RO C ZN IK I N A U K S P O Ł E C Z N Y C H Tom X X V I, zeszy t 2 - 1998 F R A N C I S Z K A W A N D A W A W R O Lublin K O B I E T A W P A R A F I I I W Ż Y C I U S P O Ł E C Z N Y M W E D Ł U G O C Z E K I W A Ń K O Ś C I O Ł A
Podjęty tem at m oże inspirow ać do w ielo w ą tk o w ej refleksji za ró w n o w płaszczyźnie teologicznej, jak i socjologicznej. Z e w z glę du n a zain te reso w a n ia i specyficzne upraw nienia socjologa p o d ejm iem y próbę u k ie ru n k o w a n ia r e fleksji, przede w szystkim postrzegając parafię ja k o przestrzeń s p o łe c z n ą czy też specyficzne środow isko społeczne z w łaśc iw ym i mu p otrzebam i i p ro b le mami, w tym kontekście zaś - rolę kobiety z u w z g lę d n ie n iem jej cech, p o trzeb, aspiracji i możliwości. Socjolog naw ią zu jący do ch rześcijańskiej k o n cepcji człow ieka i życia społecznego nie m oże - co należy pod k re ślić - zupełnie pom inąć także aspektu teolo g iczn o -ek lezja ln e g o i pasto ra ln e g o tego zagadnienia, zw łaszcza definiując tak zło ż o n ą rzeczyw istość, j a k ą je s t parafia - jej istota i funkcje. W zw iązku z tym nieu n ik n io n e jest użycie w tym a r ty kule pojęć nie zw iązanych zazw yczaj z socjologią, takich np. ja k apostolstw o, ew angelizacja, pow ołanie, zasada miłości czy innych, pom o cn y ch w o k re ś le niu roli i zadań kobiety w „przestrzeni e k le z ja ln e j” ze w zględu na s p e c y fic z ne jej cechy, rozpoznane i docenione w nauce K ościoła, co znalazło sz c z e g ó l ny w yraz w nauczaniu Jana P aw ła II.
W yrażeniem odpow iednim , w pew nym zakresie um ożliw iający m okre śle nie istoty i funkcji w aspekcie teolo g iczn o -p asto raln y m i socjo lo g iczn y m , jest pojęcie środow iska. W ujęciu pastoralnym p arafia je st śro d o w isk iem życia nadprzyrodzonego, społecznością, k tóra p o w sta ła i m a się rozw ijać ze w z g lę du na misję zb a w cz ą Kościoła. C elem pastoralnej działalności K ościoła, a więc i parafii, jest zjednoczenie ludzi z C h rystusem , przy czym ak c entuje się społeczny w y m iar tego zjednoczenia, które w swej istocie jest zjed n o c zen ie m osób m iędzy so b ą - w Chrystusie. D latego niekiedy określa się parafię j a k o
„m ały K o ś c ió ł” lub „w ię ksza ro d z in a d u c h o w a ” 1. Z faktu zaistnienia tej nad p rz y ro d z o n e j w sp ó ln o ty w y n ik a ją także o kreślone k o nsekw encje rów nież dla szerszej społeczności, która n iekiedy - choć w łączona pod w zględem teryto rialnym w g ra n ic e parafii - m oże się nie poczuw ać do pełnej łączności z tą w łaśnie w spólnotą. W obec tej społeczności po w in n a mieć za stosow anie teolo giczn a zasada prz ep o jen ia du ch e m Ew angelii całej rzeczyw istości, w jak ą w łaśnie jest w p is a n a p arafia2.
P arafia zatem jest sp ec y ficzn y m środow iskiem , na które sk ład ają się ele m enty n ad p rz y ro d z o n e i doczesne, m a bow iem na w zględzie jed nocześnie p ers p e k ty w ę w ie c z n ą oraz dobro docz esne cz ło w ie k a i społeczności ludzkiej. M o ż n a pow iedz ie ć, że środow isko parafialne z jed n ej strony jest skon c e n tro w an e na dążeniu do o siągnięc ia w iecznej ojczyzny poprzez wiarę, kult i m iłość - i te w łaśnie elem enty w y z n a c z a ją podstaw ow e, czyli ściśle religij ne funkcje parafii3. Z drugiej zaś strony życie religijne jest m otyw em i w a ż nym cz y n n ik ie m inspirującym w iernych do kształto w a n ia rzeczyw istości spo łecznej w e d łu g zasad Ew angelii.
P asterska fu n k c ja parafii o kreślana jest ja k o spójny system działań dla integralnego d o b ra cz ło w ie k a, przy czym dobrem je st tu w szystko to, co d o s konali j e g o naturę ducho w o -fizy c zn ą. D ziałalność parafii zm ierzająca do d o sk o n a le n ia po rz ąd k u d o cz esn eg o jest zaw sze skierow ana do konkretnych osób ży jących w konkretnej rzeczyw istości cyw ilizacyjnej w spółczesnego im świata, d latego m usi uw z g lę d n ia ć różnorakie problem y stanow iące w yzwanie czasów .
