PRACE ORYGINALNE
Urszula Kaczmarek
A, C–F, Bogna Kłaniecka
B, C, E, FStężenie fluorków w ślinie w zależności
od zawartości fluoru, czasu płukania
i objętości płukanek fluorkowych
Salivary Fluoride Level and Retention in Relation to Fluor Content
Rinsing, Time and Volume of Fluoride Mouthrinses
Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej i Dziecięcej Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu, Wrocław, Polska
A – koncepcja i projekt badania; B – gromadzenie i/lub zestawianie danych; C – opracowanie statystyczne; D – interpretacja danych; E – przygotowanie tekstu; F – zebranie piśmiennictwa
Streszczenie
Wprowadzenie. W zapobieganiu próchnicy zębów miejscowo, oprócz fluorkowych past do zębów, zaleca się
sto-sowanie płukanek fluorkowych, szczególnie u osób z dużym ryzykiem próchnicy.
Cel pracy. Ocena stężenia fluorków w ślinie po jednorazowym płukaniu jamy ustnej płukankami z różną
zawarto-ścią fluoru oraz wpływu czasu płukania i objętości płukanki w funkcji czasu.
Materiał i metody. Badaniem objęto 80 osób w wieku 21–24 lat. Badani ochotnicy podzieleni na osiem
10-oso-bowych grup płukali jamę ustną płukankami zawierającymi fluorek sodu w ilości 225 ppm (Colgate Plax®, grupa
F225) lub 500 ppm fluoru (Colgate Duraphat®, grupa F500) przez 30 lub 60 sekund stosując objętość 10 lub 20 ml.
Stężenie fluoru w ślinie za pomocą jonowoselektywnej elektrody oznaczano 5-krotnie przed płukaniem i 10, 40, 60 oraz 120 min po płukaniu.
Wyniki. Wyjściowo średnie stężenie fluorków w ślinie u osób stosujących płukanki było zbliżone; w grupie F225
wynosiło 0,24 ± 0,04, a w grupie F500 0,20 ± 0,09 ppm fluoru. Stężenie fluoru po upływie 10 min od płukania prze-wyższało stężenie wyjściowe w grupie F225 ok. 10-krotnie, a w grupie F500 40-krotnie. Po upływie 40 min stwier-dzono odpowiednio 2- i 3-krotnie wyższe, a po 60 min nieznacznie wyższe stężenie fluorków, które po 120 min było zbliżone do poziomu wyjściowego. Wyższe stężenia fluorków stwierdzano po użyciu płukanki z większą zawartością fluoru. Stwierdzono, niezależnie od objętości, czasu płukania i zawartości fluoru w płukance szybki spadek stężenia fluorków w ślinie w ciągu pierwszych 30 min, po którym następowało powolne obniżanie.
Wnioski. Schemat retencji fluorków w ślinie w funkcji czasu po użyciu obu płukanek był podobny. Zastosowanie
płukanki z większą zawartością fluoru powodowało istotny wzrost poziomu fluorków w ślinie. Zwiększenie obję-tości danej płukanki i czasu płukania w porównaniu z zaleceniem producenta nie wpływało istotnie korzystniej na retencję fluorków w ślinie (Dent. Med. Probl. 2013, 50, 4, 441–448).
Słowa kluczowe: płukanki fluorkowe, stężenie fluoru, stężenie i retencja fluoru w ślinie.
Abstract
Background. In caries prevention topically, besides the fluoridated toothpastes, the usage of fluoride mouthrinses
is recommended, especially in subjects with high caries risk.
Objectives. Evaluation of fluoride level in the saliva after the single mouth rinsing with use of different content of
fluoride and the impact of the rinsing time and the volume of the rinse in the time function.
Material and Methods. The study comprised 80 subjects aged 21–24 years. The examined subjects – volunteers
rinsed their oral cavity with mouthrinses containing 225 ppm (Colgate Plax®, the group F225) or 500 ppm of
fluo-ride (Colgate Duraphat®, the group F500) during 30 or 60 sec. using 10 or 20 ml of the volume and they formed
the eight groups, 10-subjects each. The level of fluoride in the saliva was assessed with use of ionoselective electrode 5 times before and 10, 40, 60 i 120 min after the mouth rinsing completion.
