Największe problemy
polskiego systemu podatkowego
1.10.2019
dr Aleksander Łaszek
1. Cechy dobrego systemu podatkowego
2. Ocena polskiego systemu podatkowego
1. Neutralność
2. Prostota
3. Stabilność
3. Konsekwencje obecnej konstrukcji systemu podatkowego
4. Wybrane zmiany 2015-2019
1. Mały CIT
2. Mały ZUS
3. Zniesienie limitu 30-krotności
1.1 Cechy dobrego systemu podatkowego
Podejście do analizy systemu podatkowego ewoluuje i obecnie wymagania stawiane przed nim są formułowane inaczej, niż w czasach Adama Smitha, jednak jego postulaty pozostają wciąż aktualne
Źródło: Adam Smith (1772), Mirrlees Review (2011)
Cechy dobrego systemu podatkowego wg Adama Smitha (1772):
• Proporcjonalność/równość - The subjects of every state ought to contribute towards the support of the government, as nearly as possible, in proportion to their respective abilities
• Określoność i pewność -The tax which the individual is bound to pay ought to be certain and not arbitrary
• Dogodność - Every tax ought to be levied at the time, or in the manner, in which it is most likely to be convenient for the contributor to pay it.
• Tani i prosty pobór: Every tax ought to be so contrived as to take out of the pockets as little as possible, over and above that which it brings into the public treasury of the state
Cechy dobrego systemu podatkowego wg Mirrlees Review (2011):
• Minimalizuje negatywny wpływ podatków na efektywność gospodarczą i dobrobyt• Osiąga zamierzony cel przy możliwie niskich kosztach administracyjnych (zarówno po stronie administracji, jak i podatników)
• Jest uczciwy (fairness), np. uczciwość procedur, unikanie dyskryminacji, uczciwość w stosunku do uprawnionych oczekiwań
• Jest przejrzysty i zrozumiały – podatki, które obywatele są w stanie zrozumieć są lepsze od skomplikowanych i niewidocznych danin
1.2 Cechy dobrego systemu podatkowego
Systemy podatkowe, które są neutralne, proste i stabilne znacznie częściej mają cechy dobrego systemu podatkowego niż skomplikowane, często zmieniające się systemy starające się faworyzować określone aktywności.
Źródło: Mirrlees Review (2011)
System podatkowy
Pod pojęciem systemu podatkowego rozumiemy zarówno same podatki, jak i składki na ubezpieczenie społeczne (NFZ, ZUS, FP, FGŚP). Dopiero analiza łącznie ze składkami pokazuje łączne obciążenia i bodźce jakie tworzą.
Dodatkowo analizy takie w miarę możliwości należy uzupełniać o analizę świadczeń socjalnych i kryteriów ich spełniania, by w pełni móc ocenić bodźce oddziaływujące na podatników.
Pożądane właściwości:
• Minimalizuje negatywny wpływ podatków na efektywność gospodarczą i dobrobyt
• Osiąga zamierzony cel przy możliwie niskich kosztach administracyjnych (zarówno po stronie administracji, jak i podatników)
• Jest uczciwy (fairness), np. uczciwość procedur, unikanie dyskryminacji, uczciwość w stosunku do uprawnionych oczekiwań
• Jest przejrzysty i zrozumiały – podatki, które obywatele są w stanie zrozumieć są lepsze od skomplikowanych i niewidocznych danin
2.1 Problemy: brak neutralności
Efektywne opodatkowanie dochodów w zależności od typu umowy
%
Duże różnice w oskładkowaniu różnych umów tworzą silne bodźce do arbitrażu i sztucznego obniżania zobowiązań podatkowo-składkowych, stawiając podatnika i administrację skarbową na kursie kolizyjnym.
