Ewa Kucyper
"Determinanty środowiskowe
niedostosowania społecznego dzieci i
młodzieży", Adam Stankowski, 2002 :
[recenzja]
Nauczyciel i Szkoła 1-2 (18-19), 426-428
Recenzja książki: Adam Stańkowski,
Determinanty środowiskowe niedostosowania
społecznego dzieci i młodzieży.
W ydaw nictw o G nom e 2002
Prezentow ana książka, napisana przez znaw cę problem atyki niedostosow ania społecznego i autora w ielu publikacji z tego zakresu, podejm uje w iele istotnych w ątków przybliżających odbiorcy zagadnienie w pływ u, tkw iących w środow isku społecznym czynników , na pow staw anie om aw ianego zjaw iska. N iedostosow anie społeczne dzieci i m łodzieży nie pow staje jak o jednorazow y aut, ale je s t efektem w ieloletniego niekorzystnego oddziaływ ania przeplatających się i w spółw ystępu- jących czynników zew nątrzpochodnych i uw arunkow anych konstytucjonalnie. Punktem w yjścia rozw ażań A utora om awianej publikacji je st założenie o koniecz ności pozbycia się naw yku dokonyw ania nieustannych ocen innych ludzi na rzecz zrozum ienia ich zachow ania. D otyczy to szczególnie m łodych ludzi, tak przecież wrażliw ych na wszystko, co dzieje się w ich otoczeniu. Rozm aite zjaw iska zw iąza ne z procesem wychowania, socjalizacją, m echanizm am i przystosow aw czym i, zja wiska wynikające z relacji pom iędzy środowiskiem szkolnym i pozaszkolnym stwo rzyły płaszczyznę, na której A utor dokonuje szeregu cennych interpretacji i analiz. R ozdział pierw szy om aw ianej pracy zaw iera charakterystykę w ypływ ających z rozwoju m oralnego i społecznego implikacji dla procesu wychowania. Osadzenie prow adzonych tu rozw ażań w interdyscyplinarnym kręgu nauk społecznych stw a rza szeroką perspektyw ę ukazującą spory o w artości nadrzędne. N a tym tle przed staw iony został proces przystosow ania jed no stki do w ym agań życia społecznego w raz z zagrożeniam i jeg o przebiegu. O dw ołanie się przy tym do psychologicznej interpretacji stanow i w yraz konsekw entnego dążenia A utora do przedstaw ienia om aw ianych zjaw isk w szerokim kontekście naukow ym . N ie oznacza to jednakże unikania łączenia w ątków teoretycznych z obszarem działań praktycznych. Prze ciwnie- to w łaśnie bogate dośw iadczenie zaw odow e A utora pozw ala jeszcze do głębniej odnieść ustalenia teoretyczne do płaszczyzny praktycznych działań peda gogicznych. Przytoczone jed n ak w om aw ianej pracy teoretyczne koncepcje roz w oju społecznego jedno stki podkreślają dynam izm całego procesu i w sk azu ją na jego końcow y efekt, jak im je s t w łaściw e lub złe dostosow anie się do rzeczyw i
stych społecznych w arunków życia.
społecz-Ewa Kucyper - Recenzja książki: Adam Stankowski, Determinanty. 4 2 7
nego, pom inąć czynników tkw iących w rodzinie. A utor w yszedł w swojej pracy od przedstaw ienia krótkiego przeglądu definicji rodziny jako grupy społecznej i om ó w ienia jej funkcji. Szczególną uw agę pośw ięcił jed nak rodzinie patologicznej, pod kreślając psychologiczne konsekw encje dysfunkcjonalności rodziny dla przebiegu procesu przystosow ania i jeg o zakłóceń.
Pow ołując się na ustalenia w ielu badaczy zagadnienia, A utor podkreśla rów nież w swej pracy znaczenie kom unikacji interpersonalnej w obrębie rodziny. Procesy zw iązane z tym aspektem życia rodzinnego, w szelkie ich zakłócenia i niepraw idło w ości stać się m ogą istotnym czynnikiem zaburzającym przystosow anie społeczne jednostki. Podobnie postaw y rodzicielskie, których w pływ na jak o ść kom unikacji i interakcje członków rodziny zajm uje znaczącą pozycję w śród om aw ianych w pracy rodzinnych uw arunkow ań niedostosow ania społecznego. W rodzinie, po dobnie jak w każdej innej grupie społecznej, w ystępuje szereg konfliktów (potrzeb, ról, w artości). W przedstaw ianej pracy rów nież zw rócona została uw aga na ten aspekt funkcjonow ania życia rodzinnego. A utor odw ołał się przy tym do przepro w adzonych przez siebie badań dotyczących preferow anych stylów rozw iązyw a nia konfliktów. Interesująco w ypadajątutaj znów odniesienia do praktyki pedago gicznej.
