• Nie Znaleziono Wyników

PROGRAM WYCHOWAWCZO-PROFILAKTYCZNY SP 1 W USTRZYKACH DOLNYCH

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "PROGRAM WYCHOWAWCZO-PROFILAKTYCZNY SP 1 W USTRZYKACH DOLNYCH"

Copied!
23
0
0

Pełen tekst

(1)

1 Program Wychowawczo – Profilaktyczny

PROGRAM

WYCHOWAWCZO - PROFILAKTYCZNY

SZKOŁA PODSTAWOWA NR 1 im. Mikołaja Kopernika

W USTRZYKACH DOLNYCH

Nie idź za mną, bo nie umiem prowadzić.

Nie idź przede mną, bo mogę za tobą nie nadążyć. Idź po prostu obok mnie i bądź moim przyjacielem.”

(2)

2 Program Wychowawczo – Profilaktyczny

PODSTAWAY PRAWNE PROGRAMU

➢ Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997r. (Dz.U. z 1997 r. nr 78, poz. 483 ze zm.).

➢ Konwencja o Prawach Dziecka, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjed-noczonych z 20 listopada 1989 r. (Dz.U. z 1991 r. nr 120, poz. 526).

➢ Ustawa z 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (tekst jedn.: Dz.U. z 2017 r. poz. 1189).

➢ Ustawa z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jedn.: Dz.U. z 2016 r. poz. 1943 ze zm.).

➢ Ustawa z 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (Dz.U. z 2017 r. poz. 59).

➢ Ustawa z 26 października 1982r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu al-koholizmowi (tekst jedn. Dz.U. z 2016 r. poz. 487).

➢ Ustawa z 29 lipca 2005r. o przeciwdziałaniu narkomanii (tekst jedn. Dz.U. z 2017 r. poz. 783).

➢ Ustawa z 9 listopada 1995r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych (tekst jedn. Dz.U. z 2017 r. poz. 957).

➢ Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 18 sierpnia 2015 r. w sprawie zakresu i form prowadzenia w szkołach i placówkach systemu oświaty działalności wycho-wawczej, edukacyjnej, informacyjnej i profilaktycznej w celu przeciwdziałania nar-komanii (Dz.U. z 2015 r. poz. 1249).

➢ Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie za-sad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach

➢ Rozporządzenie MEN z dnia 22 grudnia 2004 r. w sprawie zakresu i organizacji opie-ki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą

➢ Statut szkoły

POSTANOWIENIA WSTĘPNE

Szkolny program wychowawczo-profilaktyczny realizowany w Szkole Podstawowej nr 1 im. Mikołaja Kopernika w Ustrzykach Dolnych opiera się na hierarchii wartości przyjętej przez radę pedagogiczną, radę rodziców i samorząd uczniowski, wynikających z przyjętej w szkole koncepcji pracy. Treści szkolnego programu wychowawczo-profilaktycznego są spójne ze statutem szkoły i wewnątrzszkolnym systemem oceniania. Istotą działań wycho-wawczych i profilaktycznych szkoły jest współpraca całej społeczności szkolnej oparta na za-łożeniu, że wychowanie jest zadaniem realizowanym w rodzinie i w szkole, która w swojej działalności musi uwzględniać zarówno wolę rodziców, jak i priorytety edukacyjne państwa. Rolą szkoły, oprócz jej funkcji dydaktycznej, jest dbałość o wszechstronny rozwój każdego z uczniów oraz wspomaganie wychowawczej funkcji rodziny. Wychowanie rozumiane jest, jako wspieranie uczniów w rozwoju ku pełnej dojrzałości w sferze fizycznej, emocjonalnej,

(3)

3 Program Wychowawczo – Profilaktyczny

intelektualnej, duchowej i społecznej. Proces wychowania jest wzmacniany i uzupełniany po-przez działania z zakresu profilaktyki problemów dzieci i młodzieży.

Treści wychowawcze zawarte programie są przewidziane do realizacji w ciągu nauki na wszystkich etapach kształcenia. Program wychowawczy przygotowany jest w formie spój-nego dokumentu, którego elementy mogą być modyfikowane w kolejnych latach pracy szko-ły, w zależności od zmieniających się potrzeb. Terminy realizacji poszczególnych zadań będą ustalane w zespołach wychowawczych zgodnie z dynamiką występujących problemów w da-nym zespole klasowym.

.

Zadania wychowawcze realizowane są w ramach:

➢ lekcji wychowawczych, ➢ lekcji przedmiotowych,

➢ zajęć pozalekcyjnych: przedmiotowe koła zainteresowań, zajęcia świetlicowe, zajęcia sportowe, zajęcia biblioteczne, zajęcia w ramach projektów edukacyjnych i innych projektów realizowanych przez szkołę,

➢ wycieczek przedmiotowych i krajoznawczych,

➢ apeli, akademii i imprez przygotowywanych przez uczniów naszej szkoły, ➢ wyjść i wyjazdów do placówek kulturalnych,

➢ zajęć z pedagogiem,

➢ akcji charytatywnych, ekologicznych, ➢ zawodów i imprez sportowych, ➢ współpracy z rodzicami,

➢ spotkań z przedstawicielami policji i pracownikami Poradni Psychologiczno -Pedagogicznej.

Program wychowawczo-profilaktyczny szkoły tworzy spójną całość ze szkolnym ze-stawem programów nauczania i uwzględnia wymagania opisane w podstawie programowej. Szkolny program wychowawczo-profilaktyczny określa sposób realizacji celów kształcenia oraz zadań wychowawczych zawartych w podstawie programowej kształcenia ogólnego, uwzględniając kierunki i formy oddziaływań wychowawczych, których uzupełnieniem są działania profilaktyczne skierowane do uczniów, rodziców i nauczycieli.

(4)

4 Program Wychowawczo – Profilaktyczny

DIAGNOZA POTRZEB - ANALIZA ZASOBÓW SZKOŁY

Szkolny program wychowawczo- profilaktyczny został opracowany w oparciu o diagnozę środowiska szkolnego. Diagnozy dokonano w oparciu o analizę:

o rozmów i obserwacji uczniów na zajęciach lekcyjnych i pozalekcyjnych, o informacji wychowawców klas i innych nauczycieli pracujących w szkole

o bieżących problemach wychowawczych,

o rozmów z rodzicami prowadzonych przez wychowawców i pedagoga szkolne-go,

o rozmów z pracownikami Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej, analizy opi-nii, orzeczeń poszczególnych uczniów,

o dokumentacji szkolnej, w tym dzienników lekcyjnych, o obserwacji zachowań uczniów podczas przerw,

o analizy dokumentacji pedagoga szkolnego.