Dla d o p ełn ien ia charakterystyki parafii należy dodać, że jest ona śro d o w is kiem: a) w iary i eschatologicznej nadziei; b) m odlitw y, uw ielbienia i pokuty - a więc życia w e w n ętrzn e g o i świętości; c) kultu i życia eucharystycznego; d) w y c h o w a w c z y m ; e) aktyw nej miłości i działania dla dobra wspólnego; f) realizacji po w o łań i apostolstw a; g) chrześcijańskiej kultury; h) d o sk o naląc ym d u ch a pracy; i) re alizo w an ia zasad pokoju; j) leczenia i pom ocy o s o b o m ch o ry m , zw ła szcz a d u c h o w o 4.
W każ d y m z tych aspektów istotna je st dbałość o rozw ój w ewnętrzny czło n k ó w parafii, g łów nie o d a w an ie św iade ctw a wiary i m iłości, rozwijanie cnót e w an g eliczn y c h , kiero w an ie się kryteriam i m oralnym i w ocenie zdarzeń,
1 J. M a j k a, S o c jo lo g ii p a r a fii, L u b lin 1971, s. 52.
2 F. W o r o n o w s k i , Z a r y s te o lo g ii p a s to r a ln e j, W a rsz a w a 1978, s. 3 2 -3 3 . 3 M a j k a, d z. c y t., s. 53.
ale rów nież o adekw atne re agow anie na potrzeby osób ży jąc ych w s p o łe c z n o ści parafialnej.
W tym w ieloaspektow ym ujęciu parafii jest u w y p u k lo n a c e ch a jej dyna- m iczności, aktyw ności, stałego rozw oju, ciągłego p o sz u k iw a n ia n o w y c h środ ków, sposobów oraz m ożliw ości nie tylko d oskonalszej realizacji w ym iaru duchow ego życia, lecz także p o lep sze n ia doczesnej egzystencji człow ieka, co znajduje w yraz w podejm o w an iu przez parafię tzw. funkcji u zu p e łn ia ją cy ch , określanych ja k o e kstensyw ne funkcje p a ra fii5.
Funkcje ekstensyw ne parafii - rozm aicie d e fin io w a n e przez so c jo lo g ó w 6 - o b ejm u ją w ielorakość życia społecznego, a więc np. w yc h o w an ie, oświatę, technikę, ekonom ię, gospodarkę, adm inistrację, o piekę czy politykę. W y m i e nia się następujące typy funkcji ekstensyw nych: a) o p ie k u ń c z o -z a b e z p ie - czająca; b) kulturalno-ośw iatow a; c) rekreacyjna; d) a d m in istra c y jn o -g o sp o darcza; e) d o ra d czo -in terw en c y jn a7.
W z ajem ne relacje w szystkich w y m ien io n y ch i pełn io n y ch w środow isku parafialnym funkcji (w ydzielonych tylko ze w z g lę d ó w m eto d o lo g ic zn y ch , gdyż są one ze s o b ą integralnie złączone) s ą u za le żn io n e w zna czne j mierze od tła s połeczno-kulturow ego i ustrojow ego. Funkcje e k sten s y w n e w sposób szczególny m u szą być bow iem „w y c z u lo n e ” n a w sze lkie p rz eo b ra ż e n ia o charakterze społecznym .
Poszukując w środow isku parafialnym m iejsca dla kobiety, o d w o łu jem y się przede w szystkim do p osoborow e j wizji u sy tu o w a n ia laikatu w życiu K ościoła. S obór W atykański II podjął reform ę p o try d e n c k ie g o m odelu K o ś cioła i parafii, akcentując potrzebę u a k tyw nienia osób św ieckich i ich z a a n g a żow ania w apostolstw o i w spóło d p o w ied z ia ln o ść za losy K o ścio ła i św ia ta 8. W dokum entach soborow ych czytam y najpierw zalecenie, by osoby świeckie, m ężczyźni i kobiety, były przez hierarchię K o ścio ła a n g a ż o w a n e do zadań służących celom d u c h o w y m 9, co w późniejszych interpretacjach jest
dookreś-5 E. F i r l i t , E. J a r m o c h , K. R o s a , W. Z d a n i e w i c z , R o la p a r a fii r z y m s k o -k a to lic k ie j w o rg a n iz a c ji życ ia sp o łe c z n e g o na sz c z e b lu lo k a ln y m (r a p o r t z b a d a ń o g ó ln o p o ls k ic h ), W arsz a w a 1990, s. 117.
6 T am że , s. 118.
7 R . K a m i ń s k i . F u n k c je p a r a fii, „ W ia d o m o śc i D ie c e z ja ln e P o d la s k ie ” , 1984, n r 7-8, s. 212; F i r 1 i t [i in .], R o la p a r a fii, s. 119.
8 D e k ret o a p o sto ls tw ie św ie c k ic h A p o s to lic a m a c tu o s ita te m , n r 9. 9 K K 33.
lane - osoby te m a ją pra w o do spełniania urzędów , np. w krajow ych ko m is j ach p o w ią z a n y c h z K ra jo w y m i K o n fe ren c jam i B is k u p ó w 10.