Results. At the baseline the mean content of salivary fluoride in the subjects using the both moutrinses was similar,
in groups F225 0.24 ± 0.04 ppm and in groups F500 – 0.20 ± 0.09 ppm. The level of fluoride after 10 min from the
Dent. Med. Probl. 2013, 50, 4, 441–448
Stosowanie fluorków w profilaktyce i lecze-niu próchnicy jest oparte na wielu dowodach na-ukowych. Obecność fluoru w ślinie przesuwa ba-lans procesów demineralizacyjno-remineraliza-cyjnych w kierunku remineralizacji z tworzeniem fluorkowanego minerału, który wykazuje więk-szą odporność na atak kwasów. Biorąc pod uwagę etiologię próchnicy i erozji zębów, obydwie te pa-tologie są rezultatem działania kwasów rozpusz-czających substancje mineralne twardych tkanek zęba i dlatego mechanizm ochronnego działania w obu przypadkach jest podobny. Stosowanie płu-kanek fluorkowych, obok fluorkowych past do zębów, jest zalecane jako dodatkowe źródło flu-oru w osobnicznym zapobieganiu. Światowa Or-ganizacja Zdrowia w celu zapobiegania choro-bie próchnicowej zaleca stosowanie płukanek w formie szkolnych programów profilaktycznych u dzieci mieszkających w rejonach niefluorkowa-nej wody [1]. Fluor zawarty w płukankach, podob-nie jak pochodzący z pasty do zębów, jest zatrzy-mywany w płytce i ślinie, i zapobiega rozwojowi próchnicy [2]. Płukanki fluorkowe w zależności od koncentracji fluoru są stosowane codziennie lub w odstępach tygodniowych. Zawierają najczę-ściej fluorek sodu lub fluorek aminy, fluorek cyny (II) oraz monofluorofosforan sodu w różnym stę-żeniu i mają pH obojętne lub kwaśne. Dodawane są do nich inne składniki, m.in. obniżające napię-cie powierzchniowe, działające bakteriostatycznie, smakowe, barwiące i konserwanty. Płukanki wierające 0,05% fluorku sodu (225 ppm F) są za-lecane do codziennego używania powyżej 6. ro-ku życia, chociaż w Japonii są stosowane u dzieci 4–5-letnich pod nadzorem [3]. Roztwory zawiera-jące 0,2% fluorku sodu (920 ppm F) są najczęściej stosowane w szkolnych programach profilaktycz-nych. Wykazano, że płukanie jamy ustnej roztwo-rem fluoru powoduje znaczną redukcję próchni-cy wynoszącą średnio 30% [5]. Jednakże Divaris et al. [6] oceniając skuteczność szkolnego progra-mu profilaktycznego opartego na płukaniu jamy ustnej płukanką fluorkową w odstępach tygodnio-wych, uzyskali większą redukcję wynoszącą 55% w porównaniu do 10% w grupie kontrolnej.
Nie-zależnie od koncentracji fluoru płukanki działa-ją efektywne w zapobieganiu próchnicy zarówno na poziomie jednostki jak i grupy. Zalecane są do stosowana u osób z dużym ryzykiem wystąpienia próchnicy, m.in. leczonych aparatami ortodontycz-nymi lub po radioterapii w rejonie głowy i szyi [7]. Biodostępność fluoru w ślinie i płynnej fazie płytki odgrywa istotną rolę w zapobieganiu utra-cie substancji mineralnej szkliwa, cementu i zę-biny z powodu próchnicy. Zależy ona od różnych czynników, takich jak: skład chemiczny prepara-tu, sposób aplikacji i szybkość wydzielania śliny. Wykazano, że stężenie fluorków w ślinie wzrasta znacznie po szczotkowaniu zębów pastą fluorko-wą lub płukaniu płukanką fluorkofluorko-wą, ale wraca do stężenia wyjściowego w ciągu 2 godzin [8]. Sto-sowanie płukanek ze stosunkowo wysokim stęże-niem fluoru jest akceptowaną strategią terapeu-tyczną w zapobieganiu erozji zębów. Z badań prze-prowadzonych przez Särnera et al. [9] odnośnie do stosowania płukanek w populacji szwedzkiej u osób w wieku 17–94 lat wynika, że większość osób stosu-je stosu-je regularnie niezależnie od wieku, w tym częściej kobiety. Płukanki były stosowane raz lub więcej ra-zy dziennie przez 45% badanych, w większości wie-czorem (57%) i po szczotkowaniu zębów (87%), a zawierające tylko fluor przez 46% osób.
Celem pracy była ocena stężenia i retencji flu-orków w ślinie po jednorazowym płukaniu jamy ustnej płukankami ze zróżnicowaną zawartością fluoru oraz wpływu czasu płukania i objętości płukanki w funkcji czasu.
Materiał i metody
Badaniem objęto 80 osób – ochotników, oboj-ga płci, w wieku 21–24 lat. Badani (8 grup 10-oso-bowych) płukali jamę ustną płukankami zawie-rającymi fluorek sodu w ilości 225 ppm (płukan-ka Colgate Plax®, grupa F225) lub 500 ppm fluoru
(płukanka Colgate Duraphat®, grupa F500) przez
okres 30 lub 60 s, stosując objętość 10 lub 20 ml. Producent zaleca natomiast stosowanie plukan-ki Colgate Plax w ilości 20 ml przez 30 s, a płu-mouth rinsing was 10-fold higher in group F225 and 40-fold in group F500, after 40 min was 2- and 3-fold higher, respectively, after 60 min was only slightly higher and after 120 min was similar to the baseline. The higher fluoride concentration after the use of the mouthrinse containing higher concentration fluoride was found. Independently on the volume, the time of rinsing and the content of fluoride in the mouthrinse, the rapid drop in fluoride reten-tion over first 30 min was observed and then followed by a further slow decline of its level.
Conclusions. The pattern of fluoride retention in saliva at time after the use of the both mouthrinses was silmilar.
