m przy 2
o c e n ie ryz yka kredytowego u w z g lę d n ia ją n a s tę p u ją c e c z y n n i k i .
1. Persp ek tyw y c a ł e j gospodarki narodowej k r a j u p o ż y c z k o b io rc y , od k t ó r y c h z a le ż y zdoln ość k r e d y t o b i o r c y do wywiązania s i ę ze zo bowiązali p ł a t n i c z y c h .
2. Sprawność z a rzą d z a n ia gospodarką, co j e s t s z c z e g ó ln i e ważne wtedy, gdy p o j a w i a j ą s i ę t r u d n o ś c i b i l a n s u p ł a t n i c z e g o i trz eb a szybko i r a d y k a l n i e zm ien ić s t r u k t u r ę p o d z ia łu dochodu narodowego.
1 Ryzyko handlowe obejmuje s t r a t y , j a k i e mogą powstać na sku t e k odmowy z a p ł a t y lub n i e w y p ł a c a l n o ś c i d łu ż n i k a . Ryzyko n i e h a n d l o we obejmuje: a ) ryzyko p o l i t y c z n e - związane ze s t r a t a m i spowodowa nymi d z i a ł a n i a m i wojennymi, s t r a j k a m i , zakazem t r a n s f e r u w a l u t y , moratorium p ła t n ic z y m i t p . d z i a ł a n i a m i władzy państwowej, k t ó r e u- n i e m o ż l i w i a j ą r e a l i z a c j ę n a l e ż n o ś c i w c a ł o ś c i lub c z ę ś c i ; b) r y z y ko k a t a s t r o f - związane z wypadkami losowymi, ta k im i j a k : powódź, huragan, t r z ę s i e n i e z ie m i; c ) ryzyko p r z e w l e k ł e j zw ło ki w r eg u lo w a n iu n a ty c h m ia s t wymagalnej n a l e ż n o ś c i p ł a t n e j na drodze inkasa przez zag ranicz neg o k o n t r a h e n t a ; d) ryzyko kursowe - związane ze s t r a t a m i w ystęp ującym i w wypadku zmiany kursu w a lu ty t r a n s a k c j i w stosunku do w a lu ty k r a j o w e j . P o r . S. R ą c z k o w s k i , M ię dzynarodowe s to s u n k i fina n so w e, Warszawa 1984, s. 123.
2
A. D o r o s z , C ele i zak res importu k a p i t a ł u przez k r a j s o c j a l i s t y c z n y , Warszawa 1977, s. 6 8.
3. Perspektyw y wzrostu dochodu narodowego i zasoby surowców n a t u r a l n y c h , ponieważ o k r e ś l a j ą one w długim o k r e s i e p o t e n c j a ł e k s portowy k r a j u p o ż y c z k o b io rc y , a w ięc i m ożliw ości s p ł a t y z a c i ą g n ię t y c h kredytów .
Ocena s to p n ia ryzyka kredytowego ma wpływ na pobieraną przez banki marżę.
Skłonność do wywozu k a p i t a ł u , n i e t y l k o do k rajów s o c j a l i s t y cznych, wzmaga s i ę , gdyż p o ja w ia s i ę nadwyżka a k u m u la c ji k a p i t a ł u . W gospodarce k a p i t a l i s t y c z n e j p ojaw ia s i ę ona w o k r e s i e r e c e s j i , k ied y spadek konsumpcji i i n w e s t y c j i nakłada s i ę na s i e b i e I v i c e v e r s a , w c z a s i e d o b re j k o n iu n k tu ry skło nn ość do wywozu k a p i t a ł u s ł a b n i e , ponieważ w zrasta popyt wewnętrzny.
1. Przyczyn y zwiększonego z a in t e r e s o w a n ia ro z m in ię ty c h krajów k a p i t a l i s t y c z n y c h u d z ie la n ie m kredytów P o l s c e i innym
krnjom s o c j a l i s t y c z n y m w l a t a c h s ie d e m d z i e s ią t y c h
Zdolność krajów s o c j a l i s t y c z n y c h do z w ięk sz a n ia z a d łu ż e n ia w l a t a c h s ie d e m d z i e s ią t y c h w k r a j a c h k a p i t a l i s t y c z n y c h o p i e r a ł a s i ę na k i l k u kluczowych c z y n n ik a c h .
1. Na początku u b i e g ł e j dekady p o g ł ę b i ł o s i ę o d p ię ż e n ie p o l i ty c z n e . N o r m a liz a c ja stosunków między RFN i ZSRR, RFN i PRL, RFN i NRD, ZSRR i USA w p ły n ę ła na poprawę kontaktów na l i n i i Wschód- z a c h ó d . W związku z tym banki o p t y m is t y c z n ie o c e n i a ł y dobry r o z wój stosunków ekonomicznych między dwoma b lo k a m i3 . P o l i t y k a k r e d y towa wysoko r o z w i n i ę t y c h krajów k a p i t a l i s t y c z n y c h m ia ła stymulować rozwój obrotów gospodarczych, wychodząc n aprzeciw potrzebom k r a jów s o c j a l i s t y c z n y c h w z a k r e s i e zwiększonego importu in w e s ty c y jn e g o na warunkach kredytow ych.
2. R e c e s ja gospodarcza, obejmująca w iększo ść k ra jó w Europy Za c h o d n i e j , o s ł a b i ł a popyt pożyczkowy ze s tr o n y p u b l ic z n y c h pożycz kobiorców i k o r p o r a c j i przemysłowych w głównych k r a j a c h k a p i t a l i s ty c z n y c h . Bank i zachodnie w y k o r z y s t a ły możliwość skompensowania s o b ie spadku popytu w ic h k r a j a c h poprzez wzrost kredytów u d z i e l a nych krajom RWPG4 . R e c y c l i n g p e tro d o la ró w s t w o r z y ł do tego
dodat-a b i e l s k i , S to s u n k i finansowe Wschód-Zachód, War
szawa 1978, s. 111. *
kowe p r z e s ł a n k i na rynku eurowalutowym. Ogromna i l o ś ć p ł y n n e j go tówki p r z e n i k a ł a do n a j r ó ż n i e j s z y c h kanałów k redytow ych, m. in . również do t a k i c h , k t ó r e k i e r o w a ły j ą do krajów Europy Wschodniej Banki krajów s o c j a l i s t y c z n y c h k o r z y s t a ł y z ta k ie g o rozwoju s y t u a c j i , ponieważ mogły uzyskiw ać krótko- i średnioterm inow e k r e d y ty na fin a n so w an ie d łu g ofalow y ch i n w e s t y c j i , n ie u d z i e l a j ą c in fo rm a c j i o ic h zużytkowaniu .
3. Dochody banków zachodnich b y ł y większe z u d z i e l a n i a k r e d y tów krajom s o c j a l i s t y c z n y m , ponieważ p o b i e r a ł y wyższą marżę n iż od kredytów u d z ie la n y c h rodzimym pożyczkobiorcom.
4. P o ls k a m ia ła bardzo dobry s ta n d in g k redytow y. Wpłynął na to n i s k i s ta n z a d łu ż e n ia ( 1 , 2 mld d o i . w 1971 r . ) ^ , n i s k i wskaźnik o b s łu g i długu ( 1 2 ,4 * w 1971 r . ) ^ oraz terminowe reg u low a n ie s p ł a t r a t i odsetek w p r z e s z ł o ś c i . B a n k ie r z y u w a ż a li t e ż , że tego typu d łu ż n ik n i e może okazać s i ę n i e w y p ł a c a l n y , ponieważ k r a j w p r z e c i w i e ń s t w i e do f ir m n i e może z n ik n ą ć . Dodatkowym argumentem b yło t o , że gospodarki c e n t r a l n i e planowane zdolne są do reg u low an ia e k s p o rtu i importu w sposób u m o ż liw ia ją c y s p ł a t ę zobowiązań .
5. U d z i e l a n i e kredytów krajom s o c j a l i s t y c z n y m b y ło formą a k t y w i z a c j i e k s p o rtu zachodniego i u m o ż liw ia ło tym samym utrzym anie
O większego z a t r u d n i e n i a .
W w ię k s z o ś c i krajów k a p i t a l i s t y c z n y c h fin a n so w a n ie eksportu przez państwo z a c z ę ło s i ę na większą s k a l ę już w l a t a c h p i ę ć d z i e s i ą t y c h . K lie n t a m i b y ł y wówczas przede wszystkim k r a j e r o z w i j a j ą ce s i ę . Ryzyko kredytowe b r a ł na s i e b i e rząd k r a j u - e k s p o r t e r a , u- d z i e l a j ą c g w a r a n c j i . . Początkowo pomoc ta sprowadzała s i ę do bez p o ś re d n ic h g w a ra n c ji u d z ie la n y c h bankom komercyjnym przez rządowe banki eksportowo-importowe. Z czasem u zupełniono ten mechanizm zobowiązaniem s i ę władz państwowych do r e fin a n s o w a n ia kredytów eks portow ych, bądź też do d o s t a r c z a n i a kredytów po s t a ł e j s t o p i e p r o c e n t o w e j. Z a c i ę t a walka konk uren cyjna s k ł o n i ł a też rządy do subsy d io w an ia oprocentow ania kred ytów . W p o ło w ie l a t s ie d e m d z i e s i ą t y c h , k ie d y gwałtowny wzrost cen o b n iż y ł poziom światowego pop ytu, r o z w i n i ę t e k r a j e k a p i t a l i s t y c z n e z a c z ę ły oferować coraz k o r z y s t n i e j
-5 Rządowy r a p o r t o s t a n i e g o s p o d a r k i, Warszawa 1981. 6 Ibidem , s . 124.
