• Nie Znaleziono Wyników

Grób wojownika kultury przeworskiej z Orońska w woj. radomskim

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Grób wojownika kultury przeworskiej z Orońska w woj. radomskim"

Copied!
30
0
0

Pełen tekst

(1)

Andrzej Kokowski

Grób wojownika kultury

przeworskiej z Orońska w woj.

radomskim

Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica 12, 105-133

(2)

A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA ARCHAEOLOGICA 1 2 , 1991

Andrzej Kokowski

GRÓB WOJOWNIKA KULTURY PRZEWORSKIEJ Z OROŃSKA W WOJ. RADOMSKIM

W zbiorach Mu z e u m Okręgowego na Zamku w Lublinie pod numerem inwentarza 737/A/ML znajduje się interesujący zespół przedmiotów wydobytych z grobu ciałopalnego w miejscowości Orońsko, gm. O r o ń ­ sko, woj. Radom. Przypadkowego odkrycia obiektu dokonali m i e s z ­ kańcy Orońska przy kopaniu piasku (do celów gospodarczych) z po­ wierzchni wydmy znajdującej się w dolinie rzeki Oronki. Odkrywcy rozbili naczynia i wyjęli miecz. Po zgłoszeniu znaleziska w Urzę­ dzie Konserwatorskim w Lublinie, prace zabezpieczające wykonali Jan Gurba i Zygmunt Ślusarski. Stwierdzili oni nieomal zupełne wybranie jamy grobowej, stąd niemożliwe było określenie charakte­ ru wypełniska. In Bitu znajdował się jedynie grot oszczepu wbity pionowo w dno jamy (7) lub tuż obok niej - w czystym piasku, tak samo jak i elektronowy wisiorek kulisty. Istnieje więc prawdopo­ dobieństwo, że w grobie nie złożono resztek stosu ciałopalnego. W trakcie badań sondażowych na stanowisku odkryto grób podkloszowy kultury pomorskiej .

Zespół będący przedmiotem opracowania znany był dotąd z pu­ blikacji nt. wisiorka z elektronu w informatorze o stałej

wysta-2

wie archeologicznej w Mu z e u m w Lublinie oraz schematycznego ry- *2

In f o r m a c j e p o w yż sz e za w d zięczam u p r z e j m o ś c i p a na d o c . J a n a G u rb y , k t ó ­ remu c h c ia łb y m n i n ie j s z y m s e r d e c z n ie p o d z ię k o w a ć za ogrom ne ż y c z l iw o ś ć i po­ moc p r z y r e a l i z a c j i t e g o o p r a c o w a n ia .

2

A . K l o s s , W . M i ś k i e w i c z , Z. Ś l u s a r s k i , Lubelskie w pradziejach, L u b l i n 1983, s . 32, r y c . 38.

(3)
(4)

R y s . 1. O r o ń s k o , gra. Ica o , w o j. Radom; in w e n t a r z c e ra m ic z n y i m ie c z z g ro b u w o jo w n ik a . R y s . E . K okow ska

(5)

Andrzej Kokowski 108

sunku mi e c z a i niepełnego opisu inwentarza grobu, zawartego w k a ­ talogu monografii mieczy kultury przeworskiej .

G r ó b z Orońska zawierał następujące elementy wyposażenia: 1. Waza z wyodrębnioną stopką, ostrym załomem brzuśca i p r o ­ stym, niezgrubionym, odgiętym na zewnątrz brzegiem. Nad załomem brzuśca znajdują się dwa głębokie rowki. Powierzchnia naczynia jest błyszcząca, barwy czarnej. Wysokość całkowita - 145 mm, w y ­ sokość stopki 12 mm, średnica wylewu 204 mm, brzuśca 228 mm, dna 70 m m (rys. 1 c ).

2. Nieprofiłowane naczynie wazowate ze słabo zaznaczoną linią brzuśca. Poniżej największej jego wydętości powierzchnia jest sil­ nie sc h r o p o w a c o n a , powyżej zaś gładka. Barwa ścianek brunatna.

/

Średnica wylewu 163 mm, brzuśca 182 mm, dna 100 mm. Wysokość 148 mm. Naczynie nosi ślady przepalenia (rys. 1 b).

3. Silnie przepalona waza na pustej, zamkniętej nóżce. Zacho­ wało się jedno ucho. Brzeg nieznacznie zgrubiony, odgięty na ze­ wnątrz, podkreślony ostrym załomem. Największa wyćętość brzuśca również podkreślona jest ostrym załomem. Część przydenna naczy­ nia łagodnie profilowana. Ścianki jasnobrunatne, błyszczące. Z r e ­ konstruowana wysokość naczynia wynosi 205 mm, wysokość nóżki oko­ ło 50 mm, średnica wylewu około 200 mm, brzuśca około 230 mm, dna około 1 2 0 mm, najmniejsza średnica nóżki około 88 mm (rys. 1 a).

4. Miecz żelazny, zwinięty w obręcz (rys. 1 d). Długość c a ł ­ kowita 677 mm, długość sztychu 90 mm. Trzpień o długości 150 m m wyodrębniony jest od głowni łagodnymi łukami, zakończony zbliżo­ ną do koła płytką o średnicy 11 mm, grubości 4 mm. Przekrój g ł o w ­ ni płasko rombowaty, z nieznacznie podkreślonym quasi żeberkiem; przy sztychu rombowaty (rys. 2).

5. Elektronowy wisiorek kulisty. Wysokość całkowita 20 mm. Składa on się z trzech części: korpusu o średnicy 9,5 mm, zdo­ bionego czterema pionowymi żeberkami i wybijanymi punkcikami, w y ­ pełniającymi liniami w układzie skośnym pola pomiędzy nimi; wie- szadełka o wysokości 6,5 mm, składającego się z szyjki o

śred-3 .

N. B i b o r s k i , Miecze z okresu wpływów rzymskich na obszarze kultury przeworskiej, "Materiały Archeologiczne" 1978, t. XVIII, s. 65, ryc.

11 a, s. 156; wcześniej znalezisko z Orońska zasygnalizowano na mapie przed­ stawiającej elementy "goto-gepidzkie" - J. G u r b a, Importy rzymskie z województwa lubelskiego, "Archeologia" 1955, t. VII, z. 2, s. 1-54, ryc. 3,

(6)

Grób wojownika kultury przeworskiej 1 0 9 nicy 2,5 nun 1 wysokości 2,5 mm, przylegającej bezpośrednio do kuli, wieńczącego ją pierścienia o średnicy 4 mm i uszka z taśmy z pogrubionym brzegiem, szerokości 2 mm, z polem między nimi w y ­ pełnionym granulacją; elementu zwieńczającego d<5ł długości 3,5 mm w postaci tulejki średnicy 2 m m z przylutowanym stożkiem wy s o k o ­ ści 1,5 mm umieszczonym na profilowanej płytce, której narożniki z kolei, jak i szczyt stożka, zdobią triady granulek (rys. 3).

R y s . 3 . O r o ń s k o , gm. l o c o , w o j. Radom; w i s i o r e k e le k t r o n o w y t y p u l a z g r o b u w o jo w n ik a . R y s . E . K okow ska

W skład wyposażenia omawianego grobu wchodziło nadto sześć in­ nych zabytków, z których pięć jest aktualnie niedostępnych dla analizy. Jeden zabytek, jak i jego karta katalogowa, zaginął. Rysunki przedmiotów objętych opracowaniem wykonano na podstawie kart katalowych Mu z e u m Okręgowego w Lublinie:

1. Sprężynka od fibuli wykonana z brązu, z żelazną osią. Dł u ­ gość 32 mm/ średnica zwoju 5 mm (rys. 4 d).

(7)

Andrzej Kokowski

7. żelazne kółko o średnicy 46 mm, wykonane z pręta nierów­ nej grubości od 3 do 5,5 mm, o okrągłym przekroju (rys, 4 b ) .

8. Żelazne nożyce. Zachowana długość całkowita 128 mm, d ł u ­ gość uchwytu 63 mm, szerokość uchwytu 10 mm (rys. 4 a).

9. Nóż żelazny z dwustronnie wyodrębnionym trzpieniem do rę­ kojeści. Długość 130 mm, długość ostrza 86 mm. Grzbiet b r z e ­ szczotu jest nieznacznie łukowaty (rys. 4 c).

R y s . 4 , O r o ń s k o , gm. l o c o , w o j. Radom; in w e n t a r z g ro b u w o jo w n ik a . R y s . E. K okow ska

10. Gliniany przęślik (?) krążkowy o średnicy 22 mm i w y s o ­ kości 13 mm. Powierzchnie płaskie pokryte są nieregularnie r o z ­ mieszczonymi dołkami, ścianki boczne rozdzielone są żłobkami, a obie jej części zdobione szeregiem dołków. Barwa szara (rys. 4 e).

11. Pod numerem inwentarza 737 figuruje jeszcze grot os z c z e ­ pu. Zabytek i karta zaginęły.

Sądząc po obserwacjach terenowych bardzo zniszczonego grobu o ­ raz stopniu przepalenia naczyń i fakcie zgięcia miecza, możemy domniemywać, iż był to typowy dla kultury przeworskiej grób, ci a ­ łopalny. Brak śladów przepalenia na wazie nr 1 pozwala

(8)

przypu-Grób wojownika kultury przeworskiej 111

ścić, że mogła ona spełniać funkcję popielnicy. Pozostałe, p r z e ­ palone naczynia sugerowałyby obsypanie popielnicy resztkami sto­ su ciałopalnego, czego jednak nie udało się stwierdzić. Należy więc raczej sądzić, iż był to grćb popielnicowy w "czystym w y k o ­ pie", do którego złożono przepalone w stosie naczynia i elementy wyposażenia. Wydaje się, że ciałopaleniu towarzyszyły jedynie dwa naczynia. Pozostałe przedmioty nie noszą śladów ognia, a miecz mógł być zgięty "niezależnie", zgodnie z wymogami rytuału .

