Iwona Gołdynia, Henryk Jaskólecki
Efekty kompleksowej rehabilitacji
osób niepełnosprawnych umysłowo
na podstawie działalności PZOL w
Grójcu
Nauczyciel i Szkoła 3-4 (36-37), 193-199
Efekty kompleksowej rehabilitacji
osób niepełnosprawnych umysłowo
na podstawie działalności PZOL w Grojcu
1Wstęp
Określenie niepełnosprawności dotyczy wielu różnych ograniczeń funk-cjonalnych występujących w każdej populacji na świecie. Ludzie mogą być niepełnosprawni z przyczyn fizycznych, intelektualnych lub umysłowych stanów chorobowych lub chorób psychicznych. Takie zaburzenia, stany lub choroby mogą być trwałe lub przejściowe2
.
W 1997 roku Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrud-nianiu osób niepełnosprawnych3 wprowadziła trzy stopnie orzekania o nie-pełnosprawności: znaczny, umiarkowany oraz lekki. Stopień niepełno-sprawności decyduje o dalszych losach życiowych osoby niepełnosprawnej. Duże znaczenie ma oddziaływanie rehabilitacyjne na osobę niepełno-sprawną.
Rehabilitacja osób niepełnosprawnych oznacza zespół działań, w szcze-gólności: organizacyjnych, leczniczych, psychologicznych, technicznych, szkoleniowych, edukacyjnych i społecznych zmierzających do osiągnięcia możliwie najwyższego poziomu ich funkcjonowania, jakości życia i integra-cji społecznej. Wszystkie te działania mają na celu przywrócenie osobom niepełnosprawnym sprawności uszkodzonych organów lub usprawnienie ich funkcji, przygotowanie do samodzielnego radzenia sobie w życiu codzien-nym, do wykonywania pracy oraz w stwarzaniu odpowiednich warunków do prawidłowego funkcjonowania. Ważnym zadaniem rehabilitacji jest usprawnianie jednostki niepełnosprawnej pod względem fizycznym, umy-słowym, psychicznym czy społecznym. Zapewnienie – odpowiednio do jej wieku i możliwości – wykształcenia ogólnego lub zawodowego. Głównym celem rehabilitacji jest zintegrowanie osoby niepełnosprawnej ze
1 Niniejsza publikacja zawiera główne tezy pracy dyplomowej (pod tym samym tytułem) autorki napisanej
w GWSP w Mysłowicach (2007 r.) pod kierunkiem dr. n. med. Henryka Jaskóleckiego.
2
A . N o w a k , Wybrane edukacyjne i prawne aspekty niepełnosprawności, Oficyna Wydawnicza „Impuls‖, Kraków 1999, s. 9.
3 Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych z dnia 27
Nauczyciel i Szkoła 3–4 2007
194
skiem (a w szczególności z rodziną) tak, by mogła bez względu na wysiłek pełnić różne role społeczne.
Sejm Rzeczpospolitej Polskiej 1 sierpnia 1997 roku uchwalił Kartę Praw
Niepełnosprawnych, przyznając, iż niepełnosprawni mają prawo do
nieza-leżnego, samodzielnego i aktywnego życia oraz nie mogą podlegać dyskry-minacji4. Wszystkie niepełnosprawne osoby mają prawo dostępu do wszech-stronnej rehabilitacji, dóbr i usług umożliwiających pełne uczestnictwo w życiu społecznym, nauki w szkołach wspólnie ze swoimi
pełnospraw-nymi rówieśnikami, leczenia i opieki medycznej oraz wczesnej diagnostyki
i edukacji medycznej. Ponadto należy im zapewnić pomoc psychologiczną,
pedagogiczną i specjalistyczną oraz możliwość komunikacji
międzyludz-kiej.
Cel pracy
Celem pracy jest przedstawienie sposobów i efektów kompleksowej reha-bilitacji stosowanej u osób niepełnosprawnych umysłowo w Powiatowym Zakładzie Opiekuńczo-Leczniczym (PZOL) w Grojcu5, ze szczególnym
uwzględnieniem opieki psychologicznej, zajęć rewalidacyjnych i nauki
szkolnej.
Dyskusja
W stosunku do dzieci i młodzieży niepełnosprawnej działania wyrażają się w rehabilitacji edukacyjnej i społecznej. Zarządzenie Ministra Edukacji Na-rodowej nr 29 określa zasady organizacji opieki nad uczniami niepełno-sprawnymi, ich kształcenia w ogólnodostępnych i integracyjnych publicz-nych przedszkolach, szkołach i placówkach oraz organizacji kształcenia specjalnego6.
Rozporządzenie to daje dzieciom niepełnosprawnym w stopniu lekkim, umiarkowanym i znacznym upośledzenia umysłowego możliwość kształce-nia specjalnego. Obowiązek szkolny obejmuje wszystkie dzieci, również
niepełnosprawne.