The significant higher increase of salivary fluoride was caused by the use of the mouthrinse with higher concen-tration of fluoride. The increase of the volume and the time rinsing of the given mouthrinse in comparison to the manufacturer recommendation did not influence substantially more favourably for the fluoride retention in the saliva (Dent. Med. Probl. 2013, 50, 4, 441–448).
kanki Colgate Duraphat w ilości 10 ml przez 60 s. Obydwie płukanki zawierają chlorek cetylopiry-dyny – organiczny związek chemiczny z grupy czwartorzędowych soli amoniowych, który dzia-ła bakteriobójczo i przeciwgrzybiczo. U badanych przed płukaniem (badanie 0) i po upływie 10, 40, 60 i 120 minut od zakończenia płukania (badania 1–4) pobierano próbki śliny otrzymane przez od-pluwanie. Wirowano je przez 15 min przy 3900 obr./min i w otrzymanym supernatancie oznacza-no stężenie fluorku za pomocą jooznacza-nowoselektyw- jonowoselektyw-nej elektrody (Orion 9609 BN) połączojonowoselektyw-nej z mi-krokomputerem CPI-551. Podczas trwania bada-nia badani nie spożywali żadnych pokarmów ani napojów. W grupach badanych rozpatrzono stęże-nie oraz retencję (tj. wzrost stężenia po aplikacji w odniesieniu do wartosci wyjściowej) fluorków
w ślinie. Uzyskane dane poddano analizie staty-stycznej za pomocą testów nieparametrycznego
U Manna-Whitneya i Wilcoxona dla prób
zależ-nych, za istotny przyjmując poziom p < 0,05.
Wyniki
Stężenia fluorków w ślinie po jednorazowym płukaniu jamy ustnej płukankami zgodnie z za-leceniem producenta zestawiono w tab. 1 i na ryc. 1. Wyjściowo średnie stężenie fluoru w śli-nie u osób stosujących obydwie płukanki było zbliżone; wynosiło w grupie stosujących płukan-kę F225 0,24 ± 0,04 ppm fluoru, a w grupie stosu-jących płukankę F500 – 0,20 ± 0,09 ppm (tab. 1). Stężenie fluoru w ślinie po upływie 10 min od
Ryc. 1. Retencja fluoru w ślinie po
zastosowa-niu płukanek według zaleceń producenta
Fig. 1. Fluoride level in saliva after use of the
mouthrinses according to manufacturer recom-mendation
Tabela 1. Średnie stężenia fluoru w ślinie przed zastosowaniu płukanek według zaleceń producenta oraz po zastosowaniu
płukanek
Table 1. Mean values of fluoride in saliva before and after application of mouthrinses according to manufacturer
recommen-dations Płukanka
(Mouthrinse) F225 F500 Istotność różnicy na poziomie (Significant difference at level) Stężenie F w ślinie (Value F – in solive) (ppm) x ± SD x ± SD Wyjściowo (At baseline) 0,24 ± 0,09 0,20 ± 0,10 N.S. Po 10 min (After 10 min) 2,29 ± 1,12 8,28 ± 4,91 p<0,05 Po 40 min (After 40 min) 0,49 ± 0,21 0,63 ± 0,46 NS Po 60 min (After 60 min) 0,30 ± 0,14 0,28 ± 0,05 p<0,05 Po 120 min (After 120 min) 0,20 ± 0,020 0,15 ± 0,02 NS N.S. – brak istotnej różnicy.
płukania przewyższało stężenie wyjściowe odpo-wiednio ok. 10-krotnie i 40-krotnie, po upływie kolejnych 30 minut w grupie F225 przewyższało 2-krotnie, a w grupie F500 3-krotnie stężenie wyj-ściowe. Po 60 minutach od płukania koncentracja fluoru w ślinie nieznacznie przewyższała stężenie wyjściowe, a po dalszych 60 minutach była nie-co niższa. Zatem niezależnie od zawartosci fluoru w płukance zwiększone stężenie fluoru w ślinie utrzymywało się do 60 minut, przy czym szczyt koncentracji obserwowano po upływie 10 min.
W dalszej analizie danych przedstawiono re-tencję fluoru w ślinie w funkcji czasu, tj. poziom fluoru w jamie ustnej obliczony do stężenia wyj-ściowego w aspekcie skróconego lub wydłużonego
czasu płukania oraz zwiększonej lub zmniejszo-nej objętości płukanki w odniesieniu do zalecenia producenta (Colgate Plax® – 20 ml i 30 s, Colgate
Duraphat® – 10 ml i 60 s). Z danych
przedstawio-nych w tab. 2 i na ryc. 2 i 3 wynika, że wydłużenie czasu płukania z 30 do 60 s obydwiema płukan-kami w ilości 10 ml powoduje przedłużenie reten-cji fluoru do 60 minut. Po zastosowaniu obu płu-kanek w ilości 20 ml nie obserwuje się natomiast wzrostu retencji. Zwiększenie objętości płukanek (z 10 do 20 ml) stosowanych w czasie 30 s wydłu-ża retencję do 60 minut, ale nie obserwuje się tego efektu podczas płukania przez 60 s.