Godny uwagi jest fakt stwierdzenia wbicia pionowo w grób lub jego okolice grotni włóczni. Pierwotnie jej drzewce mogło znaczyć miejsce pochówku na cmentarzysku lub nawet określać kategorię społeczną zmarłego. Takie pozycje grotów w grobach nie są cz ę ­ stym zjawiskiem, chociaż obserwowanym na wielu cmentarzyskach k u l ­ tury przeworskiej^.

Zastanawiająca jest również możliwość złożenia elementów g r o ­ bu w czystym wkopie, bez udziału resztek stosu. Taki wariant o b ­ rządku pogrzebowego jest rzadko spotykany w zachodniej części obszaru kultury przeworskiej, gdzie najczęściej obserwuje się ja­ my grobowe z ciemnymi w y p e ł n i s k a m i *56 *. Liczniejsze są one natomiast

A . . . W s z y s t k i e zn an e mi d o t ą d m ie c z e o b o s i e c z n e z n a l e z i o n e w g r o b a c h c i a ­ ł o p a l n y c h k u l t u r y p r z e w o r s k i e j b y ł y r y t u a l n i e g i ę t e . W i ę k s z o ś ć z n i c h b y ł a j e d n a k z g i n a n a "w h a r m o n i j k ę " . E g z e m p l a r z e z w i j a n e "w o b r ę c z " s ę z n a c z n i e r z a d s z e . N a l e ż y t u t a j w y m ie n ić z n a l e z i s k a z K o r z e n i a , g r ó b 16 - A . K e m - p i s t y , C ia ł o p a ln e cm e n ta r zy sk o z p óźn eg o o k r e s u rzy m s k ie g o w m ie js c o w o - ś a i K o r ze ń , pow. G o s t y n in , " M a t e r i a ł y S t a r o ż y t n e " 1968 , t . X I , t a b l . X - 5; K r a j a n k a , z n a l e z i s k o l u ź n e na c m e n t a r z y s k u - B. A b r a m e k , Z. K a ­ s z e w s k i , M a t e r ia ł y z cm e n ta r zy sk a w K r a ja n c e , pow . W ieru szów , " P r a c e i M a t e r i a ł y Muzeum A r c h e o l o g i c z n e g o i E t n o g r a f i c z n e g o w Ł o d z i " 19 73 , S e r . a r c h e o l o g i c z n a , n r 2 0 , t a b l . V I I I - 9; L a c h m i r o w i c e , g r ó b 30 - B. Z i e ­ l o n k a , C m en ta r zy sk o z o k r e s u c e s a r s tw a rz y m s k ie g o w L a o h n ir o w ia a a h w p o w ie c ie in o w r o cła w sk im , " P r z e g l ą d A r c h e o l o g i c z n y " 19 52 , t . I X , s . 3 7 6 , r y c . 27 - 9. ^ A . K o k o w s k i , A . K u t y ł o w s k i , C m en ta rzysk o z o k r e s u wpływów r z y m s k ic h w W oli S k r o m o w s k ie j, pow. l u b e l s k i e , " W i a d o m o ś c i A r c h e o ­

l o g i c z n e " 1983 ( 1 9 8 7 ) , t . X L V I I I , z . 1, s . 58 , r y c . 5, 8. 69 ; E . S z a - r e k-W a s z k o w s k a , C m en ta rzysk o k u l t u r y p r z e w o r s k ie j w m ie js c o w o ­ ś c i Opoka, pow. P u ła w y, " S t u d i a i M a t e r i a ł y L u b e l s k i e " , 1971 , t . V , s . 81 , 92 ; B. Z i e l o n k a , C m en ta rzysk o w B odzanow ie w pow. a le k s a n d r o w sk im , " P r z e g l ę d A r c h e o l o g i c z n y " 1 9 5 4 - 4 9 5 6 , t . X, s . 3 5 6 , r y c . 4 6 , s . 3 6 8 , r y c . 71. P o r . t e ż : T . L i a n a, N i e k t ó r e z w y c z a je p ogrzebow e lu d n o ś c i k u lt u r y p r z e w o r s k ie j , 19 68 , t . X X X I I I . s . 3 8 1 - 3 8 5 . S z y d ł o w s k i , O brząd ek p ogrzeb ow y na Górnym Ś lą s k u w o k r e ­ s i e wpływów r z y m s k ic h , " R o c z n i k Muzeum G ó r n o ś l ą s k i e g o " 19 64 , t . I I , s . 3 2 , 33 .

(9)

112 Andrzej Kokowski

na wsc h o d n i m obszarze tej kultury^, gdzie m o żna je kojarzyć z

O

wpływami idącymi z terytorium kultury wielbarskiej ,

Bez mała cały zespół m o żna uznać za typowy dla kultury p r z e ­ worskiej starszego okresu rzymskiego. Naczynia reprezentują p o ­ wszechne w niej formy. Waza z wyodrębnioną stopką (rys. 1 c) o d ­

O

powiada typowi II 2 według T. Liany . Do wyodrębnionej przez nią grupy V można zaklasyfikować wazę z chropowaconym brzuścem (rys. 1 b), uznaną za formę charakterystyczną dla fazy B 2 *91 0 **1314. Trzecie z naczyń (rys-. 1 a) nie znajduje ścisłego odpowiednika w klasyfika­ cji T. Liany. Najbliższą analogią jest tutaj naczynie z grobu 171 w Piaskach, datowanego na fazę B2/C1 na podstawie współwystępo- wania z umbem typu 7a według Jahna, imaczem typu 9 według Jahna i m i e czem typu VIII 5 według B i b o r s k i e g o ^ '. Najpewniej podobne

t 2

jest również naczynie z grobu 81 w Zadowicach i z grobu 17 z 1 3

Gościeradowa , które różni się jednak bardzo ostro zaznaczonym załomem brzuśca. Niestety, dwa ostatnie zespoły nie zawierały elementów pozwalających na dokładne ich datowanie. W sumie można stwierdzić, że analizowana forma reprezentuje całą grupę naczyri na nóżkach, wzbudzających od lat zainteresowanie badaczy okresu

i 4

rzymskiego . Wazy tego typu można podzielić na dwie odmiany - z łagounie wyodrębnioną nóżką, jak w naczyniu z Orońska, oraz z

K o k o w s k i , K u t y ł o w s k i , Cmentarzysko..., s 68; S z a ­ r e k - W a s z k o w s k a , Cmentarzysko..., s . 12 8; A. N i e w e g ł o w ­ a k i , Cmentarzysko kultury przeworskiej z okresu rzymskiego w "ośoierado- wie, gm. loco, woj. Tarnobrzeg, "S p r a w o z d a n ia A r c h e o l o g i c z n e " 1 9 8 1 , t . X X X I I I , s . 9 3 , 9 4 ; R. J a m k a, Cmentarzysko w Kopkaoh (pow. niski) na tle okresu rzymskiego w Małopolsce zachodniej, " P r z e g l ą d A r c h e o l o g i c z n y " 1935, t . V , z .

1, 8. 3 5 -3 6 .

g

K o k o w s k i , K u t y ł o w s k i , Cmentarzysko..., s. 68 . 9

T . L i a n a, Chronologia względna kultury przeworskiej we wczesnym okresie rzymskim, "W ia d o m o śc i A r c h e o l o g i c z n e " 1970, t . XXXV , s . 4 3 9 .

Tam że, s . 43 9 .

^ j . K o r b a c z , M . O l ę d z k i , Cimetière de la période romaine à Piaski (Pologne centrale), " I n v e n t a r i a A r c h a e o l o g ic a " 19 83 , F a s c . L I , P I . 309 - 6.

A . A b r a m o w i c z , Materiały z cmentarzyska w Zadowicach pow. Kalisz, " P r a c e i M a t e r i a ł y Muzeum A r c h e o l o g ic z n e g o i E t n o g r a f ic z n e g o w Ł o d z i " 1956, S e r . a r c h e o l o g ic z n a , n r 1, t a b l . X L IV - 2. 13 N i e w e g ł o w s k i , Cmentarzysko..., s. 8 1 , r y c . 13 n. 14 J a> m k a , Cmentarzysko..., s . 3 1 - 3 2 ; N i e w ę g ł o w s k i , Cmentarzysko..., s . 9 0 -9 2 .

(10)

Gród wojownika kultury przeworskiej 1 13

ostro wyodrębnioną nóżką (w nomenklaturze R. Jamki - "kopytko"), reprezentowane na przykład przez naczynia z K o p e k 1 5 . Trudno jed­ nak ocenić, czy wyróżnione odmiany określają również różnice w chronologii użytkowania analizowanych form, o czym decyduje w su­ mie niezbyt liczna seria znanych naczyś w dobrze datowanych ze­ społach .

Najstarsze wazy na nóżkach pojawiają się bowiem w młodszej części fazy BI i na pewno są obecne w fazie B2a, o czym pr z e k o ­ nują zespoły z zapinkami A. 77 z Z a d o w i c 16 (grób 16) i zapinką trąbkowatą odmiany 1 (?) z M ł o d z i k o w a 17 *19*21 (grób 188), według T. Liany. Więcej omawianych naczyri odnotowano w zespołach z w y z n a ­ cznikami rozwiniętej fazy B 2 . Znaleziono je w Młodzikowie w gr o ­ bach 78 i 127 zawierających zapinki 8 serii V grupy według Alm-

IB 19

grena , w Wymysłowie w grobie 159 z zapinką A. 148, w

Bodza-2 0 21

nowie w grobie 5 z zapinką A. V 8, w Wymysłowie w grobie 175 z zapinkami A. 124 i A. 119 oraz w M ł o d z i k o w i e 22 2324 w grobie 100 z imaczem typu 9 według Jahna i umbem typu 7b według Jahna.