W Ustawie z 7 września 1991 r. O systemie oświaty określono również
obowiązek udziału dzieci i młodzieży upośledzonych umysłowo w stop-niu głębokim w zajęciach rewalidacyjno-wychowawczych7.
Zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze w Zakładzie prowadzi psycholog i oligofrenopedagog. Psycholog wykonuje badania inteligencji u wszystkich
4 Tamże.
5 Autorka od 1989 roku pracuje jako pielęgniarka, a obecnie jako pielęgniarka oddziałowa w Powiatowym
Zakładzie Opiekuńczo-Leczniczym w Grojcu koło Oświęcimia, przeznaczonym dla osób niepełnosprawnych umysłowo.
6 Zarządzenie nr 29 Ministra Edukacji Narodowej z dnia 4 października 1993 roku (Dz. Urz. MEN
z 15.10.1993 r., nr 9, poz. 36).
pensjonariuszek z niepełnosprawnością umysłową oraz kwalifikuje na zaję-cia rewalidacyjno-wychowawcze. Każda podopieczna ma ustalony indywi-dualny plan zajęć z oligofrenopedagogiem. W zajęciach tych biorą udział dzieci i młodzież w wieku od 3 do 25 lat. Obecnie uczestniczy w nich 10 osób.
Celem zajęć rewalidacyjno-wychowawczych jest wspomaganie rozwoju dzieci i młodzieży, rozwijanie zainteresowania otoczeniem oraz uzyskiwa-nie uzyskiwa-niezależności od innych osób w funkcjonowaniu w codziennym życiu8
. Zajęcia te obejmują:
– naukę nawiązywania kontaktów w sposób odpowiedni do potrzeb i moż-liwości uczestnika;
– kształtowanie sposobu komunikowania się z otoczeniem;
– usprawnianie psychoruchowe w zakresie dużej i małej motoryki;
– rozwijanie zainteresowań otoczeniem, wielozmysłowe rozpoznawanie tego otoczenia;
– kształtowanie umiejętności współżycia w grupie.
Liczba osób w zespole na zajęciach wynosi od 2 do 4. Każda uczestniczka ma prowadzony odrębny zeszyt obserwacji.
W trakcie pobytu w Zakładzie część pensjonariuszek ukończyła edukację w szkole specjalnej, zawodowej i szkole życia9. Osoby te były dowożone mikrobusem na zajęcia w klasach życia do Specjalnego Ośrodka Szkolno--Wychowawczego w Oświęcimiu. Jedna podopieczna na wózku uczestni-czyła w zajęciach indywidualnego nauczania na poziomie szkoły specjalnej w Zakładzie, które prowadzili nauczyciele szkoły podstawowej.
Tab. 1. Liczba podopiecznych, które ukończyły szkołę Szkoła życia Szkoła specjalna Szkoła zawodowa
55 4 4
Pertraktacje ze Spółdzielnią Inwalidów „Simech‖ w Oświęcimiu pozwoli-ły na zatrudnienie 24 pensjonariuszek do pracy pod nadzorem. Była to for-ma pracy nakładczej, wykonywanej w odpowiednim pomieszczeniu Zakła-du.
Proces kształcenia jest działaniem umożliwiającym osobom niepełno-sprawnym możliwość godziwego życia.
U osób z niepełnosprawnością umysłową edukacja jest szansą do przysto-sowania społecznego. Pobudza ciekawość oraz ukierunkowuje i umożliwia planowe poznawanie i uczenie się rozumienia rzeczy, procesów i zjawisk z otaczającego świata. Poszerza pole obserwacji i doznań emocjonalnych oraz wyrabia formy zachowań społecznych. Przeżywanie całego bogactwa życia w ramach pełnienia różnych ról społecznych prowadzi do wyrobienia
8 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 stycznia 1997 roku (Dz. U. nr 14, poz. 76). 9 Kronika Państwowego Zakładu Opiekuńczo-Leczniczego w Grojcu, 1960–1998.
Nauczyciel i Szkoła 3–4 2007
196
u osób niepełnosprawnych umysłowo dobrej samooceny, pewności siebie, odwagi, zaradności, wytrwałości i odpowiedzialności10
.
Ważne jest, aby dzieci i młodzież niepełnosprawna umysłowo była razem z innymi dziećmi. Pomaga im to w ich własnym rozwoju, a młodzież nie-upośledzona zdobędzie doświadczenie – co to znaczy być upośledzonym. Wszystkie powinny się uczyć w normalnych, zwykłych szkołach, by mogły stać się integralną częścią społeczności11
.
Dużą rolę w procesie integracji osób niepełnosprawnych ze społeczeń-stwem odgrywa kształtowanie się życia rodzinnego, towarzyskiego, odpo-wiednie zaopatrzenie ortopedyczne, usuwanie barier architektonicznych oraz uczestnictwo w różnych dziedzinach sportu i turystyki12
.