Przeprowadzona analiza pozwala na wskazanie zachowań problemowych, czynników ryzyka oraz czynników chroniących. Analiza przedstawia się następująco.

Kontekst wychowawczy – mocne i słabe strony szkoły/placówki w aspekcie występowa-nia czynników chroniących oraz czynników ryzyka

Szkoła Podstawowa nr 1 im. Mikołaja Kopernika w Ustrzykach Dolnych jest szkołą skupiającą uczniów w 52% mieszkających w pobliskich miejscowościach. Organizacja pracy szkoły jest dostosowana do potrzeb uczniów ze szczególnym uwzględnieniem czasu i możliwości ich dojazdu do szkoły. Często zdarza się, że obowiązki domowe, czas dojazdu oraz niskie ambicje edukacyjne rodziców mają duży wpływ na poziom motywacji uczniów do nauki. Udział dzieci w zajęciach rozwijających ich zdolności i pasje wymaga dużo wysiłku i zdyscyplinowania. W wielu przypadkach uczniowie nie mają wsparcia ze strony środowi-ska rodzinnego. Wśród tej grupy uczniów można zaobserwować niską motywację do nauki i brak perspektyw dalszego kształcenia. Jednocześnie w szkole jest duża ilość uczniów uzdol-nionych, którzy systematycznie uczestniczą w zajęciach oferowanych przez szkołę.

Ze względu na dużą ilość uczniów wymagających wsparcia w procesie edukacyjno – wycho-wawczym w szkole jest organizowana pomoc dzieciom z różnymi deficytami rozwojowymi. W ostatnich latach wzrasta ilość uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi którzy wymagają indywidualizacji procesu nauczania. Zgodnie z potrzebą szkoła organizuje proces nauczania zgodnie z indywidualnymi potrzebami ucznia.

Wszyscy uczniowie mają do wyboru szeroką ofertę kół zainteresowań, gdzie mogą rozwijać swoje uzdolnienia i kształtować swoje plany edukacyjne po ukończeniu szkoły pod-stawowej zgodnie z własnymi zdolnościami i możliwościami.

(5)

5 Program Wychowawczo – Profilaktyczny

Czynniki ryzyka (słabe strony)

o duża ilość uczniów dojeżdżających,

o praca rodziców poza granicami , dzieci pod opieką dziadków lub innych członków ro-dziny,

o niskie wykształcenie rodziców, o duże bezrobocie,

o małe zaplecze instytucji wspierających ucznia z trudnościami wychowawczo – eduka-cyjnymi,

o duża odległość do ośrodków kulturalnych i edukacyjnych, o zagrożenie zaniedbaniem środowiskowym w domu rodzinnym.

Czynniki chroniące (mocne strony)

o szeroka oferta edukacyjna dotycząca zięć dodatkowych, o zaplecze sportowe ( hala sportowa, boisko „ORLIK”),

o współpraca z lokalnymi instytucjami wspierającymi pracę szkoły, o dobra współpraca z rodzicami,

o działalność szkoły w środowisku lokalnym,

o współpraca z ośrodkami edukacyjnymi na wyższym etapie edukacyjnym,

o wykwalifikowana kadra pedagogiczna w zakresie edukacyjno – wychowawczym.

POSTAWA ABSOLWENTA

Absolwent naszej szkoły:

1. Wie, że praca pozwala zrealizować wyznaczone cele życiowe. 2. Umie świadomie i odpowiedzialnie podejmować decyzje.

3. Rozumie, że dobre zachowanie to podstawa kultury osobistej każdego człowieka. 4. Potrafi funkcjonować w zespole i grupie w warunkach demokracji.

5. Posiada system wartości, którego istotnymi elementami są szacunek dla siebie i drugiego człowieka mimo różnic kulturowych i wyznaniowych.

6. Zdobywa wiedzę i świadomie kreuje własną przyszłość.

7. Nie ulega nałogom i uzależnieniom, dba o własne zdrowie i stan środowiska przyrod-niczego.

(6)

6 Program Wychowawczo – Profilaktyczny

CELE OGÓLNE I CELE SZCZEGÓŁOWE

Cele ogólne programu:

Działalność wychowawcza w szkole i placówce polega na prowadzeniu działań z zakresu promocji zdrowia oraz wspomaganiu ucznia i wychowanka w jego rozwoju ukierunkowanym na osiągnięcie pełnej dojrzałości w sferze:

1) Fizycznej – ukierunkowanej na zdobycie przez ucznia i wychowanka wiedzy i umiejętności pozwalających na prowadzenie zdrowego stylu życia i podejmowania zachowań prozdrowotnych.

2) Psychicznej – ukierunkowanej na zbudowanie równowagi i harmonii psychicznej, osiągnięcie właściwego stosunku do świata, poczucia siły, chęci do życia i witalności, ukształtowanie postaw sprzyjających rozwijaniu własnego potencjału kształtowanie środowiska sprzyjającego rozwojowi uczniów, zdrowiu i dobrej kondycji psychicznej. 3) Społecznej – ukierunkowanej na kształtowanie postawy otwartości w życiu społecz-nym, opartej na umiejętności samodzielnej analizy wzorów i norm społecznych oraz dokonywania wyborów, a także doskonaleniu umiejętności wypełniania ról społecz-nych.

4) Aksjologicznej – ukierunkowanej na zdobycie konstruktywnego i stabilnego systemu wartości, w tym docenienie znaczenia zdrowia oraz poczucia sensu istnienia.

Cele szczegółowe programu:

1. Stworzenie każdemu uczniowi możliwości uczenia się poprzez: o rozwijanie indywidualnych zainteresowań,

o dostosowanie wymagań programowych do indywidualnych możliwości ucznia, 2. Dążenie do integracji i aktywności wszystkich uczniów poprzez:

o zapewnienie każdemu uczniowi odpowiedniego dostępu do nauki i udziału w życiu kulturalnym szkoły i środowiska,

o wzmacnianie poczucia własnej wartości oraz zapewnienie każdemu uczniowi poczucia bezpieczeństwa,

o wdrażanie do aktywnego uczestniczenia w życiu rodziny, klasy i szkoły,

o wykorzystywanie wszystkich zasobów i środków dostępnych szkole, jak i w otocze-niu.