M ocniej niż d o k u m e n ty so b o ro w e rolę i m iejsce świeckich w parafii ak centuje adh o rta cja E v a n g e lii n u n tia n d i P aw ła VI, w której czytamy:
L u d z ie św ie c c y , k tó rzy ze w z g lę d u n a sw ó j sta n ż y ją w ś w ie c ie i s p e łn ia ją różne fu n k c je d o c z e s n e , w in n i w o b e c te g o w y k o n y w a ć s w o is ty ro d z a j e w a n g e liz a c ji Ich b e z p o ś re d n im i p ie rw sz y m z ad a n ie m n ie je s t z ak ła d a n ie c zy ro z w ó j w s p ó ln o t k o śc ie l n y c h (c h o d zi tu o w s p ó ln o ty fo rm a ln e , g łó w n ie p a rafie), b o to je s t ro la w ła śc iw a p a s te rz o m , a le p e łn e u a k ty w n ie n ie w s z y s tk ic h c h rz e ś c ija ń s k ic h , e w a n g e lic z n y c h sił i m o cy u k ry ty c h , ju ż o b e c n y c h i c z y n n y c h w św ie c ie . P o lem w ła śc iw y m d la ich e w a n g e liz a c y jn e j a k ty w n o ś c i je s t sz e ro k a i b a rd z o z ło ż o n a d z ie d z in a p o lity k i, ż y cia sp o łe c z n e g o, g o s p o d a rk i, d a le j d z ie d z in a k u ltu ry , n a u k i i sz tu k i, sto su n k ó w m ię d z y n aro d o w y c h , ś ro d k ó w p rz e k a z u sp o łe c z n e g o , d o te g o d o c h o d z ą n ie k tó re d z ie d z in y sz c z e g ó ln ie o tw a r te n a e w a n g e liz a c ję , ja k m iło ś ć , ro d z in a , w y c h o w a n ie d z ie c i i m ło d z ież y , p ra ca z a w o d o w a , c ie rp ie n ie lu d z k ie ” 11.
W c y to w a n y m d o k u m e n c ie jest także m o w a o tym, że w parafiach winny być tw o rz o n e tzw. o d p o w ie d n ie m isteria pełniące posługę laikatu, d ostoso w a n e do w y m o g ó w cz asów w spółczesnych.
W d o k u m e n ta c h K o ścio ła zaak ce n to w an o ró w n ie ż praw o i szanse kobiet do w y p o w ia d a n ia sw ego zdania w spra w ach dotyczących K ościoła, co może m ieć m iejsce także na k o nferencjach biskupów .
W czasie synodu w 1987 r. biskupi w y p ow iedzieli sprzeciw wobec j a k ic h k o lw ie k p rz e ja w ó w d y skrym inacji k obiet w rodzinie, w życiu społecznym i p u b licznym ; w yrazili rów nie ż życzenie, by kobiety były częściej zapraszane do ak ty w n iejsz eg o udziału w radach i innych strukturach działalności duszp a sterskiej K o ś c i o ł a 12. P o tw ie rd ze n iem tego, iż nauka K ościoła nie pozostała słow em , lecz w p ro w a d z o n o j ą do praktyki, je st chociażby obecność św iec kich, w tym także kobiet, na V III S yn o d zie B iskupów . Jan Paweł II tak ich określił: N ie k tó rz y z n ic h z o sta li z a p ro s z e n i n a sy n o d [...] s ą to m atki i o jc o w ie ro d z in [...] w n o s z ą o n i z a ra z e m ze sw y m św ia d e c tw e m i u d z ia łe m w d y sk u sji a u te n ty c z n ą rz e c z y w is to ś ć z a a n g a ż o w a n ia ś w ie c k ic h w m is ji K o ś c io ła d la z b a w ie n ia ś w ia ta 13. 10 P a p ie s k a K o m is ja In te r p r e ta c ji D o k u m e n tó w S o b o ru W a ty k a ń sk ie g o II, A A S 1970, s. 7 9 2 . 11 K K 37.
12 Z. N a r e c k i, O p o w in n o śc ia c h k a to lik ó w ś w ie c k ic h , „ M a te ria ły P ro b le m o w e ” , 1 2 (1 9 8 6 ), s. 71.