7 " I n t e r n a t i o n a l Management" 1982, No 4. Q
sze warunki kredytow e, chcąc w ten sposób zw iększyć k o n k u r e n c y j ność własnego e k s p o rtu . Na p r z y k ła d F r a n c j a zagwarantowała własnym bankom wyrównywanie s t r a t powodowanych przez wahania kursów w a l u t , a ponadto wydłużone z o s t a ł y term iny s p ł a t kredytów i okresy k a r e n c j i . Tak k o rz y stn e warunki kredytowe stosowano głów nie przy e k s p o r c i e dóbr in w e s t y c y j n y c h . Ooprowadziło to do tzw. wojen k r e d y towych między państwami-kredytodawcami9. W związku z tym banki c o raz c z ę ś c i e j gotowe b y ł y b rać na s i e b i e coraz wię ksze ryzyko k r e d y towe.
6. Poszukiw an ie kredytów zaop atrzeniow ych na import ( a r t y k u ł y chemiczne, h u t n ic z e i w ł ó k i e n n i c z e ) z b i e g ł o s i ę z r e c e s j ą i w z g lę dną nadprodukcją w E u ro p ie Z a c h o d n ie j - zwłaszcza w branży h u t n i c z e j - s tą d też w y n ik a ła ła tw o ś ć u z y sk iw a n ia przez P o l s k ę tych kredytów nawet na ok resy p i ę c i o l e t n i e 1®.
7. K r a j e zachodnie z a in tere so w an e b y ły dostawą surowców z P o l s k i , d la t e g o też c h ę t n i e u d z i e l a ł y kredytów na rozbudowę przemy s ł u wydobywczego. K red y ty te m ia ły być s p ła c a n e dostawami surowców. 8. Kredytodawcy u w i e r z y l i , że nasza p o l i t y k a dynamicznego r o z woju p r z y n i e s i e oczekiwane e f e k t y , w związku z czym skło nn ość do u d z i e l a n i a pożyczek P o l s c e b y ła większa n iż innym krajom s o c j a l i stycznym 11.
9. Ňa Zachodzie lansowano t e o r i ę tzw. p a r a s o l a kredytowego, k t ó r a g ł o s i ł a , że ZSRR z jego ogromnymi zasobami gospodarczymi n ie dopuści do n ie w y w ią z a n ia s i ę krajów RWPG z ic h zobowiązań p ł a t n i
-12 czych wobec banków zachodnich .
Widać w ię c , że s ta n stosunków kredytow ych między r o z w i n ię t y m i k r a ja m i k a p i t a l i s t y c z n y m i i k r a ja m i s o c j a l i s t y c z n y m i j e s t r e z u l t a tem w ie l u n a j c z ę ś c i e j z a z ę b i a ją c y c h s i ę p rzyczyn o c h a r a k t e r z e e- konomicznym, p o lity c z n y m i k o n iu n k tu ra ln y m . W s z y s tk ie ju ż wymie nione przyczyn y zw ięk sz o n ej s k ło n n o ś c i k rajów k a p i t a l i s t y c z n y c h do u d z i e l a n i a kredytów P o l s c e zachowały swoją a k t u a ln o ś ć przez c a ł ą dekadę l a t s i e d e m d z i e s i ą t y c h , c h o c ia ż waga i z n a c ze n ie ic h zmie n i a ł y s i ę .
9
The High Cost of E x p o rt C r e d i t , "The E c o n o m is t ", 14.02.1981. Czy je s teś m y s k a z a n i na z a d ł u ż e n i e , " Ż y c i e Gospodarcze" 1980, nr 50, s . 8.
11 Ibidem. 12
Drugim elementem n a s z e j a n a l i z y są k o s z ty uzyskiw anych k re d y* tów. Na ko sz ty te wpływ ma wysokość p r z e c i ę t n e j stopy p roce ntow e j na rynkach p ie n ię ż n y c h 1 k a p it a ło w y c h oraz s ta n d in g kredytowy po ż y c z k o b io rc y 1 s t r u k t u r a z a ciąga n ych przez nieg o kredytów.
I I . Ogólne te n d e n c je k s z t a ł t o w a n i a s i ę stopy procentow e) w uprzemysłowionych k r a j a c h k a p i t a l i s t y c z n y c h
Wysokość p r z e c i ę t n e j stopy p ro c e n to w e j z a le ż y od ogólnych t e n d e n c j i j e j zmian na rynkach kre d yto w ych , na co wpływa poziom I n f l a c j i l p o l i t y k a p ie n ię ż n o -kre d yto w a rządów partstw k a p i t a l i s t y c z nych.
W la t a c h s ie d e m d z ie s ią t y c h w y s t ą p i ł o z ja w is k o o k r e ś la n e mianem " r e w o l u c j i w z a k r e s ie stopy p r o c e n t o w e j " 1^. Po d r u g i e j w o jn ie świa tow ej aż do k ry zy s u w 1973 r . stopa procentowa b y ła z r e g u ły o 1-2 punkty wyższa od stopy I n f l a c j i . W strząs gospodarczy w 1973 r . n a r u s z y ł tę równowagę i spowodował, że w szczytowym p unkcie nowej " f a l i " , k t ó r y m ia ł m ie js c e w 1975 r . , r e a ln a stopa procentowa m ia ła w a rto ś ć ujemną i w y n o s i ł a : w J a p o n i i , we Włoszech, w W i e l k i e j B r y t a n i i -12%, we F r a n c j i i USA -4%. J e d y n ie w RFN m ia ła w a rto ś ć d o d a tn ią +2Х 1*.
W l a t a c h 1976-1978 d a ł s i ę zaobserwować ponowny nieznaczny w zrost t e j s to p y , a le oczekiwano, że w e f e k c i e d rug iego kryzysu naftowego d o jd z ie ponownie do J e j spadku. Tymczasem s t a ł o s i ę coś p rzeciw neg o , r e a ln a stopa procentowa z a c z ę ła utrzymywać na n i e zwykle wysokim poziomie ок. +4%15.
Nominalna stopa procentowa od kredytów bankowych m ia ła tre n d zniżkowy, a l e J e j wysokość b y ła zróżnicowana i w z a le ż n o ś c i od kra j u w y n o s iła w 1976 r . (w n a w i a s ie dane na k o n ie c 1973 r . ) : w USA 6% ( 9 , 7 5 % ) , RFN 6,5% (1 4 % ), we Włoszech 21% ( 9 , 5 % ) , we F r a n c j i 11,65% (1 2 , 4 5 % )* * . Po 1976 r . nominalna stopa procentowa z a c z ę ła w z ra s ta ć i w 1980 r . w y n o s iła od ok. 9% w RFN i J a p o n i i do ok. 14% w USA, F r a n c j i i W i e l k i e j B r y t a n i i . Duże z r ó ż n ic o w a n ie stóp procentowych
u Л 5«* 0 n e r u ‘ La r e v o l u t i o n des taux ď I n t e r e s t , "Le Monde", 23. 02.1982.
Ibidem . 15 Ibidem .
w głównych k r a j a c h OECD w y ja ś n i a p rzyczyn ę wspomnianych ju ż "wo j e n k r e d y to w y c h ".
Uprzemysłowione k r a j e k a p i t a l i s t y c z n e zan iep oko jon e wzrostem kosztów związanych z kredytowaniem e k s p o rtu próbowały p r z e c i w d z i a ł a ć stosow aniu s k r a j n y c h form fin a n s o w a n ia e k s p o r tu . W tym c e l u z a w a r ły porozum ienie w l i p c u 1976 r . w s p ra w ie kredytów e k s p o r t o wych. I n s t y t u c j e zajm ujące s i ę u d z ie la n ie m tych kredytów zobowią z a ł y S i ę , że będą p r z e s t r z e g a ć t y c h samych warunków k re d ytow ych . Poziom stóp procentowych o b r a z u je t a b . 1.
T a b e l a l Minim alny poziom stopy op rocen tow ania kredytów
eksportowych w k r a j a c h OECD Typ k r e d y tu Data porozum ienia K r a j e (wX) w zg lęd n ie bo g a te9 ś r e d n io zamożne0 w zg lęd n ie b ie d n e0 2-5 l a t l i p i e c 1976 7,75 7.25 7,25 1980 8,50 8 , 0 0 7,50 ponad 5 l a t 1976 8 , 0 0 7,75 7,50 1980 8,75 8,50 7,75
3 K r a j e , w k t ó r y c h dochód wynosi ponad 3000 d o i . per c a p i t a . b 1000-3000 d o i . per c a p i t a .
c P o n i ż e j 1000 d o i . per c a p i t a .