3. Wyposażenie każdego ucznia w umiejętność wykorzystania dotychczas zdobytej wiedzy podczas edukacji szkolnej w życiu codziennym i osiągnięcia celów życiowych.

4. Kształtowanie postaw patriotycznych.

5. Rozwijanie świadomej troski o zdrowie psychiczne i fizyczne oraz o stan środowiska przyrodniczego.

6. Kształtowanie umiejętności organizowania wolnego czasu poprzez rozwijanie własnych zainteresowań i samorealizację.

7. Współpraca nauczycieli i wychowawców, spotkania z przedstawicielami instytucji wspie-rających pracę szkoły oraz z rodzicami i prawnymi opiekunami uczniów.

(7)

7 Program Wychowawczo – Profilaktyczny

I etap edukacyjny: klasy I – III

Edukacja wczesnoszkolna

Sfera społeczna

OBSZAR ZADANIA DO REALIZACJI FORMY I SPOSOBY

REALI-ZACJI ODPOWIEDZIALNI Relacje kształtowanie postaw spo-łecznych 1. Kształtowanie podsta-wowych umiejętności ko-munikacyjnych (komunika-cja werbalna

i pozawerbalna).

Zajęcia lekcyjne, spotkania grupowe i indywidualne z pedagogiem, zajęcia świe-tlicowe. Nauczyciele po-szczególnych klas, pedagog, wycho-wawca świetlicy. 2. Rozwijanie empatii, umiejętności podejmowania działań mających na celu pomoc słabszym i potrzebu-jącym.

● 1.Rozmowy, dyskusje podczas zajęć edukacyjnych. 2. Udział w akcjach charyta-tywnych. 3. Organizacja samopomocy koleżeńskiej. Nauczyciele uczący w klasie. 3. Umiejętność rozwiązy-wania konfliktów i sporów.

1. Zajęcia warsztatowe pro-wadzone przez pedagoga. 2. Scenki darmowe 3. Omawiania z uczniami prawidłowego postępowania w sytuacjach konfliktowych. Nauczyciel uczący w poszczególnych klasach, pedagog, zaproszeni specjali-ści, wychowawcy świetlicy. 4. Kształtowanie umiejętno-ści nawiązywania relacji z rówieśnikami zgodnie z za-chowaniem obowiązujących nor i reguł kultury osobistej.

1. Zapoznanie uczniów z normami obowiązującymi w szkole .

2. Prowadzenie zajęć z zakre-su umiejętności społecznych. 3. Przestrzeganie obowiązu-jących norm zachowania w trakcie przebywania w szko-le. Nauczyciele uczący w klasie, wycho-wawca świetlicy, pracownicy szkoły. 5. Kształtowanie pozytyw-nej

postawy wobec siebie i innych.

1. Systematyczne prowadnie zajęć integracyjnych ze-spół klasowy.

2. Uczenie świadomego zwracanie się o pomoc do drugiego człowieka.

Nauczyciele, peda-gog szkolny, rodzi-ce.

(8)

8 Program Wychowawczo – Profilaktyczny

6. Przygotowanie do spra-wiedliwego i uczciwego oceniania własnego i innych ludzi.

1. Opracowanie klasowych kodeksów , regulaminów. 2. Zajęcia w środowisku kla-sowym na temat umiejętności wyrażania własnego zdania zgodnie z zasadami zachowa-nia ASERTYWNEGO

Nauczyciel uczący w poszczególnych zespołach klaso-wych.

Pedagog lub psycho-log.

7. Zapoznanie z podstawo-wymi prawami

i obowiązkami ucznia.

Zajęcia prowadzone przez wychowawcę. Ustalenie za-sad podczas lekcji przez in-nych nauczycieli.

Zapoznanie uczniów z zasa-dami zachowania podczas przebywania na świetlicy . Nauczyciele, wy-chowawcy świetlicy, wszyscy pracownicy szkoły, rodzice.

Sfera fizyczna

OBSZAR ZADANIA DO REALIZACJI FORMY I SPOSÓB

REALI-ZACJI ODPOWIEDZIALNI Zdrowie- edukacja zdrowotna 1. Zapoznanie z podstawo-wymi zasadami dbałości o zdrowie własne i innych, kształtowanie umiejętności kreowania środowiska sprzyjającego zdrowemu stylowi życia

Zajęcia z wychowawcą, spo-tkania z pielęgniarką szkolną,

Wychowawcy, ro-dzice, pielęgniarka szkolna

2. Zapoznanie z zasadami racjonalnego, zdrowego od-żywiania się, higieny osobi-stej i aktywności fizycznej.

1. Zajęcia z nauczycielem, spotkania z pielęgniarką szkolną, zajęcia wychowania fizycznego, zajęcia sportowe, spotkania „kulinarne”

2. Realizacja zagadnień z programu „Trzymaj formę”

Wychowawcy klas, rodzice pielęgniarka szkolna, nauczyciel wychowania fizycz-nego

(9)

9 Program Wychowawczo – Profilaktyczny

3. Uświadamianie wpływu przyrody nieożywionej, na życie ludzi, zwierząt i ro-ślin.

3. Zajęcia z wychowawcą, za-jęcia ze specjalistami ze-wnętrznym Wychowawcy klas, rodzice, zaproszeni specjaliści. 4. Rozwijanie umiejętności podejmowania działań na rzecz ochrony przyrody w swoim środowisku

Pogadanki tematyczne pod-czas zajęć, udział w akcjach na rzecz ochrony środowiska

Nauczyciele przed-miotowi, wycho-wawcy.

5. Przygotowanie do podej-mowania działań mających na celu zdrowy styl życia w aspekcie fizycznym i psy-chicznym.

Propagowanie zdrowego sty-lu życia na co dzień.

Nauczyciele, peda-gog, pielęgniarka szkolna.

6. Kształtowanie wytrwało-ści w działaniu i dążeniu do celu, umiejętności adekwat-nego zachowania się w sy-tuacjach zwycięstwa i po-rażki

Udział w zawodach sporto-wych, konkursach, rankin-gach. Dyrektor, nauczycie-le wychowania fi-zycznego, nauczy-ciele poszczególnych przedmiotów.

