Anetta Soroka
Zachowania osób dorosłych wobec
dzieci znajdujących się w sytuacjach
lękowych
Nauczyciel i Szkoła 1-2 (10-11), 84-87
Anetta Soroka
Zachowania osób dorosłych wobec dzieci
znajdujących się w sytuacjach lękowych
K ażdem u dziecku m ogą się zdarzyć jakieś nieszczęśliw e w ypadki, które stają się następnie pow odem lęków. O bow iązkiem rodziców i nauczycieli je s t ustrzec dzieci przed takim i sytuacjam i, ale niem ożliw e je s t w yelim inow anie lęku z ich życia.
D okładne poznanie indyw idualności dziecka spoczyw a głów nie na rodzicach i nauczycielach. Znajom ość przebiegu, uw arunkowań i mechanizm ów rozw oju uła tw ić powinno zrozum ienie problem ów dziecka i m ądre postępow anie w ychow aw cze1. Staje się to szczególnie ważne, gdy m am y na w zględzie odpow iedzialność dorosłych w kształtow aniu osobow ości dziecka. O sobow ość ta jed n ak m oże ulec zaburzeniom , dlatego tak w ażnym je s t dla rodziców i nauczycieli ustalenie, jak odróżnić norm ę od patologii. „O kreślając zachow anie się dziecka jak o norm alne bądź odbiegające od normy, należy brać pod uw agę: poziom w ieku dziecka, sze roko rozum iane środowisko w ychow aw cze, płeć oraz w łaściw ości indyw idualne dziecka”2.
W pew nych okresach życia dzieci przeżyw ają charakterystyczne rodzaje stra chu, które nazyw am y typow ym i dla danego wieku. Przejście od jednego rodzaju lęku do innego nie jest jed n ak gw ałtow ne; je s t to raczej stopniow e przechodzenie od strachu specyficznego do uogólnionego3. Stąd tak istotne je st przyjęcie określo nej postaw y przez dorosłych wobec dzieci m anifestujących swój lęk w różnorod nych sytuacjach.
W opracow aniu niniejszym chcę przedstaw ić problem zachow ań rodziców i nauczycieli wobec dzieci sześcioletnich w sytuacjach lękowych. Prezentuję w yni ki badań w łasnych, przeprow adzonych w jednym z przedszkoli zielonogórskich. Objęto nim 25 rodziców i nauczycielkę grupy dzieci sześcioletnich.
' Por. M. Tyszkowa, Zachowanie się dzieci w sytuacjach trudnych, Warszawa 1972, s. 56. 2 A. Kozłowska, Zaburzenia emocjonalne u dzieci w wieku przedszkolnym, Warszawa 1984, s. 39.
3 Zob. J. Rudniański, Człowiek w sytuacji, [w:] Sytuacje trudne i rozwój duchowy człowieka,
Arietta Soroka — Zachow ania osób dorosłych w obec dzieci..
85
G łów nym zadaniem badaw czym była odpow iedź na pytanie: Jak zachow ują się rodzice i nauczycielka, aby przejście przez następną fazę sytuacji lękow ych stało się dla dzieci norm alną fazą życia i rozw oju osobniczego? Podstawow ym narzędziem badaw czym była ankieta, której przeprowadzenie umożliw iło zbadanie postaw osób dorosłych w obec dzieci znajdujących się w sytuacjach stresow ych oraz pozw oliło ustalić, gdzie rodzice szukająpom ocy i jak ie działania terapeutycz ne podejm uje nauczycielka.
Wyniki badań
Scharakteryzowanie zachow ań dorosłych wobec dzieci znajdujących się w sy tuacjach lękow ych um ożliw iają przeprowadzone badania. W ynika z ich analizy, że większość rodziców (72% ) stara się uspokoić swoje dzieci poprzez przytulanie oraz tłum aczenie im, że żyją teraz w okresie, w którym będą się bać pew nych rzeczy, zjaw isk, ludzi i sytuacji. Ponad połow a ankietowanych (56% ) tw ierdzi, że próbuje osw ajać sześciolatki z niektórym i przedm iotam i, zjaw iskam i przyrodni czymi, zw ierzętam i i sytuacjam i budzącym i w nich strach poprzez rozmowy, w yja śnianie, dem onstrację i pokaz oraz sięganie do literatury popularnonaukow ej. W sytuacji w ystąpienia lęku przed ciem nością rodzice zostaw iają w pokojach swoich dzieci w łączoną lam pkę nocną, często też pozostają przy dziecku aż do chwili jeg o zaśnięcia, opow iadając lub czytając ulubione baśnie.