Ź r ó d ł o : Dane 0EC0, "The E c o n o m is t ", 14.02.1981.
Warunki u d z i e l a n i a k re d ytó w , o b j ę t e porozumieniem z 1976 r . , p o z o s t a ł y n ie z m ie n io n e p rzez c z t e r y l a t a i w e f e k c i e b y ł y zn a c z n i e k o r z y s t n i e j s z e od warunków rynkowych. W p r a k t y c e s z e re g k ra jó w sto so w a ło s ta w k i na poziom ie minimalnym ( J a p o n i a , RFN) lub n i e c o wyższym ( F r a n c j a , W ie lk a B r y t a n i a , S z w e c j a ) 17.
W l i p c u 1980 r . uzgodniono podwyższenie stawek ś r e d n i o o m nie j n iż 1*. W r e g u la r n y c h odstęp ach czasu - p ó ł ro c z n y c h lub rocz nych - m ia ła następować zmiana stó p procentow ych t a k , aby dostosować j e do ś r e d n ie g o poziomu stosowanego we w s z y s t k i c h k r a j a c h 0EC0.
O procentowanie k re d ytów międzybankowych u d z ie la n y c h krajom RWPG przez r o z w i n i ę t e k r a j e k a p i t a l i s t y c z n e n i e o d b i e g a ło z r e g u ł y od
1В op rocen tow ania ii i zachodnim rynku pieniężnym i kap itałow ym . Za podstawę op rocen to w ania p rz y jm u je s i ę po/iom l o n d y ń s k i e j m iędzy bankowej stopy p ro c e n to w e j ( L J B O R ) , k t ó r e j wysokość podwyższa s i ę o marżę ( s p r e a d ) , zróżnicowaną w z a l e ż n o ś c i od oceny s t o p n i a r y zyka, a tym samym i od s ta n d in g u kredytowego p o ż y c z k o b io rc y oraz o odpowiednie p r o w i z je bankowe. Marża d la p ie rw s z o rz ę d n y c h k r e d y t o b io rc ó w w y n o s i ł a zwykle ok-. 1/BX. Po 1974 г . , k ie d y zbankrutow ał z a c h o d n io n ie m ie c k i bank H e r s t a t t a , oraz wobec d e f i c y t u b ila n s ó w handlowych państw k a p i t a l i s t y c z n y c h (spowodowanych podwyżką cen r o py n a f t o w e j ) , k t ó r y w r e z u l t a c i e spowodował, że popyt na k r e d y t p rz e w y ż s z y ł podaż, banki podwyższyły marże i p r o w i z j e , s k r ó c i ł y o- k r e s y s p ł a t kredytów i o b n i ż y ł y l i m i t y kredytów eurow alutow ych d la pożyczkobio rców o złym s ta n d in g u kredytowym. Ś r e d n i w zrost marży w y n ió s ł ок. 2 0 0* d l a pierwr<zorzędnych k r e d y t o b i o r c ó w , i n n i p ł a c i l i marże wynoszące w l a t a c h 1976-1978 od 1,25 w 1976 r . do 0,5% w
1978 r. 19
L p rz e g lą d u s y t u a c j i na zachodnim rynku kredytowym w l a t a c h s i e d e m d z i e s i ą t y c h można w yciągnąć n a s t ę p u j ą c e w n i o s k i :
- o p rocen to w anie kredytów n i e b y ło n i s k i e przez c a ł ą u b i e g ł ą d e k a d ę ,
- w l a t a c h 1972-1975 z a c i ą g a n i e kredytów b y ło w z g lę d n ie k o r z y s t n e , ponieważ r e a l n a stopa procentowa b y ła n iż s z a ( a nawet u je m n a) w porównaniu z późniejszym okresem, k o r z y ś c i , j a k i e można b y ł o u z y sk a ć , d o t y c z y ł y jednak t y l k o tyc h k re d ytó w , k t ó r e n i e b y ł y o b j ę t e żadną formą i n d e k s a c j i i k t ó r y c h okres s p ł a t y n i e p r z e k r a c z a ł roku, w którym r e a l n a stopa o s i ą g n ę ł a w a r t o ś c i d o d a t n ie p r z e k r a c z a j ą c e + 4 %;
•• o p rocen to w anie kredytów w d r u g i e j p o ło w ie l a t s i e d e m d z i e s i ą ty c h b y ło n iż s z e od b i e ż ą c e j s to p y p ro c e n to w e j na rynkach k r e d y t o wych .
1. Warunki kredytow e pożyczek z a c ią g a n y c h przez P o l s k ę w l a t a c h s i e d e m d z i e s i ą t y c h
D z i ę k i z w ię k sz o n e j s k ło n n o ś c i zachodnich kredytodawców do u- d z i e l a n i a kredytów krajom s o c j a l i s t y c z n y m tempo ic h w y k o r z y s t a n ia
1В
przez P o ls k ę w z r a s t a ło z roku na ro k . W z r a s t a ł y t e ? s p ł a t y r a t i o d s e te k . Proces ten ob ra zu ją dane w tab. 2.
T a b e l a 2 K red y ty u d z ie lo n e P o ls c e przez k r a j e k a p i t a l i s t y c z n a
w lo t a c h 1971-1980 (w mli] zł dew.)
kok W yk orzysta n iekredytów S p ł a t yr e t S p ł a t yodsetek
1971 1,1 1 , 0 0 , 2 1972 1,7 1 ,0 0 , 2 1973 1,1 0,3 1974 7,8 2 ,1 1 ,0 1975 11.9 3,0 1,7 1976 14,9 4,0 ? , 2 1977 13,8 6,3 3,0 1978 17,4 9,9 3,8 1979 25,8 13,7 5,2 j 1980 26,9 17,1 Razem 126,7 59,2 2S.1 1 i t r d d ł o: "Bank i K r e d y t " 1982, n r J s S. J ę- d r y c h o w s k i , 7 a d ł u ia n ie P o l s k i w k r a j a c h k a p i t a l i s t y c z n y c h , Warszawa 1982.
W l a t a c h 1971-1975 ś re d n io ro c z n e tempo wzrostu kredytów wr - s i ł o 42*. Ogółem w tym o k r e s ie wykorzystano k r e d y ty długo- i ś i f . a • n iete rm in ow e (z k i l k u l e t n i ą k a r e n c j ą ) w wysokości 2Й mld z l dnw (o k . 8,5 mld d o i . ) , głó w n ie na zakup dóbr in w e s t y c y j n y c h . iiprc
on
oentowarue k s z t a ł t o w a ł o s i ę na poziomie ok, H* . Śre d ni wymagany 21
ok re s s p ł a t w y n o s ił 5-6 l a t . S p ł a t y w y n io s ły ft,2 mld z ł d e * .
2,5 mld d o i . ) .
W la t a c h 1976-198U roczne tempo w y k o rz y s ta n ia kredytów ' t ' i - i y ł o s.ię do 14X, a l e ic h kwota w y n io s ła 98,7 mid ł\ dew. (o k . „■ ľ , tí mld ö o l . ) . Stopa procentowa w y n o s iła : w la t a c h 1976-1977 9S>, w 1979 r . 10% i w 1980 r . 1 1 % ^ . Z nacz nie w zrósł u d z ia ł krí-i'itc.) ś re d n io te rm in o w yc h na ok re s 2-5 .la t, głó w nie na import za o p a trzą
-20 T S. J ę d r y c h o w a k i , Z a d łu ż a n ie P o l s k i w L i b i a c h k a p i t a l i s t y c z n y c h , Warszawa 1982, s . U . 21 Rządowy r a p o r t , . . , s . 81. 22 , J ę d r y c h o w a k i , Z a d łu ż e n ie P o l s k i . . . , s. l i
-niowy (z 19 w 1976 r . do 41% w 1980 r . ) i na import zbóż i pasz (z 20 w 1974 r . do 30% w 1980-r . ) 2*. Z nacznie w z ro s ła również kwota za c ią g a n y c h kredytów finansow ych z 2,9 mld z ł dew. (873 min d o i . ) w 1973 r . do 9,8 mld z ł dew. ( 3 , 2 mld d o l . ) w 19B0 r . K r e d y ty te zu żywano pod k o nie c u b i e g ł e j dekady na s p ł a t y odsetek i r a t k a p i t a ło wych, aby utrzymać z a u fa n ie na rynku kredytowym24. Ś re d n i wyma gany okres s p ł a t u l e g a ł w l a t a c h 1975-1980 s k r ó c e n iu do ok. 3 l a t 25.
