I Kongres Mediewistów Polskich -
Toruń, 16-18 września 2002 r.
Campus Uniwersytetu M ikołaja Kopernika gościł w dniach 1 6 -1 8 września licznie zgromadzo nych mediewistów reprezentujących polskie środow iska naukowe: uniwersytety i inne wyższe uczelnie, PAN, PAU oraz instytuty badawcze. W śród różnorodnych tematów, które były przedmiotem obrad, takich jak: „Ustrój społeczny Polski średniow iecznej” (sesje tematyczne: „Ludzie Kościoła” , „Początki państw późnośredniow iecznych” , „Przestrzeń i społeczeństw o m iasta średniowiecznego” ); „M echani zmy władzy w późnym średniow ieczu” (sesje tematyczne: „Elity m ożnowładcze w Polsce późnego średniowiecza” , „H oryzont geograficzny Europy Środkow o-W schodniej” , „M iędzy nadaw cą a odbiorcą - w kręgu form średniowiecznej kom unikacji społecznej” ) oraz forum dyskusyjnego pt. „M ediewistyka - jeden czy wiele w arsztatów ” , na uwagę historyków wychowania zasługuje szczególnie tematyka obrad sympozjum pt. „Św iat średniowiecznego uniw ersytetu” .
Prowadzącym obrady sekcji był K rzysztof O żóg (Kraków), natom iast z referatami wystąpili uczeni spoglądający na fenomen średniow iecznego uniwersytetu z punktu widzenia różnych dyscyplin humanistyki. Pierwszy zabrał głos K rzysztof Stopka (Kraków), a tematem jego wystąpienia był „U niwersytet w rzeczyw istości politycznej późnośredniowiecznej Europy” . Krakowski uczony zauważył na wstępie, że prawo kreow ania uniw ersytetów należało początkow o do papieży i cesarzy, a następnie rozszerzyło się na innych władców terytorialnych, przy czym władza duchowna wykazywała zdecydowanie większą aktywność. Najstarszy uniw ersytet (Bolonia) otrzym ał zgodę cesarską, natomiast najstarszą fundacją papieską była Lizbona (1291). Papiestw o zachowało do końca średniowiecza monopol w funkcjonow aniu uniw ersytetów - bez zgody Rzymu (Awinionu) uczelnie nie mogły zakładać wydziałów teologicznych, które stanowiły o randze uniwersytetów. Uczelnie aktywnie uczestniczyły w życiu politycznym Europy, wysyłając swych przedstawicieli na wszelkiego rodzaju uroczystości, zjazdy władców, sobory itp. D opiero pod koniec średniowiecza uniwersytety straciły wiele ze swej autonomii na rzecz polityki państw narodow ych, wzrósł wówczas nadzór państwa na działalnością władz uczelni - odtąd w zorem stał się uniw ersytet służący własnemu krajowi. Państwo narzucało kierunki nauczania, czas nauki itp. a tym sam ym zanikła średniowieczna idea uniwersyteckiej wolności.
Kolejny referat pośw ięcony został uczoności uniwersyteckiej. Lucyna Nowak (Biblioteka Jagiel lońska) omówiła recepcję pism A rystotelesa na uniwersytecie krakowskim. M ówczyni przedstawiła różnorodne źródła poznaw ania dzieł greckiego filozofa: poprzez tłum aczenia Boecjusza, Jakuba z Wenecji, Roberta Grosseteste, ja k i wzbogacone przez kom entarze Aworroesa i Awicenny tłumaczenia arabskie. W XII w. pism a Arystotelesa weszły na stałe do kanonu uniwersyteckiego. W drugiej części referatu L. N ow ak przedstaw iła drogi recepcji Arystotelesa w Polsce. Pierwsze księgi zawierające filozofię Stagirczyka trafiły do naszego kraju dzięki W itelonowi, Iwo Odrowążowi, dominikanom studiującym na uczelniach północnow łoskich. W 1265 r. utworzono w Bolonii nację polską, której członkowie przywozili książki stanowiące następnie podstawę zbiorów uniwersyteckich. Najstarsze księgi przechow yw ane w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej pochodzą z XIII w., a zostały skopiowane we Francji, N iemczech, W łoszech, Anglii i w Czechach.