Najliczniejsze są jednak takie naczynia datowane na młodszy okres fazy B2 i B2/Cl-Cla. Znaleziono je na przykład: w W y m y s ł o ­ wie w grobie 159 zawierającym zapinkę zbliżoną do typu 149 we-

23 24

dług Almgrena , w Młodzikowie w grobie 66 z umbem typu 7a i imaczem typu 10 według Elantowskiej oraz w groble 233 z zapinką

J a m k a, Cmentarzysko.,., s . 18, r y c , 19 - 4.

A b r a m o w i e z , Materiały..., t a b l . X X I I I - 4 - 7 , X X I V ,

A. D y m a c z e w s k i , Cmentarzysko z okresu rzymskiego w MłoćLzi- kowie pow. Środa, " F o n t e s A r c h a e o l o g i c i P o s n a n i e n s i s " 19 58 , t. V I I I - I X , s . 3 3 8 , r y c . 32 9.

Tamże, s . 2 8 4 , r y c . 13 8, s . 2 8 6 , r y c . 21 9. 19

S . J a s n o s z , Cmentarzysko z okresu pódnolateńskiego i rzymskie­ go w Wymysiowie, pow. Gostyń, " F o n t e s A r c h a e o l o g i c i P o s n a n i e n s i s " 1952 , t .

I I , s . 9 8 , r y c . 34 - 2, 3, 7. 20 Z i e l o n k a , Cmentarzysko w Bodzanowie.. . , s . 35 9, r y c . 50. 21 J a s n o s z , Cmentarzysko..., s . 11 7, r y c . 155. 22 D y m a c z e w s k i , Cmentarzysko..., s . 2 6 4 , r y c . 178, s . 26 5, r y c . 179. 23 J a s n o s z . Cmentarzysko..., s . 9 8 , r y c . 134. 24 D y m a c z e w s k i , Cmentarzysko..., s . 2 3 7 , r y c . 11 7, s . 3 4 2 , r y c . 3 3 3 , s . 3 7 6 , r y c . 41 2.

(11)

114 Andrzej Kokowski

25

typu A. 41, w Koninie w grobie 30 z zapinką A. 96, w Domara- 2 6

dzicach w grobie 100 z zapinką A. 41 i w Spicymierzu w grobie 27

nr 8 z zapinką VII grupy według Almgrena

Broń reprezentowana jest w analizowanym zespole przez miecz i zaginiony grot. Pierwszy z zabytków należy do odmiany 2 typu III

28

mieczy według M. Biborskiego , grupującego tak zwane "gladiu- sy". W ujęciu cytowanej klasyfikacji, miecze omawianego typu w y ­ stępują od początku fazy B2 po fazę Cla i są charakterystyczne

2 9

ala zachodniej grupy kultury przeworskiej . Miecz z Orońska d a ­ towany jest przez Biborskiego na fazę B 2 .

Narzędzia i przybory reprezentowane są przez nóż i nożyce. Oba zabytki z racji formy podporządkowanej funkcji nie nadają się

30 do szczegółowych ustaleń chronologicznych

Pozostałe przedmioty: kółko z żelaza, fragment fibuli oraz "przęślik" gliniany również nie wnoszą nic do kwestii ustalenia datowania zespołu. Interesująca jest natomiast obecność w grobie przedmiotu mogącego teoretycznie być przęślikiem. Zabytki te są *2627*29

25

B. K o s t r z e w s k i , Cmentarzysko z okresu rzymskiego w Koni­ nie {woj. poznańskie), " P r z e g l ą d A r c h e o l o g i c z n y " 1957 ( 1 9 5 8 ) , t . V I I , s 21 3, r y c . 32 .

26

B . K o s C r z e w s k i , Cmentarzysko z okresu późnolateńskiego i rzymskiego u Domaradzicach pow. Hawiaz, " F o n t e s A r c h a e o l o g i c i P o s n a n i e n s i s "

19 54 , t . I V , s . 2 1 4 , r y c . 102. 27

A. K i e t l i ń s k a , T. D ą b r o w s k a , Cmentarzysko z okresu wpływów rzymskich we wsi Spicymierz, pow. Turek, " M a t e r i a ł y S t a r o ż y t n e " 1963,

t . I X , t a b l . X I . 28 B i b o r s k i , Miecze.,,, s . b5. 29 . . . . Tamże, s . 6 9 - 7 0 . W o p r a c o w a n i u n i n i e j s z y m z w y p r z e d z e n ie m s t o s u j ą p o d z i a ł k u l t u r y p r z e w o r s k i e j na d w ie g ł ó w n e g r u p y : z a c h o d n i ą i w s c h o d n i ą . Z n a j d u j e on u z a s a d n i e n i e z a ró w no w r ó ż n i c a c h w o b r z ą d k u pog rzebowym, u p o d o b a ­ n i a c h do od m ie n n ych fo rm n a c z y ń , o z d ó b , j a k i b r o n i . Podsta wowe u w a g i n a t e n temat z a w a r t o w p r a c a c h : R. J a m k a, Ciekawa odmiana zapinek z okresu rzymskiego, " P r z e g l ą d A r c h e o l o g i c z n y " 19 47 , t . V I I , s . 2 9 4 - 2 9 7 ; T . D ą ­ b r o w s k a , Zmiany kulturowe prawobrzeżnego Mazowsza i Podlasia w okre­ sie wpływów rzymskich, " W i a d o m o ś c i A r c h e o l o g i c z n e " 1980 , t . XLV, s . 4 5 - 5 8 ; A . N i e w ę g ł o w s k i , Mazowsze na przełomie er, W r o c ła w 19 72 ; M. 0 1 ę -d z k i , Chronologia, typologia i rozprzestrzenienie zapinek typu Nadko­ le, " F o n t e s A r c h a e o l o g i c i P o s n a n i e n s i s " 19 86 , t . XXXV, s . 1 3 9 - 1 4 9 . Z d a j e s o b i e o c z y w i ś c i e sp ra w ę z p o t r z e b y j a s n e j d e f i n i c j i z a p ro p o n o w a n e g o p o d z i a ­ ł u .

30

K. G o d ł o w s k i , Materiały do poznania kultury przeworskiej na Górnym Śląsku, " M a t e r i a ł y S t a r o ż y t n e i W c z e s n o ś r e d n i o w i e c z n e " 19 77 , t . I V , s . 9 4 - 9 5 .

(12)

Grób wojownika kultury przeworskiej 1 15 3 I

zgodnie uznawane za atrybuty grobów kobiecych . W bardzo r z a d ­ kich przypadkach z przęślikami występuje również broń. Można mieć

3 2

wówczas wątpliwości czy są to rzeczywiście przęśliki , a nie na przykład ozdoby.

Najbardziej interesującym elementem badanego zespołu jest w i ­ siorek kulisty, według aktualnych kryteriów reprezentujący

r.aj-33

pewniej typ la w klasyfikacji A. v. Mlillera . Na takie o k r e ś l e ­ nie pozwala uformowanie w kształcie walca dolnej części ozdoky. Nieomal identycznie uformowany korpus i wieszadełko ma wisiorek z Piastowa, reprezentujący typ I, a oba zabytki różnią się tylko

31,

sposobem zakończenia dołu . Przytaczany jako analogia zabytek jest jednak uszkodzony, co mogło zaważyć na nieprecyzyjnej jego k l a s y f i k a c j i .

Wisiorki kuliste należy uznać za nielicznie występujące. W katalogu A. v. Mullera znalazło miejsce 7 egzemplarzy typu I i

35

trzy egzemplarze typu la . W ujęciu tego autora typ I zlokali­ zowany został w Kotlinie Czeskiej i w Saksonii. Znalezisko z 3 6 Piastowa jest natomiast wyraźnie od tego skupienia odizolowane

Nowsze badania pozwoliły T. Grabarczykowi na odnotowanie tyl­ ko dla obszaru Pomorza 13 wisiorków kulistych, znalezionych na 10

3 7

stanowiskach . Wystąpiły one jego zdaniem w stosunkowo szero-3 8

kich ramach chronologicznych faz Blb-B2/Cl . Potwierdziła się jednocześnie w kontekście prac tego badacza obserwacja co do w y ­ jątkowości znaleziska z Piastowa, określonego jako typ X (rys. 5 a).

3 1

A . K i e t l i ń s k a , Struktura społeczna ludności kultury prze­ worskiej, "Materiały Starożytne" 1963, t. IX, s. 34-37; K. G o d ł o w ­ s k i, Studia nad stosunkami społecznymi w okresach póśnolateriskim i rzym­

skim w dorzeczu Odry i Wisły, próba interpretacji cmentarzysk, Warszawa 1960

s. 48, 51.

^ K i e t 1 i ii s k a, Struktura społeczna..., s. 28. 33

A. v. M U 1 I e r, Die bimen- und kugelförmiger Anhänger der älte­ ren römischen Kaiserzeit, "Offa" 1956, t. XV, s. 95.

34

Tamże, s. 94, ryc, 1. 33 Tamże, s. 106. 38 Tamże, s. 95, mapa 1. 37

T. G r a b a r c z y k , Metalowe rzemiosło artystyczne na Pomorzu w okresie rzymskim, Wrocław 1983, s. 21, 87, 88, 90, 92, 98, 99, 103, 104,

I06, 108.