W nauce posoborow ej o cz ekuje się od kobiety, by dzięki s w y m p r e d y s p o zycjom oso b o w o ścio w o -m o raln y m p rz ek ształca ła w łasn e śro d o w is k o ż y c ia w ognisko dom ow e, co m iałoby szc zególne z n a cze n ie w tzw. c y w iliza cji m ę ż czyzny i w sytuacji d om inacji postępu t e c h n i c z n e g o 14. W sp o só b szc zeg ó ln y chcem y w tym m iejscu o dw ołać się do na u c z a n ia J a n a P a w ła II, w którym sporo uw agi pośw ięc o n o roli kobiety w K ościele, pow o łu jąc się n a specjalny charyzm at w rażliw ości n a dobro oraz d y sp o zy c y jn o ść w służbie innym o s o bom. M am y na myśli zw ła szcz a L is t a p o sto lsk i „ M u lieris d ig n ita te m ” (s ier pień 1988), A d h o rta cję a p o sto lską „C h ristifid eles la ic i” (30 g ru d z ie ń 1988), a zw łaszcza przesłanie Ja n a P aw ła II do sekretarz a g en e raln eg o IV Ś w iatow ej K onferencji O N Z pośw ięc o n ej kobiecie, zo rg an izo w a n ej pod h a s łe m „ N ie z b y walna godność kobiet i ich uczestnictw o w życiu s p o łe c z n y m ” . W tym p rz e słaniu O jciec św. u p o m in a się o p o sza n o w an ie godn o ści kobiety, potępiając zjaw isko jej d y s krym inacji w życiu społecz n y m i publiczn y m , g d z ie staje się ona niejednokrotnie o fiarą m arginalizacji. W przesłaniu m o cn o je s t p o d k re ś lo ny w kład kobiety w ró ż n e dziedziny życia za ró w n o w prz eszło ści, j a k i o b e c n i e 1 ’. Papież stwierdza:
A je d n a k b a rd zo c z ę s to to w ła śn ie k o b iety z a c h o w u ją re s z tk i lu d z k ie j g o d n o ś c i, b ro n ią ro d z in y , p rz e k a z u ją w a rto śc i k u ltu ro w e i re lig ijn e , sta w ia ją c c z o ła s y tu a c jo m g łę b o k ie g o u b ó stw a , z n is z c z e n io m sp o w o d o w a n y m p rz e z k o n flik ty i w o jn y o ra z p rz e z tra g e d ię m ig ra cji. H isto ria je s t p isa n a p ra w ie w y łą c z n ie ja k o o p o w ie ść o d o k o n a n ia c h m ę ż c z y z n , p o d c z a s gdy je j lep s z a c zę ść je s t b a rd zo c z ę s to k s z ta łto w a n a p rz e z w y trw a łe i k o n s e k w e n tn e d z ia ła n ie k o b ie t n a rz ec z d o b r a 16,
M ocniej jeszc ze w liście do kobiet - w zw iązku z IV Ś w ia t o w ą K o n fe re n cją w P ekinie (w rzesień 1995 r.) p o ś w ię c o n ą kobiecie - p a p ie ż akcentuje fakt „głębokiego w pisania się” kobiety w dobro sp o łe c z e ń stw a i K ościoła. Papież pisze: „[...] N a deszła pora, by z o dw a gą, jak iej w y m a g a pam ięć , p o p a trzeć na długie dzieje ludzkości, w które kobiety w niosły w k ła d nie m niejszy niż m ężczyźni, a w w iększości w y p a d k ó w w w a ru n k a c h o w iele tru d niejszyc h” 17. P odkreślając geniusz kobiety - za znac zony w K o ś c ie le n a p rz e
14 P a p ie s k a R a d a Ś w ie c k ic h , N o w a e w a n g e liza c ja d la b u d o w a n ia s p o łe c z e ń s tw a , „ Ż y cie K a to lic k ie ” , 3 (1 9 8 8 ), s. 46.
15 P rze sła n ie J a n a P a w ła II d o se k re ta r za g e n e r a ln e g o IV Ś w ia to w e j K o n fe r e n c ji O N Z p o ś w ię c o n e j k o b ie cie „ N ie zb y w a ln a g o d n o ść k o b ie t i ich u c z e s tn ic tw o w ży c iu s p o łe c z n y m " ,
„ L ’O s se rv a to re R o m a n o ” , 14 (1 9 9 5 ), n r 8 -9 , s. 18. 16 T am że , s. 19.
strzeni je g o d w u ty sięcz n ej historii - papież o dw ołuje się do pam ięci i w z o rów kobiet św iętych, ale także tych, które tw orzyły wielkie d zieła społeczne z w ła szcz a w służbie ubogim . W k ład kobiety w życie K ościoła, całych społe cz eństw i naro d ó w , je st - j a k p isze pap ież - przede w szystkim natury „du chow ej i k u ltu ro w e j” , ale także społeczno-politycznej i ekonom icznej; jest w k ład e m w społecz n o -ety cz n y postęp. Papież p odkreśla pośrednio specyficz ne p re d y s p o z y c je kobiety, które ja k gdyby „k ieru ją” j ą do działania w okre ś lonych dzied z in ach , przy czym w y c h o w a n ie jest tu w edług niego najw a żn iej szą fu n k c ją kobiety. W y c h o w a n ie przy udziale kobiet dokonuje się
w p rz e d s z k o la c h , sz k o ła c h , u n iw e rs y te ta c h , d o m a c h o p iek i, p a ra fia c h , sto w a rz y s z e n ia c h i ru c h ac h . W sz ę d z ie tam , g d z ie p o trz e b n a je s t p ra ca fo rm a c y jn a , k o b iety w y k a zu ją o g ro m n ą g o to w o ś ć d o p o ś w ię c a n ia się s z c z e g ó ln ie n a rz ec z n a js ła b sz y c h i b e zb ro n n y c h . P o p rz e z ta k ą słu ż b ę u rz e c z y w is tn ia ją o ne fo rm ę m a c ie rz y ń stw a a fek ty w n e g o , k u ltu ro w e go i d u c h o w e g o , k tó re ze w z g lę d u n a w p ły w , ja k i w y w ie ra na ro z w ó j o so b y i na p rz y sz ło ść sp o łe c z e ń s tw a , m a n ie o c e n io n ą w a rto ś ć 18.
