DOI: http://dx.doi.org/10.18290/rped.2016.8(44).2-9
ANDRZEJ KRÓL SDB
WYKORZYSTANIE ELEMENTÓW
SYSTEMU PREWENCYJNEGO S´W. JANA BOSKO
W WYCHOWANIU Z
EGLARSKIM
Celem przedstawionego artykuu jest ukazanie systemu ks. Jana Bosko jako podstawy wychowania zeglarskiego. Zostay tu zaprezentowane gówne zaozenia oraz specyfika wychowania w systemie prewencyjnym. Kolejnym przedmiotem analiz jest charakterystyka wychowania zeglarskiego, co pozwoli nastepnie wskazac´ szczegóowe egzemplifikacje elementów systemu ks. Bosko w wychowaniu zeglarskim na przykadzie Yacht Club Saltrom. Caos´c´ opraco-wania kon´czy spis literatury, która zostaa wykorzystana podczas pracy nad powyzszymi zagadnieniami.
1. SYSTEM PREWENCYJNY KS. JANA BOSKO
Termin „prewencyjny” wywodzi sie od acin´skiego sowa praevenire, które dosownie oznacza: wychodzic´ przed, wysuwac´ sie na czoo. Gebsze badania etymologiczne wskazuj a na to, ze powyzsze pojecie okres´la takze walke ze zem. Wi az ac samo wychowanie z powyzszymi okres´leniami, wyania sie gówna idea systemu prewencyjnego, która skoncentrowana jest na poszuki-waniu dobra w wychowankach. Jest to przesanie wychowawcze, które dosko-nale charakteryzuje okres´lenie systemu mianem „pedagogiki dobrem
uprzedza-Mgr ANDRZEJKRÓLSDB – duszpasterz i pedagog; Salezjan´ska Placówka Opiekun´czo-Wychowawcza „Dom Bosko” w Gostwicy, Gostwica 220, 33-386 Podegrodzie; e-mail: gost wica@sdb.krakow.pl
j acej”1. Celem owego wychowania jest nastawienie modych osób na dostrze-ganie dobra oraz samorealizacje poprzez dobro. System ks. Bosko pozwala na integralne wychowanie modej osoby we wszystkich sferach rozwoju czo-wieka.
Ksi adz Jan Bosko zdecydowanie odcina sie od dziewietnastowiecznej szkoy tradycyjnej, opowiadaj ac sie za dynamicznym systemem ukierunkowa-nym na rozwój i zróznicowanie metod. Przeciwstawi swoj a metode oddziay-wania obowi azuj acemu wychowaniu o charakterze represyjnym, którego wpyw by oparty na sile i przemocy w przypadku zamania regulaminu. Oryginalnos´c´ systemu prewencyjnego wynika przede wszystkim z doskonae-go po aczenia wypracowanej wiedzy praktycznej z mys´l a wychowawcz a, gdzie agodnie proponuje sie wychowankowi zachete do nauki przestrzegania prawa2. Niebagateln a role odgrywaj a odpowiednie s´rodki wychowawcze, którymi posugiwa sie ks. Bosko, a ws´ród których znajduj a sie miedzy inny-mi: Msza s´wieta, modlitwa, nauka religii oraz rekolekcje. Istotnym elemen-tem, peni acym wazn a role w procesie wychowania, jest atmosfera rodzinnej rados´ci i optymizmu, która powinna takze charakteryzowac´ relacje interperso-nalne miedzy wychowankiem a wychowawc a.
Ponadczasowy wymiar systemu prewencyjnego wyraza sie w zasadach wychowania, które stanowi a ogólne normy postepowania pedagoga w procesie wychowania oraz jego realizacji, maj acej na celu uzyskanie wysokiej skutecz-nos´ci prowadzonych dziaan´3. System wychowawczy ks. Bosko jest kategory-zowany przez trzy podstawowe zasady: rozumu, religii oraz mios´ci, które s a dopeniane przez zasade integralnos´ci oraz zasade karalnos´ci.
Istot a zasady rozumnos´ci jest wszechstronne i rozwazne oddziaywanie na siebie i innych, którego podstaw a jest rozwój intelektualny. Ksi adz Bosko okres´la j a w nastepuj acy sposób: oznacza ona „zdrowy rozs adek, rzeczowos´c´ i zaakceptowanie caoksztatu warunków rzeczywistego zycia modziezy, elastycznos´c´ w programowaniu, kierowanie sie rozumem w penieniu funkcji systemu zapobiegawczego i motywowanie polecen´”4. Zasada ta w pierwszej kolejnos´ci odnosi sie do dziaan´ wychowawcy, który poprzez postepowanie
1J. HOMPLEWICZ, Teoretyczne zaozenia systemu wychowawczego s´w. Jana Bosko, w:
J. NIEWE GOWSKI(red.), Ksi adz Bosko i jego system wychowawczy, Warszawa 2000, s. 80. 2Zob. M. S
ZPRINGER, System prewencyjny ksiedza Jana Bosko we wspóczesnej
profilakty-ce, Kielce 2006, s. 49. 3Zob. K. K
RUSZEWSKI, Najpotrzebniejsze zasady dydaktyczne, w: K. KRUSZEWSKI(red.),
Sztuka nauczania. Czynnos´ci nauczyciela, Warszawa 1991, s. 254. 4L. C
zgodne z powyzsz a zasad a przyzwyczaja wychowanka do posugiwania sie prawidami rozumowania.
