Nadzór korporacyjny w bankach - konflikty interesów i sposoby ich rozwiązywania

Katarzyna Kochaniak

Nadzór korporacyjny w bankach

-konflikty interesów i sposoby ich

rozwiązywania

Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H, Oeconomia 45/2,

139-150

U N I V E R S I TA T IS M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N - P O L O N I A

V O L . XLV, 2 S E C T IO H 2011

Zakład Bankowości, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

KATARZYNA KOCHANIAK

Nadzór korporacyjny w bankach

- konflikty interesów i sposoby ich rozwiązania

C orporate governance in b anks - co n flicts o f in terest and th e ir solutions

Wstęp

Ład korporacyjny (corporate governance) 1 w bankach to zbiór zasad i norm za­ rządzania, obejmujący ogół wielokierunkowych powiązań zarządu, rady nadzorczej i akcjonariuszy/udziałowców oraz tzw. stakeholders, do których zalicza się m.in.: wierzycieli (w tym deponentów), pracowników, dostawców, instytucje regulujące funkcjonowanie sektora, a nawet rząd. Pozwala on rozdzielić funkcje: właścicielską, kontroli i zarządzania, utrudniając tym samym promowanie interesów jednej z za­ angażowanych stron2.

Modele nadzoru korporacyjnego kształtowane są przez panujące uwarunkowania prawne, ekonomiczne i instytucjonalne, przyczyniające się do ich geograficznego oraz branżowego zróżnicowania. Oznacza to, iż zasady respektowane przez banki nie będą w pełni odpowiadać rozwiązaniom stosowanym przez inne podmioty. Także skala prowadzonej działalności i znaczenie instytucji w sektorze będzie oddziaływać na zespół przestrzeganych norm. Krajowe banki komercyjne cechuje zam knięty3, dw u­ poziomowy4 model ładu, ograniczający ryzyko powstawania konfliktów pom iędzy zainteresowanymi stronami, ze względu na dom inującą pozycję większościowych

1 OECD: O ECD P rin c ip le s o f C orporate G overnance. Paris 2004.

2 Z alety p o d ziału funkcji na: kontrolną i zarząd zan ia zaprezentow ano w: BCBS: P rinciples f o r enhancing co rp o ra te g o vern a n ce. B asel 2010.

3 Z dom inującą po zy cją w iększościow ych akcjonariuszy. 4 Z w y raźnie rozdzieloną fu n k cją n ad zo rczą i zarządczą.

akcjonariuszy. D ecydują oni bow iem o składzie rad nadzorczych, które z kolei powołują członków zarządu. Obserwowane w ostatnich latach istotne pow iększe­ nie grupy tzw. stakeholders w ynikało przede w szystkim z błędnego zarządzania ryzykiem w bankach, nadm iernie skomplikowanych i nieprzejrzystych ich struktur organizacyjnych oraz działań, a także nieefektywnej kontroli rad nadzorczych nad zarządam i5. Zwiększenie liczby grup nacisku prezentujących zróżnicowane dążenia może prowadzić do nasilania się konfliktów w przyszłości.

Celem pracy jest:

• identyfikacja w szystkich istotnych grup w pływ u banków krajowych;

• ocena ryzyka pow stania k onfliktu na podstaw ie różnic w indywidualnych dążeniach stakeholders;

• prezentacja uwarunkowań prawno-regulacyjnych kształtujących aktualny zbiór zasad ładu korporacyjnego w polskim sektorze bankowym.

1. C harak tery sty k a grup w pływ u i ich preferencji

Banki to instytucje cechujące się w yraźnie większą, niż inne podmioty, zdolnością do zm iany skali i profilu ryzyka. W ynika ona z dom inacji w bilansach instrum entów finansow ych, podlegających konwersji n a inne składniki, nawet w przypadku ich długoterminowego charakteru6. Możliwość implementacji skutecznych zasad ładu korporacyjnego opiera się na charakterystycznej dla banków wewnętrznej strukturze organizacyjnej, której podstawę stanowią:

• zarząd, • kierownictwo, • rada nadzorcza,

• jednostki systemu kontroli wewnętrznej7, • jednostki systemu zarządzania ryzykiem 8.