(13)

Rys. 5. Wisiorki typu I (a), la (b-f, i), Ib 1 (g-h, j-m, p), Ic (.n-o) z ziem polskich, a - Piastów, woj. Ostrołęka, b - Opoka, woj. Lublin, c, d - Rządz, woj. Toruń, e - Lipniki, woj. Elbląg, f - Odry. woj. Bydgoszcz, g, k - Po- znań-Szeląg, woj. Poznań, h - Runowo, woj. Szczecin, i- Tczew, woj. Gdańsk, j - Lubieszewo, woj. Szczecin, 1 - Gronowo, woj. Koszalin, m - Grodzisk Ma­ zowiecki, woj. Warszawa, n, o - Malbork-Wielbark, woj. Elbląg, p - Jedwabno,

(14)

Grób wojownika kultury przeworskiej 1 17

Aktualny stan bazy źródłowej pozwolił na zestawienie ka t a l o ­ gu zawierającego 32 wisiorki kuliste, znalezione w 24 m i e j s c o ­ wościach ziem polskich. Porównanie form, które w obowiązującej klasyfikacji A. v. Mlillera reprezentują typ I, wskazuje na p o ­ trzebą jej uzupełnienia. Oprócz typu I reprezentowanego przez wspomniany wisiorek z Piastowa i typu la grupującego wisiorki zwieńczone pierścieniem-tulejką, zdobionym często dodatkowymi nakładkami i aplikacjami (rys. 5 b - f , i ), należy moim zdaniem w y ­ różnić jeszcze dwa podtypy. Typ Ib obejmowałby wisiorki z k u l i ­ stym korpusem bez zwieńczenia dołu, przy czym zebrane w nim e g ­ zemplarze dzielą się na dwie wyraźne odmiany: Ibl - wykonane z metali kolorowych, najczęściej szlachetnych, zdobione granulacją i aplikacjami z drucików (rys. 5 g-h, j-m, p) oraz Ib2 - w y k o ­ nane z żelaza, zdobione co najwyżej ornamentem, rytym (rys. 6 d-h, j). Typ Ic obejmuje żelazne wisiorki wykonane z półkul p o ł ą c z o ­ nych horyzontalnie szeroką krezą (rys. 5 n, o, 6 a-c).

39 Typ la repezentowany jest przez co najmniej 10 zabytków Większość z nich znaleziona została na stanowiskach kultury

wiel-40 4 1

barskiej: Elbląg - Pole Nowomiejskie , Kościelna Jania ,

Lipni-42 43

ki , Odry - w dwóch grobach , Rządz-Grudziądz - w dwóch gro-

4 4 4 5 '

bach i Tczew , wyraźnie grupujących się na Pomorzu wschodnim *S.

39

Z a s t r z e ż e n i e to o d n o s i s i e do dwóch w i s i o r k ó w z n a l e z i o n y c h w Opoce w g r o b i e 61 - S z a r e k- W a s z k o w s k a , Cmentarzysko. . . , t a b l . XXX - 4 o r a z w T u c h l i n i e w g r o b i e 3 - Ł . O k u l i c z , Cmentarzysko z okresu rzymskiego W Tuchlinie, pow. Wyszków, " W i a d o m o ś c i A r c h e o l o g i c z n e " 19 64 , t . XXX, z . 3 / 4 , s . 3 7 5 , r y c . 5 a. Wym ie nion e z a b y t k i z n a l e z i o n o s i l n i e u s z k o ­ d z o n e , j e d n a k c z y t e l n e s e e l e m e n t y p o z w a l a j ą c e na k l a s y f i k a c j e i c h do w i ­ s i o r k ó w k u l i s t y c h , a p o d o b i e ń s t w o w i s i o r k a z T u c h l i n a do a n a l i z o w a n e g o z 0 - r o ń s k a z e z w a l a nawet na p r z y p u s z c z e n i e m o ż l i w o ś c i k l a s y f i k a c j i do t y p u l a . W z e s t a w i e n i u koń c zą cym p o w y ż sz e o p r a c o w a n i e w s k a z a n e z n a l e z i s k a p o z o s t a w i o n o j e d n a k bez o k r e ś l e n i a t y p o l o g i c z n e g o , 40 G r a b a r c z y k , Metalowe rzemiosło.. . , s . 87. 41 Tamże, s . 90 , 42

W. L a B a u m e , Urgeschichte der Ostgermanen, D a n z i n g 1934 , s . 141, A bb. 68 b.

43

G r a b a r c z y k , Metalowe rzemiosło.,., s . 99 , s . 6 6 , t a b l . XV -- De.

44

S. A n g e r , Das Gräberfeld zu Ftondsen, G ra u d e n z 1890 , t a b l . 2 1 - 3 ( n r 2 4 9 0 ) ; L a B a u m e , Urgeschichte..., s . 12 7, r y c . 61 d.

45

E. B 1 u m e, Die germanischen Stimme und die Kulturen zwischen Oder und Passarge zur römischen Kaiserzeit, W ü rz burg 1912 , s . 9 3 , r y c . 119.

(15)

118 Andrzej Kokowski

(rys. 7). Dwa wisiorki znalezione zostały na cmentarzyskach

kul-46

tury przeworskiej w Opoce i analizowany w niniejszym o p r a c o w a ­ niu wisiorek w Ororisku. Są one najpewniej importami z wymien i o n e ­ go wyżej obszaru.

Chronologię typu można ustalić na młodszą część fazy B2 i fazę B2/C1, do czego podstawę daje występowanie analizowanych

wi-4 7 " '

siorkćw w Kościelnej Jani z zapinkami A. 41, Odrach w grobie 170 zawierającym zapinki Ą. 38, A. 100, klamerkę esowatą typu C we d ł u g Kmieciriskiego, bransoletę odmiany 1 według Grabarczyka; w grobie 328 z tej samej miejscowości z zapinkami A. 96, A. V8 i

48

klamerkę esowatą typu B według Kmieciriskiego , w Opoce w grobie 72 z zapinkami A. 92-93 i okuciem korica pasa typu O. 3 według R a d a t z a ^ , w R z ą d z u ^ w grobie I z zapinkami A. 37 i rondelkiem brązowym Eggers 141.

Wisiorki typu Ibl reprezentowane są przez 9 egzemplarzy, przy czym należy podkreślić bardzo niepewną klasyfikację znaleziska z Modły, które może być uszkodzonym wisiorkiem typu la5 1 . Przema­ w i a łoby za tym spłaszczenie korpusu ze słabo czytelnym załomem brzuśca i wysoką, zwężającą się ku górze szyjką (rys. 6 i). Po-52 dobne wątpliwości wzbudza odosobnione znalezisko z Jedwabna Wisiorek ten jest wykonany z brązu, w przeciwieristwie do pozo­ stałych - srebrnych i złotych.

Analizowany w tym miejscu typ również w zdecydowanej w i ę k s z o ­ ści rejestrowany był na stanowiskach kultury wielbarskiej w: Gro- *52

^ s z a r e k-W a s z k o w s k a , C m e n t a r z y s k o ..., t a b l . XXX - 4, X X X V I - 3. A7 G r a b a r c z y k , M eta low e r z e m i o s ł o .. . , s . 90. A8 Tamże, s . 9 9 , s . 66 , t a b l . XV - De. A9 S z a r e k - W a s z k o w s k a . C m e n t a r z y s k o .. . , t a b l . X X X V I - 3 - 9 , XXXV - 1 - 8 . ^ L a B a u m e, U r g e s c h ia h t e . . . , s . 127, Ab b, 61 a - d .

^ 'a. G r z y m k o w s k i , W stępne w y n ik i badari na b ir y tu a ln y m cmen­ t a r z y s k u c ia ło p a ln y m i s z k ie le t o w y m z ok t'esu r z y m s k ie g o w M o d le , gm. W iś n ie ­ w o, w o j. C ie ch a n ó w , " S p r a w o z d a n i a A r c h e o l o g i c z n e " 19 86 , t . X X X V I I I , s . 24 3, r y c . 18 d. 52 J . J a n i k o w s k i , M ię d z y r z e c z e W is ł y , Drw ęcy i O sy w o k r e ­ s a c h p ó z n o la te n s k im i wpływów r z y m s k ic h , T o r u ń 1976 , m a s z y n o p i s p r a c y ■ d o ­ k t o r s k i e j , w archiwum K a t e d r y A r c h e o l o g i i UMCS w L u b l i n i e , t a b . 9 1 - 1 5 .

(16)

R y s . 6 . W is io r k i t y p u Ib l ( ? ) ( i ) , Ib 2 ( d -h , j ) , Ic ( a -c ) --ra z n ie ­ o k r e ś lo n e ( k , 1 ) z z ie m p o ls k ic h , a -c -M a s ło r a ę c z , w o j. Z a m o ś ć , s t a n . 1 5 , d -K o n o p n ic a , w o j. S ie r a d z , s t a n . 7 , e -C h o r u la , w o j. O p o le , g , h -O p a tó w , w o j. C z ę s t o c h o w a , i -M o d lą , w o j. C ie c h a n ó w , j -M ło -d z ik o w o , w o j. P o z n a ń , k -T u c h li n , w o j . O s t r o łę k a , 1 -O p o k a , w o j . L u b li n . R y s . E . K o k o w s k a G rób w o jo w n ik a k u l t u r y p r z e w o r s k ie j_______________________ 1 i 9

(17)

120 Andrzej Kokowski

n o w i e 5 3 , L u b ieszewie5^ , Poznaniu - S o ł a c z u 5 5 , Prus z c z u 5 6 **, stan. 10, R u nowie****5 ^, a z dwóch niepewnych egzemplarzy wisiorek z J e d ­ wab n a również moż n a przypisać tej kulturze. Większość wymi e n i o ­ nych zabytków pochodzi z zachodniego obszaru kultury wielbar- skiej, gdyż jedynie znalezisko z Pruszcza znalazło się poza tym skupieniem (rys. 7). O upodobaniu do takiej formy ozdób właśnie w zachodniej strefie osadnictwa tej kultury - a być może również produkcji - przekonuje znalezisko wisiorka kulistego typu Ibl w

5 8 Espe' w Danii

Z grobów kultury przeworskiej pochodzą jak dotąd dwa egzem­ plarze znalezione w Grodzisku M a z o w i e c k i m 59 i M o d l e 6 0 , które m o ż ­ na uznać z pewną ostrożnością za import z zachodniego obszaru kultury w i e l b a r s k i e j .