Mikołaj Olszewski (W arszaw a) w przyjętym z dużym zainteresowaniem referacie przedstawił następnie życie naukowe i intelektualne średniow iecznych społeczności akademickich, które toczyło się pod znakiem sporów doktrynalnych, dotyczących głównie zagadnień teologicznych. Podstawowym problemem było pytanie czy teologia uniw ersytecka je s t nauką teoretyczną czy praktyczną? Referent omówił różne aspekty tego toczącego się przez kilkaset lat gorącego sporu, którego początkiem była fuzja tradycji augustiańskiej, m ówiącej, że celem teologii jest miłość (caritas) i stan poznawczy (visio) z Arystotelesem, twierdzącym , że w szelka nauka m a dwa aspekty: teoréticos i prácticos. Święty Bonawentura uważał, że teologia jest praktyczna, ale m a składow ą teoretyczną i część pośrednią. W połowie XIII w. Tom asz z A kw inu w „Sum m ie teologii” uznał, że przedmiotem teologii jest Bóg,
a nauka ta nie jest nauką praktyczną, bo nie m ożna oddziaływać na Boga. To właśnie stwierdzenie rozpoczęło spór - z Tomaszem polem izow ało wielu autorów: Idzi Rzymianin sądził, że głównym celem teologii jest caritas, a zatem je s t to nauka afektyw na (nie praktyczna), z kolei Gotfryd z Fontain uważał, że teologia nie ma jednego przedm iotu - podobny pogląd podzielało środowisko franciszkańskie: Jan Duns Szkot sformułował tezę, że przedm iotem nauki jest Bóg, ale jest ona praktyczną. W ilhelm Ockham przedstawił natomiast pogląd, że tw ierdzenia teologiczne wyrażone są w postaci pewnych zdań, które są teoretyczne i praktyczne, zatem teologia jak o zbiór takich zdań m a obie postacie. Grzegorz z Rimini próbował wyjść z impasu twierdząc, że O ckham miał rację, ale zdania te tw orzą system o strukturze piramidy, konkludując, że teologia jest praktyczna, mówi ona bowiem jak należy kochać Boga.
Sesję zakończył referat A ndrzeja W łodarka (Toruń), który zajął się przestrzenią architektoniczną średniowiecznego uniwersytetu krakowskiego. U niw ersytet był instytucją organicznie zw iązaną z m ias tem i poprzez swoje instytucje wpisyw ał się w przestrzeń miasta. Referat omawiał sposoby nabywania przez Akademię K rakowską kolejnych gm achów, metody ich adaptacji na potrzeby dydaktyczne. A. W łodarek skrupulatnie przedstaw ił dzieje poszczególnych gm achów uniwersyteckich.
Przestawione przez referentów zagadnienia doskonale ukazują różnorodność pytań badawczych stojących przed uczonymi w ielu specjalności, zgłębiającym i w spaniałą przeszłość uniwersytetów i ludzi je tworzących.
K rzysztof Ratajczak
II
Krajowa Konferencja Naukowa
„Przeszłość polskiej kultury fizycznej”
W dniach 16-1 8 w rześnia 2002 roku w Krakowie odbyła się II Krajowa Konferencja Naukowa pt.: „Przeszłość polskiej kultury fizycznej” . Konferencja organizowana była w ramach Jubileuszu 75-lecia Akademii W ychowania Fizycznego.
Jej organizatorami był Instytut Nauk H um anistycznych Akademii W ychowania Fizycznego oraz Zakład Historii Oświaty i Kultury U niw ersytetu Jagiellońskiego.
Referenci sesji reprezentowali następujące ośrodki: Uniwersytet Jagielloński, A W F Warszawa, AW F Kraków, AP Kraków, A W F W rocław, A W F Poznań, Uniwersytet im. Adam a M ickiewicza w Poznaniu, Uniwersytet Rzeszowski, A W F Katowice, A W F Gorzów W lkp., W SP Częstochowa.
Przybyłych gości powitał i konferencję otworzył prof. dr hab. Janusz Zdebski. Inauguracyjny wykład wygłosił Prorektor prof. dr hab. Ryszard W iniarski.
W ystąpienia przedpołudniow e pierw szego dnia obrad, prowadzone przez prof. Janusza Zdeb skiego, poświęcone były roli K rakow a w życiu społeczeństw a polskiego na przełomie XIX i XX wieku oraz dziejom krakowskiej Akademii W ychow ania Fizycznego.
Z uwagi na duże swobody autonom iczne Galicja stała się terenem, gdzie szczególnie pielęgnowano polskie tradycje i jubileusze. Kraków stał się m iejscem pielgrzymek narodowych oraz narodowego pątnictwa. Obchodzono tu uroczystości, których nie wolno było celebrować w innych zaborach. Krakowskie instytucje akademickie skupiały i spełniały w szystkie funkcje naukowe pozostałych polskich dzielnic. Uniwersytet stał się miejscem zjazdów oraz ośrodkiem badań naukowych. Prezentując ówczesny obraz Krakowa oraz podkreślając jego znaczenie prof. dr hab. Julian Dybiec nazwał go „Polskimi A tenam i” .
W swoim wykładzie prof. dr hab. K azim ierz Toporow icz zwrócił uwagę, że przyjęty stereotypowo rok 1927 nie stanowi rzeczyw istego początku uniwersyteckiej idei wychowania fizycznego. Z doku mentów źródłowych wynika, że idea ta zrodziła się dużo wcześniej. Kurs Naukowy oraz Studium W ychowania Fizycznego były pionierskimi w tym względzie. Okres, na który przypada początek