Ogółem w l a t a c h 1971-1980 z o s t a ł y w yk o rz ystane k r e d y t y na sumę o k . 42 mld d o i . , w tym k r e d y t y finansowe w y n io s ły 15 mld d o i . (36%), a k r e d y t y towarowe 27 mld d o i , (6 4 % ) . K o r z t y ( s p ł a t y o d s e te k )
wv-O s 1
n i o s ł y w tym o k r e s i e ok. 8 mld d o i . Z o g ó ln e j sumy w y k o rz y s t a nych kredytów towarowych ok. 14% wydano na import zbóż i p asz, 6 6% na z a o p a tr z e n i e m a te ria ło w e i ok. 2 0% na import maszyn i u r z ą dzeń27. S t r u k t u r a c a łe g o z a d łu ż e n ia P o l s k i w p o d z ia le na k r a j e p r z e d s t a w i a s i ę n a s t ę p u j ą c o : 4,5 mld d o i . p rz y p a d ło na RFN, 3 ,1 mld d o i . na USA, 2,5 mld d o i . na W ie lk ą B r y t a n i ę , 1,7 mld d o i . na A u s t r i ę , 1 mld d o i . na Włochy, 0,9 mld d o i . na J a p o n i ę , a r e s z t a 2 В na k i l k a in nych k ra jó w . W s t r u k t u r z e w a lu to w e j p o l s k ie g o z a d łu ż e n ia n a jw ię k s z ą r o l ę odgryw ały d o l a r y USA - 47% d łu g u, marki RFN
2 Э
- o k . 19% i f r a n k i s z w a j c a r s k i e ok. 13% . Około 60% c a łe g o z a d łu że n ia s t a n o w ił o z a d łu ż e n ie gwarantowane przez rządy państw k a p i t a l i s t y c z n y c h , a 40% z a d łu ż e n ie n ie g w a ra n to w a n e .
Z t e j a n a l i z y w y n ik a , że w d r u g i e j p o ło w ie l a t s i e d e m d z i e s i ą tyc h n a s t ą p i ł o znaczne p o g o rs z en ie warunków kre d yto w y c h , a tym sa- i.iym i w zrost kosztów z t y t u ł u z a c i ą g a n i a kredytów na zachodnich ryn k ach finan so w ych .
Wzrost kosztów kredytów z a c ią g a n y c h przez P o l s k ę związany b ył n i e t y l k o z ogólną t e n d e n c ją k s z t a ł t o w a n i a s i ę stóp procentowych na rynkach kre d yto w y c h . I s t o t n e zn a cze n ie m ia ł również f a k t po g o r s z e n ia s i ę s ta n d in g u kredytowego P o l s k i i rodzajowa s t r u k t u r a 23 fi ą c z k o w s к i , Międzynarodowe s t o s u n k i . . . , s. 4 4 3. 24 Ibidem. 25 Rządowy r a p o r t . . . , s . 81. Ib id em , s . ЯЗ. 27 Czy jesteśm y s k a z a n i . . . , s . 8. 2fi P. S u l i n i e r s k i , P e rs p e k tyw y r o z w i ą z a n ia p o l s k i e go z a d i u ż e m a , " P o l i t y k a - E x p o r t - l m p o r t " 1984, nr 7.
z a c ią g a n y c h przez n ią kred ytów . Ha p o g o rs z en ie s i ę atan d in o u k r e dytowego w p ły n ą ł w zrost z a d łu ż e n ia ponad p r z y j ę t e w niędzynarodo- wych stosunkach finan so w ych g r a n i c e , k t ó r e w P o i s c o z o s t a ł y p r z e kroczone w 1975 г . , k ie d y to w a rto ś ć rocznych s p ł a t r a t i o d s f t j k w y n io s ła ponad 26% w a r t o ś c i rocznego e k s p o rtu do k ra jó w d rogiego obszaru p ł a t n i c z e g o , a łą c z n a w i e l k o ś ć z a d łu ż e n ia p r z e k r o c z y ł a war to ś ć c a łe g o e k s p o rtu do tych k r a jó w . Ponadto od 1979 r . P o ls k e z a c z ę ła z a le g a ć ze s p ła ta m i zobowiązań. To spowodowało, że warunki k r e d y towe d la P o l s k i b y ł y gorsze od p r z e c i ę t n y c h - wyższe marze i k r ó t s z e o k re sy s p ł a t .
Zmiany w s t r u k t u r z e r o d z a jo w e j kredytów z a c ią g a n y c h w d r u g i e j p o ło w ie l a t s i e d e m d z i e s i ą t y c h d o t y c z y ł y w zrostu u d z i a ł u kredytów finan so w ych n i e zw iązanych z zakupami towarów, a tym samym n ie k o r z y s t a j ą c y c h z g w a r a n c j i rządowych i subsydiowanego o p r o c e n t o w a n ia. K r e d y ty te z a c ią g a n e b y ł y na rynku eurowalutowyni (w id a ć t o , gdy porówna s i ę s t r u k t u r ę walutową naszego za d łu ż e n iu ze stru k t u r ą g e o g r a f i c z n ą ) , według b i e ż ą c e j rynkowej stopy p r o c e n t o w e j, z r e g u ły w yższej n iż na rynku wewnętrznym k r a j u , w k tó re g o w a l u c i e pozyczka b y ł a wyrażana. Wysoki poziom t e j stopy w USA n i e mógł w ię c p ozostać bez wpływu na w z ro s t kosztów o p e r a c j i kred ytow ych w omawianym o k r e s i e , zw łasz cza że d o l a r y USA odgryw ały n a jw ię k s z ą r o l ę w polsk im z a d łu ż e n iu .
P o g o rs z e n ie warunków kred ytow ych w l a t a c h 1976-1960 d o t y c z y ł o w s z y s t k i c h kredytów w y k o rz ys ta n y c h p rzez P o l s k ę w tym o k r e s i e (9 8 ,7 mld z ł d e w .) oraz t e j c z ę ś c i (z 26 mld z ł d e w .) kred ytów i
p i e r w s z e j połowy l a t s i e d e m d z i e s i ą t y c h , o zmiennej s t o p i e p r o c e n tow ej ( t z w . f l o a t i n g r a t e ) , k t ó r y c h w ię ks zo ść s p ł a t r a t i odsetek przypada na drugą połowę u b i e g ł e j dekady.
I I I . Wpływ warunków zew nętrznych na rozw iąz yw a nie prj3bJ_emu po l s k i e g o z a d łu ż e n ia w l a t a c h o s i e m d z i e s i ą t y c h
Na początku ob e c n ej dekady s ta n stosunków fin a n so w yc h między r o z w i n ię t y m i k r a ja m i k a p i t a l i s t y c z n y m i i k r a ja m i s o c j a l i s t y c z n y m i u l e g ł znacznemu p o g o rs z e n iu . Obok czynników o c h a r a k t e r z e ekonomi cznym ogromnego z n a c ze n ia z a c z ę ły n a b i e r a ć pozostawione d o ty ch cz a s na uboczu r o z b i e ż n o ś c i n a t u r y p o l i t y c z n e j i i d e o l o g i c z n e j miedzy dwoma b lo ka m i.
Pierwszym symptomem p o y a r s z a n ia s i ч s y t u a c j i b ył k r y z y s afgań- s k i w J97V г . K r a j e zachodnie z a c z ę ły ro z p a try w a ć możliwość o g r a n i c z e n i a kredytów d la ZSRR i innych k rajów s o c j a l i s t y c z n y c h , г w y - j ą tK ie m P o l s k i , k t ó r a m ia ła mieć n ad a l swobodny dostęp do za ch o d n ich rynków kred ytow ych , ponieważ w większym s to p n iu n iż inne kra.).) HwPti u d o s t ę p n i ła ona bankierom swoje k s i ę g i rachunkowe. Poza tym obawiano s i ę , że wstrzym anie kre d y to w a n ia może spowodować p o g o r s z e n ie s i ę s y t u a c j i p ł a t n i c z e j P o l s k i , a w p r z y s z ł o ś c i k ło p o ty ze s p ł a t ą z a d ł u ż e n i a 30. Postanowiono więc j e d y n i e z a o s t r z y ć waiun- Kt nowych pożyczek.
Pod k o n ie c marca 19Ü1 r. s y t u a c j a u l e g ł a z a s a d n i c z e j zm ia n ie , gdy Bank Handlowy zmuszony b y ł z a w i e s i ć s p ł a t y k a p i t a ł u i odsetek
powodu braku d e w iz, p roszą c je d n a k , aby w i e r z y c i e l e p o t r a k to w a l i to ja k o t e c h n i c z n e o p ó ź n ie n ie do czasu z a w a rc ia p orozum ienia o r e f i n a n s o w a n i u 31. Co prawda Ju ż w 19B0 r . po raz p ie rw s z y n i e do konano w c a ł o ś c i s p ł a t i rozp o częto r e fin a n s o w a n ie z a d łu ż e n ia w
t r y b i e dwustronnym, a l e wtedy sprawa n ie n a h r a la większego r o z g ł o su i można b y ł o j e s z c z e uzyskać nowe kredy t y ,
P ie r w s z e porozum ienie o r e f in a n s o w a n iu z o s t a ł o z aw arte z przed s t a w i c i e l a m i rządów zachodnich 27 I 1981 r . Odroczono wtedy na Й l a t z c z t e r o l e t n i ą k a r e n c j ą 90% s p ł a t r a t i o d s e te k , przypada j.?- cych w 1981 r . z t y t u ł u kredytów gwarantowanych.