Zasada religijnos´ci pozwala rozbudzic´ w modym czowieku najbardziej ludzkie sfery jego zycia i ukazac´ mu ostateczny cel i perspektywe zycia. System prewencyjny, uwzgledniaj acy te zasade, wprowadza podopiecznych w duchowe przezywanie wiary poprzez tworzenie odpowiednich warunków religijno-moralnego rozwoju. Atmosfera religijnos´ci, wspótworzona przez katechizm, nauki moralne, rady i praktyki poboznos´ci – Eucharystie oraz spowiedz´ – otwiera rozum i wole modej osoby, budzi jej ciekawos´c´ oraz naturalne pragnienie dobra, umiowanie tego, co Arystoteles nazywa cnot a. Niezwykle waznym elementem jest dobrowolnos´c´ religijnos´ci – ks. Bosko zwraca szczególn a uwage na to, ze nie moze byc´ ona wymuszana b adz´ na-rzucana przez wychowawców5.
Kolejn a z nadrzednych zasad wychowawczych jest zasada mios´ci, która w systemie Jana Bosko przybiera forme zaufania do wychowanka, szczeros´ci w dziaaniach oraz poszukiwania prawdy. Jest ona rozumiana jako dobroc´, która zakada troske o relacje miedzy wychowawc a a wychowankiem, która wyraza sie takze w pedagogicznej obecnos´ci. Ponadto mios´c´, rozpatrywana w perspektywie poprzednich zasad, wyraza sie w poszanowaniu godnos´ci osoby wychowanka, dzieki czemu wychowawca jest w stanie dostrzec i zro-zumiec´ jednostkowe potrzeby podopiecznych. Ksi adz Bosko zauwaza, ze dzieo wychowawcze moze miec´ sens tylko wtedy, gdy kazdy z wychowan-ków czuje sie osobis´cie zrozumiany, szanowany i kochany6.
Po aczeniem wszystkich omówionych zasad systemu prewencyjnego jest zasada integralnos´ci, która w rozumieniu ks. Bosko obejmuje rozwój fizycz-ny, duchowy i moralny w celu budowy dojrzaej osobowos´ci wychowanka. Niezwykle istotnym aspektem zasady integralnos´ci jest rozpoczecie wszelkich dziaan´ wychowawczych od wpajania wychowankowi wartos´ci duchowych. Niekwestionowan a prawd a jest to, ze tylko wtedy, gdy wartos´ci duchowe i religijne s a stawiane na pierwszym miejscu, czowiek jest zdolny do podej-mowania dziaan´ w celu przekraczania wasnych ograniczen´ oraz harmonijne-go i efektywneharmonijne-go integrowania wasnej osobowos´ci we wszystkich wspomnia-nych sferach. Istotne staje sie prowadzenie procesu wychowawczego w spo-sób integralny, caos´ciowy7.
5Zob. tamze, s. 29. 6Zob. tamze, s. 48. 7Zob. tamze, s. 138-139.
Swoje znacz ace miejsce w systemie J. Bosko, ale tez swoist a specyfike ma zasada karalnos´ci – stosowania kar. Autor jest zdania, ze tam, gdzie jest to mozliwe nalezy kary unikac´, natomiast jezeli staje sie to koniecznos´ci a, istotne staje sie oparcie dziaan´ karz acych na wszystkich powyzej opisanych zasadach wychowawczych8. Ksi adz Bosko proponuje stosowanie upomnien´, o których pisze w nastepuj acy sposób: „jezeli macie udzielic´ komus´ upomnienia, zróbcie to w cztery oczy i na osobnos´ci, a przy tym z jak najwieksz a dobroci a”9.
2. SPECYFIKA WYCHOWANIA W SYSTEMIE PREWENCYJNYM Salezjan´ski system wychowawczy znamionuje specyfika celów stawianych przez jego twórce oraz okres´lony typ relacji, jaka tworzy sie miedzy wycho-wawc a a wychowankiem. Ponadto charakterystycznym elementem systemu prewencyjnego, wyrózniaj acego go ws´ród innych systemów wychowawczych, jest swoista promocja wychowanka, wspieranie jego wasnej formacji i po-lepszenie jego aktualnych warunków zyciowych. Znacz ac a role w koncepcji ks. Bosko odgrywa aktywna obecnos´c´ samego wychowawcy10.
Podstawow a postaw a i rol a wychowawcy jest asystencja – swego rodzaju aktywny i peny udzia wychowawcy w procesie wychowania, który przybiera postac´ staej, autentycznej i przyjacielskiej obecnos´ci ws´ród wychowanków. Poprzez sta a asystencje wychowawca staje sie swego rodzaju przyczyn a sprawcz a, która ukierunkowuje wychowanka i pobudza jego dyspozycje roz-wojowe do ujawnienia sie11. Asystencja nie oznacza nadzoru, który jest charakterystyczny dla systemów represyjnych lub tych pozbawionych mocy wychowawczej. Przeciwnie, jej istot a jest z jednej strony uprzedzanie za zamiast jego naprawianie, natomiast z drugiej rozumne i cierpliwe wspiera-nie zmiennos´ci i wspiera-niestaos´ci dziecka, które zapomina o swoich powinno-s´ciach12. Asystencja peni w systemie prewencyjnym funkcje zapobiegawcz a
8 Zob. tamze, s. 274.
9 S.J. MOZ DZEN´, S´w. Jan Bosko i jego system wychowania prewencyjnego, w: Historia wychowania (1795-1918), t. II, Sandomierz 2006, s. 79.
10 Zob. L. C
IAN, System zapobiegawczy s´wietego Jana Bosko i jego charakterystyka, Warszawa 2001, s. 203-211. Por. B. DYMARA, Dziecko w s´wiecie wspódziaania, Kraków 2001, s. 203-211.
11Zob. G. F
ANCIULLI, S´wiety Jan Bosko. Przyjaciel modziezy, Kraków 2001, s. 85-100.
12Zob. L. C
i co najwazniejsze wyklucza wszelkie dziaania izoluj ace dziecko od s´wiata, w którym zyje13.
Niebagateln a role w procesie wychowania peni a rózne, stosowane przez ks. Bosko, formy kontaktu wychowawcy z wychowankiem, które w istotny sposób wspomagaj a pogebianie relacji miedzyosobowych. Nalez a do nich: rozmowa oraz indywidualne kierownictwo duchowe, sówko wieczorne, a tak-ze „sówko na ucho”.