O p ró c z p o w y ż ej w y m ien io n y ch zadań kobiety pojaw ia się w sposób subtel ny także myśl p ap ież a na tem at roli w K ościele, j a k ą p e łn ią w nim jego c z ło n k o w ie ze w z g lę d u na pleć. N ie m o g ą być one narzucone, lecz powinny w y p ły w a ć ze s pecyfiki bycia m ę ż c z y z n ą i kobietą. Myśl tę o dnajdujem y także w p rz e m ó w ie n iu O jca św. pt. „S ze ro k ie pole do działań kobiety w K o ś cie le”, w cz asie au diencji generalnej 13 lipca 1994 r. Poszukując definicji dla m iej sca kobiety w K ościele, Jan P aw eł II zw raca uw agę najpierw na w łaściw e jej p re d y s p o z y c je i cechy u sp ra w n iające do w y k o n y w a n ia o kreślonych zadań w K ościele. P apież m ów i, że „intuicyjna n atura inteligencji kobiety, sprawiająca, że jest on a bardziej otw arta na p ra w d ę objaw ioną, w ykazuje w ię k sz ą zdolność o d c z y ty w a n ia sensu w y d a rzeń i do p rz yję cia orędzia e w a n g e liz a c y jn e g o ” '9. T e ce chy p re d y s p o n u ją kobietę, by na w z ó r M aryi daw ała św iadectw o wiary i p o d e jm o w a ła ak ty w n o ść ew an gelizac yjną. Z ada nie prz ekaz yw ania wiary ma podjąć k o bieta p rz ed e w szy stk im w rodzinie, ale także - w edług papieża - o d w o łu jące g o się do sw ego w c ześniejsze go stw ierdzenia w d o k um encie Chris- tifid elis laici - „w ró ż n y ch m iejscac h zw iązanych z w y c h o w a n ie m ”, a u jm u jąc spraw ę je s z c z e szerzej w d ziedzinie katechezy. P onadto papież stwierdza
s e rce k o b ie ty je s t w y ro z u m ia łe , w ra ż liw e i w s p ó łc z u ją c e , co p o z w a la je j w y ra żać m i ło ść d e lik a tn ą w fo rm ie s u b te ln e j i k o n k re tn e j. W iem y , że w K o ś c ie le lic zn e k o b iety - z a k o n n e i ś w ie c k ie , m ę ż a tk i i n ie z a m ę ż n e - z aw s z e sta rały się n ieść u lg ę ludziom c ie rp ią c y m . P o z o s ta w iły o n e w s p a n ia łe p rz y k ła d y n ie s ie n ia p o m o cy u b o g im , c h o ry m .
18 T a m ż e , s. 2 1 -2 2 .
19 J a n P a w e ł II, „ S ze r o k ie p o le d o d zia ła ń k o b ie ty w K o ś c ie le " - a u d ien c ja g e n e r a ln a 13 lip ca 1 9 9 4 r. „ L ’O s s e rv a to re R o m a n o ” , 15 (1 9 9 4 ), n r 8, s. 24.
n ie d o m a g ając y m , n ie p e łn o sp ra w n y m i tym w s z y s tk im , k tó rz y b y li i c z ę s to n a d al są o p u sz c ze n i lu b o d e p c h n ię c i p rz e z s p o łe c z e ń s tw o . Ileż im io n cis'nie się na u sta, gdy w sp o m in a się te h e ro ic z n e p o s ta c ie p e łn e m iło śc i p ra k ty k o w a n e j z w ła śc iw y m d la k o b iety tak tem i u m ie ję tn o ś c ią z a ró w n o w o b rę b ie ro d z in , ja k i in sty tu tó w , w o b ec c h o ry ch fizy c zn ie , ja k i w o b e c o só b p rz e ż y w a ją c y c h u d rę k ę m o ra ln ą , u c is k i w y z y s k 20.
Ojciec św. w skazuje także na fakt, że istotnym polem ak tyw ności a p o s tolskiej kobiet w K ościele je s t anim ac ja liturgii, o k re ślo n a ja k o sw oista w spółpraca kobiety z kapłanem w celebracji eu c harystycz nej. Istotne jest także papieskie w skazanie, że w sp ó łp ra ca kobiety w dziele ew angelizacji zaznaczyła się ju ż poprzez postać M aryi i innych niew iast. P ap ież stw ierdza, że
[...] P o w ta rz a się o n a n ie s k o ń c z o n ą ilo ść razy , p o c z ą w sz y od p ie rw s z y c h w ie k ó w c h r z e śc ija ń stw a , p rz y jm u jąc fo rm ę d z ia ła ln o ś c i w y c h o w a w c z e j lu b o św ia to w e j z a ró w n o p o p rz ez u d z ia ł w a p o sto la c ie o c h a ra k te rz e k u ltu ro w y m , ja k i d z ia ła ln o ś ć s p o łe c z n ą i w s p ó łp ra cę z p a rafią , d ie c e z ją i ró ż n y m i in sty tu c ja m i k a to lic k im i21.
