Budownictwo mieszkaniowe makroregionu środkowo-wschodniego

(1)

Maria Bulanda, Kazimierz

Kacprzak

Budownictwo mieszkaniowe

makroregionu

środkowo-wschodniego

Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H, Oeconomia 21, 171-189

(2)

A N N A L E S

U N I V E R S I T A T I S M A R I A E С U R I E - S К Ł O D O W S К A

L U B L I N — P O L O N I A

VOL. XXI, 9 SECTIO H 1987

Zakład Planowania Społecznego, Gospodarczego i Przestrzennego W ydziału Ekonomicznego UMCS

M a r i a B U L A N D A , K a z i m i e r z K A C P R Z A K

Budownictwo m ieszkaniowe makroregionu środkowo-wschodniego

Ж илищ ное строительство в центрально-восточном макрорегионе Польши D w ellin g House Building in the Central Eastern Region

M akroregion Środkow o-W schodni jest jed n y m z dziew ięciu m a k ro re gionów plan isty czn y ch, obejm ujący ch w ojew ództw a: bialskopodlaskie, chełm skie, lu belskie i zam ojskie. P ow ierzch n ia m ak ro reg io n u stanow i 7,3% pow ierzchni k ra ju , a zam ieszkuje go 5,4% ogółu ludności Polski. M akroregion te n zaliczany jest do obszarów słabo zurban izo w an ych oraz o rozdro bnio n ej m iejsk iej sieci osadniczej. O słab ym zurban izo w an iu m a k roregion u św iadczy m. in. udział ludności m iejsk iej w ludności ogółem , k tó ry dla badanego m ak ro regio n u w ro k u 1984 w ynosił 42,8%. N ajw y ż szy poziom zurbanizow ania rep rezen to w ało w oj. lu b elsk ie (55,6%) znacz nie niższy w oj. chełm skie (39,7%) i bialskopodlaskie (32,4%). N atom iast, w woj. zam ojsk im niesp ełn a czw arta część ludności w ojew ództw a za m ieszkiw ała w m iastach. Ten sam w skaźnik dla k r a ju w ynosił w 1984 ro k u 60%. Z tego w ynika, że m akro reg io n jako całość i jego poszczególne w ojew ództw a dzieli znaczny dystans do śred n iokrajow eg o w skaźn ik a urb an izacji.

Isto tn y m elem entem określający m c h a ra k te r m ak ro reg io n u jest s tr u k tu r a z a tru d n ie n ia w głów nych działach gospodarki narodow ej. D la roku

1984 odpow iednie in fo rm acje zaw iera tab. 1.

L iczby za w a rte w tab e li w skazują, że m ak roregion środkow o-w scho d n i w głów nym dziale gospodarki narodow ej, tj. w przem y śle nie osiąg n ą ł krajow ego w skaźnika udziału z a tru d n ien ia w ty m dziale. Poszczegól ne w ojew ództw a tego m akro regio n u c h a ra k te ry z o w a ły się znacznym zróżnicow aniem w ty m zakresie. Na tle śred n iej k ra jo w e j n a jm n ie j k o -12*

(3)

172 Maria Bulanda, Kazimierz Kacprzak

Tab. 1. Struktura zatrudnienia w głów nych działach uspołecznionej gospodarki na rodowej w 1984 roku

The structure of em ploym ent in the main sectors of socialized national econom y in 1984 W yszcze gólnienie Polska Makro region Bialsko podlaskie Chełm skie Lubelskie Z am oj sk ie Ogółem w tym: przemysł 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 budow nictwo 38,0 30,5 23,2 29,5 33,6 27,2 tran sport 8,9 8,0 5,5 7,6 9,5 5,8 i łącz ność 8,9 11,8 17,1 12,5 10,1 12,6 handel 9,6 10,9 11,5 9,9 10,6 11,7

Źródło: obliczenia w łasne na podstaw ie danych rocznika statystycznego GUS 1985 r. rzy stn ie p rezentow ało się w oj. bialskopodlaskie i zam ojskie. Podobnie w skaźniki zatru d n ie n ia k ształto w ały się w budow nictw ie. Z kolei t r a n sp o rt i łączność oraz h an d el osiągały w skaźniki pow yżej śre d n ie j k rajo w ej.

W tran sp o rcie i łączności w ynikało to z fak tu , że m akroregion spełnia fu n k cje tra n z y to w e w zakresie przew ozu to w arów w transpo rcie m iędzy narodow ym , z czym w iąże się stosunkow o duży udział zatru d n ie n ia w stacjach przeładunkow ych.

Wyższego z a tru d n ie n ia w h a n d lu w badanym m akroregionie u p a tr y wać należy w znacznym ro zdrobnieniu sieci handlo w ej (zarówno d etalicz nej, jak i h u rto w ej).

Oceniająp c h a ra k te r m akroregion u środkow o-w schodniego należy stw ierdzić, że zalicza się on do obszarów stosunkow o słabo up rzem ysło wionych. J a k w iadom o, w a ru n k i klim atyczno-glebow e w ojew ództw tego m akro reg io n u s tw a rz a ją dogodne w a ru n k i dla rozw oju p ro d ukcji ro ln i czej, stąd d o m inującą form ą aktyw ności zaw odow ej jest rolnictw o — przede w szystkim indyw idualne.

O m aw iany m ak ro reg io n ch ara k te ry z o w a ł się rów nież stosunkow o n i skim stopniem zainw estow ania, czego dow odem jest s tru k tu ra w artości b ru tto środków trw a ły c h (tab. 2).

O ile w sk ali k r a ju środki trw ałe skoncentro w an e b y ły w tak ic h dzia łach, jak p rzem ysł, rolnictw o oraz tra n s p o rt i łączność, to w m akroregio nie p rzew ażająca część tych środków p rzy p a d a ła na rolnictw o, tra n s p o rt

(4)

Budownictwo m ieszkaniowe makroregionu środkowo-wschodniego ₁₇₃

Tab. 2. Struktura w artości brutto środków trwałych w Polsce i makroregionie środkowo-wschodnim w 1984 roku w edług działów gospodarki narodowej The structure of the gross value of the solid means in Poland in the central Eas

tern macroregion tin 1984 according to the sectors of the national economy

Działy gospo darki

Polska Makro_region _podlaskieBialsko Chełm_skie Lubel_skie Zamoj_skie

Ogółem 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 przemysł 24,8 15,6 3,6 13,1 22,5 10,9 budowni ctwo 2,2 1,4 0,9 0,8 2,0 0,9 rolnictwo 23,0 36,6 49,0 36,5 28,6 44,4 transport i łączn. 20,8 24,5 30,5 29,2 19,1 28,8 handel 1,8 2,1 1,9 1,8 2,3 1,8 gospodarka komun. 4,4 2,9 1,6 2,0 4,1 2,0 gospodarka mieszk. 15,4 10,7 8,3 10,9 13,5 6,7 ochrona zdrowia 0,9 0,8 0,6 0,8 1,0 0,6 pozostałe działy 6,7 5,4 3,6 4,9 6,9 3,9

Źródło: jak w tab. 1.

i łączność. N ależy podkreślić, że k rajo w e p rop o rcje udziału środków trw a łych w w ym ienionych działach b y ły podobne, n ato m iast w m akroregionie k ształto w ały się zdecydow anie na korzyść rolnictw a, w dalszej kolejności n a tra n s p o rt i łączność, a dopiero potem na przem ysł. T rzeba rów nież stw ierdzić, że tak ie działy, jak gospodarka k o m unalna i m ieszkaniow a m iały znacznie niższy udział środków trw ały c h w bad any m m akroregonie niż prezen to w an e dane dla k raju .