Indywidualne kierownictwo duchowe odnosi sie do spowiedzi, która przy-bieraa wysoko indywidualny charakter w swojej formie ze wzgledu na to, ze ks. Bosko próbowa dostosowywac´ j a do poziomu moralnego kazdego wycho-wanka14. Ponadto organizowa spotkania i rozmowy miedzy wychowankami a wychowawc a, nazywane przez ks. Bosko spotkaniami miedzy „dziec´mi rodziny” a „ojcem” sprawuj acym kierownictwo duchowe. Cechowaa je szcze-gólna zasada, wywodz aca sie z charakterystycznej dla nich rodzinnej atmosfe-ry, a któr a by brak formalnych schematów czy programów porozumiewania sie „ojca” z „dziec´mi”. Jak zaznacza ks. Bosko, istot a tego rodzaju spotkan´ jest wzajemne, w peni dobrowolne poznanie sie i zrozumienie miedzy wy-chowankiem a wychowawc a15.
Drug a z form kontaktu z wychowankiem jest sówko wieczorne, które przybierao forme zwiezego przemówienia i miao miejsce po wieczornych modlitwach. Kierowane do wszystkich wychowanków, miao tworzyc´ odpo-wiedni klimat wychowawczy, sprzyjaj acy utrwaleniu pewnych mys´li, prawd czy pouczen´16. Ponadto w kategoriach psychologicznych sówko wie-czorne zostao wprowadzone w celu wzmacniania i pogebiania, odgrywaj ace-go znacz ac a role w systemie prewencyjnym, klimatu rodzinnego17.
„Sówko na ucho” wymaga od wychowawcy duzego taktu i delikatnos´ci ze wzgledu na ksztatowanie sie podczas tego rodzaju rozmów relacji o charakterze ojciecsyn. S a to zabiegi, które ks. Bosko okres´la mianem „oskubywania z pió-rek” ze wzgledu na to, ze byy stosowane miedzy innymi dla nagany lub upom-nienia, które odbyway sie na osobnos´ci, z poszanowaniem wszystkich zasad
13Zob. tamze, s. 193-195. 14Zob. tamze, s. 114-127. 15Zob. B. M
ATYJAS, Pogl ady i praktyka pedagogiczna s´wietego Jana Bosko,
„Wychowaw-ca” 7-8 (1995), s. 5-6.
16Zob. S.I. M
OZ DZEN´, Inspiracje katolickiej mys´li wychowawczej w Polsce do poowy XX
wieku, Kielce 2001. 17Zob. B. M
wychowania w systemie prewencyjnym. „Sówko na ucho” przybierao forme ostrzezenia, ale jednoczes´nie dawao obietnice niezbednej pomocy18.
Wychowawca w systemie prewencyjnym jest osob a, która nieustannie sie doskonali w swej pracy, stara sie us´wiadomic´ sobie swoj a wartos´c´ i poznac´ psychologie czowieka oraz przyswoic´ sobie umiejetnos´c´ nawi azywania kon-taktów miedzyosobowych.
3. WYCHOWANIE Z EGLARSKIE
Wychowanie jest procesem nauczania ksztac acego, wzbogaconego o wiele tzw. zabiegów wychowawczych, który formuje nie tylko sprawnos´c´ umysu w przyswajaniu i stosowaniu wiedzy, lecz takze formuje osobowos´c´ czowie-ka. Wychowanie obejmuje rózne „tereny wychowawcze” i wszystkie strony osobowos´ci czowieka19. Uprawianie zeglarstwa stwarza naturalne, niczym nie wymuszone sytuacje umozliwiaj ace podejmowanie zabiegów wychowaw-czych, moze byc´ zatem jednym z powyzszych „terenów wychowawczych”. Elementami strukturalnymi wychowania zeglarskiego s a: szkolenie zeglarskie, etykieta zeglarska oraz szkoa pod zaglami. Ponizej zostaa przedstawiona charakterystyka poszczególnych elementów wychowania zeglarskiego20.
Szkolenie zeglarskie nieod acznie wi aze sie z wychowaniem, które obejmu-je dziaania podejmowane w kazdym momencie szkolenia, w którym instruk-tor i podopieczny mog a znalez´c´ sie razem. Z eglarstwo jest s´rodkiem ksztatu-j acym osobe o duzej sprawnos´ci fizycznej i psychicznej, gdzie poprzez roz-wój umysowy, fizyczny, moralny i estetyczny ksztatuje sie osobowos´c´ indy-widualna oraz zbiorowa wychowanków. Z egluga na jachcie stwarza wiele uwarunkowanych sytuacj a wymogów i koniecznos´ci, które mog a oddziaywac´ na charakter i osobowos´c´ czowieka, ksztatowac´ postawy i oddziaywac´ na preferowan a i urzeczywistnian a hierarchie wartos´ci podopiecznych. Ponadto zacheca sie wychowanków do aktywnego uczestnictwa w rozwoju na pa-szczyz´nie gospodarki, nauki i kultury – w dziaaniach zwi azanych z wod a, morzem21.
18 Zob. A. M
AJEWSKA, Pedagogika wedug s´wietego Jana Bosko, „Dialog i Edukacja” 2002, nr 2, s. 65-70.
19Zob. W.R. D
ABROWSKI, Poradnik nauczyciela zeglarstwa, Kraków 2003, s. 44-45.
20Zob. W.R. D
ABROWSKI, Wychowanie w szkoleniu zeglarskim, mps s. 94-98.