Jedynie pięć w i siorków typu Ibl można powiązać z datowanymi zespołami grobowymi. Najwcześniejsze znalezisko pochodzi z Lu-b i e s z e w a 6 , gdzie na podstawie współwystępowania z fibulami A. 24, misą E. 76 i rondelkiem E. 131 moż n a je datować na fazę Bib. Na m ł odszą część fazy B2 datowane są natomiast dwa znaleziska z

62

obszaru kultury przeworskiej - w Grodzisku M a z owieckim w grobie 23 znaleziono zapinkę pochodną od trąbkowatych (A. 83?) oraz A. 132, zaś w Modle, w grobie 19/79 - zapinki trąbkowate odmiany IV według Liany. Najpóźniejsze znaleziska wydatowane zostały na

53

R. W o ł g g i e w i c z , Gronowo 1973, badania na cmentarzysku kur­ hanowym z okresu wpływów rzymskich, " M a t e r i a ł y Z a c h o d n i o - P o m o r s k i e " 1973 ( 1 9 7 6 ) , t . X I X , s . 13 5, r y c . 5 - 4 .

54

H. J . E g g e r s , Lübsow, ein germanischer Fürstensitz der älteren Kaiserzeit, " P r a e h i s t o r i s c h e Z e i t s c h r i f t " 19 49 / 1 9 5 0 ( 1 9 5 3 ) , t . X X X IV / X X X V , s . 67 , t a b l . 2 - b.

5 ^ M . P i a s z c z y k ó w n a , Pradzieje miasta Poznania, Po z n a ń 1 9 5 2 , s . 2 4 8 , r y c . 74 - 2.

G r a b a r c z y k , Metalowe rzemiosło..,, %,• 102,

A. R o w e . Der Goldanhänger von Runów, Kr. Regenwalde," B e i h e f t zum E r - w e b u n g s - und F o r s c h u n g s b e r i c h t ” 19 38 , s . 16.

58

E. A l b r e c t s e n , Fynske jemaldgrave, Bd. I I , A e l d r e r o m e r s k j e r n a l d e r , K ^b e n h a vn 19 5 6 , t a b l . 11 - c.

59

b. B a r a n k i e w i c z , Cmentarzysko z okresu rzymskiego u Gro­ dzisk* Mazowieckim, " M a t e r i a ł y S t a r o ż y t n e " 19 59 , t . V , t a b l . V I I - 24,

^ G r z y m k o w s k i , Wstepne wyniki..., s. 2 4 3 , r y c . 18 d. E g g e r s , Lübsow,. . , s . 6 7 , t a b l . 2.

B a r a n k i e w i c z , Cmentarzysko. . . , s . 20 3. 62

(18)

Rys. 7. Mapa występowania wisiorków kulistych na ziemiach polskich, a - wisiorki typu I,

b - wisiorki typu la, c - wisiorki typu Ib1, d - wisiorki typu Ib2, e - wisiorki typu Ic, f - wisiorki nie sklasyfikowane. Rys. E. Kokowska

(19)

Andrzej Kokowski

pochodzących z dwóch cmentarzysk ; kultury wlelbarskiej w Malbor- 7 2

ku-Wielbarku 1 grupy masłomęckiej z jej eponlmicznego stanowi- 7 3

ska w Masłomęczu . Chronologię dwóch egzemplarzy pochodzących z pierwszej z wymienionych miejscowości można określić na starszą część fazy C okresu rzymskiego. Zabytki te znaleziono w grobie

74

406 między innymi z wazą grupy VIA według Schindlera . W Masło- męczu w grobie 156 dwa egzemplarze omawianego typu wystąpiły z fibulami A. 162 z profilowanymi kabłąkami, parasolkowatym wisior­ kiem z brązu, który na cmentarzysku w Dancze n a c h 7 ^ znaleziono w zespole 202 między innymi z fibulą o profilowanym kabłąku i d ł u ­ giej, martwej sprężynie, zbliżoną do A. 168, co pozwala na pewne umieszczenie ich w fazie C2, oraz w grobie 20 między Innymi z grzebieniem zbliżonym do typu III według Thomas i fragmentem n a ­ czynia wykonanego na k o l e *73*757 6 , co z kolei wskazywałoby na fazę C3 (? ). W sumie więc wisiorki typu Ic zdają się występować w całym młodszym okresie rzymskim.

W świetle powyższej analizy wisiorek z Orońska należy uznać za import z obszaru kultury wielbarskiej i to najpewniej z w y ­ różnionych przez R. Wołągiewicza stref A i D 7 7 . Chronologia zna­ leziska nie powinna wychodzić poza fazy B2b-B2/Cl. Zespół p o ­ większył również liczbę znalezisk wielbarskich na stanowiskach kul-

7 8

tury przeworskiej , potwierdzając tezy o kontaktach między o b o ­ ma ugrupowaniami.

72

R. S c h i n d l e r , Die Beeaiedlungageachichte der Go ten im un- teren Weischelraum au8 Grund der Tongefaase, L e i p z i g 1940 , s . 4 9 , r y e . 25 .

73 ^ x

A. K o k o w s k i , Période romaine tardive, aiviliaation de Cern-jachov, " I n v e n t a r i a A r c h a e o l o g i c a " 19 83 , f a s c . L , p i . 306 - 12.

74

S c h i n d l e r , Die Be88iedlungage8ohiohte.. . , s . 4 9 , r y e . 25. ^ 5 I . A. R a f a l o v i ï , DanSSeny. MogiVnik Semjachovakoj kul1 tury III-1V vv, n. e,, K i S i n e v 19 86 , s . 163, t a b l . X L V I .

^ K o k o w s k Période,.., p i . 30 6.

^ R. W o ł a g i e w i c z , Kultura wielbarska - problemy interpretacji etnicznej, [ w : ] Problemy kultury wielbarakiej, S ł u p s k 19 81 , s . 8 4 - 8 5 , r y c . 3.

78 N a j w i ę c e j uw ag i temu z a g a d n i e n i u w o d n i e s i e n i u do w s c h o d n i e g o o b s z a ­ r u k u l t u r y p r z e w o r s k i e j p o ś w i e c i ł a D ą b r o w s k ą , Zmiany kulturowe..., s . 4 6 - 5 0 ; z n a l e z i s k a t e g o t y p u zn an e s a j e d n a k r ó w n i e ż z z a c h o d n i e g o o b s z a ­ r u t e j k u l t u r y - n p . : B. i M. G e d 1, Période romaine - aiviliaation de Przeworsk {Kietrz), " I n v e n t a r i a A r c h a e o l o g i c a " 1976, f a s c . X X X V I , 19 76 , p l . 229 - 2 8 - 3 0 .

(20)

Grób wojownika kultury przeworskiej 123

Podsumowując należy stwierdzić, że najpewniej typowy w for­ mie (?) i wyposażeniu grób kultury przeworskiej z Orońska można datować na m ł o dszą część fazy B2 okresu rzymskiego, z p r a w d o p o d o ­ b i eństwem rozciągnięcia jego chronologii na wyróżnioną w straty­ fikacji materiałów kultury wielbarskiej fazę B 2 / C 1 7 9 . Podstawę dla takiego określenia daje obecność wazy na nóżce, ogólne ramy chro­ nologiczne występowania mieczy typu gladiua i - przede wszystkim - chronologia wisiorków kulistych typu la. Stanowi on również in­ teresujący przyczynek dla badań kontaktów między kulturą p r zewor­ ską i wielbarską.

ZESTAWIENIE WISIORKÓW KULISTYCH Z ZIEM POLSKICH

Typ I

1. Piastów, gm. Krzynowłoga Mała, woj. Ostrołęka. Charakter znaleziska: w grobie, na cmentarzysku ciałopalnym. Materiał: grób nr (?) - złoty wisiorek (rys. 5 a) o jajowatym, najpewniej w t ó r ­ nie zniekształconym korpusie wysokości 1 1 mm, średnicy 9 mm, p o ­ dzielonym pionowo żeberkami na części zdobione rzędami wybijanych od środka punkcików. Zwieńczenie dołu stanowi pierścień średnicy

6 mm, wysokości 1,5 mm, zdobiony rowkien, i kula średnicy 2,5 mm. Cylindryczna szyjka wysokości 4 mm zakończona jest zgrubionym brzegiem - średnica 3,5 mm. Taśmowate uszko wysokości 4 mm. W i ­ siorek najprawdopodobniej naprawiano, o czym świadczy tkwiący w korpusie drut. W grobie znalezicno fibulę zbliżoną do A. 77-80. Chronologia: faza B2b okresu rzymskiego. Kultura: przeworska.

Literatura: F. P e i s e r, Das Gräberfeld von Pajki bei. Praee-

nitz in Polen, [w:] Altertumegeeellohaft Prueeia, "Sonderheft", N. R.

916, I, s. 6 i n., tabl. II - 27, 28. Typ Ia

2. Elbląg - Pole N o w o m i e j s k i e , gm. looo, w o j . Elbląg. Cha­ rakter znaleziska: luźne na cmentarzysku. Materiał: złoty w i ­

79 .

R. W o ł ą g i e w i c z , Zagadnienie etplu uoaeenorzymekiego u kul­

turze unelbarekiej, Studia Archaeologica Pomeranica, Koszalin 1974, s.

(21)

124 Andrzej Kokowski

siorek kulisty. Chronologia: okres rzymski. Kultura: wielbar- ska.

Literatura: T, G r a b a r c z y k , Metalowe rzemiosło artysty­

czne na Pomorzu u okresie rzymskim, W r o c ł a w 1983, s. 87.