W planie persp ek ty w iczn ym dla m akroregionu środkow o-w schodniego a k c en tu je się jego rolę w in ten sy fik acji p ro d u k cji ż y w n o śc i1. P o nadto w ażną ro lę spełniać będzie rozw ój przem ysłu, głów nie dzięki L u b elsk ie m u Z agłębiu W ęglow em u, k tó re spow oduje określone przekształcenia s tru k tu ra ln e m akroregionu, w y rażające się zaktyw izow aniem w ielu dzie dzin życia gospodarczego i społecznego.

N ieodłącznym elem en tem ty ch zm ian będzie w zrost zapotrzebow ania 1 Główne p ro b le m y ro zw o ju społeczno-gospodarczego i przestrzennego zagos

podarowania Makroregionu Ś rodkowo-W schodniego do roku 1995. Kom isja Plano

(5)

174 Maria Bulanda, K azim ierz Kacprzak

n a m ieszkania. M ożliwości zaspokojenia w ciąż rosnących potrzeb w ty m zakresie uw aru n k o w an e są z jed n ej s tro n y poziom em i jakością is tn ie ją cej su b sta n c ji m ieszkaniow ej, a z d ru g iej stro n y o kreśleniem m ożliw ości in w esty cy jn y ch w przyszłości.

W edług p rzew idy w ań Zespołu P lan o w an ia Regionalnego w L u b lin ie obecny d eficyt m ieszkań w b ad any m m ak ro regionie w ynosi 66,5 ty s. m ieszkań w ty m 38 tys. w m iastach i 28,5 tys. n a wsi. P o trzeb y zw iązan e z w ym ianą m ieszkań szacuje się n a 80 tys. (22 tys. w m iastach i 58 ty s. n a wsi), p rz y czym fakty czn e p o trzeb y m ogą być jeszcze w yższe ze w zględu n a s ta rą zabudow ę sprzed 1918 roku.

P rz y założeniu, że każde gospodarstw o dom owe pow inno m ieć sam o dzielne m ieszkanie i że w lata ch 1986— 1995 liczba ty ch g ospodarstw w m iastach m ak ro reg io nu środkow o-w schodniego w zrośnie o 65 tys. na w si zaś zm niejszy się o 10 tys. zapotrzebow anie na now e m ieszkania p rz e kroczy 200 tys. m ieszkań 2.

N iniejsze opracow anie m a na celu sch arak tery zo w an ie zm iany w za kresie rozw oju budow nictw a m ieszkaniow ego m ak ro regionu środkow o- -w schodniego, zarów no z p u n k tu w idzenia nakładów , ja k i efektów .

NAKŁADY NA GOSPODARKĘ MIESZKANIOWĄ

R ozm iary b u dow nictw a m ieszkaniow ego zależą od w ielkości n a k ła dów in w estycy jn y ch, w ty m przeznaczonych n a budow nictw o m ieszka niowe. N ależy jed n ak podkreślić, że w zrost nakładów in w esty cy jn y ch zwłaszcza w p rzem yśle nie zawsze pociąga odpow iedni p rzy ro st n a k ła dów n a budow nictw o m ieszkaniow e. O ile w p rzy p ad k u badanego m a k ro regionu o b serw u je się w ysoką, d odatnią zależność w zrostu nakładów na gospodarkę m ieszkaniow ą od nak ładów ogółem (zob. tab. 3), to w innych m akro reg io n ach k ra ju rela cja ta jest znacznie zróżnicow ana. Św iadczyć o ty m m ogą w y n ik i w cześniejszych b ad ań w ty m zakresie 3.

K ształto w an ie się re la c ji m iędzy n ak ła d a m i na budow nictw o m ieszka niow e i gospodarkę k o m u n aln ą a n a k ła d a m i ogółem w m akroregionie środkow o-w schodnim p rez e n tu ją dane tab. 4.

O ceniając zaw arte w niej in form acje staty sty czn e należy stw ierdzić:

1. G en eraln ie udział n akładów na budow nictw o m ieszkaniow e w n a

kład ach ogółem w m ak ro reg io n ie i jego poszczególnych w ojew ództw ach w lata ch 1975— 1979 p rzek raczał o k ilk a p u n k tó w śred n ią k rajow ą. W

y-2 Ibidem.

8 M. B u l a n d a , K. K a c p r z a k : Przestrzenn e zróżnicowanie ro zw o ju bu 

do w n ic tw a mieszkanio wego w Polsce w latach 1975—1980, cz. 1, „Wiadomości Sta

(6)

Budow nictwo m ieszkaniowe makroregionu środkowo-wschodniego ₁₇₅

Tab. 3. W spółczynniki korelacji liniow ej po

m iędzy nakładam i ogółem a nakładam i na go

spodarkę mieszkaniową w latach 1975— 1984

Ratios of linear correlation betw een the exp en  ditures in general and the expenditure for

housing in 1975—1984 W yszczególnienie W spółczynnik korelacji Polska 0,9917 Makroregion 0,9961 Bialskopodlaskie 0,9927 Chełmskie 0,9850 Lubelskie 0,9953 Zamojskie 0,9695

Źródło: obliczenia w łasne na podstawie danych roczników statystycznych GUS za lata 1975— —1984

nikało to ze zw iększonych potrzeb m ieszkaniow ych, przede w szystkim w nowo p ow stałych w ojew ództw ach.

2. Począw szy od ro k u 1980 udział nakładów n a budow nictw o m iesz k aniow e w w ojew ództw ach m ak ro reg io nu w ynosił ty le samo, co w sk ali całego k r a ju i w ah ał się od 1/5 do ponad 1/4 nak ład ó w ogółem. N a tle m ak ro regio nu k o rzy stn ie w yróżniało się w oj. zam ojskie, k tó re słabiej p rezentow ało się w la ta c h 1975— 1979.

3. Z rozw ojem b u dow nictw a m ieszkaniow ego następow ać pow inien od pow iedni rozw ój gospodarki kom u n alnej, o b ejm u jącej przede w szystkim in fra s tru k tu rę techniczną dla gospodarki m ieszkaniow ej. D ane liczbowe om aw ianej tab e li nie w y k azu ją w m ak roregio nie ścisłej re la c ji m iędzy ty m i działam i. U dział nakład ó w n a gospodarkę k o m u n aln ą ta k w całym m akroregionie, ja k i w poszczególnych jego w o jew ództw ach (poza woj. lubelskim ) k ształto w ał się poniżej śred n iej k rajo w e j.

4. W ro k u 1984 w sk ali całego k ra ju , jak i w w ojew ództw ach om aw ia nego m ak ro reg io n u zaznaczył się spadek u d ziału n akładó w n a gospodar kę m ieszkaniow ą w n a k ład ach ogółem. W ydaje się, że nasilan ie się b a

r ie r b udow nictw a m ieszkaniow ego (braki m ateriało w e, p o ten c jału

w ykonaw czego, b ra k teren ó w uzbro jon y ch pod budow nictw o m ieszkanio we) w raz ze znany m i tru d n o ściam i ogólnogospodarczym i w pły nąło h a m u jąco n a rozw ój tego budow nictw a. P o tw ie rd z a ją to in form acje z ro k u 1985 o n iew y k on an iu zadań p lanow ych w b u dow nictw ie m ieszkaniow ym .