(10)

10 Program Wychowawczo – Profilaktyczny

Sfera aksjologiczna

OBSZAR ZADANIA DO

REALIZA-CJI

FORMY I SPOSÓB REALIZA-CJI

ODPOWIEDZIALNI

Kultura-wartości, nor-my, wzory za-chowania

1. Kształtowanie gotowo-ści do uczestnictwa w kul-turze, a także poszanowa-nia tradycji i kultury wła-snego narodu, a także po-szanowania innych kultur i tradycji, określanie swojej przynależności kulturowej poprzez kontakt z wybra-nymi dziełami sztuki, za-bytkami i tradycją w śro-dowisku rodzinnym, szkolnym i lokalnym, uczestniczenie w życiu kulturalnym środowiska rodzinnego, szkolnego, lo-kalnego oraz wydarze-niach organizowanych przez najbliższą społecz-ność

Zajęcia z wychowawcą, zajęcia ze specjalistami zewnętrznym, udział w konkursach, olimpia-dach, akademiach

Udział w przedstawieniach te-atralnych, wyjścia do kina, na wystawy tematyczne.

Udział w imprezach szkolnych i środowiskowych budujących identyfikacje z własnym miej-scem zamieszania, jego historią i kulturą.

Dyrekcja, nauczycie-le, wychowawcy, rodzice.

2. Kształtowanie wrażli-wości estetycznej poprze kontakt z dziełami literac-kimi i wytworami kultury, zapoznanie z wybranymi dziełami architektury i sztuk plastycznych należą-cych do polskiego i euro-pejskiego dziedzictwa kul-tury, wyzwalanie potrzeby kontaktu z literaturą i sztuką dla dzieci

Organizacja akcji profilaktycz-nych, propagowanie pracy w szkolnym wolontariacie

Wychowawcy, na-uczyciele, dyrektor.

(11)

11 Program Wychowawczo – Profilaktyczny

3. Kształtowanie postaw wyrażających szacunek dla ludzi, niezależnie od reli-gii, statusu materialnego, wieku, wyglądu, poziomu rozwoju intelektualnego i fizycznego oraz respekto-wanie ich praw, podejmo-wanie działań w celu za-pobiegania dyskryminacji

Realizacja podczas zajęć lek-cyjnych, dodatkowych zajęć, wycieczek, uroczystości szkol-nych

Cała społeczność szkolna, rodzice.

4. Kształtowanie umiejęt-ności właściwego komuni-kowania się w różnych sy-tuacjach społecznych, dba-łość o język i kulturę wy-powiadania się.

Organizacja kółek zaintereso-wań i dodatkowych zajęć na terenie szkoły Udział w uroczystościach szkolnych, akademiach, Wychowawcy, dy-rektor. 5. Przygotowanie do ra-dzenia sobie w sytuacjach codziennych wymagają-cych umiejętności prak-tycznych, budzenie sza-cunku dla pracy ludzi róż-nych zawodów

Tematyczne lekcje z wycho-wawcą, pogadanki z pedago-giem, wycieczki do różnych miejsc pracy, targi zawodów, spotkania z przedstawicielami różnych profesji. Dyrekcja, nauczycie-le, wychowawcy, pedagog. 6. Przygotowanie do po-dejmowania działań mają-cych na celu identyfiko-wania i rozwijania wła-snych zainteresowań

Realizacja podczas zajęć lek-cyjnych i kółek zainteresowań, wycieczek szkolnych

Dyrektor, nauczycie-le, wychowawcy.

7. Wstępne kształtowanie postaw wyrażających sza-cunek do symboli i cji narodowych oraz trady-cji związanych z rodziną, szkołą i społecznością lo-kalną

Udział w uroczystościach szkolnych o charakterze lokal-nym oraz narodowym.

Dyrektor, nauczycie-le, rodzice.

(12)

12 Program Wychowawczo – Profilaktyczny

8. Kształtowanie umiejęt-ności wyrażania własnych emocji w różnych formach ekspresji

Organizacja akcji profilaktycz-nych, prelekcje, dyskusje mo-derowane, zachęcanie do pracy w wolontariacie szklonym, grupach teatralnych, tanecz-nych , wokaltanecz-nych itp.

Wychowawcy, pe-dagog, nauczyciele prowadzący zajęcia dodatkowe.

9. Kształtowanie poczucia własnej wartości dziecka, podtrzymywanie ciekawo-ści poznawczej, rozwijanie kreatywności i przedsię-biorczości oraz brania od-powiedzialności za swoje decyzje i działania

1. Zajęcia warsztatowe z peda-gogiem, lekcje wychowawcze.

2. Projekty z poszczególnych przedmiotów mające na celu opracowanie danych zagad-nień. Wychowawcy, pe-dagog, nauczyciele poszczególnych przedmiotów. 10. Kształtowanie świa-domości odmienności osób niepełnosprawnych, innej narodowości, wyznania, tradycji kulturowej oraz ich praw.

Pogadanki podczas lekcji wy-chowawczych, udział w impre-zach integrujących różne spo-łeczności, współpraca z Do-mem Pomocy oraz Hospicjum dla dzieci niepełnosprawnych.

Udział w akcjach charytatyw-nych na rzecz niepełnospraw-nych.

Dyrektor, wycho-wawca, nauczyciele, katecheci.

Sfera psychiczna

OBSZAR ZADANIA DO

REALIZA-CJI

FORMY I SPOSOBY REALI-ZACJI ODPOWIEDZIALNI Bezpieczeń-stwo- profilak-tyka zachowań ryzykownych (problemo-wych) 1. Zapoznanie z podsta-wowymi zasadami bezpie-czeństwa w różnych sytu-acjach życiowych.

Apele tematyczne.

Spotkania z przedstawicielami policji.

Rozmowy na temat przestrze-gania zasad bezpieczeństwa.

Dyrektor Wychowawcy Policjant Rodzice Pracownicy szkoły 2. Kształtowanie

właści-wego zachowania się w sytuacji zagrożenia życia i zdrowia oraz w sytuacjach nadzwyczajnych.