Wychowanie przez zeglarstwo przygotowuje do aktywnego uczestnictwa w zyciu spoecznym, do pracy zawodowej, zapewnia peny, wszechstronny rozwój intelektualny, moralny, fizyczny i estetyczny. Przede wszystkim po-zwala na rozwijanie inteligencji, ksztatowanie i podtrzymywanie okres´lonych zainteresowan´ i zamiowan´, budzenie wrazliwos´ci i wyobraz´ni, wyrabianie umiejetnos´ci racjonalnego wspózycia i wspódziaania z innymi ludz´mi, wdrazanie do samodzielnego, krytycznego mys´lenia i dziaania.
Etykieta zeglarska to ustalony, obowi azuj acy w danej epoce i s´rodowisku spoecznym zbiór form towarzyskich, regu grzecznos´ci, zwyczajów – zgodny z zasadami etyki i wynikaj acy z wieloletniej, czasem nawet wielowiekowej tradycji, a czesto równiez usankcjonowany formalnymi przepisami. Etykieta i ceremonia morski maj a bardzo stare tradycje. Wiekszos´c´ z nich wywodzi sie z epoki flot zaglowych i dotyczy zachowania sie na morzu i na duzych jednostkach pywaj acych. Z czasem etykieta zeglarska – ta o morskim rodo-wodzie przeniknea tez kregi zeglarzy s´ródl adowych i chociaz wiele jej form nie ma uzasadnienia w historii zeglugi s´ródl adowej (jak np. zakaz gwiz-dania na pokadzie), to jednak s a one powszechnie akceptowane i przestrzega-ne22. Etykieta zeglarska okres´la sposób ubioru i wygl ad zeglarza, wygl ad jachtu oraz postawy obowi azuj ace zaoge podczas manewrów, w trakcie ze-glugi, a takzw na postoju jachtu. Najwazniejszymi elementami s a kwestie zwi azane z godnym, kulturalnym zachowaniem sie na jachcie i poza nim, z gotowos´ci a suzenia pomoc a innym wodniakom, z nieprowadzeniem roz-mów na kanale bezpieczen´stwa oraz w okresie ciszy radiowej, a takze w miare mozliwos´ci z dbaniem o s´rodowisko naturalne. Wobec tego susz-ne jest twierdzenie, ze etykieta zeglarska moze byc´ „wychowawczyni a” mo-dych pokolen´23.
Podsumowuj ac, ogólne uwagi o skutecznos´ci dziaan´ wychowawczych podejmowanych w szkoleniu zeglarskim s a nastepuj ace: zeglarstwo w samej swojej istocie jest nos´nikiem wartos´ci wychowawczych; podstawowym warun-kiem uzyskania pozytywnych efektów szkoleniowych i wychowawczych jest rzetelna, merytorycznie poprawna wiedza fachowa – zeglarska, poparta przy-kadem wasnego postepowania; prowadzenie szkolenia zeglarskiego w sposób dydaktycznie i metodycznie poprawny; modelowanie sytuacji ujawniaj acych te walory zeglarstwa, które mog a stac´ sie przesank a do podejmowania zabie-gów wychowawczych; umiejscowienia zabiezabie-gów wychowawczych w caym
22Zob. J. C
ZAJEWSKI, Etykieta zeglarska, Katowice 2002, s. 5-6.
procesie szkolenia jako naturalnej reakcji instruktora na wymuszon a sytuacje koniecznos´ci ich podejmowania24.
Na szczególn a uwage zasuguje organizacja „Szkoy pod Z aglami”, której ide a jest stwarzanie modziezy szansy poszerzenia wiedzy i rozwoju wasnej osobowos´ci poprzez realizacje programu edukacyjnego podczas rejsu morskie-go. Wyspecjalizowana kadra szkoy wspópracuje przy tworzeniu nowych programów ksztacenia i wyborze trasy podrózy przez cay rok. Zajecia, które s a organizowane podczas rejsu, tematycznie s a skoncentrowane wedug kon-kretnych problemów zwi azanych z obszarem, w którym znajduje sie statek, b adz´ miejscem odwiedzanym przez podopiecznych. Lekcje ze wszystkich przedmiotów powinny nawzajem sie przenikac´. Wobec tego, przykadowo, w Pompejach modziez poznaje historie starozytnego Rzymu, na kraterze San-torini uczy sie o wulkanach, prowadzone na morzu lekcje fizyki dotycz a meteorologii, a nauka jezyków obcych opiera sie na ich praktycznym wyko-rzystaniu25.
„Szkoa pod Z aglami” daje wychowankom mozliwos´c´ zdobycia wiedzy i umiejetnos´ci, jakich nigdy nie zapewni tradycyjna szkoa. Miesi ac spedzony na statku uczy tolerancji, odpowiedzialnos´ci, samodzielnos´ci, dziaania w gru-pie. Rejs pomaga czesto w przeamywaniu wasnych sabos´ci, pozwala uwie-rzyc´ w siebie. Natomiast obcowanie z poteg a morza uczy pokory dla si przyrody26. Nalezy zwrócic´ szczególn a uwage na to, ze zegluga morska jest równiez sprawdzonym instrumentem wychowawczym wobec modziezy trud-nej lub ze s´rodowisk zagrozonych, ws´ród których mozna wyonic´ ludzi war-tos´ciowych i ambitnych, którzy na morzu odnajd a swoje miejsce w zyciu. Morze ma niezwyke was´ciwos´ci oddziaywania na ludzi, atwiej ksztatuje autorytety, ustala porz adek i wyznacza odpowiedni a hierarchie wartos´ci.
3. ELEMENTY SYSTEMU JANA BOSKO W WYCHOWANIU Z EGLARSKIM
Propozycja wykorzystania systemu prewencyjnego w oddziaywaniu Yacht Club Saltrom (dalej YCS) ma charakter wyj atkowo aktualny, bior ac pod uwage dzisiejsze zainteresowania modziezy. Wobec tego ponizej zostay zaprezentowane
24Zob. tamze, s. 26.