Rozpatrując schematy retencji fluorków w śli-nie po jednorazowym użyciu płukanki F225,
za-Tabela 2. Retencja fluoru w ślinie po zastosowaniu różnych objętości płukanek i czasu płukania w funkcji czasu
Table 2. Retention of salivary fluoride level after application of different mouthrinses volume and time of rinsing in time function
Płukanka
(Mouthrinse) F225 F500
stężenie fluoru (ppm) fluoride concentration (ppm) Po upływie
(After) 10 minx ± SD 40 minx ± SD 60 minx ± SD 120 minx ± SD 10 minx ± SD 40 minx ± SD x ± SD60 min 120 minx ± SD Objętość płukanki i czas płukania (Volume and rinsing time) 10 ml 30 s 10 ml 30 s 2,47 ± 2,77a 0,13 ± 0,143 –0,01 ± 0,08 –0,10 ± 0,12 8,65 ± 4,88a 0,40 ± 0,38 –0,01 ± 0,061.4 –0,10 ± 0,102,4 10 ml 60 s 10 ml 60 s 1,88 ± 1,59b 0,35 ± 0,18c,3 0,06 ± 0,16 0,02 ± 0,01d 9,52 ± 6,18b 0,79 ± 0,43c 0,13 ± 0,144 0,00 ± 0,02d,4 20 ml 30 s 20 ml 30 s 2,05 ± 1,84e 0,23 ± 0,17 0,06 ± 0,07 0,00 ± 0,09 8,07 ± 5,50e 0,47 ± 0,34 0,08 ± 0,111 0,02 ± 0,042 20 ml 60 s 20 ml 60 sek 2,54 ± 1,21f 0,30 ± 0,32 0,06 ± 0,07 –0,00 ± 0,05 10,68 ± 4,17f 0,78 ± 1,06 0,08 ± 0,26 –0,15 ± 0,31
Istotność różnic na poziomie p < 0,05 między a–a, b–b, c–c, d–d, e–e, f–f, 1–1, 2–2, 3–3, 4–4
Ryc. 2. Porównanie retencji fluoru
w ślinie po zastosowaniu różnej obję-tości płukanki zawierającej 225 ppm F i czasu płukania
Fig. 2. Fluoride retention in saliva
after use of different volume of the mouthrinse containing 225 ppm F and the time of rinsing
uważa się, iż zmniejszenie zalecanej objętości i czasu płukania (tj. 10 ml i 30 s) powoduje skró-cenie czasu retencji do 40 min, a wydłużenie cza-su płukania przy zmniejszonej objętości zapewnia retencję do 60 min. Z kolei zwiększenie czasu płu-kania przy zalecanej objetości (20 ml) nie wpływa istotnie na retencję w fluoru w ślinie. Podczas sto-sowania płukanki F500 zmniejszenie czasu płuka-nia (30 s) przy zalecanej objętości (10 ml) powodu-je skrócenie retencji fluoru do 40 min od aplikacji. Zwiększenie objętości tej płukanki (20 ml) nieza-leżnie od czasu płukania (30 s lub 60 s) powodu-je natomiast utrzymanie retencji fluoru w ślinie do 60 min. Niezależnie jednak od objętości i cza-su płukania oraz stężenia fluoru krzywe reten-cji fluorku w ślinie charakteryzowały się szybkim spadkiem koncentracji fluoru w ciągu pierwszych 30 min i następowym powolnym spadkiem, a więc były dwufazowe.
Omówienie
Regularne stosowanie płukanek fluorkowych jest prostą metodą zapewniającą dodatkowe źródło fluoru dla środowiska jamy ustnej. Badania oce-niające efekt płukanek fluorkowych stosowanych w połączeniu z pastami fluorkowymi wskazują na zwiększenie redukcji próchnicy [10, 11]. Obecnie nie ma jednak jednolitych zaleceń odnośnie do sto-sowania płukanek fluorkowych. W Wielkiej Bryta-nii i Australii zaleca się codzienne stosowanie płu-kanek zawierających 0,05% fluorku sodu w innym czasie niż szczotkowanie zębów pastą fluorkową, a w Nowej Zelandii po szczotkowaniu zębów [4].