Spotkania z przedstawicielami Straży Pożarnej , służ medycz-nych, pielęgniarką szkolną, Po-licji

Dyrektor, pedagog, nauczyciele.

(13)

13 Program Wychowawczo – Profilaktyczny

3. Kształtowanie umiejęt-ności bezpiecznego korzy-stania z technologii infor-macyjno – komunikacyjne.

Lekcje informatyki.

Pogadanki, dyskusje z wycho-wawcą, pedagogiem.

Nauczyciele, peda-gog, rodzice.

4. Uświadamianie nega-tywnego wpływu pracy przy komputerze na zdro-wie i kontakty społeczne.

Lekcje informatyki.

Pogadanki, dyskusje z wycho-wawcą, pedagogiem.

Nauczyciele, peda-gog, rodzice.

5. Edukowanie rodziców na temat zagrożeń wynika-jących z korzystania tech-nologii informacyjno – komunikacyjnych na zdrowie i kontakty spo-łeczne ich dzieci.

Spotkania indywidualne z wy-chowawcą, zebrania, wywia-dówki, zaproszeni specjaliści.

Dyrektor. Nauczy-ciele wychowawcy, pedagog.

6. wdrażanie do bezpiecz-nego i rozsądbezpiecz-nego korzy-stania z narzędzi i urzą-dzeń technicznych, bez-pieczne organizowanie za-jęć ruchowych i porusza-nia się po drogach

Rozmowy podczas zajęć wy-chowania fizycznego – ustala-nie zasad i reguł.

Praktyczne zajęcia bezpiecz-nego poruszania się po drogach (policja, wychowawcy). Nauczyciele wy-chowania fizyczne-go, wychowawcy. 7. Przygotowanie do bez-piecznego korzystania ze środków transportu, zapo-bieganie i przeciwdziała-nie sytuacjom problemo-wym.

Pogadanki w świetlicy szkol-nej.

Rozmowy indywidualne z uczniami .

Realizacja tematu na zajęciach edukacyjnych.

Dyrektor, nauczyciel pełniący opiekę pod-czas przejazdów au-tobusem, wycho-wawca świetlicy, ro-dzice.

8. Kształtowanie umiejęt-ności utrzymywania ładu i porządku wokół siebie, w miejscu nauki i zabawy.

Realizacja podczas zajęć lek-cyjnych oraz w trakcie prze-bywania ucznia w świetlicy szkolnej.

Wychowawca świe-tlicy szkolnej, na-uczyciele, rodzice.

(14)

14 Program Wychowawczo – Profilaktyczny

II etap edukacyjny: klasy IV – VIII

Sfera społeczna

OBSZAR ZADANIA DO

REALIZA-CJI

FORMY I SPOSOBY RE-ALIZACJI ODPOWIEDZIALNI Relacje – kształtowanie postaw spo-łecznych 1. Rozwijanie umiejętności komunikacyjnych (komu-nikacja werbalna i poza-werbalna)

Zajęcia lekcyjne, godziny wychowawcze, spotkania grupowe i indywidualne z pedagogiem, zajęcia świe-tlicowe. Wychowawcy po-szczególnych klas, pedagog, wychowaw-ca świetlicy. 2. Kształtowanie umiejęt-ności funkcjonowania w społeczeństwie w oparciu o zachowania ASERTYW-NE.

Zajęcia z pedagogiem , lek-cje wychowawcze, zajęcia świetlicowe. Pedagog, wychowaw-ca świetlicy, nauczy-ciele. 3. Kształtowanie postawy wobec siebie i innych osób poprzez:

Świadome zwracanie się o pomoc do drugiego czło-wieka.

Zapobieganie postawom roszczeniowym.

Szacunek do innych osób.

Rozmowy indywidualne, dyskusje, spotkania z peda-gogiem, lekcje wychowaw-cze, funkcjonowanie w śro-dowisku.

Pedagog, wychowaw-cy, nauczyciele, wszy-scy pracownicy szko-ły, rodzice.

4. Rozwijanie umiejętności komunikacyjnych: wyra-żanie własnych opinii, przekonań i poglądów

Lekcje wychowawcze, zaję-cia świetlicowe, zajęzaję-cia z pedagogiem, funkcjonowa-nie w grupie rówieśniczej. Wychowawcy, peda-gog, wychowawca świetlicy. 5. Budowanie atmosfery wzajemnego szacunku w społeczności szkolnej Godziny wychowawcze, wspólne wycieczki, spotkania klasowe, spotka-nia z rodzicami,

działalność pozaszkolna

Dyrektor, wychowaw-cy, nauczyciele, ro-dzicie, wychowawcy świetlicy.

(15)

15 Program Wychowawczo – Profilaktyczny

Reprezentowanie przez uczniów oraz

nauczycieli szkoły w różne-go typu działaniach

w środowisku lokalnym. 6. Zachęcanie rodziców do

aktywnego udziału w życiu szkoły.

Spotkania z rodzicami, im-prezy w środowisku szkolnym. Promowanie szkoły w środowisku lokalnym, zdobywanie sponsorów, współpraca z Radą Rodziców. Dyrektor, nauczyciele, rodzice. 7. Wyzwalanie chęci do działania na rzecz innych osób w celu poprawy ich sytuacji i rozwijanie od-powiedzialności za siebie i innych,

Działalność uczniów w wo-lontariacie szkolnym, udział w akcjach charytatywnych Dyrektor, katecheci, wychowawcy, na-uczyciele, pedagog, bibliotekarz. 8. Rozwijanie samorządno-ści.

Działalność uczniów w sa-morządzie uczniowskim, projektach edukacyjnych. Udzielanie się podczas or-ganizacji uroczystości oraz imprez okolicznościowych.

Wybory do samorządu kla-sowego, do samorządu uczniowskiego, przeprowa-dzenie wyborów demokratycznych . Dyrektor, nauczyciele, pedagog, wychowaw-ca świetlicy, bibliote-karz, opiekunowie Samorządu Uczniow-skiego. Relacje – kształtowanie postaw spo-łecznych 9. Rozbudzanie wrażliwość na potrzeby osób niepełnosprawnych funkcjonujących w środo-wisku szkolnym Godziny wychowawcze spotkania z pedagogiem, funkcjono-wanie w grupie rówieśniczej. Działalność charytatywna w ramach wolontariatu szkol-nego.