25Zob. www.epz.pl (dostep: 3.12.2015). 26Zob. tamze.
szczegóowe egzemplifikacje podstawowych zasad wychowania salezjan´skiego w wychowaniu zeglarskim YCS – zasady rozumnos´ci, religijnos´ci oraz mios´ci. Ponadto zostaa zwrócona uwaga na role asystencji w YCS.
Zasada rozumnos´ci wyraza sie w umiejetnos´ci kierowania sie w swoich dziaaniach zdrowym rozs adkiem oraz swego rodzaju prostot a, które nie po-zwalaj a na wkradanie sie sztucznos´ci i przesady do procesu wychowawczego. Postepowanie oparte na tych dwóch warunkach wyraza sie w autentycznym otwarciu sie na dialog z drug a osob a – dialog miedzy wychowawc a a pod-opiecznym, którego celem zawsze jest dobro i rozwój wychowanka27. Sytua-cje zyciowe zeglugi jachtowej daj a szerokie mozliwos´ci nauki i intensyfikacji dos´wiadczen´ spoecznych modziezy. Jacht z jednej strony jest zamkniet a przestrzeni a zyciow a, w której konieczne jest przewidywanie i stabilnos´c´; z drugiej zas´ nie jest hermetycznie zamknietym s´rodowiskiem ze wzgledu na planowane i konieczne postoje w portach.
Wspólne zycie na jachcie obfituje w wielos´c´ sytuacji i dziaan´ o charakte-rze wychowawczym, ws´ród których znajduj a sie miedzy innymi nastepuj ace elementy:
„Mieszkamy, zeglujemy i zyjemy razem na jachcie” – jest to element wyrazaj acy sie we wspólnocie losu dorosych i modych osób w rados´ci i nie-bezpieczen´stwach. Podczas wspólnego rejsu pojawiaj a sie sprzyjaj ace warunki doskonalenia umiejetnos´ci interpersonalnych, mozna zaobserwowac´ bogactwo dynamiki grupowej, róznorodnos´c´ charakterów, pojawiaj a sie sytuacje konflik-towe, potrzeba wspólnej pracy i obowi azki (podzia na wachty suzbowe). Rytm wymagan´ i regulamin zajec´ jest naturalnie ksztatowany w konteks´cie pracy na jachcie. Wiele modych osób cierpi na zaburzenia „JA”. Ujawniaj a sie one w naturalny sposób w konfrontacji z zywioem, pogod a, hierarchi a na statku, urzedami portowymi.
„Plastyczny program dnia” – w czasie okresu zej pogody, np. podczas sztormu, wymagany jest duzszy pobyt w porcie; jest to czas na wycieczki, poznawanie miejsc zwi azanych z histori a danego miasta, to czas na lekture i rozmowe oraz refleksje nad przezyciami zwi azanymi z trudnymi sytuacjami na wodzie (bezpieczen´stwo zeglugi).
„Mieszkamy nad jednym Batykiem, w tej samej Europie” – jest to element, który wyraza sie we wspólnej pracy zeglarskiej, gdzie istotne staje sie zwiedzanie portów Europy (Polski, Niemiec, Szwecji, Danii, Litwy itd.), dokonuje sie prezentacji kultury i zwyczajów róznych narodów (tan´ce,
piosen-27Zob. M. S
ki, szanty, historia, marzenia modziezy, sztuka piekna, filozofia zycia), dzieki czemu mode osoby maj a mozliwos´c´ zblizenia sie do siebie w atmosferze afirmacji wartos´ci pokoju, wspópracy i tolerancji.
„Hej, me batyckie morze, tos´ ty mnie wychowao” – s a to sowa jednej z piosenek zeglarskich, które doskonale oddaj a charakter kolejnego z elemen-tów oddziauj acych w sposób wychowawczy, który wywodzi sie z nauk ks. Bosko. Zdaniem ksiedza muzyka moze stac´ sie jednym ze s´rodków, który w skuteczny sposób ksztatuje uczucia oraz wyobraz´nie, dzieki czemu moze sprawic´, ze osoba stanie sie lepszym czowiekiem28. W czasie rejsów, na postojach, biwakach, przy ognisku, podczas modlitw, Mszy s´w. nie brakuje s´piewu i muzyki. Skrzypce, gitara, harmonijka ustna, boran to najczes´ciej spotykane instrumenty na jachcie. W oddziaywaniu wychowawczym YCS popularyzowa piosenki religijne, zeglarskie, klasyczne szanty, poezje s´piewa-n a, jak równiez piosenki z polskiej sceny rockowej. Piosenka z dobrym tek-stem, zas´piewana w odpowiednim czasie, równiez moze wychowywac´.
Zasada religijnos´ci, s´cis´le powi azana z zasad a rozumu, w rozumieniu ks. Bosko odnosi sie przede wszystkim do wypeniania swoich obowi azków. Ponadto jej zwi azek z zasad a rozumu pozwala ustrzec wychowanka przed zbyt powierzchown a lub przesadnie uczuciow a religijnos´ci a29.
YCS, opieraj ac sie na stylu oddziaywania salezjan´skiego, wypracowa pewne wzorce wychowania, ws´ród których znajduj a sie miedzy innymi:
Msza s´wieta sprawowana w czasie trwania turnusu czy rejsu. Odpra-wiana w kos´ciele, ale i nad brzegiem jeziora czy na zaglówce, w pieknej scenerii mazurskich czy morskich krajobrazów, czesto o zachodzie son´ca, sprawia, ze wychowankowie zaczynaj a inaczej postrzegac´ Kos´ció.
Homilia zwykle nawi azuj aca do czytan´ i ewangelii, odnosz aca sie do zycia modych ludzi; podczas homilii cytowane s a utwory poetyckie, czesto ma ona forme dialogu. To prowokuje modziez do rozmów na tematy religij-ne, rodzi pytania, na które póz´niej, podczas zeglugi, jest czas odpowiadac´.