Ocena poziomu fluoru w ślinie jest powszech-nie stosowana do oszacowania potencjalnej efek-tywności miejscowej aplikacji preparatów fluor-kowych. Stężenia fluoru wzrastają wraz ze
zwięk-szeniem dawki fluoru pozyskiwanej z obu źródeł – płukanek i past fluorkowych. Badania oparte na retencji fluoru w ślinie sugerują, że płukanki flu-orkowe mogą być nawet bardziej skutecznym źró-dłem fluoru niż fluorkowe pasty do zębów [12–14]. Badania Gabre et al. [13] porównujące pastę flu-orkową zawierającą 5000 ppm fluoru z płukan-ką fluorkową o stężeniu 905 ppm fluoru (obydwie oparte na fluorku sodu) wykazały wyższe poziomy fluoru w ślinie po zastosowaniu płukanki niż pa-sty pomimo różnic w czasie aplikacji 60 s vs 12 s. Obserwacja ta została przypisana bardziej rozle-głej i równomiernej dystrybucja płukanki w ja-mie ustnej niż pasty fluorkowej. Badania nad re-tencją i rozmieszczeniem fluoru w jamie ustnej u 4–5-letnich dzieci japońskich po użyciu płukan-ki fluorkowej ujawniły w filmie ślinowym na po-wierzchni zębów wzrost stężenia fluoru w szczę-ce od zębów mlecznych trzonowych do siecznych, a w żuchwie obniżenie od zębów trzonowych do siecznych [3]. Wrzyszcz-Kowalczyk et al. [15] za-obserwowali po 2 tygodniach nienadzorowane-go, domowego płukania jamy ustnej płukanką za-wierającą 225 ppm fluoru przez dzieci powyżej 6 lat istotne zwiększenie stężenia fluoru w ślinie (0,17 ± 0,13 vs 0,29 ± 0,24 ppp fluoru), a ponad-to znamienne obniżenie odsetka dzieci z wysokim mianem Streptococcus mutans.
Płukanie jamy ustnej po szczotkowaniu zębów pastą fluorkową istotnie zwiększa stężenie fluoru w ślinie. Większe stężenie fluoru zaobserwowa-no po płukaniu płukanką zawierającą 450 i 500 ppm niż 225 ppm fluoru [16–18], co potwierdzi-ły również wyniki własne. Cooper et al. [18] zba-dali wpływ trzech płukanek zawierających 0,225 i 500 ppm fluoru, które były stosowane po szczot-kowaniu zębów pastą z zawartością 1450 ppm flu-oru na retencję fluflu-oru w ślinie. Poziomy fluflu-oru w ślinie oznaczano przed i po szczotkowaniu
pa-Ryc. 3. Porównanie retencji fluoru
w ślinie po zastosowaniu różnej obję-tości płukanki zawierającej 500 ppm F i czasu płukania
Fig. 3. Fluoride retention in saliva
after use of different volume of the mouthrinse containing 500 ppm F and the time of rinsing
stą, płukaniu wodą bezpośrednio po szczotkowa-niu, a potem po płukaniu płukankami w kilku od-stępach czasowych do 60 min. Średnio płukanka z zawartością 500 ppm powodowała wzrost stęże-nia fluoru o 120% w porównaniu do płukanki za-wierającej 225 ppm fluoru. Autorzy wnioskowali, że stosowanie płukanki zawierającej 500 ppm flu-oru może być szczególnie przydatne u osób z ry-zykiem próchnicy. Mason et al. [16] oceniając płu-kanki z różną zawartością fluoru (0, 100, 225 i lub 450 ppm) stosowane po szczotkowaniu zębów pa-stą zawierającą 1450 ppm fluoru wykazali nato-miast, że pojedyncze płukanie płukanką z koncen-tracją fluoru 450 ppm powodowało istotny wzrost i retencję fluoru w ślinie przez 120 min w porów-naniu z płukankami o niższych stężeniach. Z kolei Mystikos et al. [14] zbadali hipotezę, że stosowanie po szczotkowaniu zębów pastą fluorkową płuka-nia jamy ustnej płukanką bez lub z małą zawarto-ścią fluoru może powodować „wymywanie” z ja-my ustnej fluoru dostarczonego z pastą. Wykazali istotnie niższe stężenie fluoru w ślinie po płukaniu płukanką niezawierającą fluoru lub z małą jego za-wartością (100 ppm) w porównaniu ze stężeniem fluoru oznaczanym bezpośrednio po szczotkowa-niu pastą fluorkową. Stwierdzili jednak, że zasto-sowanie płukanki zawierającej 226 ppm fluoru po szczotkowaniu zębów pastą fluorkową powodowa-ło istotnie większe stężenie fluoru w ślinie niż uży-cie samej pasty. Na podstawie uzyskanych danych wnioskowali, iż najniższe stężenie fluoru w płu-kance powinno wynosić 226 ppm, a u pacjentów z grupy ryzyka powinno być większe. Aby utrzy-mać przeciwpróchnicowe działanie standardo-wych past fluorkostandardo-wych, płukanka powinna zatem zawierać przynajmniej 226 ppm fluoru, jeśli jest stosowana tuż po szczotkowaniu zębów. Niefluor-kowane płukanki powinny być natomiast stosowa-ne w innym czasie niż szczotkowanie zębów pastą fluorkową, aby uniknąć „wymywania”, co wpływa na efektywność fluorkowych past do zębów.
Interesujące i przydatne praktycznie są wyni-ki pracy Baglara et al. [4] wykazującej w warun-kach in vitro, iż ilość i szybkość wchłaniania flu-oru do szkliwa ludzkiego z płukanki zawierającej 225 ppm fluoru w postaci fluorku sodu zwiększa się istotnie ze wzrostem temperatury. Efekt ten był zauważalny przy temperaturze 43oC, a zatem
na-leży zalecać pacjentom stosowanie ogrzanej po-za po-zakres temperatury pokojowej płukanki w celu uzyskania lepszego efektu zapobiegawczego.