3. Kościelna Jania, gm. Smętowo Graniczne, woj. Gdańsk. C h a ­ rakter znaleziska: w grobie, na cmentarzysku birytualnym. M a t e ­ riał: grób szkieletowy nr 3 - złoty wisiorek kulisty. W grobie znaleziono również dwie fibule A. 41 i dwa fragmenty brązowych bransolet. Chronologia: faza B2/C1 okresu rzymskiego.

Literatura: G r a b a r c z y k , Metalowe rzemiosło..., s. 90. 4. Lipniki, gm. Elbląg, woj. Elbląg. Charakter znaleziska: luźne, na cmentarzysku. Materiał: złoty wisiorek. Płaskokulisty korpus średnicy 1 1 mm i wysokości 8 mm posiada przymocowaną u do­ łu tulejkę średnicy 4 mm i wysokości 2,5 mm, zwieńczoną obustron­ nie pierścieniami z karbowanego drutu. Do tulei przylutowano a ­ żurową koronę plecioną z drucików, zwieńczoną piramidalnie uło ż o ­ nymi kulkami średnicy 1,5 mm. Szyjka zwężająca się ku górze w y ­ sokości 2,5 mm ma zgrubione brzegi. Uszko z taśmy szerokości 3 mm ze zgrubionymi brzegami i karbowanym żeberkiem w środku. W y ­ sokość uszka 4 mm (.rys. 5 e). Chronologia: okres rzymski. K u l ­ tura wielbarska.

Literatura: W. L a B a u m e , Urgeschichte der Ostgermanen,

üanzing 1934, s. 141, ryc. 68 b.

5. Cdry, gm. Czersk, woj. Bydgoszcz. Charakter znaleziska: w grobach, na cmentarzysku birytualnym. Materiał: grób 170 - w i ­ siorek typu I (?) - srebrny. W grobie znaleziono dwie fibule A. 38, jedną A. 100, dwie bransolety odmiany 1 według Grabarczyka, klamerkę brązową typu C według K m i e c i ń s k i e g o , 2 paciorki b u rsz­ tynowe, 4 szklane, sprzączkę brązową, 3 brązowe zakończenia p a ­ sa, 15 fragmentów brązowych okuć, brązową igłę. Grób 328 - sre­ brny wisiorek. Korpus płaskokulisty wysokości 6 mm, średnicy 12 mm, opasany drutem. Górna jego połowa zdobiona jest oczkami i rozetkami z drutu. Zwieńczenie dołu w postaci spiętrzonej korony ażurowej z drucików - wysokość 4 mm - na szczycie której znajduje się grono z różnej średnicy kulek. Krótka cylindryczna szyjka w y ­ sokości 1,5 mm ze zgrubionym brzegiem - średnica 44 mm. Uszko z taśmy (?) wysokości 4,5 mm, zdobione spiralką z drutu (rys. 5 f). W grobie znaleziono fragment naczynia, brązową fibulę ze

(22)

srebrny-Grób wojownika kultury przeworskiej 12 5

ml nakładkami typu A. 96, fibulę z brązu typu A. V 0, 2 w i s i o r ­ ki k a p s u ł k o w a t e , klamerkę srebrną typu B według Kmiecińskiego, 2 paciorki srebrne, B6 paciorków bursztynowych, 43 szklane, 21 gli­ nianych, 2 pierścionki brązowe, przęślik. Chronologia: grób 170 - faza B2b, grób 328 - faza B2/C1 okresu rzymskiego. Kultura: wielbarska.

Literatura: G r a b a r c z y k , Metalowe rzemiosło..., s. 99, s. 6 6, tabl. XV - De.

6. Opoka, gm. Końskowola, woj. Lublin. Charakter znaleziska: w grobach na cmentarzysku ciałopalnym. Materiał: w grobie nr 61 - złoty wisiorek, silnie stopiony w ogniu. Proporcje górnego o ­ tworu szyjki, uszka oraz ich wielkości sugerują typ I - jednak bez możliwości wskazania podtypu (rys. 6 1 ) . W zespole znaleziono małe naczynie gliniane. Grób nr 72 - złoty wisiorek z uszkodzonym uszkiem, t y p u la. Korpus średnicy 12 mm złożony z dwóch połówek. Szyjka wyodrębniona uskokiem - zachowana wysokość 1,5 mn. U dołu poćwieszka wysokości 6 mm, składająca się z tulejki ukszt a ł t o w a ­ nej lejkowato, wysokości 1,5 mm, średnicy 4-5 mm, u góry o d ­ dzielone od korpusu karbowanym pierścieniem, u dołu kółkiem śred­ nicy 5 mm z karbowanym brzegiem. Do kółka przylutowano 5 ósemko- watych w i siorków rozmieszczonych wokół kulki średnicy 2 m m (rys. 5 b). W grobie znaleziono dwie zapinki pochodne od trąbkowatych odmiany V, z poprzecznymi nacięciami na kabłąku (A. 92t93?) frag­ ment szpili kościanej, okucie pasa typu 0. 3 według Radatza.Chro­ nologia: faza B2b-B2/Cl okresu rzmyskiego. Kultura: przeworska.

Literatura: E. S z a r e k-W a s z k o w s k a . Cmentarzysko

kultury przeworskiej w miejscowości Opoka pow. Puławy, "Studia i M a t e ­

riały Lubelskie" 1971, t. V, tabl. XXX - 4, XXXVI - 3.

7. Orońsko, gm. loco, woj. Radom. Opis i klasyfikacja chro- n o l o giczno-kulturowa według tekstu opracowania (rys. 3).

8. R z ą d z - G r u d z i ą d z , gm. Grudziądz, woj. Toruń. Charakter zna­ leziska: w grobach, na cmentarzysku ciałopalnym. Materiał: w g r o ­ bie nr 1 - złoty wisiorek. Korpus średnicy 11 mm, wysokości 8 mm, zdobiony jest granulacją. Zwieńczenie dołu wysokości 10 mm skła­ da się z trzech części: pierścienia o średnicy 5 mm, wysokości 3 mm, zdobionego granulacją: koronki ażurowej z drucików śred­ nica 8 mm, wysokość 2,5 mm - oraz grona mniejszych i większych kulek, przylutowanych piramidalnie. Szyjka składa się z

(23)

pierś-126 Andrzej Kokowski

cienia średnicy 6 non, wysokości 3 mm, zdobionego u dołu w a ł e c z ­ kiem z plecionki, a u góry zgrubieniem. Pomiędzy tymi elementami rozmieszczone są małe kuleczki. Uszko wysokości 5 mm wykonane jest najpewniej z taśmy zdobionej granulacją (rys. 5 d). W zespo­ le znaleziono dwie zapinki A. 37 i rondelek brązowy typu E. 141. Grób 672 - złoty wisiorek. Korpus średnicy 13 mm, wysokości 9 mm. Zwieńczenie dołu składa się z tulejki średnicy 6 mm, wysokości 2,5 mm, ograniczonej dwoma obręczami, każda średnicy & m m oraz pięciu kulek ułożonych piramidalnie. Szyjka stożkowata wysokości 5 nun, średnicy 7-5 mm, zakończona z obu stron pierścieniami z urutu. Uszko wysokości 7 mm wykonane ze spiralki (rys. 5 c). W grobie znaleziono nadto naczynie. Uwaga: u Hachmanna powyższy w i ­ siorek figuruje jako srebrny: R. H a c h m a n n , Itondaen-Itzcjflz Gräberfeld, und Füratengräber. Nachdruck der Veröffentlichungen von S. Anger

(.1890), J, Bohm (1885), (/. La Baume (1988) und Ft. Baohmann (1951), Bonn

1972, s. 50. Chronologia: faza B2b okresu rzymskiego. Kultura: wielbarska.

Literatura: S. A n g e r , Das Gräberfeld zu Bondaen, Graudenz 1890, tabl. 2 1 - 3 (nr 2490 ); L a B a u m e , Urgeschichte,.,,

s. 127, Abb. 61 d.

9. Tczew, gm. looo, w o j . Gdańsk. Charakter znaleziska: luź­ ne, na cmentarzysku. Materiał: wisiorek brązowy. średnica kor p u ­ su 28 mm. Zwieńczenie dołu składa się z tulei osadzonej pomiędzy dwoma pierścieniami średnicy 17 mm. Wysokość tulei 15 mm, średni­ ca 13 mm. Od spodu dolutowano kulki ułożone piramidalnie. Szyjka składa się z identycznej tulejki i pierścieni, jak zwieńczenie dołu, oraz uszka wysokości 16 nun. Wysokość całkowita zabytku 84 mm (rys. 5 i). Uwaga: u A. v. Miillera wisiorek widnieje jako w y k o ­ nany z żelaza: A. v. M ü l l e r , Die biemen- und kugelförmigen An­

hänger der'älteren römischen Kai8erzeit, "Offa" 1956, t. XV, s. 113.

Chronologia: okres rzymski. Kultura: wielbarska.

Literatura: E. B l u m e , Die germanischen Stamme und die Kul­

turen zwischen Oder und Paaearge zur römischen Kaieerzeit, Würzburg 1912,

s. 93, Abb. 119.

Typ Ibl

10. Grodzisk Mazowiecki, gm. loco, woj. Warszawa. Charakter znaleziska: w grobie, na cmentarzysku. Materiał: grób 23 - złoty

(24)

Grób wojownika kultury przeworskiej 12 7

wisiorek. Korpus średnicy 1 1 mm złożony z dwóch półkul p o łączo­ nych horyzontalnie. Szyjka pierścieniowa wysokości 2 mm, średnicy 4 mm, ze zgrubionym brzegiem, zdobiona jest u nasady granulacją. Uszko wysokości 3 mm, szerokości 2 mm, zdobione granulacją (rys. 5 m). W grobie znaleziono naczynie wazowate (zbliżone do grupy VI według Schindlera (?), okucie zamka skrzynki, klucz, dwa przę- śliki, dwie zapinki typu "Brzezce", jedną zbliżoną do A. 83, 1 zapinkę A. 132. Chronologia: faza B2b okresu rzymskiego. K u l t u ­ ra: przeworska.