N e g o c ja c je z bankami zachodnimi w s p ra w ie r e f i n a n s o w a n i a za~ •iłużeuia niegwarantowanego b y ły z n a c z n ie t r u d n i e j s z e i p r z e c i ą g a ł y s i ę , ponieważ casus P o l s k i b y ł pewnym novum d l a bank ieró w . Po p ie r w s z e , w i e l k o ś ć kwot, k t ó r e trz e h a b y ło r e f in a n s o w a ć , b y ł a Ьг?г precedensu w całym o k r e s i e powojennym. Po d r u g i e , b y ł to p ie rw s z y przypadek z n a l e z i e n i a s i ę k r a j u s o c j a l i s t y c z n e g o w s t a n i e k ry z y s u finansow ego. Po t r z e c i e , P o l s k a n i e n a l e ż a ł a do Międzynarodowego Funduszu Walutowego, k t ó r y odgrywał kluczowy r o l ę w d otych cz a s przeprowadzanych r e fin a n s o w a riia c h d o ty c z ą c y c h innych k r a jó w . Po c z w a r t e , system n e g o c j a c j i b y ł również bez precedensu z uwagi na t o , że z a in te r e s o w a n y c h b y ło az 460 banków, a ponadto n ie b y ł a zachowana poufność prowadzonych rozmów.
3Cl F . C h i l e s , No Cold War w it h C r e d i t s , " F i n a n c i a l Timus", 21.01.1980.
3a M. K r z a k. J ak h y ło naprawdę, " P o l i t y k a - F x p o r t - I m p o r t " 1983, n r 2.
Brak j e d n o l i t e g o s ta n o w is k a wśród bankierów dodatkowo u t r u d n i a ł n e g o c j a c j e , k t ó r e jednak u dało s i ę s f i n a l i z o w a ć , przy pewnym n a c i s k u rządów za ch o d n ich , pod k o n ie c 1981 r . Porozum ienie podpisano d o p ie ro w k w i e t n i u 1982 r . po z a p ła c e n iu przez P o l s k ę odsetek na le ż n y c h bankom za 1981 r .
Po 1981 r . p ryw atny system bankowy j a k i rządowe i n s t y t u c j e k r e d y to w a n ia e k sp ortu p r z e s t a ł y być skło nn e do u d z i e l a n i a P o l s c e nowych kredytów :
1) P o ls k a p r z e s t a ł a c i e s z y ć s i ę w ia r y g o d n o ś c ią k re d yto w ą , trud n o ś c i ze s p ł a t ą zobowiązań, w y s t ą p i e n i e o r e f i n a n s o w a n i e , bruk s t a b i l i z a c j i g o s p o d arc ze j i p o l i t y c z n e j spowodowały, że P o ls k a z n a l a z ł a s i ę w 1981 r . na 84 m ie js c u na l i ś c i e 1Ü5 kra jó w ś w i a t a ze wskaźnikiem w ia r y g o d n o ś c i f in a n s o w e j 32,9, a w 1982 r . na 93 miej scu ze wskaźnikiem 13,0 (maksymalny wskaźnik wynosi 1 0 0 )33.
2) s t r a c i ł na zn aczen iu argument, iн w gospodarce c e n t r a l n i e p lan ow anej import i e k s p o r t poddawuny j e s t ś c i s ł e j k o n t r o l i państw a, ponieważ p la n y odnośnie do t y c h w i e l k o ś c i n i e b y ł y r e a l i z o w a n e ;
3) w momencie wybuchu p o l s k ie g o k r y z y s u główne p o d w a lin y " t e o r i i p a r a s o l a kred ytow eg o " za ła m a ły się-, u k a z a ło s i ę , źo każdy k r a j RWPG odpowiada sam za swoje zobow iązania finansow e wobec z a g r a n i c y ;
4) wzrost n a p i ę c i a w E u iu p t e spowodowany kryzysem afg ań sk im , a z a o strz o n y wprowadzeniem sta n u wojennego w P o l s c e i zerwaniem n e g o c j a c j i ro z b r o je n io w y c h między ZSRR i USA d o ł ą c z y ł s i ę do ogólneflo k r y z y s u z a u f a n ia co do w y p ł a c a l n o ś c i k ra jó w s o c j a l i s t y c z n y c h i z a c i ą ż y ł na stosunkach finan so w ych i handlowych między Wschodem i Za chodem ;
5) s a n k c je a m ery k a ń s k ie, p o p a rte przez so ju s zn ik ó w z NATO, a wymierzone p rze ciw k o P o l s c e , m ia ły m. i n . na c e l u zamrożenie j a k i c h k o l w i e k nowych kredytów d la k ra jó w RWPG; przerwano te ż r o z mowy prowadzone w ramach Klubu P a r y s k i e g o w s p ra w ie o d ro c z e n ia s p ł a t kredytów gwarantowanych, p r z y p a d a ją c y c h w 1982 r . i l a t a c h n a s t ę p n y c h .
W r e z u l t a c i e nowe k r e d y t y w 1982 r . s t a n o w i ł y z a le d w ie i / i i
tak ju ż o g r a n i c z o n e j kwoty kredytów u d z i e l a n y c h krajom a o c j a l i s t y - c z nym w 1981 r. 34 Trzeba t u t a j z a z n a c z y ć , że banki kom ercyjne w
d e l s b l a t t " / 05. 04? 1982*. В^ кеП r e * 9 i e r e n a u f den P o l e n s c h o c k , "Han-34
ogóle p r z e s t a ł y u d z i e l a ć pożyczek krajom RWPG (z w y ją tk ie m Z SR R ), n a to m ia s t rządowe i n s t y t u c j e kredytow e o g r a n i c z y ł y bądź c o f n ę ł y g w aran cje oraz z a o s t r z y ł y warunki przy u d z i e l a n i u kredytów e k s p o r towych. Wiosną 1982 r . k r a j u OECO z a l i c z y ł y ZSRR, NRD i Czecho s ł o w a c j ę do krajów o dochodzie Л000 d o i . per c a p i t a , co autom atycz n i e spowodowało podwyżkę op rocen tow ania d la ty c h k r a jó w , z n i e c h ę c a j ą c j e do z a c i ą g a n i a nowych kredytów ( p a t r z ta b . 3).
1. Warunki r e f in a n s o w a n ia p o l s k ie g o z a d łu ż e n ia w l a t a c h 1981-1984
W l a t a c h 1981-1984 P o ls k a n i e z a c i ą g n ę ł a p raw ie żadnych nowych kredytów w r o z w i n i ę t y c h k r a j a c h k a p i t a l i s t y c z n y c h . W wyniku prowa dzonych rozmów z rządami i bankami zachodnimi o trz y m a ła n ato m ia s t k r e d y t y r e f in a n s o w e , k t ó r e przeznaczono na f in a n s o w a n ie z a d łu ż e n ia , a n i e na rozwój gospo d arczy.
Na ocenę warunków r e f in a n s o w a n ia z a d łu ż e n ia s k ł a d a j ą s i ę na s t ę p u j ą c e c z y n n i k i :
1) c z a s , na j a k i ro zło żo n a z o s t a j e s p ł a t a z a d łu ż e n ia ; 2) ok res k a r e n c j i ;
3) k o s z ty o p e r a c j i r e f in a n s o w y c h ;
4) u s t a l e n i a dotycząc*) p rz y w ró c e n ia n o rm a ln ej w s p ó łp ra c y k r e dy t o w e j .
W p orozum ieniach r e fin a n s o w y c h z bankami u s t a lo n o o k re s y karen c j i od 4 l a t w 1981 r . do 5 l a t w 1983 r . i 1984 r . D o t y c z y ł y one 95X s p ł a t r a t k a p i t a ł o w y c h z 1981 r . i 100* z l a t 1982-1987. Okres s p ł a t y wydłużono od 7,5 roku (w 1981 r . ) do 10 l a t (1982-1987). S p ł a t o d setek n i e odroczono, zapewnione z o s t a ł y j e d y n i e pewne me chanizmy u ł a t w i a j ą c e (65X s p ła c o n y c h od setek w r a c a ł o do P o l s k i w f o rm ie kredytów rewolwingowych od 1982 r . ) .