Źródło: obliczenia własne
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 1 00 0 2 00 0 3 00 0 4 00 0 5 00 0 6 00 0 7 00 0 8 00 0 9 00 0 1 0 0 00 1 1 0 00 1 2 0 00 1 3 0 00 1 4 0 00 1 5 0 00 1 6 0 00 1 7 000 1 8 0 00 1 9 0 00 2 0 0 00 łą cz n e op od atk ow an ie i os kł ad kow an ie ja ko % kos zt ów p ra co d aw cy
Pełen koszt pracodawcy
dzieło - KUP 50% dzieło - KUP 20% samozatrudnienie umowa o pracę
umowa o pracę bez limitu składek ZUS zlecenie
Różnica w efektywnym opodatkowaniu umowy o pracę i samozatrudnienia
%
Polski system podatkowy premiuje samozatrudnienie, szczególnie w przypadku osób o wyższych dochodach (efekt liniowego podatku i degresywnych składek ZUS).
Źródło: FOR Komunikat 11/2019
-10% -5% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40%
50% średniej krajowej
-10% -5% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40%500% średniej krajowej
Różnica w efektywnym opodatkowaniu dochodów z firmy posiadającej osobowość prawną oraz firmy prowadzonej jako osoba fizyczna
pp
Preferencje dla samozatrudnienia sprawiają, że podatkowo bardziej opłacalne jest prowadzenie działalności gospodarczej jako osoba fizyczna, bez tworzenia spółki kapitałowej.
-20 -15 -10 -5 0 5 10 15 20 25 30
Poland Denmark UK Lithuania Bulgaria Czech
Republic
Sloviakia Sweden
2.3 Problemy: brak neutralności
Ubytek wpływów z VAT spowodowany stosowaniem obniżonych stawek
(% wpływów ogółem). 2017
Brak neutralności dotyczy też podatków pośrednich – duża liczba towarów i usług objętych obniżonymi stawkami VAT generuje liczne konflikty między administracją skarbową a podatnikami.
Źródło: CASE
2.4 Problemy: brak neutralności
0 5 10 15 20 25 30 35
Roczny czas potrzebny na rozliczenie podatków
2019 rok, w godzinach
Brak neutralności oznacza, że bardzo podobne towary i czynności są różnie opodatkowane, co wymaga bardzo szczegółowych i skomplikowanych przepisów. W efekcie polskie przepisy podatkowe należą do najbardziej czasochłonnych w UE.
Źródło: Bank Światowy
2.5 Problemy: brak prostoty
0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500
% przedsiębiorców zgłaszających system podatkowy jako barierę rozwoju
2017
Skomplikowane przepisy i duże różnice w opodatkowaniu skłaniają przedsiębiorców do szukania luk w systemie, a Ministerstwo Finansów do kolejnych zmian w prawie je zamykających, co prowadzi do dużej zmienności przepisów. Źródło: GCR 2,8 % 3,1 % 3,6 % 3,6 % 3,7 % 5,3 % 5,4 % 6,5 % 8,3 % 9,8 % 10 ,1% 10 ,2% 10 ,5% 10 ,7% 10 ,8% 11,3% 11 ,7% 11 ,7% 11 ,9% 12,4% 13 ,0% 13 ,3% 13 ,4% 14,1% 16 ,0% 17 ,6% 17 ,6% 17 ,6%
3.1. Konsekwencje: mało umów o pracę
Pracownicy jako odsetek ogółu pracujących
%, 2015
Preferencje podatkowe i składkowe dla rolnictwa, samozatrudnienia oraz nietypowych umów o pracę sprawiają, że odsetek pracujących w oparciu o umowę o pracę w Polsce należy do najniższych w UE.