Literatura: B. B a r a n k i e w i c z , Cmentarzy sko z okreeu

rzymskiego w Grodzisku Mazowieckim, "Materiały Starożytne" 1959, t.

V, s. 203, tabl. VII - 24.

11. Gronowo, gm. Ostrowice, woj. Koszalin. Charakter znale­ ziska: w grobie pod kurhanem, na cmentarzysku birytualnym. M a t e ­ riał: kurhan zbadany w 1887 r. - wisiorek ze złota (bez skali). Korpus zdobiony jest wolutami z drucików. Krótka szyjka ma sze­ roki brzeg. Uszko z karbowanego drucika (rys. 5 1). W grobie zna­ leziono srebrną zapinkę A. 213, kabłąk srebrnej zapinki A. V, p a ­ rę ostróg I grupy według Godłowskiego, płaską końcówkę pasa g r u ­ py J. IV według Radatza. Chronologia: faza B2/C1 okresu rzym­ skiego. Kultura: wielbarska.

Literatura: R. W o ł ą g i e w i c z , Gronowo 1973, badania na

cmentarzysku kurhanowym z okresu wpływów rzymskich, "Materiały Zachod­

nio-Pomorskie" 1973 (1976), t. XIX, s. 134, 135, ryc. 5 - 4 . ’2. Jedwabno, gm. Lubicz, woj. Toruń. Charakter znaleziska: odosobnione. Materiał: w Muzeum Okręgowym w Toruniu, w Dziale Archeologii, pod nr inw. 936 znajdują się fragmenty wisiorków brązowych, jeden typu Ibl (?) - bez skali (rys. 5 p). C h r o n o l o ­ gia: okres rzymski. Kultura: wielbarska (?).

Literatura: J. J a n i k o w s k i , Międzyrzecze Wisły, Drwęcy

i Osy w okresach póinolateńskim i wpływów rzymskich, Toruń 1976, m a s z y ­

nopis pracy doktorskiej, s. 92, tabl. 91 - 15.

13. Lubieszewo, gm. Gryfice, woj. Szczecin. Charakter znale­ ziska: z grobu, na cmentarzysku kurhanowy"1- Materiał: z kurhanu nr III/1913 - złoty wisiorek. Korpus średnicy 14 mm, zdobiony na szczycie ornamentem trójkątów wypełnionych granulacją. Szyjka w y ­ sokości 3 mm, ze zgrubionym brzegiem, średnica 6 mm. Jest ona zdobiona rzędami granulek. Uszko taśmowate (?) wysokości 3,5 mm,

(25)

128 Andrzej Kokowski

zdobione granulacją (.rys. 5 j). W grobie znaleziono fibule Ą. 24, brązową igłę, fragment sprzączki, złote kółko, misę typu E. 76, rondelek typu E. 131, przęślik, lusterko, resztki tkaniny. C h r o ­ nologia: faza Bib okresu rzymskiego. Kultura: wielbarska.

Literatura: H. J. E g g e r s , lübaow, ein germanischer

Fiir-etensitz der älteren Kaiserzeit, "Praehistorische Zeitschrift" 1949/

/1950 (.1953), Bd. XXXIV/XXXV, s. 67, tabl. 2 - b.

14. Modła, gm. Wiśniewo, woj. Ciechanów. Charakter znalezi­ ska: w grobie na cmentarzysku ciałopalnym. Materiał: grób cia ł o ­ palny nr 19/97 - srebrny wisiorek typu Ibl (?). Korpus średnicy 12,5 mm, wysokości 8 mm. Szyjka zwężająca się ku górze, w y s o k o ­ ści 5 iron, średnice 6-4 mm. Uszko z wąskiej taśmy, wysokości 3 mm (rys. 6 i). W grobie znaleziono: dwie zapinki brązowe, trąbkowa- t e , odmiany IV według T. Liany, cztery przęśliki, dwa klucze że­ lazne, żelazne kółko, paciorek melonowaty, 5 grudek przepa l o n e ­ go szkła, 2 fragmenty przepalonego brązu. Uwaga: proporcje szyj­ ki i korpusu sugerują, iż może to byó uszkodzony wisiorek typu la. Klasyfikacją do wisiorków kulistych przyjęto za autorem spra­ wozdania. Chronologia: faza B2b. okresu rzymskiego. Kultura: p r z e ­ worska.

Literatura: A. G r z y m k o w s k i , Wstępne wyniki badań na

birytualnym cmentarzysku ciałopalnym i szkieletowym z okresu rzymskiego w

Modle, gm. Wiśniewo, wog. Ciechanów, "Sprawozdania Archeologiczne" 1986, t. XXXVIII, s. 243, ryc. 18 d.

15. Poznań - Sołacz, woj. Poznań. Charakter znaleziska: p o ­ jedyncze na cmentarzysku birytualnym. Materiał: złoty wisiorek. Korpus średnicy 14 mm, zdobiony nieregularnie (?) granulacją. Szyjka pierścieniowata, średnicy 7 mm, ze zgrubionym brzegiem w y ­ sokość 2 mm. Uszko taśmowate wysokości 4 mm, szerokości 2 mm, zdobione plecionką (?) (rys. 5 k ). Wisiorek typu Ibl. Korpus średnicy 10 mm podzielony jest na dwie części. Dolna zdobiona jest nieregularnie granulacją, górna trójkątami z plecionki, w których umieszczono po jednej kulce. Cylindryczna szyjka wysokości 4 mm, średnicy 4 mm. Uszko wysokości 3,5 mm, szerokości 2 mm. wykonano z taśmy z podniesionymi, karbowanymi (?) brzegami (rys. 5 g). Chronologia: starszy okres rzymski. Kultura: wielbarska.

Literatura: M. P i a s z c z y k ó w n a , Pradzieje miasta Po­

(26)

Grób wojownika kultury przeworskiej 12'.

Poznań w starożytności i we wczesnym średniowieczu. Epoka wspólnoty pierwot­ nej i wczesny feuetalizm, "Przegląd Zachodni" 1953, nr 6-8, s. 42, ryc. 14 d-e, a. 67.

16. Pruszcz, gm. loco, woj. Gdańsk, stan. 10. Charakter zna­ leziska: w grobie, na cmentarzysku birytualnym. Materiał: grób 210 - złoty wisiorek kulisty. W grobie znaleziono naczynie gl i ­ niane, 2 fibule srebrne, bransoletką, srebrną klamerką esowatą,

2 paciorki, brązowe szczypce, brązową sprzączkę, brązową igłę. Chronologia! faza B2/C1 okresu rzymskiego. Kultura: wielbarska.

Literatura: G r a b a r c z y k , Metalowe rzemiosło..., s. 102 17. Runowo, gm. Węgorzyno, woj. Szczecin. Charakter znalezi­ ska: w grobie, na cmentarzysku. Materiał: grób ciałopalny nr (?) - złoty wisiorek. Korpus średnicy 13 nur. zdobiony jest w górnej części festonami z drucików, a u spodu pięciolistną rozetką. Do l ­ ny segment wisiorka zdobią granulki. Szyjka nieznacznie stożko­ wata wysokości 5 mm, średnica 5-3 mm, zakończona krezką. Uszko prawdopodobnie taśmowate, zdobione granulacją (rys. 5 h). Chrono­ logia: starszy okres rzymski. Kultura: wielbarska.

Literatura: A. R o w e, Der GoldanhSnger son Runów, Kr. Regen­

walde, "Beiheft zum Erwebungs- und Forschungsbericht" 1938, s.

1 6

.

• Typ Ib2

18. Chorula, gm. Gogolin, woj. Opole. Charakter znaleziska: w grobach, na cmentarzysku ciałopalnym. Materiał: grób 22 - w i ­ siorek żelazny. Korpus składa się z dwóch części połączonych h o ­ ryzontalnie. Górna część zdobiona jest kółkiem. Średnica 15 mm. Szyjka wysokości 2,5 mm, średnicy 6 mm. Wysokość uszka 9 mm (rys.

6 e). W grobie znaleziono: grzebień typu B według Thomas, p o ­ pielnicę, fragmenty innych naczyń, sprężynkę od zamka, gwoździe, żelazny nóż, dwa przęśliki, żelazny stożek, płytki żywicy (?) . Grób 153 - wisiorek. Korpus średnicy 16 mm, zdobiony na dolnej połowie krzyżem. Szyjka wysokości 2,5 mm, średnicy 6 mm. Uszko wysokości 3,5 m m (rys. 6 f). W grobie znaleziono zapinkę A. 158, szpilę kościaną, grzebień typu E według Thomas, 4 paciorki (?) melonowate, elementy zamka skrzynki, klucz, trzy fragmenty fibul amulet kościany, przęślik, igłę żelazną, dwa haczyki na ryby,

(27)

130 Andrzej Kokowski

grudki brązu i srebra, popielnicę, głęboką misę, zżużlone skoru­ py naczyń. Chronologia: grób 22 - faza B2b, grób 153 - faza Cl. Kultura przeworska.

Literatura: J. S z y d ł o w s k i , Cmentarzysko z okresu wpły­

wów rzymskich w Choruli, pow, Krapkowice, Wrocław 1964, s. 35, 36,

ryc. 21 - 2, s. lid, 119, ryc. 126 - 5.

19. Konopnica, gm. loco, woj. Sieradz, stan. 7. Charakter znaleziska: w grobie, na cmentarzysku ciałopalnym. Materiał: grób 132 - wisiorek żelazny. Korpus średnicy 14 mm, szyjka wysokości 2 mn., średnicy 6 mm. Uszko wysokości 8 mm (rys. 6 d). W zespole znaleziono również wisiorek wiaderkowaty z żelaza i przęślik. Chronologia: okres rzymski. Kultura: przeworska.