Wychowawca, peda-gog, katecheci, wy-chowawcy świetlicy.

10.Określenie znaczenia rodziny i jej wpływu na nasze życie poprzez: kształtowanie postawy sza-cunku wobec rodziny, budowanie pozytywnych

Godziny wychowawcze, spotkania

Z pedagogiem, uroczystości szkolne z udziałem

rodzin uczniów, rozmowy indywidualne w

Wychowawcy, peda-gog, nauczyciele.

(16)

16 Program Wychowawczo – Profilaktyczny

relacji rodzinnych ramach kształtowania umie-jętności

społecznych.

11.Kształtowanie umiejęt-ności obrony

własnych poglądów i uznanych przez siebie war-tości zgodnie z zasadami społecznymi.

Godziny wychowawcze, spotkania z pedagogiem, spotkania dyskusyjne, lek-cje.

Wychowawcy, peda-gog, nauczyciele.

Sfera fizyczna

OBSZAR ZADANIA DO

REALIZA-CJI

FORMY I SPOSÓB REALI-ZACJI

ODPOWIEDZIALNI

Zdrowie- eduka-cja zdrowotna

1. Rozwijanie właściwej postawy wobec zdrowia i życia jako najważniej-szych wartości. Zajęcia z wychowawcą, spotkania z pielęgniarką szkolną, Wychowawcy, rodzi-ce, pielęgniarka szkolna 2.Udział uczniów w róż-nego rodzaju aktywności fizycznej.

Zajęcia w ramach kół zain-teresowań.

Nauczyciele w-f, tre-nerzy.

3.Poznanie zasad zdrowe-go trybu życia:

- aktywne formy spędzania wolnego czasu

- dbanie o układ nerwowy.

Godziny wychowawcze, lekcje biologii,

spotkania z pielęgniarką szkolną, spotkania z peda-gogiem, udział w treningach sportowych.

Wychowawca, na-uczyciel w-f, pielę-gniarka ,pedagog, na-uczyciel biologii, przyrody.

Zdrowie- eduka-cja zdrowotna

4. Poznanie zasad racjonal-nego żywienia i płynących z nich korzyści.

Lekcje biologii, spotkania ze specjalistą, udział uczniów w szkolnych, kon-kursach i akcjach promują-cych zdrowe odżywianie.

Wychowawca, na-uczyciele wf, pielę-gniarka, pedagog, na-uczyciel biologii, przyrody

(17)

17 Program Wychowawczo – Profilaktyczny

5. Uświadomienie skutków zagrożeń (nikotynizm, al-koholizm, narkomania, sekty itp.

Zajęcia z pedagogiem, spo-tkania z pielęgniarką szkolną, godziny wycho-wawcze, akcje profilaktyczne organizowa-ne na terenie szkoły. Pedagog, wychowaw-cy, nauczyciele, pielę-gniarka. 6. Nabycie podstawowej wiedzy na temat stresu. Sposoby radzenia sobie ze stresem.

Zajęcia z pedagogiem, lek-cje wychowawcze, zajęcia świetlicowe.

Wychowawca świetli-cy, pedagog, nauczy-ciele.

7. Kształtowanie postaw prozdrowotnych poprzez promowanie aktywnego i zdrowego stylu życia.

Organizowanie imprez spor-towych, konkursów sprawnościo-wych, wycieczek krajoznawczych, imprez o charakterze rekreacyjnym. Dyrektor, nauczyciele wychowania fizycz-nego, wychowawcy. 8. Rozwijanie umiejętno-ści ustalania priorytetów, wyznaczanie sobie celów krótko i długotermino-wych uwzględniając kryte-ria ważności i pilności.

Lekcje wychowawcze, udział w projektach dydak-tycznych, konkursach, ran-kingach, pogadanki, dysku-sje, rozmowy indywidualne z pedagogiem.

Wychowawcy, peda-gog, nauczyciele po-szczególnych przed-miotów, rodzice. 9.Pogłębianie wiedzy o samym sobie poprzez: -Uświadomienie własnych dążeń,

poczucie własnej wartości. -Umiejętność samooceny. -Uświadomienie własnych możliwości oraz ograni-czeń.

-Rozwijanie

odpowiedzialności za siebie i własne postępo-wanie

Lekcje wychowawcze, zaję-cia z pedagogiem

szkolnym dotyczące umiejętności

funkcjonowania w środowi-sku, zajęcia dydaktyczne, zajęcia świetlicowe.

Wychowawcy, peda-gog, wychowawca świetlicy, nauczyciele, rodzice.

(18)

18 Program Wychowawczo – Profilaktyczny

Sfera aksjologiczna

OBSZAR ZADANIA DO

REALIZA-CJI

FORMY I SPOSÓB REALI-ZACJI

ODPOWIEDZIALNI

Kultura-wartości, nor-my, wzory za-chowania

1.Kształtowanie gotowości do uczestnictwa w kultu-rze, a także poszanowania tradycji i kultury własnego narodu, a także poszano-wania innych kultur i tra-dycji, określanie swojej przynależności kulturowej poprzez kontakt z wybra-nymi dziełami sztuki, za-bytkami i tradycją w śro-dowisku rodzinnym, szkolnym i lokalnym, uczestniczenie w życiu kulturalnym środowiska rodzinnego, szkolnego, lo-kalnego oraz wydarze-niach orgaznizowanych przez najbliższą społecz-ność

Zajęcia z wychowawcą, za-jęcia ze specjalistami ze-wnętrznym, udział w kon-kursach ,olimpiadach, aka-demiach

Udział w przedstawieniach teatralnych, organizacja wyjść oraz wyjazdów do ki-na, teatru, muzeum.

Uczestnictwo w imprezach środowiskowych populary-zujących kulturę regionu.

Wychowawcy, na-uczyciele, dyrektor, rodzice.

2. Rozwijanie zaintereso-wań i pasji uczniów.

Organizacja kołek zaintere-sowań, zajęć dodatkowych, wycieczek tematyczno – edukacyjnych.

Dyrektor, wychowaw-ca, nauczyciele, rodzi-ce.

3. Popularyzowanie alter-natywnych form spędzania czasu wolnego.

Wycieczki, zajęcia sporto-we, angażowanie uczniów w działalność w ramach wo-lontariatu, prowadzenie za-jęć dodatkowych organizu-jących czas wolny, angażo-wanie uczniów w zadania Klubu młodzieżowego.