(7)

176 M a r i a B u l a n d a , K a z i m i e r z K a c p r z a k co a <L) Z 'OD O r< w O « >» ^ .c 5 £ T3 g* c(U O) X j£ o C •+* * cS •g S T3 <u CS > S £ CS

s _c

* a 1 § 2 8 § (U 5 'ós ° CS •* § a»* a % s 1 3 6 5 o M ro •rt CS CS CS* o .5 c § o N ^ 02

•a o

_{5 *"} t/i <W 0) M a_{(H 3} CS -*-> o V 6 I o o W ) * (U c ^ c o £ cS 'O o 'O & CS *h

T+r<

O a 2 o_CS _*-i .2 o n & 3 H rt< £> cS H Źró dło : ja w w ta b . 3. a n a k ła d y in w e st y c y jn e og ół em = 1 0 0 b ud zi a ł n a k ła d ó w na gospod ark ę m ie sz k a n io w ą c ud zia ł n a k ła d ó w na gos podarkę k o m u n a ln ą 2 3 .w G K 2,0 rH 2

,4

2

,4

3,2 3,0 4,7 4,7 5,0 a cS N G M ł-H 20,6 14,6 i-H 1t*T 9

,4

19,8 25 ,2 28,9 30,6 28,3 OJ _GK ₃,5 ₄,7 ₅,1 _5,2 ₄,5 _4,5 ₆,0 _6,8 _7,9 _6,7 w 0) £2 3 ij G M 14,8 16 ,6 1 8 ,8 1 8 ,7 18 ,5 20,0 20 ,4 23 ,9 24,7 23 ,2 0) 3w a G K co csT co"O ł-Hia 5,6 o>*3* 3,6 5,0 05 4,5 '5 X! U G M 12 ,5 1 5 ,0 ł-H_o" <N 22,2 co^ i-H 1 6 ,4 16,! 22,5 25,3 22,3 B ia ls k o p o d la sk ie G K rH csf Csf cf csfin<n" 3,9 lO 1 7,9 1 G M 1 9 ,1 18> 4 20,9 22,2 19 ,3 2 1 ,4 22 ,2 2 6 ,! 27,3 25 ,6 CS o W) <u »-i G K 1

2,9 co" 3,9 CO o o 00 5,8 co" co"

o Sh CS s GM 15

,4

i [>" rH 19 ,2 19 ,8 20, 2 20 ,7 ł-H cg 25,0 26,4 ; 2 4 ,4 P o ls k a W 0 4,2 o CO IO TtfCO 05 co^ io" [>•" 7,2 JD § O CO C^f ₁₄>4 16 ,0 !7 ,4 of_rM»—H csi CN 26,5 27 ,2 25 ,7 L a ta 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984

(8)

Budow nictw o m ieszkaniowe makroregionu środkowo-wschodniego 177

K o rz y stn a sy tu a c ja m ak ro regio n u środkow o-w schodniego n a tle k ra ju w zakresie udziału nakładów na gospodarkę m ieszkaniow ą w n ak ład ach ogółem ulega pogorszeniu, gdy przeliczy się n a k ła d y n a 1 m ieszkańca (tab. 5).

M akroregion i jego poszczególne w ojew ództw a w y k a z u ją znacznie m n iejszy poziom n akładów w przeliczeniu na 1 m ieszkańca niż ten , jakie o b serw uje się w b ad an ym okresie w całym k ra ju . Szczególnie jest to w idoczne w lata ch 1975— 1981. T rzeba zaznaczyć, że do ro k u 1980 n a k ład y ogółem, i n a k ła d y n a gospodarkę m ieszkaniow ą w przeliczeniu na 1 m ieszkańca g en eraln ie biorąc ro sły z tym , że ty lk o w oj. lu b elsk ie i czę ściowo chełm skie uzy sk iw ały w skaźniki na poziom ie k rajo w y m . N ato m iast woj. bialskopodlaskie i zam ojskie c h a ra k te ry z o w a ły się znacznie niższym ich poziomem. Te o statn ie w ojew ództw a w znacznie m niejszym stopniu w zakresie b udow nictw a m ieszkaniow ego dotk n ął jed n a k k ryzys początku la t osiem dziesiątych. O ile w skali k ra ju , a w m ak ro reg io n ie w w oj. lu b elsk im i chełm skim w 1980 roku, a szczególnie w ro k u 1981 n astąp ił znaczny spadek nakładów na 1 m ieszkańca, to woj. bialskopod laskie i zam ojskie nie zanotow ały ich obniżki w p o rów nan iu z p o p rzed n i mi latam i. B yły one jed n ak ciągle niższe niż średnie krajow e.

L a ta 1982— 1984 ch ara k te ry z o w a ły się znacznym w y ró w n an iem po ziom u n ak ład ó w ogółem i na budow nictw o m ieszkaniow e w m ak ro reg io nie i jego w ojew ództw ach ze śred n im i k rajo w ym i. N ależy jed n a k pod kreślić, że poziom n akład ó w na gospodarkę m ieszkaniow ą w om aw ianym m akro regio nie g en eralnie nie zabezpieczał — w p oró w n an iu z p rzeciętn ą k rajo w ą — p o p raw y sy tu a c ji m ieszkaniow ej. U w aga ta dotyczy przede w szystkim woj. bialskopodlaskiego i zam ojskiego.

K o rzy stn e dla m ak ro regio nu w p orów naniu z k ra je m rela cje n a k ła d y ogółem — n a k ła d y na gospodarkę m ieszkaniow ą nie b y ły w y starczające, b y m ak ro reg io n w lata ch 1975— 1981 osiągnął w skaźnik i śred nio krajow e, gdy uw zględniono liczbę ludności. D opiero w o sta tn ic h trzech la ta c h b a danego o k resu n astąpiło w yró w n an ie k rajo w y c h i m ak ro reg io n aln y ch w skaźników w ty m względzie.

ZMIANY W ZAKRESIE SUBSTANCJI MIESZKANIOWEJ

P rz y analizie szeroko pojętego m ieszkalnictw a najczęściej zw raca się uw agę n a budow ę now ych m ieszkań, czyli n a jego sferę in w esty cy jn ą. P o m ija się n a to m ia st zagadnienie gospodarki zasobam i m ie sz k an io w y m i4. S k u tk i takiego podejścia są w naszym k ra ju w idoczne od początku re a

(9)

178 M a r i a B u l a n d a , K a z i m i e r z K a c p r z a k -t-> fl ca o ^ X! ca ca X XI N C OT <D "A <u_{£ cJ} c o § u +* <u r*H 04 N >> £ a ■** N £ ^_O ca* > w > 73 .2 s d ca “ •* o_N ₂ OT .C a; ■+■>

s .s

«u* v-n M £P u .5 CO co g 0 o< s: w 0 u W) o CO C 75 CU >> 3 T3 -*-> J2 ^ .* £ ca J J C _X • rt O) 6 c i i ca •o — g * g CD d) C C <u £ M £ -S