Spowiedz´ niejednokrotnie pod wpywem rozmów, homilii czy wa-snych refleksji modziez decyduje sie na spowiedz´. Zwykle taki sakrament pokuty odbywa sie „w drodze”, czyli podczas spaceru nad brzegiem jeziora, w lesie, na ace czy tez na jachcie, o ile zapewniona jest wystarczaj aca intymnos´c´.
28Zob. M. M
AJEWSKI, Elementy metodyki pedagogiczno-katechetycznej w ramach systemu
prewencyjnego s´w. Jana Bosko, Kraków 1975, s. 30. 29Zob. L. C
Modlitwy poranne i wieczorne cay obóz czy tez caa zaoga gromadzi sie na rannej modlitwie, Bogu powierzaj ac swój czas, swoje bezpieczen´stwo i chec´ poznawania Go w pieknie stworzenia. Wieczorem, zwykle przy ogni-sku i akompaniamencie gitary, jest czas na podziekowanie za spedzony do-brze dzien´, za nowe dos´wiadczenia, za przyjaz´n´, za „ódki”. Wazna jest za-cheta, by podczas zeglugi w ci agu dnia znalez´c´ czas na odmówienie rózan´ca. Modlitwa „przed” i „po” posiku odmawiana przez uczestników rejsu czy obozu: „Pobogosaw Panie Boze nas, pobogosaw ten posiek i naucz nas dzie-lic´ sie chlebem i rados´ci a ze wszystkimi” albo jej (bardziej ulubiona przez mo-dziez) skrócona wersja: „Zasi adz´ Chryste pos´ród nas i b adz´ naszym gos´ciem”. Sówko na dobranoc codziennie, na obozie czy w czasie rejsu, „dobra mys´l” pozostawiona wychowankom na dobranoc. Zgodnie z salezjan´sk a trady-cj a, nie trwaj ace duzej niz 3 minuty, wypowiadane zwykle przez wychowaw-ców – sterników. Z biegiem lat mozna dostrzec, jaki ten, moze niepozorny epizod dnia, ma wpyw po pierwsze na morale wychowanków, po drugie na ksztatowanie autorytetu wychowawców. Czesto wypowiadane w sprzyja-j acych warunkach, w odpowiedniej atmosferze dla modych ludzi – ognisko, wieczór, piosenka religijna, zeglarska; luz´ne rozmowy i zarty powoduj a, ze uczestnicy s a pozytywnie nastawieni i nie traktuj a tego jako „za konieczne-go”, ale jako cos´, co warto posuchac´, bo nie wiadomo, czy bedzie to bajka (jak to bajka z moraem), czy opowiadanie, i jak bardzo wychowawca zaangazuje siebie, czy bedzie zestresowany, czy z polotem i duz a doz a humo-ru pozostawi te „pozytywn a mys´l na dobranoc”30.
Powyzsze elementy s a niekwestionowanym dowodem na to, ze podczas rejsu jest wiele okazji do refleksji, modlitwy, rozmów – kontaktu z Panem Bogiem. Modziez chetnie uczestniczy w zyciu religijnym na obozie czy w czasie rejsu; kontakt z natur a (piekno jezior i mórz) bywa nierzadko ko-rzystniejsz a „katedr a” do skupienia i modlitwy. L. Cian w nastepuj acy sposób odnosi sie do zasady religijnos´ci: „Caa praca wychowawcza polega na tym by uszanowac´ rozum i wolnos´c´ otwartego na nieskon´czonos´c´ czowieka, tak aby jego gebia i transcendencja spotkay sie, stay sie poczuciem religijnym i zyciow a postaw a. Wtedy wiara staje sie elementem integruj acym zycie”31. Zasada mios´ci odnosi sie do szczególnego, niezwykle istotnego klimatu wy-chowawczego miedzy wychowawc a a wychowankiem. Na ten klimat skada sie przede wszystkim obecnos´c´ wychowawcy ws´ród modziezy, która wyraza sie
30Zob. www.saltron.krakow.pl (dostep: 3.12.2015). 31L. C
poprzez uczestnictwo w jej zyciu, a takze akceptacje jej zamiowan´ i zaintereso-wan´. Wazn a role w pracy wychowawczej peni autorytet wychowawcy. Zdaniem ks. Bosko wiekszy i lepszy wpyw na wychowanków ma taki wychowawca, który charakteryzuje sie miym usposobieniem, ma wiedze, umie wykonac´ wiele praktycznych rzeczy, jest rozs adny i konsekwentny w swoim postepowaniu32.
O klimacie zyczliwos´ci i aktualnos´ci systemu salezjan´skiego ks. Bosko w YCS najlepiej niech s´wiadcz a wypowiedzi samych uczestników. Ponizej zostay przedstawione niektóre z nich:
Mozna by powiedziec´, ze Salezjan´skie Lato na Mazurach przechodzi ewolucje – od obozu z elementami zeglarskimi do najprawdziwszych rejsów. Jednak niektó-re rzeczy na pewno nie ulegn a zmianie. Trudno sobie wyobrazic´ Mazury bez Mszy s´wietych o zachodzie son´ca, wieczornego s´piewania szant przy ognisku, tradycyjnego chrztu nieopierzonych zeglarzy, szalonych zabaw i radosnych k apie-li. A wszystko dlatego, ze o klimacie i magii wakacji mazurskich nie przes adza forma obozu, tylko ludzie, którzy go tworz a33.
Czynne uczestnictwo podczas Festiwalu Piosenki Z eglarskiej „shanties” organi-zowanego co roku w Krakowie, ogranicza sie wprawdzie do podskakiwania i lek-kiego faszowania szant, ale i tam nie brakuje ksiezy, którzy znajduj a czas, aby i tam pobyc´ razem z modziez a34.