Poziom s to p y p ro c e n to w e j od kredytów r e fin a n s o w y c h u s t a l o n o na p oziom ie od 1,75* ponad LIBQR (w roku 1981, 1982,1984) do 1 i 7/8* (w 1 9 8 3 r . ) . Ponadto za każdym razem ( c z t e r y r a z y ) P o l s k a m u s ia ła w n ieś ć jednorazową o p ł a t ę w w y so k o ści IX od r e f i n a n s o w a n e j kwoty - ł ą c z n i e ok. 90 min d o l .
ty c z n y c h : w 1981 r . - 1791 min d o l . , w 1982 r . - 765 min d o l . , w 1983 r . - 1212 min d o l . , I - X I 1984 r . - 2887 min d o l . , "W o rld Finan c i a l M a r k e t s “ 1984, Ko 11, Morgan G u a ra n ty T r u s t Company, New YOrk.
W porozum ieniach re fin a n so w y c h banki zachodnie n io zobowiąza ł y s i ę do u d z i e l a n i a nowych kred ytów , oprócz wspomnianych kredytów rew olw ingow ych, s ta n o w ią c y c h 50* sp ła co n y ch odsetek w 1982 r . i 65% w 1983 r . , oraz n i e w i e l k i e j kwoty nowych kredytów , k t ó r e wy n i o s ł y 250 min d o l. w 1984 r . i 200 min d o l . w 1905 r. 35 L i c z n i e odroczono ok. 9 mld d o i. s p ł a t r a t k a p it a ło w y c h p r z y p a d a ją c y c h w l a t a c h 1981-1987.
Ja k widać z p rzy to czo n y ch danych, warunki r e f in a n s o w a n ia nie są k o r z y s t n e , ch o c ia ż n i e o d b ie g a ją od p r z e c ię t n y c h kosztów o p e r a c j i r e fin a n s o w y c h , j a k i e ponoszą inne zadłużone k r a j e á w i a t a . Wspólną ic h cechą j e s t to , że nowe k r e d y t y (r e f in a n s o w e ) u d z ie lo n o na wa runkach zn aczn ie gorszych od ob o w iązu jących d la " s t a r y c h " długów3**. W porozum ieniach refin a n so w y c h z rządami państw zachodnich od roczono s p ł a t y r a t i odsetek (90% z 1981 r . i 100% z l a t 1982- -1984) w wysokoáci 2,6 mld d o i. w 1901 r . na 8 l a t z okresem k a r e n c j i 4 l a t a oraz 12 mld d o i . w 1905 r. (w t e j sumie zaw arte są r a t y k a p i t a ł u , o d s e tk i i o d s e tk i od odsetek - za l a t a 1 9 8 2-1 9 0 4) na 11 l a t z okresem k a r e n c j i 5 l a t . Koszty tyc h o p e r a c j i n ie są p u b l i kowane. Można Jednak oszacować poziom oprocentow ania kredytów r e finan so w ych na p od staw ie u s t a le ń krajów 0EC0 w s p ra w ie m in im a ln ej s to p y p roce ntow e j od kredytów u d z ie la n y c h poszczególnym grupom k r a jów . P o ls k a z a l i c z o n a z o s t a ł a do krajów średniozamożnych ( t a b . 3 ) .
7 dużym prawdopodobieństwem można p r z y j ą ć , że oprocentow anie kredytów r e fin a n so w y c h u d z ie lo n y c h przez państwa zachodnie k s z t a ł t u j e s i ę na poziomie 10,70-11,90%, a w ię c wyższym n iż p r z e w id z ia ny b y ł w p ie rw o tn y ch umowach kredytow ych (p o r . tab . 2 ) . Rządy państw zachodnich á c i á l e trz ym a ją s i ę porozumień zaw artych w ramach 0EĽU i w przypadku P o l s k i n i e idą na żadne u s tę p s tw a . Przykładem może być zdecydowane o d rz u c e n ie w 1981 r . wniosku P o l s k i o wydłMżer.ie okresu s p ł a t kredytów r e fin a n s o w y c h powyżej 8 l a t , ponieważ w ykra c z a ł o to poza wspomniane ju ż p oroz u m ie n ia, c h o c ia ż w przypadku
innych krajów n ie s ta w ia n o t e j sprawy tak k a t e g o r y c z n i e . W 1985 r . wyrażono zgodę na w yd łu ż e n ie okresu s p ł a t do 11 l a t t y l k o d l a t e g o , że taką możliwość p rze w id yw a ło porozum ienie OECD z l i p c a 1904 r .
S u 1 i m i e r s к i , Pe rsp e ktyw y r o z w i ą z a n i a . . . , A. 0 o- r o s z, M. P u ł a w s к i , B i l a n s p ł a t n i c z y 1985, ' P o l i t y k a -
- t x p o r t - Im p o r t 1986, nr 5.
P o ls k a p ł a c i ł a marże od 0,8 do 1,0% w I I p o ło w ie l a t s ie - d e m d z le s iąt y c h , n ato m ia s t przy k r e d y t a c h re fin a n s o w y c h w y n o s iły one
T a b e l a 3 Oprocentowanie kredytów eksportowych w k r a j a c h OECD (19B1-1986)
Typ K red ytu
Data porozum ienia K r a j e w zględnie bogate3 ś re d n io zamożne^ w zględnie b ie d n e c 2-5 l a t p a ź d z i e r n i k 1981 1 1 , 0 0 10,50 1 0 ,0 0 II 1983 12,15 10,35 9,50 1i p i e c 1 984 13,35 11,55 10,70 s ty c z e ń 1985 1 2 ,0 0 10,70 9,85 li 1986 10,95 9,65 • 8,80 l i p i e c 1986 5-8,5 l a t p a ź d z i e r n i k 1981 11,25 1 1 ,0 0 1 0 ,0 0 II 1983 12,40 10,70 9,50 l i p i e c 1984 13,60 11,90 10,70 sty c z e ń 1985 12,25 1 1 ,2 0 9,85 II 1986 1 1 ,2 0 10,15 8,60 l i p i e c 1986 9,80 8,75 7,40 Ponad 8,5 l a t II 19B4 - 11,90 10,70 s ty c z e ń 1985 - - 9,85 II 19flr - 10,15 8,80 1t p i e c 1986 - 8,75 7,40
a K r a j e , k t ó r y c h dochód wynosi ponad 4000 d o l , p e r c a p i t a . b 6BO-3999 d o l . per cTapita.
L P o n i ż e j 660 d o l . p e r c a p i t a .
Ź r ó d ł o : " I n t e r n a t i o n a l , F i n a n c e " 23.11.1981 ; "Banco Ex t e r i o r De Esp ańa" 19B4, No 9. " B I K I " , 15.07.1986.
Z p rz y to c z o n y c h danych w y n ik a , iż k o sz ty r e f in a n s o w a n ia k r e d y tów gwarantowanych przez rządy państw zachodnich są stosunkowo wy s o k i e , podobnie ja k kredytów n ie g w a ra n to w a n yc h , i będę d z i a ł a ł y w k ie r u n k u wzrostu z a d łu ż e n ia P o l s k i .
2. Warunki k o r z y s t a n i a z zewnętrznych ź ró d e ł f in a n s o w a n ia gospodarki p o l s k i e j w l a t a c h 1985-1990
Wydaje s i ę , że w bieżącym p i ę c i o l e c i u n a s t ą p i powrót do n o r malnych stosunków f i n3nsowo-kredytowych między P o l s k ą i j e j w i e r z y c i e l a m i i uzyska ona dostęp do nowych kredytów na warunkach n i e
o d b i e g a ją c y c h od p r z e c i ę t n y c h . W i e l e j e s t jednak czynników niepew nych lub tru d nych do p r z e w i d z e n i a , d la t e g o t e ? w szelka d y s k u s ja na
temat warunków dostępu P o l s k i do zachodniego rynku kredytowego ja k i kosztów importu k a p i t a ł u musi sprowadzać s i ę t y l k o do rozważań nad czynnikam i p o l i t y c z n y m i i ekonomicznymi, k t ó r e będą j e kształ t o w a ły .
K lim a t p o l i t y c z n y między Wschodem i Zachodem u l e g ł o s t a t n i o n ie z n a c z n e j p op ra w ie , na co wpływ m ia ło z n i e s i e n i e stanu wojennego w P o l s c e , o g ł o s z e n ie a m n e s t ii d l a więźniów p o l i t y c z n y c h oraz wzno w i e n i e rokowań r o z b r o je n io w y c h między ZSRR i USA. J e ż e l i tre n d ten utrzyma 3 i ę , możliwy bę d zie powrót do normalnych stosunków ekono micznych i fin a n so w y c h , k t ó r e będą na m iarę o s i ą g n i ę t e g o już etapu w s p ó łp ra c y g o s p o d arc ze j i p o trz e b tak Wschodu, ja k i Zachodu.
Poprawa wskaźników gospodarczych i r e d u k c ja z a d łu ż e n ia krajów RWPG spowodouały, że n i e s ta n o w ią już orie r yz y k a finansowego d la w i e r z y c i e l i , a co za tym i d z i e - z a c z y n a ją p op raw iać swoją w i a r y godność kre d ytow ą , k t ó r a z o s t a ł a mocno n a d s z a r p n i ę t a na początku h i e ż ą c e j dekady'57.