W Zakładzie pensjonariuszki korzystają z turnusu rehabilitacyjnego. Pobyt na takich turnusach jest dofinansowywany raz w roku ze środków Państwo-wego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Dla osób niepełno-sprawnych oznacza to formę aktywnej rehabilitacji połączonej z elementami wypoczynku. Celem tych turnusów jest ogólna poprawa sprawności, wyra-bianie zaradności, pobudzenie i rozwijanie zainteresowań. Pierwszy wyjazd na wczasy rehabilitacyjne odbył się w 1976 roku; został ufundowany przez Spółdzielnię Inwalidów. Pensjonariuszki mogły poznać takie miejscowości jak: Jeleśnię, Pionki i Srebrną Górę.
W latach 1995–1998 ponad 40 pensjonariuszek brało udział w turnusach rehabilitacyjnych w Sarbinowie, dofinansowanych przez PFRON.
Od 1999 roku organizowane są wyjazdy do Rymanowa, Polańczyka oraz Iwonicza Zdroju. Każda podopieczna uczestnicząca w turnusie rehabilita-cyjnym ma indywidualnie ustalony plan rehabilitacji leczniczej w zależności od stopnia niepełnosprawności. Często opiekę nad uczestniczką sprawują rodzice, którzy chętnie integrują się z grupą turnusową. Możliwość wyjazdu na wczasy ma każda osoba niepełnosprawna, począwszy od sprawnych fi-zycznie do poruszających się na wózkach. Opiekę nad podopiecznymi pełni personel zakładowy, zajmujący się także organizacją wolnego czasu wszyst-kim uczestniczkom. Często są to zajęcia organizowane poza budynkiem, np. rejs statkiem, spacery, wspólne zabawy i wycieczki, kulig.
Od dwóch lat organizowane są tygodniowe wyjazdy zimowe dla pod-opiecznych do Zakopanego. Ze względu na trudne warunki poruszania uczestniczą w nich osoby sprawne fizycznie. Pobyt obejmuje wypoczynek, zwiedzanie okolic Zakopanego oraz zajęcia sportowe na wolnym powietrzu (jazda na sankach, nauka jazdy na nartach). Nie zawsze – mimo dużych chę-ci podopiecznych – udaje się opanować umiejętnośchę-ci sportowe, lecz nie jest to najważniejsze. Decydująca dla całej grupy jest zmiana otoczenia i
10 K . M r u g a l s k a , Osoby upośledzone fizycznie i umysłowo, Centrum rozwoju służb społecznych,
PHA-RE, Warszawa 1996 r, s. 63.
11 Od segregacji do integracji, „Pielęgniarka i Położna‖ 1997, nr 12, s. 11.
12 Z . K a ź m i e r a k , Człowiek niepełnosprawny w społeczeństwie, Państwowy Zakład Wydawnictw
ny udział w zajęciach, w których zazwyczaj osoby niepełnosprawne nie ma-ją możliwości uczestnictwa.
Zakład nawiązał również współpracę z zakładami o podobnym profilu we Francji, należącymi do Czerwonego Krzyża oraz do Kongregacji Kościel-nych i Stowarzyszeń Świeckich. Współpraca zaowocowała wyjazdem naszej grupy pensjonariuszek wraz z opiekunami do Francji.
Dotychczas pensjonariuszki zwiedziły najpiękniejsze okolice naszego kra-ju, poznając m.in.: Tatry, Pieniny, Beskid Żywiecki, Bieszczady i Kotlinę Kłodzką. Wycieczki połączone były z różnymi atrakcjami, np. wyjazd ko-lejką na Czantorię, Kasprowy Wierch, spływ Dunajcem i podziwianie „Pa-noramy Racławickiej‖.
Dla ludzi niepełnosprawnych bezpośredni kontakt z przyrodą oraz nowymi środowiskami społecznymi stanowi ważne źródło poznawania, radości ży-cia, odnowy i pomnażania sił witalnych dzięki aktywności ruchowej w wa-runkach przyrody. Turystyka dzięki swojej atrakcyjności wyrywa tych ludzi z nużącego osamotnienia i stwarza im nowe możliwości oraz skłania do pogodnego spojrzenia na otaczający świat. Dostarcza silnych emocji zwią-zanych np. z pięknem przyrody, zaś wspólne przeżycia uczestników wypraw wpływają w sposób integrujący na osoby niepełnosprawne13
.