Źródło: Eurostat 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
3.2 Konsekwencje: dużo samozatrudnienia
Różnice w opodatkowaniu i oskładkowaniu osób zarabiających 500% przeciętnej krajowej, a odsetek samo zatrudnionych
2015
Preferencje składowe i podatkowe dla samozatrudnienia prowadzą do jego nadreprezentacji
Polska Litwa Słowacja Bułgaria Czechy W. Brytania Szwecja Dania R² = 0,3414 0% 2% 4% 6% 8% 10% 12% 14% 16% 18% 0 5 10 15 20 25 30 35 40 % sa mo za tr ud ni o n ych
opodatkowanie umów o pracę minus opodatkowanie samozatrudnienia (pp)
3.3. Konsekwencje: dużo samozatrudnienia
Różnice w opodatkowaniu a relatywna wielkość spółek kapitałowych i firm bez osobowości prawnej
%, 2015
Preferencje składowe i podatkowe dla samozatrudnienia zniechęcają do tworzenia spółek kapitałowych
Polska Litwa Słowacja Bułgaria Czechy W. Brytania Szwecja Dania R² = 0,552 -10% -5% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% -30 -25 -20 -15 -10 -5 0 5 10 15 20 Ud zi ał sp ó łe k b ez o so b o wośc i p ra w n e j w z atr u d n ie n iu (% p ra co w n ik ów )
Opodatkowanie spółki kapitałowej minus opodatkowanie osoby fizycznej (pp)
• Szacunki własne przy założeniu 5% rentowności sprzedaży
4.1. Mały CIT
Mały CIT oznacza dwa reżimy: 9% albo 19% podatku CIT. Firma przekraczająca próg przychodowy przechodzi z reżimu 9% na 19% i pomimo większej sprzedaży zaczyna mieć niższe zyski netto.
Wysokość podatku CIT w zależności od przychodów firmy
PL,N 2019
- 10 000 20 000 30 000 40 000 50 000 60 000 70 000 80 000 90 000 firma o przychodach 1 999 999 euro
• Szacunek na podstawie materiałów wyborczych Prawa i Sprawiedliwości; składkę NFZ przyjęto na poziomie 391 PLN miesięcznie, zgodnie z prognozą na 2021 rok, gdy będzie
obowiązywała pensja minimalna 3000 zł; ** korzyści z samozatrudnienia mogą być wyższe, gdy wykazując dodatkowe koszty obniży się dochód i w efekcie PIT
umowa o pracę samozatrudnienie
pensja
brutto pracodawcypełen koszt podatki i składki pensja netto podatki i składki* netto
minimalne korzyść z samozatrudnienia ** 2000 2400 Od końca 2020 roku zabronione 839 1561 1561 S a moza trud n ie nie a lbo bra k pra c y 2500 3000 973 2027 2027 3000 3600 1397 2203 1155 2445 242 S a moza trud nie nie k orzy s tn ie js ze podatkow o 3500 4200 1645 2555 1337 2863 308 4000 4800 1892 2908 1527 3273 365
Premier Morawiecki deklaruje, że testu przedsiębiorcy nie będzie, co daje swobodę wyboru
między umową o pracę a samozatrudnieniem.
4.2. Mały ZUS
Mały ZUS sprawia, że dla każdego pracującego samozatrudnienie stanie się podatkowo bardziej opłacalne niż praca na etacie. Jednocześnie zapowiedziane podwyżki płacy minimalnej sprawią, że dla mniej wydajnych pracowników samozatrudnienie będzie jedyną dostępną legalną opcją.
Opodatkowanie i oskładkowanie oskładkowania i umów o pracę
*po uwzględnieniu obniżki PIT do 17% i wzrostu KUP źródło: szacunki własne
Premier Morawiecki deklaruje, że testu przedsiębiorcy nie będzie, co daje swobodę wyboru między umową o pracę a samozatrudnieniem.
4.3. Zniesienie limitu 30-krotności składek ZUS
Zniesienie limitu składek ZUS oznacza, że dochody powyżej 5900 zł netto* będą obłożone 52% składek i podatków. Zwiększy to koszt zatrudnienia wysokiej klasy ekspertów i menedżerów, jednocześnie wypychając ich na samozatrudnienie.
Miesięczna korzyść podatkowa z przejścia na samozatrudnienie
PLN miesięcznie -1000 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7 50 1 50 0 2 25 0 3 00 0 3 75 0 4 50 0 5 25 0 6 00 0 6 75 0 7 50 0 8 25 0 9 00 0 9 75 0 1 0 50 0 1 1 25 0 1 2 00 0 1 2 75 0 1 3 50 0 1 4 25 0 1 5 0 0 0 1 5 75 0 1 6 50 0 1 7 25 0 1 8 00 0 1 8 75 0 1 9 5 0 0 2 0 25 0
korzyści przed zmianami korzyści po zmianach