W spo m n ian e w y pow iedzi i d o k u m en ty na u c z a n ia p ap iesk ie g o w żadnym jednak m iejscu nie p re c y z u ją d o k ładnie zadań kobiety w K ościele, także w jego w ym iarze parafialnym . M o ż n a sądzić, że kobieta m a je sam a o d c z y ty wać. W świetle p rz edstaw ionych zaleceń, zachęty i ocz ekiw ań K o ścio ła inte resujące jest także to, iż w literaturze te o logiczno-pastoralnej i socjologicznej nie m a treści porządkujących s zczegółow e role kobiet w K o ś c ie le 22. R o z w ażania na ten tem at m o żn a zatem prz ep ro w a d zić w yłąc znie na p o d s taw ie p rzytoczonych przykładów n au czania K ościoła (w którym je d n a k rola kobiety w K ościele nie jest dostatec znie uszc zegółow iona) oraz istniejących ju ż d o św iadczeń p o szukiw ania przez sa m ą kobietę m iejsca dla jej spec y ficzn y c h predyspozycji i m ożliw ości posługi innym.
R odzi się jednak także pytanie o realny udział kobiet w aktualnej rz e c z y wistości polskiej w tym szczególnym „ w y ra z ie ” K ościoła, ja k im je st parafia. M ożna pytać także sa m ą kobietę o jej aspiracje zw iązane z fu n k c jo n o w a n ie m parafii.
Nie będzie w ielkim ryzykiem stw ierdzenie, że kobiety po p rz ez w łasny zmysł dostrzegania potrzeb w sw ym otoczeniu, sw ą intuicją i o tw a rto śc ią
20 T am że , s. 25. 21 T am że.
22 W w y d a n ej n ie d a w n o p u b lik a c ji ks. E. W ero n a pt. B u d ze n ie o lb rzy m a (P o z n a ń 1995) z z ak re su teo lo g ii p a sto ra ln e j, p o św ię c o n e j w ła śn ie w sp o s ó b s z c z e g ó ln y ro li i a k ty w n o śc i laik atu w K o ście le , m o żn a z n aleź ć w p ra w d z ie ro z d z ia ł pt. „ M ę ż c z y z n a w e w s p ó ln o c ie p a r a f ia l nej i d ie c e z ja ln e j” , je d n a k n ie m a w n iej tre ś c i d o ty c z ą c y c h d z ia ła ln o ś c i k o b iet.
w y p rz e d z iły - an g a żu jąc się w funkcje religijne i ek sten sy w n e w parafii - ko n k re tn e na u c z a n ie K ościoła, które j e dow a rto ścio w ało form alnie i w sposób d o b itn y j a k g d y b y z p ew n y m o późnienie m . N ie m a je d n a k szczegółow ych b ad a ń i nie pro w a d zi się ew idencji, które by w sposób naukow y to d o k u m e n towały. Jest d o św ia d c z e n ie życia i działalności K ościoła w P olsce zarów no okresu p rz e d w o je n n e g o , j a k i po w ojnie. K o b ie ta była p ostrzegana w parafii głó w n ie w p ła s z c z y ź n ie jej aktyw ności charytatyw nej. S konkretyzow anym w y ra zem p ra cy ch a ry taty w n ej kobiet b yła np. o pieka m oralna nad kobietam i za g ro ż o n y m i m oralnie, św iad c zen ia m ateria lne w obec ubogich i po trze b u ją cych, p o m o c w p o szu k iw a n iu pracy, po g rz eb y osób ubogich itp. Nie zawsze była to je d n a k d ziała lność m ieszc ząc a się ściśle w granicach parafii (dużą rolę o d g ry w a ły tutaj zg ro m a d z e n ia zakonne, a także różne stow arzyszenia sk u p ia ją c e kobiety, które odcz y ty w ały sw ój ch a ry zm at p o m o cy ubogim , np. S to w a rz y sz e n ie św. W in ce n teg o a Paulo, S tow arzyszenie Pań M iłosierdzia).
C h ara k te ry zu ją c d ziała lność c h a ry ta ty w n ą w parafii w okresie pow ojennym należ y stw ierdz ić - p o w o łu ją c się n a ro zeznanie T. K u k ołow icz - że w tej dzied z in ie ż y c ia parafii zd e cy d o w a n ie d o m in u ją kobiety, g łów nie w wieku śre dnim i starsze. M a ją one różny poziom w ykształcenia. R ep re zen tu ją różne ś r o d o w is k a społecz ne i za w o d o w e - cz ęsto s ą to pielęgniarki, nauczycielki, lekarki, ale także g o sp o d y n ie d o m o w e czy osoby o kreślające siebie ja k o d zia łaczki społeczne. N a jw ła śc iw sz ą f o r m ą tej działalności są tzw. duszpasterstw a c h a ry taty w n e, których zadaniem je s t objęcie p o m o c ą chorych, niep ełn o sp ra w nych, inw alidów , osób starszych, rodzin w ielodzietnych, sam otnych matek, dzieci osiero c o n y ch , o sób w sytuacjach losow ych, m łodzieży dotkniętej ró ż n ego ro d z aju p atologiam i - by w y m ienić tylko n ajistotniejsze23.