W 1994 roku za zgodą dyrektora Zakładu została powołana przez Be-skidzki Oddział Regionalny Olimpiad Specjalnych sekcja sportowa o na-zwie „Promyk‖, z siedzibą w PZOL w Grojcu. Obecnie członkami klubu jest 20 podopiecznych. Zawodniczki sekcji „Promyk‖ startują w różnych dyscy-plinach sportowych, m.in. w: pływaniu, lekkoatletyce, pchnięciu kulą, rzucie piłeczką palantową i jeździe na wrotkach. Dużo uwagi poświęca się nauce „podstawowych form ruchowych‖. Istotne znaczenie ma także osobowość prowadzącego zajęcia sportowe, jego cierpliwość oraz systematyczność i częste udzielanie pochwał.
Wnioski
Obecnie problem kształtowania odpowiednich postaw społeczeństwa w stosunku do osób niepełnosprawnych w tym tendencja do „otwierania się‖ tradycyjnie zamkniętych form opieki nad niepełnosprawnymi nabiera wyjąt-kowego znaczenia.
Usamodzielnienie i integracja osób niepełnosprawnych z resztą społeczeń-stwa nie jest prosta, lecz możliwa do osiągnięcia poprzez długotrwały proces przygotowania społeczeństwa do „wychowania w integracji‖.
Duże znaczenie ma kształcenie personelu zatrudnionego w placówkach dla niepełnosprawnych umysłowo. Poprzez zdobywanie nowych umiejętności wzmacnia się stosunki międzyludzkie, poprawia się współpracę oraz wpro-wadza nowe formy zajęć dla niepełnosprawnych.
13 J . W o l s k i , Człowiek niepełnosprawny w społeczeństwie, Państwowy Instytut Wydawnictw Lekarskich,
Nauczyciel i Szkoła 3–4 2007
198
Praca personelu powinna opierać się na standardach postępowania nieza-leżnie od specyfiki placówki, tak, by uzyskać wysoką fachowość opieki przy zachowaniu zasad etyki zawodowej i kultury osobistej.
Bibliografia
Kaźmierak Z., Człowiek niepełnosprawny w społeczeństwie, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1986 r.
Kronika Państwowego Zakładu Opiekuńczo-Leczniczego w Grojcu, 1960–
1998.
Mrugalska K., Osoby upośledzone fizycznie i umysłowo, Centrum rozwoju służb społecznych, PHARE, Warszawa 1996 r.
Nowak A., Wybrane edukacyjne i prawne aspekty niepełnosprawności, Ofi-cyna Wydawnicza „Impuls‖, Kraków 1999.
Od segregacji do integracji, „Pielęgniarka i Położna‖ 1997, nr 12, s. 11.
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 stycznia 1997 roku (Dz. U. nr 14, poz. 76).
Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób nie-pełnosprawnych z dnia 27 sierpnia 1997 roku (Dz. U. nr 123, poz. 776). Ustawa z dnia 7 września 1991 roku o systemie oświaty (Dz. U. 1996, nr 67,
poz. 329).
Wolski. J., Człowiek niepełnosprawny w społeczeństwie, Państwowy Instytut Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1986.
Zarządzenie nr 29 Ministra Edukacji Narodowej z dnia 4 października 1993 roku (Dz. Urz. MEN z 15.10.1993 r., nr 9, poz. 36).
Podziękowanie
Autorka dziękuje Dyrektorowi Państwowego Zakładu Opiekuńczo--Leczniczemu w Grojcu, Panu inż. Stanisławowi SKIRPANOWI za życzli-wość oraz wszechstronną pomoc w trakcie gromadzenia materiałów do pra-cy dyplomowej.
Summary
The survey presents methods and effects of complex rehabilitation applied to mentally disabled people in PZOL in Grojec. Special emphasis was put on psychological care, therapeutic actions, and school education. The proceedings are conducted by a psychologist and a therapist employed in the institution. The psychologist establishes the level of IQ of mentally disabled women pa-tients and chooses the proper types of therapeutic and social activities (individual schedule for patient-therapist co-operation). Children and the young, aged 3–25, are involved (at present 10 people). These activities are: teaching how to establish relations in accordance with the needs and the skills of the participants, forming communicative skills with the people around, improving psychomotor skills in the range of big and small motor activity, developing environmental inter-ests, teaching sensual recognition of this environment, and establishing relations among people in the group.
From 2 to 4 patients take part in group activities. Each participant has her own observation sheets filled in.
At the time of the stay in the institution, 4 women graduated from a vocational school, 4 gradu-ated from school for special care students, and 55 women finished so called school of basic life skills.
The educational process in the undertaken action is the process which enables people to lead a decent life. Education gives mentally disabled people the opportunity for social adjustment. It is important to educate any staff working for such institutions. Acquiring new skills enables one to establish better relations between people, improve co-operation and introduce new forms of ac-tivities for the disabled. The work of a staff should be based on standard proceedings now matter what kind of institution these people work for. It is extremely meaningful to achieve high stan-dards of healthcare and at the same time to follow ethical and personal culture rules.