1 s

c 3 .3 -*-» >1 rj T3 <3 ca a I $ z 3 i i l a m H > d ł—( CU M_W NG M rHCMcsf iH 2,4 2,6 2,6 Z L 66 1 0 ,7 a ca N N O O_00" 1 0 ,4 co »H IO co" ł-Hc iH 12 ,9 1 0 ,1 2 5 ,0 3 2 ,3 3 7 ,8 D 3_OT N G M 2 , 2 t-csfHco"wco 3,6 3,5 2.7C-" 1 0 ,0 CO H CL) £> 3 N O 1 4 ,8 1. 6,2 10co" ł-H co ł-H CD oT rH 13 ,! co co 40 ,5 tH m C h e łm sk ie N G M ₁,5 (N 2,8 3,2 co"CD<N 2,0 co CDO rH co <N N O Cvfco f—t rH iH 14 ,4 1 5 ,3 cd" rH 12 ,4 3 2 ,3 t> H Tł< 55. 0 1 0 'O 0 a .Si N G M l> rH0esfIOo f 2,8 CDCsT L ‘Z _< m"<»C-" 9,9 rH 3 * M_OT OT "s s N O 00_co ₀coł-H_w" f-H CO csf 1 3 ,3 CsT rH c i 0" co 36 ,3 4 5 ,8 C O 'Sb CD N G M t>_H <N_<N _2,6 I 2 ,9 3 ,0 csf CO <N C^1 1 0 ,2 1 1 ,6 O Sn M ca § NO eo rH »H «C Ci iH 13 ,6 CD rH 0 to" H 29 ,2 i 3 6 ,7 4 7 ,5 ca M O S 0 £ 2 , 1 2 ,5 3 ,0 3 ,4 3 ,4 3 ,6 2 ,9 ₇,7 9 ,8 1 1 ,9 OT 0 CU <0 0 £ 03 10 _rH ₁8,8 COo f _!7,8 ) 0^ t-" ł-H 13 ,4 2 9 ,0 3 6 ,0 4 6 ,2 L a ta 1 9 7 5 1 9 7 6 1 9 7 7 1 9 7 8 1 9 7 9 1 9 8 0 1 9 8 1 1 9 8 2 1 9 8 3 1 9 8 4 Źr ó d ło : ja k w ta b . 3 a NO — n a k ła d y o g ó łe m b N G M — n a k ła d y na gospodarkę m ie sz k a n io w ą

(10)

Budownictwo m ieszkaniow e makroregionu środkowo-wschodniego ₁₇₉

zow ania po lity k i m ieszkaniow ej. Nie doceniono konieczności zabezpiecze n ia su b stan cji m ieszkaniow ej poprzez pop raw ę jej sta n u technicznego, co w efekcie prow adziło do pogorszenia się jakości zasobów m ieszkaniow ych i coraz tru d n ie jsz y ch w aru n k ów zam ieszkiw ania. P roces dekapitalizacji su b stan cji m ieszkaniow ej — bez odpow iednich środków na gospodarkę zasobam i m ieszkaniow ym i oraz ograniczonym i zdolnościam i p rzedsię b io rstw rem o ntow o-budow lanych — n a stę p u je stosunkow o szybko i czę sto s tra ty z tego pow odu są nie do odrobienia.

W sy tu a c ji ogrom nego deficy tu m ieszkań niezw ykle isto tn ą ro lę może odegrać „ra to w a n ie ” istn iejący ch zasobów m ieszkaniow ych poprzez u trz y m an ie b udynków w odpow iednim stanie technicznym . Z atem p ro b lem a ty k a gospodarki zasobam i m ieszkaniow ym i pow inna być tra k to w a n a na ró w n i z rozw ojem budo w n ictw a m ieszkaniow ego, bow iem jakość sta re j zabudow y w dużym sto pn iu d ete rm in u je w a ru n k i m ieszkaniow e ludności.

W b adanym m akro reg io nie zasoby m ieszkaniow e i ich s tr u k tu rę p re z e n tu ją dane tab. 6.

Tab. 6. Zasoby m ieszkaniowe i ich struktura Housing resources and their structure

W yszczegól nienie Mieszkania w tysiącach w odsetkach 1975 1980 1984 1975 1980 1984 Polska Makroregion Bialsko podlaskie Chełm skie Lubelskie Zam ojskie 9299,2 504,5 77,0 61,9 238,9 126,7 9793,7 518,9 77,3 64,2 252,3 125,1 10 488,0 554,1 82,1 68,2 271.4 132.4 100,0 15.3 12.3 47.3 25,1 100,0 14,9 12,4 48,6 24,1 100,0 14.8 12,3 49,0 23.9 Źródło: jak w tab. 3

Uwaga: udział zasobów makroregionu środkowo-wschodniego w zasobach krajo w ych wynosił: 1975 — 7,13%>, 1980 — 6,94%, 1984 — 6,9%

Zasoby m ieszkaniow e m akroregionu środkow o-w schodniego stanow ią około 7°/o zasobów krajo w y ch, p rzy czym udział ten w ciągu badanego o k resu uległ m in im alnem u zm niejszeniu.

W s tru k tu rz e zasobów m akro reg ionu około 50% sk on cen tro w an y ch jest w w oj. lubelskim . Na dalszych m iejscach p lasu ją się w ojew ództw a: zam ojskie, bialskopodlaskie i chełm skie. O ile w w oj. lu b elsk im ob serw uje

(11)

się w zrost odsetka zasobów m ieszkaniow ych, o ty le w pozostałych w o jew ództw ach udział te n zm niejsza się, chociaż w liczbach bezw zględnych odnotow uje się sy stem aty czn y ich w zrost; jest on jed n a k w olniejszy niż średnio w k ra ju . Zw iększanie się zasobów m ieszkaniow ych woj. lu b e l skiego w zasobach m ak ro reg io n aln y ch w y n ik a p rzed e w szystkim ze zna cznie w iększej niż w in n y ch w ojw ództw ach skali potrzeb aglom eracji lubelskiej.

Je d n y m ze w skaźników c h a ra k te ry z u ją c y ch ilościowe elem enty sy tu a c ji m ieszkaniow ej jest nasycenie w m ieszkania, czyli liczba m ieszkań p rzy p a d a ją c a n a 1000 m ie sz k a ń c ó w 5. O dpow iednie dane z tego zakresu zaw iera tab. 7.

Tab. 7. N asycenie w, m ieszkania na 1000 ludności The satisfaction of housing needs per 1000 inhabitans

W yszczególnienie 1975 1980 1984 Polska 272 274 283 Makroregion 270 267 277 Bialskopodlaskie 275 269 277 Chełmskie 280 278 285 Lubelskie 270 270 278 Zamojskie 268 265 272

Źródło: jak w tab. 7

Z dany ch tab. 7 w y n ik a, że średnio w k ra ju na 1000 m ieszkańców przypadało w rok u 1975 — 272 m ieszkania, zaś w roku 1984 liczba ta w zrosła do 283 m ieszkań. J a k ju ż w spom niano jest to w skaźnik ilościowy, n a to m ia st nie in fo rm u je on, jak ą jakość re p re z e n tu ją te m ieszkania. Dla p ełn iejszej oceny ty ch liczb m ożna podać, że pow yższy w skaźnik w k r a jach socjalistycznych w końcu la t siedem dziesiątych w ynosił: dla NRD — 356, m ieszkań, na W ęgrzech — 305, w R u m un ii i Czechosłow acji 295. W k ra ja c h E u ro py Z achodniej w sk aźnik i te oscylują wokół liczby 350 m ieszkań na 1000 m ieszkańców .