P o l s k a b a r d z i e j n iż inne k r a j e RWPG p o t r z e b u je finansowego w s p a r c ia ze s tr o n y zachodnich w i e r z y c i e l i w z a k r e s i e nowych k r e dytów, aby wydobyć s i ę z t rw a ją c e g o k r y z y s u gospodarczego. D o p ie ro pod k o n ie c l a t o s i e m d z i e s i ą t y c h d o d a tn ie s a ld o b i l a n s u h a n d lo wego może o s ią g n ą ć poziom, u m o ż liw ia ją c y s p ł a t ę odsetek u p e ł n e j
38 *
w y sokości . S p ł a t y t e dokonywane będą z b ie ż ą c y c h wpływów d ew izo wych, n a to m ia s t są i będą niezbędne nowe k r e d y t y na im port zaopa t r z e n io w y i i n w e s t y c y j n y , na k t ó r y b r a k u je środków z wpływów e k s p ortow ych, gdy o d l i c z y s i ę od n ic h s p ł a t y o d s e te k , a w p r z y s z ł o ś c i również s p ł a t y r a t k a p i t a ł o w y c h .
K i l k a czynników przemawia za tym, że zachodni b a n k ie r z y i i n s t y t u c j e fin a n s o w a n ia e k s p o r tu w większym s to p n iu będą s k ł o n n i z a s p o k o ić zap o trzeb ow an ie P o l s k i na nowe k r e d y t y n iż to m ia ło m i e j sce w p i e r w s z e j p o ło w ie l a t o s i e m d z i e s i ą t y c h .
1. P o l s k a sto pnio wo wychodzi z k r y z y s u ekonomicznego i p o l i t y cznego. W c ią g u o s t a t n i c h p i ę c i u l a t odnotowano w zrost dochodu n a rodowego, a tak że nadwyżkę w b i l a n s i e handlowym rzędu 1-1,5 mld
57 T. K a m m , E a s t Europe has Cleaned up i t s lo a n A c t , " W a l l S t r e e t J o u r n a l ” , 08,04.1983.
38
d o i . r o c z n i e , og ra niczon a z o s t a ł a konsumpcja i i n w e s t y c j e . O d b iło s i ę to na poziomie ż y c i a s p o łe c z e ń s tw a , a l e z o s t a ł o p o z y ty w n ie o- debrane przez bankierów i rządy państw w i e r z y c i e l s k i c h , d la k t ó r y c h b ył to dowód, ze P o l s k a j e s t w s t a n i e i to w n ie d łu g im c z a s i e wpro wadzić w gospodarce zmiany, k t ó r e norm aln ie z a le c a Międzynarodowy Fundusz Walutowy krajom , s t a r a ją c y m s i ę uzy.skać od n ie g o fundusze. 2. Problem p o l s k ie g o z a d łu ż e n ia s t a ł s i ę ob e cn ie r e l a t y w n i e m ały. P o l s k a b y ł a pierwszym z w iększych d łu żn ikó w , k t ó r z y w y s t ą p i l i o r e f in a n s o w a n ie z a d łu ż e n ia (w p i e r w s z e j p o ło w ie l a t o s ie m d z ie s i ą t y c h ) , co d a ło j e j n i e k o r z y s t n y r o z g ł o s w ś w i e c i e i spowodowa ło p anikę wśród b ank ierów . Od tego czasu renegocjowano z a d łu ż e n ie c a ł e j p l e j a d y k r a jó w , t a k i c h j a k : Meksyk, C h i l e , B r a z y l i a , Kn3ta- r y k a , P e r u , J u g o s ł a w i a czy A rg e n tyn a .
3. Coraz c z ę ś c i e j p o d k r e ś la s i ę w k o ła c h gospodarczych na Z a c h o d z ie , że gospodarki c e n t r a l n i e planowane mogą s k u t e c z n i e j kon tro lo w a ć im p ort, e k s p o r t , konsumpcję i i n w e s t y c j e n iż k r a j e o g os podarce rynkowej - czego już d a ł y dowód. W związku z tym z a s łu g u j ą b a r d z i e j n iż inne zadłużone k r a j e na nowe k r e d y t y , k t ó r e u m o ż li w i ł y b y im kontynuowanie rozp o czę tyc h procesów dostosowawczych we w łasnych gospodarkach. Dotyczy to również P o l s k i .
4. P ra w n ie uregulowano ju ż c a ł o ś ć z a d łu ż e n ia w fo rm ie d ł u g o l e t n ic h umów r e s t r u k t u r a l i z a c y j n y c h z bankami i rządami zachodnim i, co do t e j pory s t a n o w ił o form aln ą przeszkodę w u d z i e l a n i u nowych kredytów P o l s c e . Ponadto umowy te p r z y c z y n i ł y s i ę do te g o , że k a
lend arz s p ł a t zadłu żeniar gwarantowanego przez rządy j a k 1 niegwa- rantowanego j e s t k o r z y s t n i e j s z y ob e cn ie d l a P o l s k i n iż p r z e c i ę t n i e d l a k ra jó w r o z w i j a j ą c y c h s i ę i d la k ra jó w RWPG. I s t o t n e j e s t rów n ie ż t o , że P o l s k a w yw iązuje s i ę s o l i d n i e ze zobowiązań w y n i k a j ą cych z p od pisanych umów r e s t r u k t u r a l i z a c y j n y c h .
5. P r z y s t ą p i e ń ^ P o l s k i do Międzynarodowego Funduszu W alutow e go i Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju u w ia ry g o d n i (w o- czach bankierów z a c h o d n ic h ) j e j z a m ie rz e n ia gospodarcze i poprawi przez to r e p u t a c j ę kredytową na międzynarodowych ryn kach k a p i t a ł o wych .
Dotychczasowa p r a k ty k a w s ka zu je, że jed en d o l a r otrzymany z Międzynarodowego Funduszu Walutowego pozwala na u z y s k a n ie c z t e r e c h dolarów k r e d y t u z prywatnego systemu bankowego. B i o r ą c pod uwagę f a k t , że kwota P o l s k i w Międzynarodowyin Funduszu Walutowym wynosi ok. 680 min SOR (o k . 820 min d o i . ) , ma ona możliwość otrzym an ia
ok. 3 mld d o i. kredytów z funduszu w c ią g u t r z e c h l a t i ok. 12 mld d o l. z banków handlowych i i n s t y t u c j i kre d ytow a n ia e k s p o rtu . Uzy s k a n ie tak pokaźnego s tr u m i e n i a nowych k re d ytów , zw łaszcza z p r y watnego systemu bankowego, j e s t bardzo mało prawdupodobne, niemniej o b l i c z e n i a te wskazują na ra d y k a ln ą zmianę s k ło n n o ś c i bankierów do u d z i e l a n i a kredytów k r a j o w i , k t ó r y j e s t w sp iera ny k red ytam i z MfW. W s z y s tk ie wymienione c z y n n i k i powinny w większym n iż d o ty ch cz a s s to p n iu um o żliw ić dostęp do nowych ź ró d e ł fin a n s o w a n ia rozwoju gospodarczego P o l s k i i j e j dotychczasowego z a d łu ż e n ia ( o k . 3 3 ,R mld d o l . w 1986 r . ) .
K s z t a ł t o w a n i e s i ę k o s z t ó w n o w y c h o p e r a c j i k r e d y t o w y c h z a le ż e ć bę d zie od rozwoju s y t u a c j i na m ię dzynarodowym rynku kredytowym. Pozytywną r o l ę w ob n iżce kosztów nowych i re fin a n so w y c h kredytów może r d e g ra ć z n i ż e n i e s i ę stopy p ro c e n to w e j w k r a j a c h k a p i t a l i s t y c z n y c h w ś la d za obniżaniem s i ę stopy i n f l a c j i . P r o c e s ten ro z p o c z ą ł s i ę już w 1983 r . , a n a s i l o n y z o s t a ł w 1985 l 1986 r . w związku ze spadkiem cen ropy n a f t o w e j , k t ó r y p r z y c z y n i ł s i ę do o b n iż k i kosztów p r o d u k c j i przem ysłow ej i w r e z u l t a c i e p r z y c z y n i ł s i ę do o b n iż e n ia s i ę stopy i n f l a c j i . Port do n i e c 1984 r . o p rocen to w anie kredytów na eurorynku k s z t a ł t o w i * s i ę na poziomie 9 ,5 - lO X , a pod k o n ie c 1986 r . o k .6X. B y ł to spadek o ок. 70Х w porównaniu z w y sokością stopy p ro c e n to w e j w 1980 i 1981 r . , k ie d y w y n o s i ła ona 15-20%. Zgodnie z p r z y ję t y m w ramach UECD spo sobem u s t a l a n i a op rocen to w ania kredytów eksportow ych ic h k o s z t, również o b n i ż y ł y s i ę ( p o r . ta o . 3) 54,
Z prognoz sporządzonych przez Mięuzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju - d o ty c z ą c y c h k s z t a ł t o w a n i a s i ę podstawowych wskaźników e kan on iczn ych w k r a j a c h uprzem ysłowionych w l a t a c h 1985-1995 - wy n i k a , że w z a l e ż n o ś c i od w a ri a n t u (o p ty m is ty c z n e g o lub p e s y m i s t y cznego) s to p a i n f l a c j i bę d zie k s z t a ł t o w a ć s i ę na poziom ie 4,rt-7,C%, r e a l n a stopa procentowa 2,6 -4 ,5 X i nominalna stopa prccen tow a 5,6- - 1 0 , 2X ( t a b . 4 ) .