Znaczącą część całej pracy stanow i charakterystyka szkoły jak o środow iska w ychow aw czego. Tej problem atyce został pośw ięcony w całości rozdział trzeci. Zostały w nim kolejno om ów ione takie zagadnienia jak: klasa szkolna jak o grupa społeczna, dziecko w roli ucznia oraz w pływ szkoły na zakłócenia w procesie dostosow yw ania się uczniów do w ypełniania obow iązków szkolnych. Podobnie ja k poprzednio, A utor pow ołuje się na w yniki przeprow adzanych w ubiegłych la
tach badań, zam ieszczając rów nocześnie w łasne przem yślenia i w nioski. K ończą ce rozdział trzeci rozw ażania na tem at dysfunkcjonalności szkoły stanow ią jed n o cześnie w prow adzenie w tem atykę niepow odzeń szkolnych i ich znaczenia w pro cesie pow staw ania niedostosow ania społecznego, która przedstaw iona została w następnym rozdziale.
W iele m iejsca w rozdziale czw artym zajm ują kw estie osobow ości, um iejętności zaw odow ych, autorytetu i przygotow ania nauczyciela- w ychow aw cy jak o anim a tora oddziaływ ań pedagogicznych. Jego w iodącą rolę w procesie w ychow ania- co zostało rów nież zaznaczone w om awianej publikacji- podkreśla się rów nież w spół cześnie. U m iejętności kierow ania grupą stanow ią istotny elem ent w arsztatu m eto dycznego każdego pedagoga. Jednak oddziaływanie środowiska szkolnego nie spro w adza się w yłącznie do w pływ u wychowawcy. W procesie dostosow yw ania się jednostki uczestniczą aktyw nie rów nież grupy rówieśnicze, co A utor szczegółow o analizuje, pośw ięcając uw agę m .in. w pływ om rów ieśników na efektyw ność nauki szkolnej i postaw om uczniów w obec szkoły.
pliku ją zachow ania niezgodne z oczekiw aniam i społecznym i. U trzym yw anie się takiej tendencji prowadzi zazwyczaj do wystąpienia negatyw izm u szkolnego, z któ rym w spółw y stęp ują niepow odzenia szkolne. Tym zagadnieniom pośw ięca A utor w iele uwagi, podejm ując interesującą próbę przedstaw ienia najbardziej istotnych elem entów tej problem atyki, zarów no w aspekcie teoretycznym , ja k i w odniesie niu do praktycznej strony działań w ychow aw czych.
O statnia część publikacji pośw ięcona została zagadnieniu niedostosow ania spo łecznego. O prócz przeglądu definicji rozdział ten zaw iera om ów ienie sym ptom ów i syndrom ów niedostosowania, jeg o rodzajów i dynam iki przebiegu zjawiska. Swe go rodzaju podsum ow aniem je s t końcow y fragm ent rozdziału, dotyczący n ega tyw nych ustosunkow ań interakcyjnych.
R ecenzow ana książka nie stanowi w yłącznie przeglądu literatury i dotychczaso w ych badań naukow ych nad niedostosow aniem społecznym i jeg o środow iskow y mi determ inantam i. Szczególnie cenne je s t zaw arte w niej osobiste spojrzenie A u tora na om aw iane zjaw iska i liczne odniesienia do praktyki pedagogicznej, przesy cone w łasnym i przem yśleniam i i refleksją. Ta m ądra i w artościow a książka stano wi nieocenione źródło w iedzy dla w szystkich zainteresow anych szeroko rozum ia nym w ychow aniem . Zarów no teoretycy zagadnienia, ja k i praktycy, studenci, p e dagodzy i rodzice- w szyscy znaleźć w niej m og ą w iele interesujących inform acji.