S u b stan cja m ieszkaniow a m ak ro region u środkow o-w schodniego

w przeliczeniu n a 1000 m ieszkańców nie osiąga w ielkości średnich dla k ra ju , z w y ją tk ie m w oj. chełm skiego. N ajgorszą sy tu a c ję pod ty m w zglę dem odnotow uje się w w oj. zam ojskim .

W yraźne różnice w idoczne są w rozm ieszczeniu zasobów m ieszkanio

(12)

Budow nictwo m ieszkaniowe m akroregionu środkowo-wschodniego ₁₈₁

w y ch w podziale n a m iasto i w ie ś 8. O ile w ro k u 1975 w iększa liczba m ieszkań n a 1000 m ieszkańców p rzy p a d a ła w bad an y m m akro regio nie n a wieś, o ty le po ro k u 1980 pro p o rcje te uleg ły zm ianie na korzyść m iasta. P rz y cz y n a — ja k się w y d aje — tk w i w p rocesach u rb an iz ac y j nych, k tó re dokonyw ać się zaczęły zw łaszcza po u tw o rzen iu now ych w o jew ództw . P ro cesy te p row adzą do isto tn y ch przek ształceń w rozm ie

szczeniu su b sta n c ji m ieszkaniow ej, w zrostu zapotrzebow ania na

m ieszkania, jak rów nież w ym agań w zakresie sta n d a rd u budow lanego. T ru d n o ści ogólnogospodarcze końca la t siedem dziesiątych i początku la t osiem dziesiątych w p ły n ęły na zm niejszenie się liczby m ieszkań od d an y ch do u ży tk u . W ro k u 1975 w skali k ra ju oddano do u ż y tk u 264 tys. m ieszkań, w m ak ro reg io nie — 12 tys., n a to m ia st w 1981 ro k u odnoto w ano n ajw ięk szy spadek liczby oddanych m ieszkań, k tó ra w ynosiła od pow iednio 187 tys. i 9,8 tys.

P o ró w n u ją c d y n am ik ę liczby m ieszkań oddanych do u ży tk u w skali k r a ju i om aw ianego m ak ro reg io nu (tab. 8), n ależy stw ierdzić znacznie w iększy ich sp adek w m ak roreg ion ie (przeszło 23°/o w m akroregionie, a ty lk o 13,9°/o w k ra ju w poró w n an iu z ro kiem 1980). N ajo strzej problem te n w y stą p ił w w oj. lubelskim , gdzie spadek osiągnął przeszło 30% . P o zostałe w ojew ództw a m ak ro reg io n u środkow o-w schodniego odnotow ały m n iejszy spad ek liczby m ieszkań o ddanych do u żytk u.

Tab. 8. Dynam ika oddania m ieszkań do użytku a The dynamics of flats put to use

Lata Polska Makrore

gion

Bialsko

podlaskie Chełmskie Lubelskie Zamojskie

1976 103,5 113,0 105,0 145,2 110,3 110,6 1977 101,0 103,5 106,9 107,6 101,7 103,6 1978 100,7 103,3 103,4 94,2 107,6 97,7 1979 * 96,9 88,6 107,4 100,5 85,8 1980 91,3 92,6 79,7 91,6 98,1 1981 86,1 76,2 73,1 71,9 68,6 105,7 1982 99,5 101,3^ 132,2 91,8 102,0 88,9 1983 105,2 112,0 102,7 156,9 102,9 120,3 1984 100,1 93,5 86,0 91,6 100,6 84,6

Źródło: jak w tab. 3 a rok poprzedni = 100

8 M. B u l a n d a , K. K a c p r z a k : P rzestrzenn e zróżn icowanie rozw oju bu

do w n ic tw a m ieszkanio wego w Polsce w latach 1975— 1980. Cz. 2, „Wiadomości

(13)

Pogorszenie się w a ru n k ó w rozw oju b udow nictw a m ieszkaniow ego w latach 1975— 1981 n ależy rozp atry w ać n a tle zm ian w dochodzie n a rodow ym podzielonym , k tó ry do roku 1982 w ykazyw ał u jem n ą stopę p rzy ro stu począw szy od 1979 roku. W ślad za spadkiem dochodu naro do

wego następ o w ał znacznie w iększy spadek efektów budow nictw a

m ieszkaniow ego.

A by przeciw działać dalszem u spadkow i b udow nictw a m ieszkaniow ego, będącego jednym z n ajw ażn iejszych elem entów polity ki społecznej w n a szym k ra ju , w planie trz y le tn im (1983— 1985) przeznaczono na kom pleks m ieszkaniow y około 30% ogółu nakładów in w estycyjnych. W efekcie zm niejszyło to n egatyw ne s k u tk i w b udow nictw ie m ieszkaniow ym , ale nie spowodow ało u trw a le n ia ty ch korzy stn y ch tendencji. Dowodem tego są prezentow ane w tab. 8 w skaźniki dynam iki. Słaba p opraw a w a ru n k ó w rozw oju budow nictw a m ieszkaniow ego w lata ch 1982— 1984 w y n ikała m iędzy innym i z tego, że kom pleks m ie sz k a n io w y 7 obejm u je nie ty lk o n a k ła d y na budow ę now ych m ieszkań, ale n a k ła d y na in fra s tru k tu rę techniczną m iast, a więc ciepłow nictw o, k om unikację, osiedlową sieć u s łu gową itp., jak rów nież in w esty cje uzu p ełn iające bazę w ytw órczą m a te riałó w budow lanych.

Istotn ym , ilościow ym w skaźnikiem sy tu a c ji m ieszkaniow ej jest ró w nież p rzeciętna liczba budow anych m ieszkań na 1000 zaw arty ch m ał żeństw (tab. 9), p rzy czym należy pam iętać, że liczba zaw ieranych m ał żeństw nie oznacza w zro stu gospodarstw dom owych, zaś w zrost liczby now ych m ieszkań nie zawsze oznacza p rzy ro st m ieszkań.

A naliza danych tab. 9 w skazuje, że przez cały badan y okres budow ano m n iej m ieszkań niż zaw ierano m ałżeństw . W y ją tek stanow iło woj. lu b e l skie w ro k u 1979, k ied y liczba oddanych m ieszkań była niew iele większa niż zaw arto m ałżeństw . W lata ch 1975— 1979 zarów no w skali k ra ju , jak i badanego m ak ro reg io nu odnotow ać należy w zrost liczby now ych m iesz k a ń n a 1000 zaw ieran y ch m ałżeństw . Jed n ak że w skaźniki te w ty ch la ta c h dla m akro regio n u b y ły niższe niż średn io dla k ra ju . W drugim okresie, tj. od 1980 do 1984 ro k u liczba m ieszkań na 1000 zaw arty ch m ałżeństw w skali k ra ju zaczęła w y raźn ie zm niejszać się i nie osiągnęła poziom u w yjściow ego z ro k u 1975. S y tu a cja m akroregionu w ty m w zględzie b y ła znacznie lepsza niż średnio w k ra ju . Z w ojew ództw m a kro regio n u n ajk o rzy stn iejszą sy tu ację — zw łaszcza w latach końco w ych — m iało woj. chełm skie.