Literatura: B. A b r a m e k, Cmentarzysko ciałopalne kultury przeworskiej w Konopnicy na stan. 7, woj. Sieradz, "Sprawozdania A r c h e o ­ logiczne" 1982, t. XXXIV, s. 178, 180, ryc. 7 c.

20. Młodzikowo, gm. Krzykosy, woj. Poznań. Charakter znale­ ziska: pojedyncze, na cmentarzysku ciałopalnym. Materiał: w i s i o ­ rek żelazny (7). Średnica korpusu 12 mm. Szyjka wysokości 2,5 nur. średnicy 5 mm. Uszko wysokości 4 mm (rys. 6 j). Chronologia: o ­ kres rzymski. Kultura: przeworska.

Literatura: A. D y m a c z e w s k i , Cmentarzysko z okresu

rzymskiego w Młodzikowie pow. Środa, "Fontes Archaeologici Posnanlen-

sis" 1957-1958, t. VIII-IX, s. 398, 400, ryc. 470 - 3.

21. Opatów, gm. loco, woj. Częstochowa. Charakter znalezi­ ska: na cmentarzysku ciałopalnym. Materiał: grób 723 - wisiorek żelazny. Korpus średnicy 10 mm. Szyjka wysokości 2 mm, średnicy 5 mm. Uszko taśmowate szerokości 5 mm, wysokości 6 mm (rys. 6 h). W zespole znaleziono dwie zapinki A. 129, cztery wisiorki toreb- kowate z żelaza, prostokątną sprzączkę ze skuwką, igłę, grzebień typu A według Thomas, przęślik, okucie zamka, sprężynę, dwa n i ­ ty oraz fragment naczynia. Znalezisko luźne - uszkodzony wisiorek żelazny typu IB2. Korpus średnicy 14 mm, wysokości 10 mm. Szyjka wysokości 1 mm, średnicy 7 mm. Wąskie taśmowate uszko wysokości 3 mm. Dolna połowa korpusu zdobiona jest krzyżem (rys. 6 g). Chronologia: faza E2/Cl-Cla okresu rzymskiego. Kultura: p r z e ­ worska .

Literatura: M. G e d 1, B. G i n t e r, K. G o d ł o w ­ s k i, Pradzieje i wczesne średniowiecze dorzecza Liswarty, Katowice

(28)

Grób wojownika kultury przeworskiej 131

1971, cz. II, s. 83, ryc. 89; K. G o d ł o w s k i , Materiały z

omentarzyaka a późnego okreeu up iywow rzymskich w Opatowie, pow. Kłobuck,

"Materiały Archeologiczne" 1959, t. I, s. 242, 243, ryc. 76 - 16.

Typ Ic

22. M a l b o r k - W i e l b a r k , gm. Malbork, woj. Elbląg. Charakter zna­ leziska: w grobie na cmentarzysku birytualnym. Materiał: grób 406 - dwa wisiorki. Wymiary nieznane (.rys. 5 n, o). W zespole znaleziono jeden przęślik, paciorek rurkowaty poprzecznie żłobko­ wany, okucie brązowe, fragmenty blachy brązowej, szpilę ko ś c i a ­ ną, wazę grupy VI A według Schindlera. Chronologia: faza Cl okre­ su rzymskiego. Kultura: wielbarska.

Literatura: R. S c h i n d l e r , Die Beaaiedlungageachichte der

Goten im unteren Ueiechelraum aus Grund der Tongefaeee, Leipzig 1940, s.

49, ryc. 25.

23. Masłoiręcz, gm. Hrubieszów, woj. Zamość, stan. 15. C h a ­ rakter znaleziska: w grobach, na cmentarzysku birytualnym. M a t e ­ riał: grób nr 20 - wisiorek żelazny. Korpus średnicy 14 mm skła­ da się z dwóch połówek połączonych krezą szerokości 1,5 mm. Usz­ ko walcowate, zachowana wysokość 3,5 mm (rys. 6 a). W grobie zna­ leziono: grzebień zbliżony do typu III według Thomas, srebrną i­ głę, sygnet brązowy, 2 naczynia grupy XVIII według Schindlera,

1 zagłaćzacz z kości, igłę brązową, wisiorek z muszli cauri, 1

fragment naczynia wykonanego na kole, dwa kółka brązowe, brązową obrączkę, srebrny pierścionek, dwa kółka żelazne, trzy przęśli- ki, 25 paciorków szklanych, 17 paciorków i wisiorków ósemkowa- tycn z bursztynu, 2 wisiorki wiaderkowate z żelaza. Grób 158 - wisiorek żelazny. Korpus średnicy 18 mm, wysokości 15 mm, składa się z dwóch części połączonych krezą szerokości 1,5 mm. Uszko z taśmy szerokości 7 mm, wysokości 7,5 m m (rys. 6 b). Wisiorek że­ lazny typu Ic. Korpus średnicy 16 mm składa się z dwóch półkul połączonych krezą szerokości 1,5 mm. Wysokość uszka z taśmy sze­ rokości 2,5-7,5 mm (rys. 6 c). W grobie znaleziono: dwa brązowe wisiorki wiaderkowate, dwa brązowe wisiorki parasolkowate, zausz­ nicę z brązu, amulet z muszli, kółko brązowe, dzwonek brązowy, zatyczkę brązową, dwie fibule z brązu A. 162, dwa przęśliki, 11 paciorków szklanych, 3 bursztynowe, 1 kościany, 1 naczynie X

(29)

ani-132 Andrzej Kokowski

py według Schindlera, 1 fragment naczynia grupy i a. Chronologia: grób 158 - faza C 2 , grób 20 - faza C3 okresu rzymskiego. Kultura: grupa masłomęcka.

Literatura: A. K o k o w s k i , Période romaine tardive, civi­

lisation de Ôemjaohov, "Inventaria Archaeologica" 1983, fasc. L,

pl. 306 - 12; materiały z grobu 158 nie publikowane, w zbiorach Katedry Archeologii UMCS w Lublinie.

Ty p nieokreślony

24. Tuchlin, gm. Brarisczyk, woj. Ostrołęka. Charakter znale­ ziska: w grobie na cmentarzysku ciałopalnym. Materiał: grób nr 3 - fragment złotego wisiorka typu I lub la. Zachowana średnica korpusu 13 mm. Szyjka wysokości 3 mm, średnicy 5,5 irjn, ze zgru- bl o n y m brzegiem, osadzona jest na wałkowatym zgrubieniu. Taśmowa- te ucho wysokości 2,5 mm, szerokości 2 mm, zdobione jest dwoma żłobkami. W miejscu połączenia ucha z szyjką znajdują się dwie pary małych kulek (rys. 6 k). W groble znaleziono kilka fragmen­ tów ceramiki. Chronologia: starszy (?) okres rzymski, faza B2/C1 (?). Kultura: wielbarska.

k ^ er a t-ura: Ł. O k u l i c z , Cmentarzysko z okresu rzynskiego w

Tuahlinie, pow. Wyszków, "Wiadomości Archeologiczne" 1964, t. XXX,

z. 3/4, s. 373, 375, ryc. 5 a.

Andrzej Kokowski

THE W A R R IO R 'S GRAVE OF THE PRZEWORSK CULTURE FROM ORONSKO IN THE RADOM PROVINCE

The a u t h o r o f th e a r t i c l e d i s c u s s e s th e s e t o f o b j e c t s e x c a v a t e d - f r o m the c re m a to ry g r a v e i n th e v i l l a g e O ro n sk o s i t u a t e d i n th e Radom p r o v in c e . T a k in g i n t o c o n s i d e r a t i o n g ro u n d o b s e r v a t i o n o f th e v e r y damaged g r a v e and th e d e ­ g r e e o f b u r n t v e s s e l s and th e f a c t o f th e bend o f a sw ord one c a n su p p o se t h a t i t was th e c r e m a to r y g r a v e from the o l d e r Roman p e r io d t y p i c a l f o r the P r z e w o r s k c u l t u r e .

The m ost i n t e r e s t i n g e le m e n t o f i n v e s t ig a t e d s e t i s t th e b a l l - s h a p e d pen­ d a n t r e p r e s e n t in g , m ost l i k e l y I a typ e o f A. v . M U l l e r ’ s c l a s s i f i c a t i o n .

(30)

Grób wojownika kultury przeworskiej 1 3 3 The author discusses the well-known ball-shaped pendants from the area both of Przeworsk and Wielbark culture.

The analysis of the grave from Orońsko is very significant for studies on relations between the culture of Przeworsk and Wielbark.

Cytaty

Powiązane dokumenty

Zajmę się nie tylko przedstawieniem ceremoniału zawierania mał- żeństw, ale - co wydaje mi się równie ciekawe i ważne - również pobudkami, którymi

4) Ponadto, profesjonalny mediator również jest zawodem, który – na wzór pracownika socjalnego – można uznać za multidyscyplinarny. Praca socjalna to dziedzina, której celem

O skali depopulacji świad- czy fakt, że Jelenia Góra i Wałbrzych należą do naj- szybciej wyludniających się miast w Polsce – w anali- zowanym okresie więcej

Das Getto in Litzmannstadt spielte in diesem unübersichtlichen Geflecht dennoch eine Schlüsselrolle, da es das erste eingerichtete und das am längsten existierende Großgetto war,

Celem niniejszego badania było przeanalizowa- nie związku pomiędzy stężeniem leptyny w osoczu pacjentów bez zdiagnozowanej klinicznie depresji a  natężeniem zaburzeń

Podsumowując wyżej wymienione wyniki różnych autorów, można stwierdzić, że istnieje korelacja pomię- dzy zastosowaniem rodzaju treningu fizycznego, czasem jego trwania,

[r]

[r]