D z ia ła ln o ść ch a ry ta ty w n a kobiet została za akce ntow ana w pierw szej k o lejności dlatego, że w tym w y m iarz e n ajm ocniej za znacza się ch aryzm at k o biecej roli w parafii, a p o p rz e z to kobiety p rz y czy n iają się zarów no do p e ł nien ia fu n k c ji religijnej, j a k i e kstensyw nej zarazem . Jest to je d n o cz eśn ie ich w kład w tw o rz en ie śro d o w isk a op iek u ń cz eg o i w y c h o w aw c zeg o parafii. P o d kreślić należ y także za a n g a ż o w a n ie kobiety w rozw iązy w a n ie problem ów ro dziny, kobiet, dzieci w ram ach z o rg an izo w a n y ch form pom ocy takich, jak d u s z p a ste rstw a ro d z in n e na terenie parafii. P raca tego typu duszpasterstw jest zn a n a i nie będ z ie m y jej tu bliżej om aw iać. W sp o m n ieć należy tylko, że o b e jm u ją on e różne form y inicjatyw - od p o ra d n ic tw a dla m ałżonków i n a
23 T . K u k o ł o w i c z , S p o łe c z n o -p a s to r a ln a d z ia ła ln o ś ć k o b ie t w p a r a fii i d iec ezji, [w :] t a ż , S p o łe c z n o -r e lig ijn a d z ia ła ln o ś ć p a r a fii. D o ś w ia d c z e n ia p o ls k ie i n ie m ie c k ie , S talo w a W o la 1992, s. 118.
rzeczonych p o czynając poprzez s y ste m a ty c z n ą form a cję do ż y c ia w rodzinie o p artą na zasadach ch rześcijańskich aż po pom oc c horym w tzw . d o m o w y c h hospicjach, p o m ag an ie sam otnym m atk o m , rodz inom w ięź n ió w , a w sposób szczególny - ak tyw ność w k ierunku och ro n y życia nie n aro d z o n y c h . Z a a n gażow anie kobiet w d uszpa ste rstw o rodzin m o ż n a określić j a k o o d c z y ty w a n ie przez nie znaków czasu, specyficznych u w a ru n k o w a ń i potrze b rodziny, ale także jako sprzeciw ich sum ienia, w y ra żo n y w społecz n y m w y m ia rz e w obec ustaw y legalizującej aborcję. K ierując się w n io sk am i prof. K u k o ło w ic z d o t y czącym i diecezji w arszaw skiej, m o żn a stw ierdzić, że w ten typ d ziała lnośc i parafialnej a n g a ż u ją się kobiety w w ieku 31-45 lat, g łó w n ie z a m ę żn e, m ając e dw oje dzieci. Ich w ykształcenie je s t na ogół średnie lub w yż sz e. W s p o m a g a ją c ą fo rm ą d u szpa ste rstw a rodzin są także s to w arzy s zen ia typu R o d z in a R o dzin, P rzym ierze R odzin czy o rganizacje an tyaborcyjne, k tórych in icjatorkam i w znacznej m ierze są kobiety.
T rudno określić jed n o zn a czn ie , w zakresie jakiej funkcji m ieści się d z ia ła l ność prorodzinna kobiet; m o żn a pow iedz ie ć bo w iem , że je s t to z a raz em fu n k cja opiekuńcza, w y c h o w aw c za, a także o św iatow a , o parta n a racjach i m o ty wach religijnych21.
N ależy w reszcie w sp o m n ieć o tych prz y k ła d ach z a a n g a ż o w a n ia k o b iet w życie parafii, które są znakiem w yraźnej prom ocji jej roli w sto su n k u do sytuacji choćby w okresie p rz ed so b o ro w y m . M am y na m yśli fu n k c ję d o r a d cz o -in terw e n cy jn ą w róż nych kom isjach i radach, gdzie k o b ieta je s t z a p ra s z a na jak o konsultant. C hodzi głów nie o rady parafialne, synody die c e z ja ln e czy kom isje episkopatu, w których głos kobiety liczy się g łó w n ie w pro b lem a ch dotyczących ochrony zdrow ia, rodziny, działalności c h a ry taty w n ej (w tych też kom isjach kobiety s ą najliczniej re p rez en to w an e - je s t ich ok. 80% ). Nadal n atom iast kobiety są m n ie jsz o śc ią w K o m isji Justitia et Pax, ko m isji a p o s to l stw a św ieckich czy n a u k i ''.