S y tu acja kryzysow a la t osiem dziesiątych bardzo negatyw nie w p łyn ę ła na sy tu a c ję m ieszkaniow ą, zwłaszcza m łodych m ałżeństw . B adany 7 A. A n d r z e j e w s k i : N asz m ie szkan iow y kompleks. „Życie Gospodarcze”' 1982, 40.

(14)

Budownictwo m ieszkaniowe makroregionu środkowo-wschodniego ₁₈₃

Tab. 9. Liczba oddanych m ieszkań na 1000 zawartych m ałżeństw The number of flats per 1000 contracted marriages

Lata Polska Makro

region

Bialsko

podlaskie Chełmskie Lubelskie Zamojskie

1975 798 674 680 522 770 558 1976 836 800 750 773 881 675 1977 846 824 792 818 904 683 1978 892 884 869 850 964 730 1979 891 886 818 947 1013 622 1980 706 838 762 750 974 639 1981 580 613 522 550 646 632 1982 589 617 696 500 642 579 1983 640 721 762 889 671 722 1984 687 712 700 778 730 647

okres jest o ty le istotny, że zaw arto w nim stosunkow o najw iększą licz bę m ałżeństw , poniew aż w w iek p ro d u k c y jn y w eszły ostatn ie roczniki pow ojennego w yżu dem ograficznego. D eficyt now ych m ieszkań w sto su n k u do liczby zaw ieran y ch m ałżeń stw określić m ożna na przeszło 100 tys. w skali k ra ju . S y tu a c ja m ieszkaniow a m łodych m ałżeń stw jest n iezw ykle tru d n a , bow iem okres oczekiw ania n a m ieszkanie jest często n ieokreślony, a ich sy tu a c ja ekonom iczna najczęściej nie pozw ala na szybsze rozw iązanie tego problem u.

W lite ra tu rz e dotyczącej m ieszkalnictw a dla celów porów naw czych w y k o rz y stu je się jeszcze szereg innych w skaźników .8 Do nich najczęściej

należą intensyw ność bu dow nictw a m ieszkaniow ego m ierzona liczbą

m ieszkań oddanych do u ż y tk u na 1000 ludności, sam odzielność — o k re ślająca liczbę g ospodarstw dom ow ych na 100 m ieszkań, zaludnienie — w skazu jące liczbę osób p rzy p a d a ją c y c h na 1 izbę oraz zagęszczenie — będące relacją pom iędzy pow ierzchnią u żytkow ą w m 2 a liczbą osób, k tó re ją zam ieszkują. W n iniejszym opracow aniu uw zględniono pierw sze trz y w skaźniki (tab. 10). *

O ceniając liczby za w a rte w te j tab e li m ożna stw ierdzić, że:

1. W skaźnik in tensyw ności b udow nictw a m ieszkaniow ego zarów no

w k ra ju , jak i w w ojew ództw ach m ak ro reg io n u środkow o-w schodniego w badanym okresie m alał. T ylko w oj. lu b elsk ie (i chełm skie w 1984) osiągnęło w skaźniki nieco pow yżej średniokrajow ego, n ato m iast woj. bialskopodlaskie i zam ojskie u zyskały w skaźniki poniżej krajow ego. O n i sk im poziomie in tensyw ności budow nictw a m ieszkaniow ego w naszym

(15)

184 Maria Bulanda, Kazimierz Kacprzak Tab. 10. Wybrane mierniki sytuacji m ieszkaniowej

Selected measures of the housing situation

W yszczególnienie

Intensywność Samodzielność Zaludnienie

1978 1981 1984 1978 1981 1983 1978 1981 1984 Polska 8,1 5,2 5,3 117,3 115,1 114,6 1,16 1,10 1,06 Bialskopodlaskie 7,0 4,2 4,7 114,4 111,2 109,5 1,21 1,13 1,08 C hełm skie 7,6 4,6 5,9 116,2 113,6 112,7 1,24 1,16 1,12 Lubelskie 8,8 5,4 5,5 121,2 117,1 117,1 1,24 1,16 1,11 Zam ojskie 5,8 5,1 4,5 114,8 111,9 110,1 1,29 1,22 1,17

k r a ju w o statn ich lata ch św iadczyć mogą p o rów n ania tego w skaźnika z in n y m i k ra ja m i so c ja listy c z n y m i9. W ro ku 1982 w tym względzie n ajlep sze w skaźniki uzyskały: NRD — 11,2, B u łg a ria — 7,6, ZSRR — 7,4, R u m u n ia — 7,2, W ęgry — 7,1, co w p oró w n an iu z 5,2 m ieszkania n a 1000 m ieszkańców dla Polski p lasu je ją n a o statn im m iejscu. Do 1978 ro k u w skaźnik te n w Polsce p rezen tow ał się na tle innych k rajó w socjalistycznych znacznie k o rzystniej.

2. W zakresie sam odzielności użytkow ania m ieszkań odnotow uje się nieco inną sy tu ację. Jak k o lw iek n a stę p u je po p raw a tego w skaźnika w b adan ym okresie, to stosunkow o najg orzej p rzed staw ia się woj. lu b el skie. W ynika to z p rzem ian dem ograficznych, u rb an izacy jn y ch i rozw oju przem y słu w ty m w ojew ództw ie. W zględnie lepsza sytu acja w woj. bial skopodlaskim i zam ojskim w porów naniu z k ra je m spowodow ana jest

głów nie znacznie w iększym i zasobam i m ieszkaniow ym i na wsi.

3. W skaźnik zalu d n ienia zarów no w sk ali k ra ju , jak i w ojew ództw m akro reg ion u środkow o-w schodniego ulegał w b adan ym okresie poprawie, p rz y czym jego tem po było nieco szybsze w m akro regio nie niż średnio w k ra ju . N iem niej jed n a k w ojew ództw a m akro reg ion u w dalszym ciągu p rezen to w ały gorszy poziom tego w skaźnika w porów n aniu z krajow ym i. N ajm n iej k o rzystn ie p rzed staw iała się sy tu a c ja w woj. zam ojskim , a w y n ik a to m. in. z n ajsłab szej w ty m w ojew ództw ie intensyw ności budow n ictw a m ieszkaniow ego.

D otychczasow e rozw ażania w zakresie sy tu a c ji m ieszkaniow ej w b a d any m m akroregionie k o n cen trow ały się głów nie n a jej stronie ilościo w ej. Isto tn y m zagadnieniem są rów nież jakościow e elem enty zasobów 9 M. B u l a n d a , K. K a c p r z a k : W ybrane proporcje gospodarki m ieszka

(16)

Budownictwo m ieszkaniow e makroregionu środkowo-wschodniego 185

m ieszkaniow ych. Nie p re te n d u ją c do kom pleksow ej oceny sta n d a rd u istn iejącej w m ak ro reg io n ie su b sta n c ji m ieszkaniow ej, zwrócono tylko uw agę na poziom w yposażenia m ieszkań w podstaw ow e u rządzen ia in sta lacyjne, tak ie jak wodociąg, wc, łazienka, gaz sieciow y i c e n tra ln e ogrze w anie. S topień w yposażenia m ieszk ań w powyższe urządzenia w znacz n ej m ierze określa poziom jakościow y zasobów m ieszkaniow ych. Ze w zględu na dostępność m ate ria łó w sta ty sty c z n y ch zagadnienie to om ó wiono w podziale na w ieś i m iasto. O dpow iednie dane zaw iera tab . 11.