Stężenie fluoru w ślinie w funkcji czasu po miejscowym zastosowaniu preparatów fluorko-wych (fluorkowe płukanki, żele i pasty) zobra-zowany graficznie przebiega jako dwufazowa krzywa z początkowym szybkim spadkiem kon-centracji fluoru w ciągu pierwszych 30 minut i
na-stępowym powolnym spadkiem [4]. Taki schemat zachowania się retencji fluoru w ślinie uzyska-no również w badaniu własnym, gdyż niezależnie od objętości i czasu płukania oraz stężenia fluoru krzywe retencji fluoru w ślinie charakteryzowały się szybkim spadkiem początkowej koncentracji fluoru (do ok. 30 min), a następnie powolnym ob-niżaniem. Początkowe zmniejszanie koncentracji odzwierciedla wymywanie ze śliny niezwiązanego fluoru. Podczas drugiej fazy fluorki są uwalniane z rezerwuaru fluorków w jamie ustnej. Przecho-wywane w labilnych rezerwuarach fluorki mogą wywierać przedłużone ochronne działanie wobec próchnicy [20].
Mystikos et al. [14] i Duckworth et al. [21] wy-kazali, że stężenie fluoru w płukance jest ważniej-sze niż użyta jej objętość w aspekcie wzrostu po-ziomu fluoru po miejscowej aplikacji. Stwierdzono to również w badaniu własnym, gdyż w pomiarze po 10 min przy tym samym czasie płukania (30 lub 60 s) zaobserwowano 4-krotnie większą reten-cję fluoru w ślinie dla płukanki F500 w odniesie-niu do płukanki F225 (odpowiednio 2,05 ± 1,84 vs 8,65 ± 4,88 oraz 2,54 ± 1,21 vs 10,68 ± 4,17]. Mniej-sza objętość płukanki z większą koncentracją flu-oru powoduje większą skuteczność.
Porównanie wyników własnych z danymi uzy-skanymi przez Masona et al. [16] wskazuje na niższe poziomy fluoru w ślinie po jednorazowym użyciu płukanek z podobną koncentracją fluoru (225 i 450 ppm w postaci fluorku sodu) stosowanych w objęto-ści 10 ml przez 60 s oraz na krótszy czas utrzymy-wania się podwyższonego stężenia w odniesieniu do wyjściowego (60 vs 120 min). Wynika to praw-dopodobnie z różnicy w objętości pobieranych pró-bek śliny do oznaczania fluoru i związanego z tym usuwania fluoru ze środowiska jamy ustnej. Przy-taczani autorzy pobierali bowiem ślinę w ilości 0,3– –0,5 ml, a w badaniu własnym przynajmniej 2 ml, gdyż użycie mniejszej objętości próbki śliny powo-duje konieczność jej rozcieńczania, co wpływa na uzyskane pomiary. Dokładność elektrod jonowo-selektywnych używanych w obu badaniach (Orion 720A i Orion 9609 BN – badanie własne) jest nato-miast taka sama i wynosi 0,02 ppm fluoru.
Na podstawie wieloaspektowych badań in
si-tu i in vitro uważa się, że stosowanie płukanek
flu-orkowych, oprócz fluorkowych past do zębów, jest ekwiwalentem zwiększenia częstości stosowania pasty fluorkowej w aspekcie wzrostu dowozu flu-oru i działania zmniejszającego demineralizację zapobiegających w konsekwencji rozwojowi próch-nicy. Souza et al. [22] w warunkach badania in situ wykazali, że codzienne stosowanie płukanek flu-orkowych w połączeniu z pastami fluorkowymi wywiera podobny efekt na demineralizację szkli-wa jak zwiększona częstość stososzkli-wania past
fluor-kowych. Campus et al. [23] ocenili stężenie fluoru w szkliwie po zastosowaniu różnych produktów fluorkowych. Stwierdzili najwyższe wchłanianie fluoru do szkliwa po aplikacji pasty zawierającej 1400 ppm fluoru (aminofluorek) i płukanki z 250 ppm fluoru (aminofluorek).
Laheij et al. [24] zbadali in situ remineraliza-cję szkliwa i zębiny po zastosowaniu dwukrotnego w ciągu dnia szczotkowania zębów pastą zawiera-jącą 1400 ppm fluoru (aminofluorek) oraz dodat-kowo płukania płukanką z zawartością 250 ppm fluoru (aminofluorek) lub placebo. W grupie osób stosujących płukankę fluorkową w porównaniu do grupy z placebo stwierdzili istotny wzrost struk-turalnie związanego fluoru w zębinie. Hannig et al. [25] w modelu in situ opartym na próbkach zębów zwierzęcych porównali tworzenie biofil-mu na szkliwie i zębinie po stosowaniu handlowo dostępnych płukanek zawierających fluorek ami-ny (100 ppm F) i fluorek sodu (150 ppm F) oraz 2% chlorheskydyny w odniesieniu do wody jako kontroli. Stwierdzili, że płukanka z chlorheksy-dyną zmniejszała istotnie adherencję bakterii do szkliwa i zębiny, a płukanki fluorkowe głównie do zębiny. Zatem dodatkowo, oprócz redukcji de-mineralizacji i działania antybakteryjnego, fluor-ki zawarte w płukankach hamują początkową bio-adhezję bakterii do zęba.