Dyrektor, nauczyciele , opiekunowie różnych form zajęć dodatko-wych.

4. Kształtowanie umiejęt-ności wyrażania emocji pozytywnych oraz nega-tywnych w sposób akcep-towany społecznie. Kształ-towanie umiejętności

Zajęcia z pedagogiem, lek-cje wychowawcze, spotka-nia z przedstawiciele

m policji, indywidualne spo-tkania z pedagogiem.

Pedagog, wychowaw-cy, nauczyciele.

(19)

19 Program Wychowawczo – Profilaktyczny

reagowania na przejawy agresji w szkole oraz w środowisku lokalnym 5. Rozwijanie szacunku dla kultury i dorobku na-rodowego.

Organizacja apeli i uroczy-stości państwowych.

Organizacja i udział w uro-czystościach środowisko-wych związanych z święta-mi narodowyświęta-mi.

Dyrektor, odpowie-dzialni nauczyciele.

6. Kształtowanie umiejęt-ności obrony własnych poglądów i uznanych przez siebie wartości zgodnie z zasadami spo-łecznymi.

Godziny wychowawcze, spotkania z pedagogiem, spotkania dyskusyjne, lek-cje.

Wychowawcy, nauczyciele, pedagog.

7. Kształtowanie u uczniów postawy toleran-cji poprzez: -Wskazanie przyczyn i skutków nietolerancji. -Rozwijanie empatii. -Wyzwalanie gotowości doniesienia pomocy.

Godziny wychowawcze, ak-cje na terenie szkoły oraz w środowisku lokal-nym, zajęcia z pedagogiem, zajęcia lekcyjne w zakresie przedmiotów humanistycz-nych zgodnie

z tematyką lekcji, funkcjo-nowanie w grupie społecz-nej

Wychowawcy, nauczyciele, pedagog.

8. Określenie znaczenia rodziny i jej wpływu na nasze życie poprzez: -kształtowanie postawy szacunkuwobec rodziny, -budowanie pozytywnych relacji rodzinnych Godziny wychowawcze, spotkania z pedagogiem, uroczystości szkolne z udziałem

rodzin uczniów, rozmowy indywidualne w

ramach kształtowania umie-jętności społecznych.

Dyrektor, wychowaw-cy, pedagog, wycho-wawcy świetlicy, bi-bliotekarz.

9. Uwrażliwianie uczniów na zagadnienie niepełno-sprawności.

Kształtowanie pozytywnej postawy wobec osób star-szych i niepełnospraw-nych. Motywowanie uczniów do przełamywania barier i lę-ku przed kontaktami z osobami niepełnospraw-nymi.

Zajęcia z pedagogiem, lek-cje wychowawcze, udział uczniów w akcjach charyta-tywnych oraz w wolontaria-cie na rzecz osób

niepełnosprawnych. Nauczyciele, pedagog, pielęgniarka, wycho-wawcy świetlicy, katecheci. 10.Kształtowanie umie-jętności bezpiecznego ko-rzystania ze środków przekazu informacji

po-Zajęcia na lekcjach informa-tyki, wos, lekcje

wychowawcze, akcje szkol-ne propagujące

bezpieczeń-Nauczyciele wos, informatyki, wychowawcy, peda-gog, wychowawcy

(20)

20 Program Wychowawczo – Profilaktyczny

przez:

-krytyczną ocenę zdoby-wanych informacji, -dbanie o bezpieczeństwo podczas korzystania z do-stępnych mediów (Inter-net, TV, prasa, radio itp.

stwo w Internecie, lekcje biblioteczne. świetlicy, bibliotekarz.

Sfera psychiczna

OBSZAR ZADANIA DO REALIZACJI FORMY I SPOSOBY REALIZACJI ODPOWIEDZIALNI Bezpieczeń-stwo- profilak-tyka zachowań ryzykownych (problemo-wych) 1. Zapoznanie z podsta-wowymi zasadami bezpie-czeństwa w różnych sytu-acjach życiowych.

Apele tematyczne.

Spotkania z przedstawicie-lami policji.

Rozmowy na temat prze-strzegania zasad bezpie-czeństwa. Dyrektor Wychowawcy Policjant Rodzice Pracownicy szkoły 2. Rozwijanie umiejętno-ści reagowania na zagro-żenia poprzez:

-zapoznanie uczniów z sy-gnałami alarmowymi oraz oznakowaniami BHP, -zapoznanie uczniów z za-sadami postępowania w sytuacjach zagrożenia. - upowszechnianie zasad udzielania pierwszej po-mocy przedmedycznej.

Godziny wychowawcze, spotkania

z pedagogiem,

apele porządkowo – infor-macyjne, informacje doty-czące bezpieczeństwa i hi-gieny pracy przekazywane na poszczególnych lek-cjach, spotkania z pielę-gniarką szkolną. Dyrektor, nauczyciele, pielęgniarka szkolna, wychowawcy świetli-cy. 3. Zapobieganie uzależ-nieniom. Szerzenie wiedzy dotyczącej używek oraz konsekwencji stosowania różnego typu środków uzależniających.

Spotkania ze specjalistami, współpraca z rodzicami i ich pedagogizacja, udzielanie wsparcia uczniom dotknię-tym z grup ryzyka, lekcje wychowawcze, rozmowy indywidualne z pedagogiem , organizacja akcji profilak-tycznych, współpraca z in-stytucjami (policja, Sąd ) Dyrektor, pedagog, wychowawca, na-uczyciele, pielęgniar-ka szkolna, rodzice, kuratorzy. 4. Diagnozowanie zagro-żeń w szkole. Rozmowy indywidualne i spotkania z pedagogiem, godziny wychowawcze, rozmowy z nauczycielami oraz rodzicami, Dyrektor, pedagog, wychowawca, na-uczyciele, pielęgniar-ka szkolna, rodzice.

(21)

21 Program Wychowawczo – Profilaktyczny

przeprowadzanie ankiet dia-gnozująco-ewaluacyjnych, obserwacja środowiska szkolnego, wywiady. Kontrola i monitoring za-chowań uczniów. Bezpieczeń-stwo- profilak-tyka zachowań ryzykownych (problemo-wych) 5.Kształtowanie umiejęt-ności funkcjonowania w społeczeństwie w oparciu o zachowania ASER-TYWNE.