A naliza dan ych tab eli 11 pozw ala na n a stę p u jąc e stw ierd zenia: 1. W b ad anych lata ch zarów no w k ra ju , jak i w badan ym m ak ro reg io nie następ o w ał pow olny, ale sy stem aty czn y p rz y ro st udziału m ieszkań w m iastach p o siadających podstaw ow e u rządzenia in stalacy jn e. T rzeba jed n ak zaznaczyć, że m ak ro regio n środkow o-w schodni p rezen to w ał się gorzej na tle śred n ich k rajo w y c h w e w szystkich urządzeniach in sta la cy jn y ch poza c e n traln y m ogrzew aniem . W ynika to z fak tu , że w oj. lu belskie znacznie p rzek racza śred n ią k rajo w ą pod ty m względem . Pozo stałe w ojew ództw a p ow odują pogorszenie rela cji m ak ro reg io n u jako całości w sto su n k u do śre d n ie j k rajo w ej. N ajgorzej w y p ad ły te w ojew ódz tw a pod w zględem w yposażenia w gaz sieciowy. W oj. bialskopodlaskie do chw ili obecnej, a woj. chełm skie do ro k u 1978 nie posiadało tej form y urządzeń in stalacy jn y ch . Woj zam ojskie, jak ko lw iek odnotow ało p rzy ro st m ieszkań w yposażonych w gaz sieciowy, to stan o w iły one w 1984 ro k u niespełna 15°/o. Z bliżony do śred niokrajow ego stopień w yposażenia, a n aw et go p rze k ra cz a ją c y (woj. lubelskie) w ojew ództw a m ak ro reg io n u osiągają pod w zględem wodociągu, łazienki i centralnego ogrzew ania, chociaż woj. bialskopodlaskie, chełm skie i zam ojskie dzieli od śred n iej k rajo w e j k ilk a punktów .

2. Znacznie gorzej na tle k ra ju p rez e n tu je się m akroregion środko w o-w schodni pod w zględem w yposażenia w u rządzenia in sta la c y jn e na wsi. S y tu ację pogarsza fak t, że w skali k ra ju stopień w yposażenia w te in stalacje je st k ilk a k ro tn ie niższy na w si niż w m iastach. Ja k k o lw ie k i w ty m przy p ad k u odnotow uje się p rzy ro st stopnia w yposażenia m iesz k a ń w iejskich w podstaw ow e u rządzenia in stalacy jn e, to jest on ciągle bardzo niski. Z d an y ch w ynika, że w m ak ro reg ion ie środkow o-w schodnim w 1984 ro k u niespełn a co czw arte m ieszkanie w iejskie posiadało wodociąg, co p iąte łazienkę, co szóste w c i c e n traln e ogrzew anie, a gaz sieciowy w y stępo w ał sporadycznie i tylk o w woj. lubelskim .

A nalizując m iędzyw ojew ódzkie zróżnicow anie w stopniu w yposażenia m ieszkań w iejsk ich w u rządzenia in sta la c y jn e n ależy podkreślić znaczną odm ienność niż w p rzy p a d k u m iast. O ile i tu n ajk o rzy stn iej p rzed staw ia ła się sy tu acja w w oj. lub elsk im (chociaż znacznie gorzej w sto su n k u do przeciętn ych k ra jo w y c h niż to było dla m iast) to znacznie lepiej w y p a-13 — Annales UMCS, sectio H, vol. XXI

(17)

Tab. 11. Odsetek mieszkań w yposażonych The percentage of inhabitants (basic)

Miasto W yszczegól nienie 1978 1981 WO WC Ł GS CO WO WC Polska 87,2 72,9 69,1 59,7 56,8 88,1 75,2 Makroregion 78,5 70,4 68,0 37,2 61,6 81,0 73,7 Bialsko podlaskie 57,5 53,7 53,7 — 46,4 62,0 58,3 Chełm skie 76,1 62,7 59.9 — 50,4 78,6 66,5 Lubelskie 84,5 76,1 73,0 57,3 67,7 86,5 79,0 Zamojskie 67,7 62,5 62,2 2,3 54,1 71,8 66,6 Wieś Polska 35,8 20,8 25,6 1,5 17,0 38,0 22,9 Makroregion 18,9 12,5 15,8 0 12,6 21,3 14,6 Bialsko podlaskie 16,8 13,2 16,4 — 12,1 19,2 15,4 Chłmskie 15,7 9,8 12,5 — 10,5 18,0 11,4 Lubelskie 19,4 12,8 16,0 0,1 14,9 22,0 15,1 Zam ojskie 20,6 13,0 16,5 — 11,2 22,9 14,9

Uwaga: WO — wodociąg, WC — ustęp, Ł — łazienka, GS — gaz sieciowy, CO — dło woj. bialskopodlaskie i zam ojskie, najgorzej zaś woj. chełm skie. W sie w oj. chełm skiego są pod ty m w zględem słabo doinw estow ane.

3. Pow yższe spostrzeżenia p o k ry w ają się z w ynikam i w cześniej p rze

p row adzonych bad ań zm ierzających do sklasyfikow ania w ojew ództw Polski w edług syntetycznego w skaźnika w yposażenia m ieszkań w pod staw ow e u rządzen ia in s ta la c y jn e 10. W ro k u 1983 tylko woj. lubelskie z czterech w ojew ództw m ak roreg io n u środkow o-w schodniego znalazło się w I strefie, do k tó re j n ależały w ojew ództw a o rela ty w n ie n ajlepszym w naszy ch w a ru n k a c h poziomie w yposażenia m ieszkań m iejskich w ba dane urządzenia. Pozostałe w ojew ództw a tego m akroregionu znalazły się w strefie IV — o najn iższy m poziom ie w yposażenia m ieszkań w in stalację, p rzy czym woj. zam ojskie na 49 w ojew ództw zajm ow ało 38 m iejsce, chełm skie — 44, a bialskopodlaskie — 49.

10 M. B u l a n d a , K. K a c p r z a k : Wyposażenie mieszkań w podstaw owe

(18)

Budownictwo m ieszkaniow e makroregionu środkowo-wschodniego ₁₈₇

w podstaw ow e urządzenia instalacyjne equipped w ith the basic installations

Miasto 1981 1984 Ł GS CO WO WC Ł GS CO 71,8 61,7 60,7 88,9 76,8 73,7 62,9 63,3 70,9 40,7 66,0 82,5 76,1 73,5 42,8 69,0 58,6 — 52,1 65,4 62,0 62,3 _ 56,3 64,0 1,4 55,6 80,6 69,5 67,2 1,4 59,3 74,9 61,0 71,6 87,7 80,8 77,1 63,3 73,9 66,8 8,8 59,3 75,3 70,6 70,8 14,8 64,1 27,5 2,0 19,0 40,2 25,1 29,8 2,2 21,3 17,6 0 14,7 24,0 17,2 20,1 0 17,2 18,5 _ 14,3 22,1 18,2 21,1 _ 17,0 14,2 — 12,3 20,9 13,8 16,5 — 14,5 17,6 0,2 17,1 24,6 17,6 20,1 0,2 19,5 18,4 — 13,2 15,5 17,5 21,0 — 15,8 centralne ogrzewanie

Na dalszych pozycjach sy n tety czn y w skaźnik w yposażenia m ieszkań w podstaw ow e urząd zen ia in stalacy jn e um iejscow ił w iejskie zasoby m ieszkaniow e ty c h w ojew ództw . W szystkie one znalazły się w IV s tre fie, czyli w śród w ojew ództw o rela ty w n ie najsłabszym stopniu n asy ce nia m ieszkań w iejsk ich w om aw iane urządzenia. W g ru p ie tej znalazło się 14 w ojew ództw P olski c e n traln e j i w schodniej, z k tó ry c h n a d ru g im m iejscu znalazło się w oj. lubelskie, bialskopodlaskie i zam ojskie odpo w iednio n a trzecim i czw artym , zaś chełm skie na m iejscu ostatnim .