Badania wykazały nieliczne przypadki (4%) wśród rodziców okazyw ania znie cierpliw ienia i zaw stydzania sześciolatków w sytuacjach w ystąpienia strachu w postaci płaczu i narzekania.
A ni jed n o z rodziców nie stosuje terapii szokowej w obec swoich dzieci, nie krzyczy na nie i nie w yśm iew a ich zachowań.
Ankietow ana nauczycielka podobnie ja k rodzice deklaruje przytulanie sześcio latków (24% ) okazujących lęk oraz stara się w ytłum aczyć im (84% ), że strach je st naturalną reakcją człow ieka na zagrożenie. Stosuje także różne sposoby osw ajania dzieci (24% ) z sytuacjam i now ym i, tajem niczym i czy pojaw iającym i się nagle, takie jak: w yjaśnianie, pokaz, demonstracja, zapoznanie się z zasadam i funkcjono wania niektórych urządzeń, np. elektrycznych, sięganie do literatury popularno naukowej, a także obserw acje i eksperymenty. W jednym przypadku przyznaje się ona do zniecierpliwienia.
W yniki badań zaprezentow anych w jednym z w cześniejszych artykułów 1' wykazały, że w iększość dzieci od czasu do czasu się czegoś boi. Tym rodzicom,
86
Nauczyciel i Szkota 1 -2 2001którym w ydaje się, że ich dzieci boją się zbyt często i zbyt mocno, potrzebna jest pomoc. Toteż kolejnym pytaniem było: Gdzie rodzice dzieci sześcioletnich szukają pomocy?
W iększość badanych rodziców (40% ) stwierdza, że radzą sobie sam i, w ycho dząc z założenia, że dziecko samo w yrośnie ze sw oich lęków. Część ankietow a nych (24% ) szuka w yjaśnień w literaturze psychologicznej, tj. w poradnikach i czasopism ach oraz rozm awia ze znajom ym i (20% ), którzy przeszli ju ż przez pew ien lękowy okres swoich dzieci. Do psychologa udaje się po pom oc 12% rodzi ców. N atom iast z pom ocy nauczycielki przedszkola korzysta 4% rodziców. M ini m alna je s t zatem w spółpraca pom iędzy rodzicam i i nauczycielką w zakresie roz w iązyw ania problem ów zw iązanych z lękow ością dzieci sześcioletnich.
Nauczycielka w przedszkolu także doświadcza różnorodnych reakcji dzieci na sytuacje lękowe. Wobec czego kolejnym pytaniem było: Jakie rodzaje działalności terapeutycznej podejm uje nauczycielka grupy dzieci sześcioletnich?
W odniesieniu do 12% przypadków dzieci nauczycielka nie podejm uje żad nych działań. Wobec części sześciolatków (8%) stosuje ona zasadę, że same w yro sną ze swoich strachów. Do Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej kierowane jest tylko 4% dzieci. N a podstawie wypowiedzi nauczycielki można wysunąć wniosek, że rodzaje działalności terapeutycznej na terenie przedszkola są bardzo ograniczo ne w stosunku do dzieci przeżyw ających różne lęki.
Podsumowanie badań i wnioski
W yniki badań wykazały, że generalnie zarówno rodzice, ja k i nauczycielka zdają sobie sprawę z tego, że właściwe postępow anie ze stanam i lękow ym i w ystę pującym i u dzieci musi opierać się na zrozum ieniu faktu, iż lęk nie je st czymś złym i godnym potępienia. D orośli próbują osw ajać dzieci z przedm iotem strachu po przez rozm owy, pokaz, demonstrację, szukanie racjonalnych w yjaśnień sytuacji w literaturze popularnonaukow ej, a gdy zajdzie potrzeba, u sp o k a ja ją je poprzez przytulanie i w ytłum aczenie sytuacji. W iększość dzieci m oże zatem liczyć na po m oc ze strony dorosłych w sytuacjach pojaw ienia się lęku.
M ożna jednak zauważyć brak współpracy pom iędzy nauczycielką i rodzicami przy rozw iązyw aniu problemów z dziecięcymi lękami w postaci np. rozm ów indy w idualnych lub zebrań z rodzicam i, dzięki którym dojdzie do w ym iany dośw iad czeń, w skazania fachowej literatury i specjalistycznej opieki oraz ustalenia w spól nej koncepcji działania.
Chciałabym na koniec zauważyć, że jednym z najbardziej podstawow ych zadań rodziców je st pom aganie dziecku w nauce znoszenia frustracji, konfliktów
Anetta Soroka — Zachow ania osób dorosłych wobec dzieci.