Szczególne znaczenie zarządu, rady nadzorczej i kierow nictw a w ynika z pono­ szonej przez nich odpowiedzialności za stabilność finansow ą instytucji. Dodatkowe jednostki wspierają zaś ich działania, ukierunkow ane na realizację wyznaczonych celów. Prawidłowe funkcjonowanie wewnętrznej struktury organizacyjnej zwiększa bezpieczeństwo funkcjonowania banków, nie chroniąc jednak w pełni przed skutkami popełnianych błędów, których efektem jest wzrost ryzyka.

Zasady ładu korporacyjnego wzmacniają zaufanie wierzycieli, inwestorów i rynków do sektora bankowego, chroniąc go tym samym przed utratą funduszy9. Pozwalają

5 BCBS: P rin c ip le s f o r en hancing co rp o ra te governance. Basel 2010. 6 Np. w w y n ik u sekurytyzacji.

7 A rt. 9 u sta w y z d n ia 29 sie rp n ia 1997 r. P ra w o bankow e, Dz.U. 1997, N r 140 poz. 939. 8 A rt. 9 u sta w y z d n ia 29 sie rp n ia 1997 r. P ra w o bankow e, Dz.U. 1997, N r 140 poz. 939.

9 W Polsce obaw iano się m asow ych w y p ła t depozytów z banków w raz z nasilan iem się p o d koniec 2008 ro k u problem ów fin an so w y ch sp ó łek m atek banków krajow ych. N iebezpieczeństw o to zostało zażegnane

ograniczyć zagrożenie kryzysem płynności, upadłością pojedynczych instytucji oraz nasileniem się ryzyka systemowego, którego koszty ostatecznie ponieśliby podatnicy. Istnieje zatem potrzeba szerszego spojrzenia na ład korporacyjny, wykraczającego poza relacje: zarząd - rada nadzorcza - akcjonariusze, a ujmującego w pływ inte­ resów pozostałych zainteresowanych stron. O tym , jak liczną stanowią one grupę, informuje rysunek 1.

Rys. 1. B a n k i g rupy n acisku Źródło: opracowanie własne.

Poszczególne grupy nacisku różni opinia n a tem at pożądanej ekspozycji banku na ryzyko10. Jak wykazano na rysunku 2, największym apetytem charakteryzują się drobni akcjonariusze. Bezpieczeństwo funkcjonow ania banków stanowi zaś główny przedmiot zainteresowania społeczeństwa i instytucji tworzących prawno-regulacyjne ramy działalności sektora. Od siły oddziaływ ania tych dwóch grup interesu (odmien­ nie pojmujących znaczenie ryzyka w działalności banków) zależy postawa członków zarządu, rady nadzorczej, kierow nictwa oraz pracowników.

p oprzez po d w y ższen ie kw ot gw arantow anych depozytów . B ankow y Fundusz G w arancyjny stał się zatem je d n ą z zaangażow anych stron oraz opracow ał rekom endacje dotyczące obow iązków inform acyjnych banków w zak resie ich sy tu a cji finansow ej i ubezp iecz en ia depozytów .

10 P.O. M ulbert, C orporate G overn a n ce o f b anks a fter th e F in a n c ia l C risis — Theory, E vidence, R eform . E C G I W orking Series in Law W orking Paper No. 151/2010, w w w .ecgi.org/w p.

Rys. 2. P ożądana ekspozycja b a n k u n a ry zy k o w ed łu g poszczególnych g rup interesu Źródło: opracowanie własne.

Grupy w pływ u z jednej strony cechują się im m anentną skłonnością do prom o­ w ania własnych interesów11, z drugiej zaś zainteresowaniem przestrzegania przez banki zasad ładu korporacyjnego.