39
14 X 1983 r . przy u s t a l a n i u nowej m atrycy stó p o p rocen to w a n ia kredytów e ksportow ych u d z i e l a n y c h przez k r a j e 0CC0 wprowadzona z o s t a ł a fo rm u ła , według k t ó r e j zmiany stó p procentowych są automa t y c z n i e dokonywane, j e ś l i ś r e d n i a ważona s to p a op roce n to w a nia p i ę c i u w a l u t , wchodzących w s k ła d tzw. " k o s z y k a " SQR ( d o l a r a USA, mar k i RFN, je n a j a p o ń s k ie g o , f u n ta s t e r l i n g a i f r a n k a f r a n c u s k i e g o ) , u l e g n i e zm ianie minimum o 0,5% w o k r e s i e od 15 I do 15 V I I kaz-leo" r o k u .
T a b e l a 4 Podstawowe w s k a ź n ik i ukonomiczne w uprzemysłowionych k r a *
j a c h k a p i t a l i s t y c z n y c h w l a t a c h 1965-1995 ( ś r e d n i e zmiany roczne w %) Wskaźniki 1965-1973 1973-1980 1980-1985 1985 -1995 w a r i a n t A w a ria n tВ GDP A , 7 2 , 8 2 , 2 4.3 2.5 Stopa i n f l a c j i3 5,1 a. J - 0,3 4,8 7.0 R e a ln a stopa procentow a*1 2,5 0,7 6.7 2 , 6 4.5 Nominalna stopa procentowa 5,8 8,4 1 2 ,0 5.6 1 0 ,2
Uwaga: W a r ia n t A z a k ła d a prowadzenie s t a b i l n e j p o l i t y k i mone t a r n e j i f i s k a l n e j , r e d u k c ją b e z ro b o c ia i w sp ółp racę k ra jó w k a p i t a l i s t y c z n y c h odnośnie do zn oszen ia b a r i e r handlowych. W a r ia n t В z a k ł a d a , Ze omawiana grupa k ra jó w p row ad zić będ zie l i b e r a l n ą po l i t y k ę monetarną i f i s k a l n ą , d op u szcz ają c do d e f i c y t ó w budżetowych i n iek o n tro lo w a n e g o w zrostu podaży p i e n i ą d z a . Ekspansywna p o l i t y k a gospodarcza doprowadzi do wzrostu d e f i c y t ó w b i l a n s u handlowego u- przem ysłow ionych k ra jó w k a p i t a l i s t y c z n y c h i wzrostu t e n d e n c j i p r o t e k c j o n i s t y c z n y c h w ty c h k r a j a c h .
a Stopa i n f l a c j i - d e f l a t o r GDP uprzem ysłowionych k r a jó w k a p i t a l i s t y c z n y c h w d o l a r a c h USA. Stopa i n f l a c j i w USA wynosi 3,0% w w a r i a n c i e A i 5,7% w w a r i a n c i e B. Dla w s z y s t k ic h k ra jó w uprzemy s ło w io n y c h s to p a i n f l a c j i j e s t wyższa w d o l a r a c h , ze względu na zakładaną d e p r e c j a c j ę w a lu ty a m e r y k a ń s k ie j w l a t a c h 19B5-Í990.
b R e a ln a stopa procentowa - ś r e d n i a s z e ś c i o m ie s ię c z n a stopa o- p r o c e n to w a n ia eurud o laró w po u w z g lę d n ie n iu zmian d e f l a t o r a GDP w
USA. .
Ź r ó d ł o : World Bank. World Development R e p o rt 1986, IMF S u r v e y , 1986, J u l y 14, з . 217.
U trzym anie s i ę sto p y p ro c e n to w e j na poziomie z 1986 r . lub j e j d a l s z y spadek d z i a ł a ł b y w k ie ru n k u o b n iż a n ia s i ę kosztów nowych kredytów i kosztów o b s ł u g i z a d łu ż e n ia P o l s k i w n a j b l i ż s z y c h l a ta c h .
Podsumowując naszą a n a l i z ę możemy s t w i e r d z i ć , że zewnętrzne warunki fin a n s o w a n ia rozwoju gospodarczego P o l s k i będą w d r u g i e j p o ło w ie b i e ż ą c e j dekady k o r z y s t n i e j s z e n iż w l a t a c h 19B0-1984, a m n ie j k o r z y s t n e n iż w p i e r w s z e j p o ło w ie l a t s i e d e m d z i e s i ą t y c h .
Bogdan M iro sła w Buczkowski
TERMS OF U T IL IZ IN G EXTERNAL SOURCES OF FINANCING POLANU S ECONOMIC DEVELOPMENT IN THE YEARS 1970-1990
P o s s i b i l i t i e s and terme of u t i l i z i n g e x t e r n a l s o u rc e s of f i nancing were in the s e v e n t i e s and they w i l l be in the e i g h t i e s one of s i g n i f i c a n t e lem ents of e x t e r n a l d e te r m in a n ts a f f e c t i n g Po l a n d ' s economic s t r a t e g y . In the f i r s t h a l f of the s e v e n t i e s , the Western c r e d i t o r s were d i s p l a y i n g a r e l a t i v e l y b ig r e a d i n e s s to extend t h e i r c r e d i t s to P o lan d , w h i l e the terms on which these c r e d i t s were g ran ted were r e l a t i v e l y advantageous (lo w i n t e r e s t r a t e , long repayment p e r i o d s ) . The terms of o b t a i n i n g c r e d i t s in the c a p i t a l i s t c o u n t r i e s d e t e r i o r a t e d c o n s i d e r a b l y in the second h a l f of the s e v e n t i e s . I t was caused both by a r i s e in the i n t e r e s t r a t e in the Western monetary and c a p i t a l markets (.due to in c r e a s e in i n f l a t i o n r a t e ) and d e t e r i o r a t i o n o f P o l a n d ’ s c r e d i t s t a n d i n g . C o n se q u e n tly , Poland was g e t t i n g c r e d i t terms worse than a verag e ( h i g h e r i n t e r e s t r a t e s and s h o r t e r repayment t i m e ) .
In the e a r l y e i g h t i e s , P oland d id not have any p o s s i b i l i t i e s of c o n t r a c t i n g new c r e d i t s in the i n d u s t r i a l i z e d c a p i t a l i s t coun t r i e s ( w i t h the e x c e p tio n of i n s i n g n i f i c a n t amounts of r e v o l v i n g c r e d i t s ) , because the repayment of e a r l i e r c r e d i t s hod not been l e g a l l y r e g u l a t e d . The p r i v a t e banks ceased to g r a n t f u r t h e r c r e d i t s f o r economic reason s ( b i g c r e d i t r i s k ) , w h i l e the government e x p o r t - f i n a n c i n g i n s t i t u t i o n s had done t h a t f o r p o l i t i c a l re a s o n s . On the o t h e r hand, P olan d o b ta in e d r e f i n a n c e d c r e d i t s d u rin g t h i s time whose terms were d is a d v a n ta g e o u s (w o rse than those which were s t i p u l a t e d in e a r l i e r c r e d i t a g re e m e n ts ), alth o u g h they d id not d e p a rt from a v e ra g e c o s t s of r e f i n a n c i n g o p e r a t i o n s i n c u r r e d by o t h e r d eb to r c o u n t r i e s .
The a n a l y s i s of f o r e c a s t s c o n c e rn in g b a s i c economic i n d i c e s ir* the i n d u s t r i a l i z e d c a p i t a l i s t c o u n t r i e s f o r the y e a r s 1985- 19v ‘j a llo w s to draw a c o n c l u s i o n t h a t the i n t e r e s t r a t e w i l l be s t a b i l i z e d a t a r e l a t i v e l y low l e v e l from 1986 ( o r i t may be even f u r t h e r d e c r e a s e d ) . That w i l l pave the way f o r r e d u c t i o n of c o s t s connected w it h the s e r v i c i n g of p r e v i o u s d e b ts and c o s t s of con t r a c t i n g new c r e d i t s in the p e r io d 1986- 1995. There i s a l s o lik e ly
to be i n c r e a s e d the p r o p e n s i t y of Western c r e d i t o r s to g r a n t f u r t h e r c r e d i t s to P olan d as a r e s u l t of i n c r e a s e d c r e d i t r e l i a b i l i t y of P o la n d , which has been due to the c o u n t r y ' s a d m ission to the I n t e r n a t i o n a l Monetary Fund and to i t s improved economic i n d i c e s .