R easum ując dotychczasow e rozw ażania dotyczące n asycenia m ieszkań w podstaw ow e u rządzen ia in sta la c y jn e w w ojew ództw ach m ak ro regio n u środkow o-w schodniego m ożna jednoznacznie stw ierdzić, że ty lk o m iejskie zasoby m ieszkaniow e woj. lubelskiego p rezen to w ały średnio- k rajo w y lub nieco w yższy poziom pod ty m w zględem . Pozostałe w o je w ództw a (łącznie z w oj. lubelskim gdy chodzi o wieś) p rezen to w ały się

(19)

1 8 8 Maria Bulanda, Kazimierz Kacprzak

o w iele gorzej. Rów nież w podziale na m iasto i w ieś n ależały do g ru p y w ojew ód ztw n ajsłabiej w yposażonych w m ieszkaniow e urządzenia in sta lac y jn e w Polsce.

UWAGI KOŃCOWE

A naliza zagadnień dotyczących rozw oju budow nictw a m ieszkaniowego w m akroreg io n ie środkow o-w schodnim dowodzi, że sy tu a c ja w ty m za kresie je s t tru d n a i problem ów do rozw iązania jest stosunkow o dużo. Nie w y n ik a ją one jed n ak ze specyfiki badanego m akroregionu, lecz są c h a ra k te ry sty c z n e dla rozw oju budow nictw a m ieszkaniow ego w całym k ra ju .

M akroregion środkow o-w schodni w zakresie udziału nak ład ów na bu dow nictw o m ieszkaniow e w n ak ładach ogółem p rez e n tu je w zasadzie poziom śred n io krajo w y . N atom iast szereg in ny ch m ierników i w skaźni ków sta ty sty c z n y ch w skazuje, że sy tu acja m ieszkaniow a tego m ak ro re gionu p rzed staw ia się nieko rzy stn ie i dzieli go od poziomu śred n io k ra-

jow ego znaczny dystans. O ile poziom m ierników i w skaźników

c h a ra k te ry z u ją c y c h sytuację m ieszkaniow ą m akro reg ion u od stro n y ilo ściow ej k sz ta łtu je się poniżej średn iej k rajo w ej, to w ty m zakresie m a k ro reg io n p re z e n tu je się znacznie lepiej niż w p rzy p ad k u w skaźników odnoszących się do jakościow ej oceny zasobów. W yposażenie m ieszkań m ak ro reg io n u środkow o-w schodniego w podstaw ow e u rząd zenia in stala c y jn e (szczególnie m ieszkań w iejskich) należy do najniższych w k raju . O gólnie zatem m ożna stw ierdzić, że rozwój b udow nictw a m ieszkaniowego m ak ro reg io n u słabo skorelow any jest z zachodzącym i przem ianam i de m ograficznym i.

Z głów nych problem ów rozw oju budow nictw a m ieszkaniow ego w m a k ro reg io n ie środkow o-w schodnim w ym ienić należy:

1. N ajw iększe nasilenie potrzeb m ieszkaniow ych odnotow uje się p rzede w szy stk im w m iastach w ojew ódzkich oraz w LZW . N ajpow ażniej szy p ro blem w y stęp u jący w ty c h m iastach, to b ra k uzbrojen ia i rozbu dow y k o m u nalnej, k tó re stanow ią n ajb ard ziej kosztow ny elem ent całego p ro g ra m u m ieszkaniowego.

2. P o w ażny problem stanow i także b rak odpow iedniego potencjału budow lano-m ontażow ego (wysoki stopień zużycia technicznego m aszyn i u rzą d z e ń oraz niedobór sprzętu technicznego).

3. Szczególnej uw agi w ym ag ają zagadnienia rem o n tó w k ap italn y ch i m o d ernizacji istn iejącej su b stan cji m ieszkaniow ej. A by proces dekapi taliz a c ji b u d y n k ó w m ieszkalnych zaham ow ać, należy zwiększyć środki

(20)

Budow nictw o m ieszkaniow e makroregionu środkowo-wschodniego 189

finansow e na ten cel, k re d y ty i — co w przy p ad k u gospodarki zasobam i

m ieszkaniow ym i jest niezw ykle isto tn e — p o ten cjał w ykonaw czy

przedsiębiorstw . Р Е З Ю М Е Настоящая статья посвящена оценке изменений в развитии жилищного строительства в центрально-восточном макрорегионе. Авторы приводят (на ф он е общеэкономических обусловленностей развития макрорегиона) затраты на развитие жилищного строительства, с одной стороны, и эф ф екты этого строи тельства, с другой. При оценке изменений, произош едш их в жилищной ситуации исследуемого макрорегиона, пользовались принятыми в литературе по этому во просу показателями количественного и качественного характера: насыщенность макрорегиона жилищами, средная численность построенных жилищ на 1000 за  ключенных браков, интенсивность жилищного строительства, число хозяйств на 100 ж илищ и заселение. Все эти показатели дали возможность провести оценку количественных аспектов жилищ ной ситуации в макрорегионе. В то ж е время ка чественные показатели относятся п реж де всего к основному оснащению ж и  лищ: водопровод, туалет, ванная, сетевой газ и центральное отопление. Анализируя уровень затрат на развитие жилищного строительства в общих затратах для исследуемого макрорегиона, можно утверж дать, что он относится к средним для страны уровням. Зато эф ф екты этого строительства и сущ е ствующая жилищная субстанция в макрорегионе получили отрицательную оценку и значительно отличаются от среднего для страны уровня. S U M M A R Y

The present article is an estim ation of changes w hich have taken place in the East-C entral region. Against the background of general economic conditions of the developm ent of the macroregion, on the one hand outlays for the devel opm ent of dwelling house building have been presented on which its size de pends to a large extent, and on the other, the paper show s effects of this building. In order to estim ate changes of the housing situation of the in vestiga ted m acro-region, the authors m ade use of the indices of qualitative and quan titative character which appear in references. Such indices as: number of flats, the average number of the flats built per 1.000 contracted marriages, in tensity of dw ellin g house building, number of households' per 100 flats, and density of population, allow ed for the estim ation of quantitative aspects of the housing situation. On the other hand, the qualitative indices concern first of all house hold appliances, especially the basic installation such as w ater-supply, W. C., bathrooms, network gas system, and central heating.

A nalyzing the level of expenditures for the developm ent of dw elling house building in total outlays in the investigated macro-region, it has been stated that jin this respect this level is on the m iddle position in the country. On the other hand, the effect of this building and the estim ation of the existin g housing substance are unfavourable for the m acro-region and they depart significantly from the average level in the country.