N ajw yraźniej p ro m o cja roli kobiet uw id a c z n ia się w działa ln o śc i k a te c h e tycznej parafii - zarów no w okresie przed prz eło m em u stro jo w y m , k iedy to lekcje religii o d b yw a ły się w salkach k a tec hetycz nych, j a k i o b ecnie, gdy nauczanie religii m a m iejsce w szkole. K obiety katec h etk i - z a k o n n ic e i św ieckie - stanow ią lic z ą c ą się o b ecnie p o m o c w y k w a lif ik o w a n ą (często są to osoby po studiach teo logicznych i c o lle g e ’ach katec h ety cz n y ch ). K a te c h e t ki to osoby p rz ew aż n ie m łode, z a an g aż o w an e niejed n o k ro tn ie w in n ą
działal-24 T am że , s. 117. 25 T am że , s. 114.
ność na terenie parafii, np. w o rg a n iz o w an ie uroczystości parafialnych, w pra ce z m ło d z ie ż ą p o z a lekcjami, anim ac ję liturgiczną itp.
N ajw ięcej trudności p rz y sp arza scha rakteryzow anie udziału kobiet w reali zacji funkcji adm in istracy jn o -g o sp o d a rcz ej parafii. B rakuje dokładniejszych d a n y c h d o ty czą cy ch tego, w ja k im stopniu d o puszcza się świeckich - nie tylko kobiety - do funkcji ściśle d o ra d czy c h i d ecyzyjnych w sprawach adm i n istra c y jn o -g o sp o d a rc z y c h parafii. Nie zostało to dotychczas w Polsce opraco w ane. W parafiach zach o d n io eu ro p e jsk ic h , np. w N iem cz ech i Belgii, w spół p ra c a d u c h o w n y c h i św ieckich w tej dziedz inie jest j u ż faktem . Odnosi się w rażenie, iż p olscy p ro b o sz czo w ie niechę tnie d o p u szc zają świeckich do tych funkcji, które m o ż n a by określić ja k o doradczo -ek o n o m ic zn e, choć są oni w z a sad zie otw arci na pom oc św ieckich.
*
N iniejszy artykuł nie obejm u je w pełni z a angaż ow ania kobiet w życie parafii z pow o d u braku doku m en tac ji nauk o w ej na ten temat. Należałoby p rz e p ro w a d z ić d o k ład n e b adania d o tyczące kobiet, które w parafii m ogą być p o strze g an e nie tylko ja k o podm iot, ale także jak o obiekt zabiegów duszpa- ste rs k o -p o m o c n ic zy ch . Inform acje za w arte w artykule m o g ą być także im pul sem d la k obiet do u św ia d o m ie n ia sw ych m ożliw ości i roli, j a k ą m o g ą podjąć w śro d o w isk ac h parafialnych w g ranicach ich specyficznego charyzm atu (do tyczy to kobiet róż nych grup z a w o d o w y ch , np. nauczycielek).
W a ż n e je st także ro z w aże n ie - w tym p rz ypadku przez księży - m ożliw oś ci u w z g lę d n ie n ia doradczej roli pom o cn icz ej kobiety w parafii w większym niż doty ch cz as zakresie. O b e c n ą sytuację w tym w zględzie m ożna wyrazić ża rto b liw y m p rz y p u szcz en iem , iż hołduje się ciągle zasadzie pokutującej od w ie k ó w , a przyjętej a p r io r i, że jeśli k o bieta pom yśli sam odzielnie, na pewno za m y śla zło. Ten typ ro z u m o w a n ia m oże się o czyw iście odnosić także do św iec k ic h m ężc zy zn w parafii, dlatego w arto by rzetelniej rozw ażyć m ożli w ość w iększ ej otw artości i za u fan ia do roli, ja k ą m o g ą pełnić w parafii św ieccy, w tym natu ra ln ie także kobiety
W O M A N IN T H E P A R IS H A N D IN S O C IA L L IF E A C C O R D IN G T O T H E E X P E C T A T IO N S O F T H E C H U R C H
S u m m a r y
T he p a p e r a tte m p ts to sig n al so m e p la n e s u p o n w h ic h w o m a n ’s c o m m itm e n t to p a ro c h ia l life m ay be p u t into p ra ctic e . O u r re fle c tio n re fe rs to the te a c h in g o f the C h u rc h , e s p e c ia lly o f the last p erio d , in w h ich n o t o n ly th e sig n ific a n t a c h ie v e m e n ts o f w o m en in v a rio u s p r o v in ces o f so cial life and in the C h u rc h are h ig h lig h te d , b u t a ls o a n e c e s s ity fo r f u rth e r re ad in g o ut by the w o m an h e rs e lf h e r ro le and p la c e in the c h u rc h c o m m u n ity a cc o rd in g to h e r g iv en ch arism a. In p a rtic u la r, it h as b e en e m p h a siz e d th at it is n e c e s s a ry fo r the w o m an h e r s e lf and the c le rg y in the C h u rc h to v alu e h e r p o s s ib ilitie s o f p u ttin g in to p ra c tic e sp e c ific ta s k s w ith in e x te n siv e fu n c tio n s.