Płukanki z wiekszą zawartością fluoru mo-gą być wykorzystywane w zapobieganiu nie tyl-ko próchnicy, ale również erozji zębów. Maggio et al. [26] opierając się na modelu remineralizacji erozji, zbadali in situ powierzchniową mikrotwar-dość i odporność na erozję próbek zębów po apli-kacji past z i bez fluoru, po użyciu których sto-sowano płukankę bez fluoru lub z zawartością
450 ppm fluoru. Wykazali, że łączne zastosowa-nie fluorkowej pasty (1450 ppm fluoru) i płukan-ki (450 ppm fluoru) istotnie zwiększa twardość początkowej zmiany erozyjnej szkliwa i oporność na następny atak erozyjny. Z kolei Venasakulchai et al. [27] ocenili ochronny efekt płukanek zawie-rających 0–450 ppm F fluoru na progresję erozji szkliwa, stosując in vitro cykliczny model z moni-torowaniem mikrotwardości powierzchni i utra-tą masy tkanki. Wykazali, że utrata masy szkli-wa jest odwrotnie proporcjonalna do stężenia flu-oru. Również Gracia et al. [28] porównali wpływ płukanek zawierających różne stężenia fluoru (0, 100, 112, 225, 450 i 500 ppm) na indukowane in
vitro zmiany erozyjne, oceniając mikrotwardość
i szorstkość powierzchni oraz wchłanianie flu-oru. Wykazali, że płukanka zawierająca 450 ppm fluoru może być efektywna w zapobieganiu ero-zji, gdyż zmniejsza szorstkość powierzchni i utra-tę masy tkanki po erozyjnej ekspozycji. Powodu-je również wzrost twardości szkliwa oraz większe wchłanianie fluoru przez szkliwo z początkową zmianą erozyjną. Stwierdzili także pozytywną ko-relację przeciwerozyjnej skuteczności płukanek ze stężeniem w nich fluoru.
W podsumowaniu można stwierdzić, że sche-mat retencji fluorków w ślinie w funkcji czasu po użyciu obu past był podobny i dwufazowy, tj. po-czątkowy szybki spadek koncentracji fluorków w ciągu pierwszych 30 minut i następowy powol-ny spadek. Użycie płukanki z większą zawartością fluoru powodowało istotne zwiększenie stężenia fluorków w ślinie. Zwiększenie objętości danej płukanki i czasu płukania w porównaniu z zalece-niami producenta nie wpływało istotnie korzyst-niej na retencję fluorków w ślinie.
Piśmiennictwo
[1] WHO Expert Committee on Oral Health Status and Fluoride Use. Fluorides and oral health (WHO Technical Re-port Series: 846). Geneva, World Health Organisation, 1994.
[2] Zero D.T., Raubertas R.F., Fu J., Pedersen A.M., Hayes A.L., Featherstone J.D.B.: Fluoride concentrations in plaque, whole saliva, and ductal saliva after application of home-use topical fluorides. J. Dent. Res. 1992,71, 1768– 1775.
[3] Adachi K., Nakagaki H., Tsuboi S., Maruyama S., Goshima M., Shibata T., Mukai M., Robinson C., Mari-ano R.B.: Intra-oral fluoride retention 3 minutes after fluoride mouthrinsing in 4- to 5-year-old children: effects of fluoride concentration and rinsing time. Caries Res. 2005, 39, 48–51.
[4] Pitts N., Duckworth R.M., Marsh P., Mutti B., Parnell C., Zero D.: Post-brushing rinsing for the control of dental caries: exploration of the available evidence to establish what advice we should give our patients. Br. Dent. J. 2012, 212, 315–320.
[5] Ripa L.W.: A critique of topical fluoride methods (dentifrices, mouthrinses, operator-, and self-applied gels) in an era of decreased caries and increased fluorosis prevalence. J. Public Health Dent. 1991, 51, 23–41.
[6] Divaris K., Rozier R.G., King R.S.: Effectiveness of a school-based fluoride mouthrinse program. J. Dent. Res. 2012, 91, 282–287.
[7] Clarkson J.J., McLoughlin J.: Role of fluoride in oral health promotion. Int. Dent. J. 2000, 50, 119–128. [8] Naumova E.A., Kuehnl P., Hertenstein P., Markovic L., Jordan R.A., Gaengler P., Arnold W.H.: Fluoride
bioavailability in saliva and plaque. BMC Oral Health 2012, 12:3 doi: 10.1186/1472-6831-12-3.
[9] Särner B., Sundin E., Abdulrahman S., Birkhed D., Lingström P.: Use of different mouthrinses in an adult Swedish population. Swed. Dent J. 2012, 36, 53–60.