Zajęcia z pedagogiem , lek-cje wychowawcze,

zajęcia świetlicowe. Pedagogizacja rodziców.

Dyrektor, pedagog, wychowawca.

6. Wpływ zagrożeń cywi-lizacyjnych na życie fi-zyczne i psychiczne czło-wieka.

Pogadanki na godzinach wychowawczych, gazetki informacyjne, prezentowa-nie filmów edukacyjnych, udział uczniów i rodziców w spotkaniach z policją, udział w konkursach o te-matyce profilaktycznej.

Wychowawcy klas, nauczyciele, pielę-gniarka szkolna, na-uczyciele wychowania fizycznego, pedagog, specjaliści.

7. Rozwijanie umiejętno-ści rozwiązywania kon-fliktów. Wprowadzenie podstaw negocjacji i me-diacji.

Zajęcia warsztatowe z me-diatorami szkolnymi, pro-wadzenie przez uczniów mediacji rówieśniczych. Lekcje wychowawcze na temat konstruktywnych spo-sobów rozwiązywania kon-fliktów.

Wychowawcy, na-uczyciele, mediatorzy szkolni.

8. Redukowanie agresyw-nych zachowań poprzez uczenie sposobów rozwią-zywania problemów.

Budowanie atmosfery wsparcia i zrozumienia, re-dukowanie napięć i leków. Rozmowy indywidualne ze specjalistami, wychowawcą, rodzicem. Wszyscy pracownicy szkoły, specjaliści. 9. Rozwijanie umiejętno-ści reagowania w sytu-acjach kryzysowych , nie-sienia pomocy dotkniętym nimi osobą oraz minimali-zowania ich negatywnych skutków.

Apele informacyjne, udział w kampaniach środowisko-wych, systematyczna współpraca z rodzicami, lekcje wychowawcze , prze-strzeganie jednolitych za-sad.

Szerzenie wiedzy prawnej.

Dyrektor, wychowaw-ca, nauczyciele, peda-gog, instytucje wspo-magające pracę szko-ły, rodzice.

10. Budowanie pozytyw-nej samooceny jako ważny czynnik prawidłowej rela-cji z innymi.

Lekcje wychowawcze po-święcone odnajdywaniu in-dywidualnych predyspozy-cji ucznia. Indywidualne rozmowy wspierająco - motywujące z uczniami. Pedagogizacja rodziców. Wychowawcy, na-uczyciele, pedagog, rodzice.

(22)

22 Program Wychowawczo – Profilaktyczny

EWALUACJA

Przebieg pracy wychowawczo- profilaktycznej i jej efekty będą poddawane systematycznej obserwacji i ocenie. Informacje zwrotne pochodzące od uczniów, rodziców i nauczycieli będą służyły doskonaleniu pracy i wyciąganiu wniosków na przyszłość. Ewaluacji będzie dokony-wała grupa nauczycieli, wyznaczona przez Dyrektora. Ewaluacja programu przeprowadzana będzie w każdym roku szkolnym.

Ewaluacja przeprowadzana będzie poprzez:

1) Obserwację zachowań uczniów i zachodzących w tym zakresie zmian. 2) Analizę dokumentacji.

3) Przeprowadzanie ankiet, kwestionariuszy wśród uczniów, rodziców i nauczycieli. 4) Rozmowy z rodzicami.

5) Wymianę spostrzeżeń w zespołach wychowawców i nauczycieli.

VI. POSTANOWIENIA KOŃCOWE

1. Treści programu są realizowane przez wszystkich nauczycieli, wychowawców, nauczycieli zajęć edukacyjnych i specjalistów szkoły.

2. Na podstawie programu wychowawca z udziałem uczniów planuje zadania wychowawcze dla danego oddziału na dany rok szkolny. Podstawą do planowania działań wychowawczych są przede wszystkim potrzeby wychowanków oraz diagnoza sytuacji wychowawczej danego oddziału. Plan wychowawczy klasy jest przedstawiany rodzicom do zaopiniowania wraz z zaproszeniem do włączenia się w realizację zadań.

3. Zadania wychowawcze zaplanowane do zrealizowania w danej w klasie realizują wszyscy nauczyciele uczący w danej klasie, uwzględniając specyfikę swoich zajęć edukacyjnych, róż-norodność form aktywności uczniów, ich potrzeby i oczekiwania.

(23)

23 Program Wychowawczo – Profilaktyczny

Program Wychowawczo - Profilaktyczny Szkoły Podstawowej nr 1 im. Mikołaja Koper-nika w Ustrzykach Dolnych przyjęto uchwałą Rady Pedagogicznej w porozumieniu z Radą Rodziców w dniu 03.10.2017r.

Cytaty

Powiązane dokumenty

nauczyciel – wychowawca grupy przedszkolnej oraz nauczyciele pracujący z grupą.. Kształtowanie poczucia

nauczyciele, pedagog szk. Rodzice świadomie wychowują, angażują się w życie szkoły. Uczniowie mają wiedzę na temat wartości, kształtują swój system wartości.

- 29% uczniów klas starszych przyznaje, że nie lubi (lub raczej nie lubi) chodzić do szkoły (podobnie było w ubiegłym roku szkolnym - 30%), w klasach młodszych tylko 11% dzieci

W przypadku, gdy nauczyciel podejrzewa, że na terenie szkoły znajduje się uczeń będący pod wpływem alkoholu lub narkotyków, powinien podjąć następujące kroki:.. Powiadamia

-Dyrektor Szkoły -Wychowawcy -Nauczyciele -Nauczyciele biblioteki szkolnej.. -Odpowiedni dobór metod i form pracy. Stymulowanie wszechstronnego rozwoju uczniów

Wspieranie wszystkich uczniów i wychowanków w prawidłowym rozwoju i zdrowym stylu życia oraz podejmowanie działań, których celem jest ograniczanie zachowań ryzykownych niezależnie

Obecnie dotarły również do Polski i można spodziewać się wzrostu zainteresowania nimi wśród młodzieży.. Obecność „dopalaczy” w Polsce odnotowano po raz pierwszy w

Twardowski, Nie przyszedłem pana nawracać, Wydawnictwo Archidiecezji Warszawskiej, Warszawa 2001..