Gdyby wyliczyc´ wspomnienia z Mazur jest ich mnóstwo. Opisanie „najlepsze-go” byoby trudne bo wspomnien´ nie powinno sie stopniowac´… Moze cay urok tkwi w tym, ze to, co w zgieku codziennos´ci wydaje nam sie szare b adz´ zbyt jaskrawe, tam ma was´ciw a barwe. Nie razi… ani nie przygnebia. Moze to wyj atko-wi ludzie, którzy tworz a tak a, a nie inn a atmosfere, wspólne ogniska, zdobywanie jezior… Caa magia moze kryc´ sie w mozliwos´ci zapania tego, co nieuchwytne. Albo w tym, ze nie licz a sie dobra materialne, które posiadamy (no, moze prócz kompletu suchych ubran´ i wspaniaego soika, penego Nutelli). Nie liczy sie to, która jest godzina albo który konkretnie dzien´ tygodnia was´nie nasta. S a to war-tos´ci, których nie zdoa zmierzyc´ zadna waluta tego s´wiata35.
Dawniej jez´dziem na inne obozy i kolonie, organizowane przez biura turystyczne, i nie wracaem z nich tak szczes´liwy, jak z saltromowskich obozów. Gdy trafiem na salezjan´ski wyjazd, wiedziaem, ze to jest to, czego moje ciao i dusza potrzeboway. Niezapomniana atmosfera codziennego zycia zeglarskiego, wieczornych ognisk, mszy polowych sprawiaj a, ze w naszych umysach zostay wspaniae wspomnienia na za-wsze. Chciabym podziekowac´ ksiedzu Andrzejowi, ksiedzu Mirkowi i kadrze
sterni-32Zob. tamze, s. 182. 33A. M
ALEWSKA, Wiatr przemian w YCS, „Rózana” 5.05.2009, s. 6.
34Archiwum Saltromu. 35K. P
ków. To oni uczyli nas nie tylko zeglarskiej sztuki, ale tez przyjaz´ni, mios´ci i zarad-nos´ci w trudnych warunkach. Moze tego nie byo widac´, ale czulis´my na sobie ich czujne oko i bliskos´c´ w razie niebezpieczen´stwa. Dobrze, ze groz´nych sytuacji nie byo wiele, a w zamian za to by humor i wspaniaa przygoda36.
W Saltromie likwiduje sie stereotyp ksiedza sztywniaka, który tylko sie modli i narzeka, jaka ta dzisiejsza modziez jest niedobra. Mozliwe jest to dlatego, ze ksieza Salezjanie s a niezwykle zwawi, rados´ni i modzi duchem, co przyci aga do nich modych ludzi37.
Jak sysze „Salezjanie”, to mi sie buzia us´miecha38.
Obecnos´c´, któr a ks. Bosko okres´la jako asystencje wychowawcy ws´ród modziezy – uczestnictwo w jej zyciu, jest integraln a czes´ci a procesu wycho-wania. Jest ona pierwszym s´rodkiem systemu prewencyjnego opartego na podstawowych zasadach religii, rozumie i dobroci.
Rola asystenta polega na ksztatowaniu w modym czowieku m adrego patrze-nia na s´wiat, s´wiadomego wyboru i eliminacji kazdego za. Staa obecnos´c´ wy-chowawcy u boku wychowanka pozwala na dokadne poznanie jego osobowos´ci, nawyków, potrzeb i zachowan´, co uatwia stawianie mu was´ciwych wymagan´ oraz podjecie prawidowego kierunku wszelkich oddziaywan´ wychowawczych. Wychowawca-asystent musi byc´ odpowiedzialny za swoje postepowanie, a przede wszystkim powinien byc´ przepeniony mios´ci a do Boga i bliz´niego.
Na jachcie wychowawca jest stale obecny, animuje rozmowy, sucha, reaguje na wszelkie przejawy za. Dba o bezpieczen´stwo, uwrazliwia na piek-no przyrody, rozwi azuje na biez aco sytuacje konfliktowe, po prostu jest obecny. O wychowawcach zeglarzach uczestnicy rejsu pisz a: „Kadra miaa na gowie ponad czterdzies´ci osób, a ja miaam wrazenie, jak gdyby o kazdego troszczya sie z osobna”39.
Obecnos´c´, ale i serdecznos´c´, dobroc´, cierpliwos´c´, wyrozumiaos´c´, bezpos´red-nios´c´, a zwaszcza mios´c´ to zasadnicze cechy asystencji pedagogicznej syste-mu prewencyjnego, które maj a swoje zastosowanie podczas zeglugi w YCS40.
36J. W
OLNICKI, Mazurska przygoda z Saltromem, „Rózana” 5.09.2008, s. 9.
37Archiwum Satromu (prac. dypl. Maciej Muszalik). 38Archiwum Saltromu (film, Wystarczy, ze jestes´cie modzi).
39Archiwum Saltromu, Czar mazurskich wspomnien´, „Rózana” 5.09.2008, s. 9. 40Zob. R. P
OMIANOWSKISDB, Obecnos´c´ wychowawcza i przestrzenie jej wypowiedzi
*
System wychowawczy ks. Jana Bosko nie tylko odpowiada na potrzeby ówczesnych czasów, lecz takze znacznie wyprzedza mys´l a pedagogiczn a swoj a epoke. Zbudowany na gruncie personalizmu, akcentowa waznos´c´ i wartos´c´ osoby wychowanka, stawiaj ac go w centrum wszelkich dziaan´. Kontynuacja i rozwój dzie salezjan´skich – takich jak YCS – s´wiadcz a o jego aktualnos´ci i skutecznos´ci. Z adne programy profilaktyczne nie zast api a oso-bistego kontaktu, autorytetu, kompetencji i zaangazowania wychowawcy w dziaalnos´c´ profilaktyczn a41.