[10] Karjalainen S., Eriksson A.L., Ruokola M., Toivonen A.: Caries development after substitution of supervised fluoride rinses and toothbrushings by unsupervised use of fluoride toothpaste. Community Dent. Oral Epidemi-ol. 1994, 22, 421–424.
[11] Ringelberg M.L., Webster D.B., Dixon D.O., Lezotte D.C.: The caries-preventive effect of amine fluorides and inorganic fluorides in a mouthrinse or dentifrice after 30 months of use. J. Am. Dent. Assoc. 1979, 98, 202–228. [12] Zero D.T., Fu J., Espeland M.A., Featherstone J.D.: Comparison of fluoride concentrations in unstimulated
whole saliva following the use of a fluoride dentifrice and a fluoride rinse. J. Dent. Res. 1988, 67, 1257–1262. [13] Gabre P., Birkhed D., Gahnberg L.: Fluoride retention of a mucosa adhesive paste compared with other
homec-are fluoride products. Caries Res. 2008, 42, 240−246.
[14] Mystikos C., Yoshino T., Ramberg P., Birkhed D.: Effect of post-brushing mouthrinse solutions on salivary flu-oride retention. Swed. Dent. J. 2011, 35, 17–24.
[15] Wrzyszcz-Kowalczyk A., Herman H., Jankowska K., Dębska-Mysiak M.: The clinical estimation of Dento-fresh Junior® Mouthwash for children above 6 years of age. Dent. Med. Probl. 2012, 49, 1, 40–47 [in Polish].
[16] Mason S.C., Shirodaria S., Sufi F., Rees G.D., Birkhed D.: Evaluation of salivary fluoride retention from a new high fluoride mouthrinse. J. Dent. 2010, 38, Suppl. 3, S30–S36.
[17] Sköld U.M., Birkhed D., Ellwood R.: Effect of post-brushing mouthwash solutions on salivary fluoride reten-tion – study 1. J. Clin. Dent. 2012, 23, 97–100.
[18] Cooper L., Komarov G.N., Shaw K.E., Pretty I.A., Ellwood R.P., Birkhed D., Smith P.W., Flannigan N.L., Higham S.M.: Effect of post-brushing mouthwash solutions on salivary fluoride retention – study 2. J. Clin. Dent. 2012, 23, 92–96.
[19] Baglar S., Nalcaci A., Tastekin M.: The effect of temperature change on fluoride uptake from a mouthrinse by enamel specimens. Eur. J. Dent. 2012, 6, 361–369.
[20] Duckworth R.M., Morgan S.N.: Oral fluoride retention after use of fluoride dentifrices. Caries Res. 1991, 25, 123–129.
[21] Duckworth R.M., Stewart D.: Effect of mouthwashes of variable NaF concentration but constant NaF content on oral fluoride retention. Caries Res. 1994, 28, 43–47.
[22] Souza D.C., Hashizume L.N., Eidelwein M., Maltz M.: Effect of different frequencies of fluoride dentifrice and mouthrinse administration: an in situ study. Braz. Oral Res. 2010, 24, 388–393.
[23] Campus G., Cagetti M.G., Spano N., Denurra S., Cocco F., Bossù M., Pilo M.I., Sanna G., García-Godoy F.: Laboratory enamel fluoride uptake from fluoride products. Am. J. Dent. 2012, 25, 13–16.
[24] Laheij A.M., Van Strijp A.J., van Loveren C.: In situ remineralisation of enamel and dentin after the use of an amine fluoride mouthrinse in addition to twice daily brushings with amine fluoride toothpaste. Caries Res. 2010, 44, 260–266.
[25] Hannig C., Gaeding A., Basche S., Richter G., Helbig R., Hannig M.: Effect of conventional mouthrinses on initial bioadhesion to enamel and dentin in situ. Caries Res. 2013, 47, 150–161.
[26] Maggio B., Guibert R.G., Mason S.C., Karwal R., Rees G.D., Kelly S., Zero D.T.: Evaluation of mouthrinse and dentifrice regimens in an in situ erosion remineralisation model. J. Dent. 2010 38 Suppl. 3, S37–S44.
[27] Venasakulchai A., Williams N.A., Gracia L.H., Rees G.D.: A comparative evaluation of fluoridated and non-fluoridated mouthrinses using a 5-day cycling enamel erosion model. J. Dent. 2010, 38, Suppl. 3, S21–S29. [28] Gracia L.H., Rees G.D., Brown A., Fowler C.E.: An in vitro evaluation of a novel high fluoride daily mouthrinse
using a combination of microindentation, 3D profilometry and DSIMS. J. Dent. 2010, 38, Suppl. 3, S12–S20.
Adres do korespondencji:
Urszula Kaczmarek
Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej i Dziecięcej UMW ul. Krakowska 26
50-450 Wrocław tel.: +48 71 784 03 62 faks: +48 71 344 29 81
e-mail: urszula.kaczmarek@umed.wroc.pl Praca wpłynęła do Redakcji: 15.10.2013 r. Po recenzji: 10.12.2013 r.
Zaakceptowano do druku: 13.12.2013 r. Received: 15.10.2013
Revised: 10.12.2013 Accepted: 13.12.2013