Jeden z wychowanków przeprowadzi badania ws´ród czonków YCS, pytaj ac ich m.in. o wychowawcze oddziaywanie na modziez, gdzie ws´ród najczes´ciej powtarzanych przykadów elementów ksztatuj acych charakter wychowanka byy: dyscyplina, wspópraca, odpowiedzialnos´c´ i tolerancja. Prowadz acy badania zawar wypywaj ace z analiz wnioski w nastepuj acych sowach:
Przeprowadzone badania nie pozostawiaj a w atpliwos´ci, ze zeglowanie ma wycho-wawczy wpyw na modziez. Wazne jednak jest to, ze nie jest to tylko zasuga samych wartos´ci, jakie niesie ze sob a zeglarstwo, ale przede wszystkim sposobu, w jaki te wartos´ci s a propagowane i przekazywane modym ludziom. Salezjan´ska regua wychowania prewencyjnego stosowana w przekazaniu wartos´ci i szkoleniu modych zeglarzy pozwala na ksztacenie charakteru modych ludzi zgodnie z ich oczekiwaniami i bez nacisku, co powoduje, iz modziez sama w sobie chetniej przejmuje te wartos´ci, gdyz nikt ich do tego nie zmusza ani nie grozi im surow a rek a. Z eglarstwo niesie ze sob a tak wielki potencja wychowawczy, iz pozostaje tylko zaowac´, ze w naszym s´rodowisku tak mao jest ono wykorzystywane. Maa popularnos´c´ tego typu oddziaywania wychowawczego nie jest spowodowana brakiem zainteresowania ze strony modych ludzi czy niecheci a do takiego typu spedzania wolnego czasu. Problem tkwi w wychowawcach, którzy moze niejedno-krotnie nie zdaj a sobie sprawy z takiego oddziaywania zeglugi na modziez.
BIBLIOGRAFIA
CIANL., System zapobiegawczy s´wietego Jana Bosko i jego charakterystyka, Warszawa 2001. CIANL., Wychowanie w duchu ksiedza Bosko, Warszawa 1990.
CZAJEWSKIJ., Etykieta zeglarska, Katowice 2002.
DABROWSKI W.R., Poradnik nauczyciela zeglarstwa, Kraków 2003. DABROWSKI W.R., Wychowanie w szkoleniu zeglarskim (mps).
41Zob. M. S
DYMARA B., Dziecko w s´wiecie wspódziaania, Kraków 2001. FANCIULLI G., S´wiety Jan Bosko. Przyjaciel modziezy, Kraków 2001.
HOMPLEWICZ J., Teoretyczne zaozenia systemu wychowawczego s´w. Jana Bosko, w: J. NIE -WE GOWSKI(red.), Ksi adz Bosko i jego system wychowawczy, Warszawa 2000.
KRUSZEWSKI K., Najpotrzebniejsze zasady dydaktyczne, w: K. KRUSZEWSKI (red.), Sztuka nauczania. Czynnos´ci nauczyciela, Warszawa 1991, s. 254-283.
MAJEWSKA A., Pedagogika wedug s´wietego Jana Bosko, „Dialog i Edukacja” 2002, nr 2, s. 65-70.
MAJEWSKIM., Elementy metodyki pedagogiczno-katechetycznej w ramach systemu prewencyj-nego s´w. Jana Bosko, Kraków 1975.
MALEWSKA A., Wiatr przemian w YC, „Rózana” 5.09.2009, s. 6.
MATYJAS B., Pogl ady i praktyka pedagogiczna s´wietego Jana Bosko, „Wychowawca” 7-8(1995), s. 5-6.
MOZ DZEN´ S.J., Inspiracje katolickiej mys´li wychowawczej w Polsce do poowy XX wieku, Kielce 2001.
MOZ DZEN´S.J., S´w. Jan Bosko i jego system wychowania prewencyjnego, w: Historia wycho-wania (1795-1918), t. II, Sandomierz 2006.
PAWLIK K., Mazury, Mazury, „Rózana” 5.09.2008, s. 9.
POMIANOWSKI R., Obecnos´c´ wychowawcza i przestrzenie jej wypowiedzi dzisiaj, w: J. WILK (red.), Wspóczesny wychowawca w stylu ks. Bosko, Lublin 1998, s. 145-166.
SZPRINGERM., System prewencyjny ks. Jana Bosko we wspóczesnej profilaktyce, Kielce 2006. WOLNICKI J., Mazurska przygoda z Saltromem, „Rózana” 5.09.2008, s. 9.
www.epz.pl (dostep: 3.12.2015).
www.saltron.krakow.pl (dostep: 3.12.2015).
WYKORZYSTANIE ELEMENTÓW SYSTEMU PREWENCYJNEGO S´W. JANA BOSKO
W WYCHOWANIU Z EGLARSKIM S t r e s z c z e n i e
Celem artykuu jest ukazanie systemu prewencyjnego ks. Jana Bosko jako podstawy wycho-wania zeglarskiego. System ten polega na aktywnym zapobieganiu zu i zarazem na tworzeniu pozytywnych warunków procesu wychowania. Przykadem zastosowania systemu ks. Jana Bosko jest wychowanie zeglarskie realizowane m.in. w klubie Yacht Club Saltrom. Elementy systemu prewencyjnego umozliwiaj a skonstruowanie programu, jego odpowiedni i skuteczny przebieg, potwierdzony w ocenie modych czonków klubu.
THE USE OF JAN BOSKO’S PREVENTIVE SYSTEM COMPONENTS IN SAILING EDUCATION
S u m m a r y
The aim of the following paper is to reveal Jan Bosko’s preventive system as the basis of sailing education. This system is based on active prevention of evil and simultaneously, crea-ting positive conditions for the process of education. An example of the application of the Jan Bosko's system is the education of sailing existing in the Yacht Club Saltrom. Elements of the preventive system enables to construct the program, included appropriate and effective commu-nication, confirmed in the assessment of young members of the club.