Dla akcjonariuszy istotność norm ładu w y nik a przede wszystkim z potrzeby nadzorowania pracy zarządzających, by ekspozycja banku na ryzyko odpowiadała założonej skali. Chronią one zarówno przed koncentracją na realizacji krótkoterm ino­ wych celów, jak i przed zbytnią awersją do ryzyka. Zaniedbania w zakresie przyjętej strategii skutkują bowiem obniżaniem w yników finansowych instytucji, osłabianiem ich pozycji konkurencyjnej i utratą rynku. Nawet jeżeli negatyw ne efekty nie są do­ strzegane od razu, to ujawniają się w dłuższej perspektywie czasowej. Dominujący akcjonariusz może podejmować próby w yw ierania nacisku na skład rady nadzorczej i pośrednio na zarząd. Mniejszościowy akcjonariat zainteresowany zaś jest przede wszystkim wysokością dywidendy i rynkow ą ceną posiadanych w portfelu papierów wartościowych. Może zatem wystąpić różnica w dążeniach obu tych stron. Niezwykle istotnym zagrożeniem skuteczności zasad ładu korporacyjnego je st niestabilność akcjonariatu, prow adząca do zm ian personalnych w organach banków i tym samym negatyw nie oddziałująca na proces zarządzania nimi.

W zajemne zrozum ienie i brak konfliktów pom iędzy zarządem i radą nadzorczą jest kluczowym w arunkiem bezpieczeństwa oraz stabilności banków12. Podstawowe zasady ich organizacji i działalności uregulowane zostały w ustawie Prawo banko­

w e13. Szczegółowe rozw iązania zawarte są w statutach i w ewnętrznych regulam inach

11 S tanow iąc źró d ło k onfliktów , czasem ta k ż e z dobrem sam ego banku.

12 OECD: C orporate G o vern en ce a n d th e F in a n c ia l Crisis. Paris 2010; BIS: E n h a n cin g co rp o ra te g o v ­ ern a n ce f o r ba n kin g organizations. B asel 2006.

poszczególnych instytucji. W zajem ną niezależność obu organów zapew nia zakaz pełnienia przez członków zarządu funkcji członka rady nadzorczej. Takie same ograniczenia odnoszą się do prokurentów, likwidatorów, kierow ników oddziałów, głównego księgowego, radcy prawnego czy adwokata14. N adzór sprawowany przez radę w ramach zwoływanych posiedzeń i bezpośredniej kontroli może być w spo­ m agany działalnością Komisji Rewizyjnej wyłonionej z grona jej członków15. Praca zarządu koncentruje się zaś na bieżącym kierowaniu bankiem i ponoszeniu pełnej odpowiedzialności za podejmowane w tym zakresie działania lub za ich zaniechanie. Członkowie organów banku pow inni postrzegać ład korporacyjny jako zbiór zasad zapewniających realizowanie długookresowych celów instytucji, przy zapewnieniu jej stabilności i bezpieczeństwa w w arunkach nieuchronnej ekspozycji na ryzyko.

Deponenci i pozostali wierzyciele (np. nabywcy dłużnych bankowych papierów wartościow ych) postrzegają corporate governance jak o rozw iązanie sprzyjające popraw ie bezpieczeństw a lokowanych w bankach funduszy. Pow inni oni zatem aktyw nie interesow ać się zdolnością podm iotów do regulow ania w ym agalnych zobowiązań oraz do utrzym yw ania stabilności prowadzonej działalności w długim okresie czasu. Sprawowanie przez nich funkcji kontroli ułatw ia nałożony na banki w ramach dyscypliny rynkowej16 obowiązek ogłaszania inform acji ilościowych oraz jakościowych na tem at adekwatności kapitałowej. W ierzyciele zainteresowani są jak największym udziałem niezależnych członków rad nadzorczych, by uchronić je przed nadm iernym wpływem akcjonariatu. Spółki m atki dostrzegają wówczas silniejszą potrzebę m onitorowania ich pracy, co ostatecznie sprzyja realizacji interesów sa­ mych banków. O stopniu uwzględnienia interesów wierzycieli przez zarządy i rady nadzorcze przesądza postawa instytucji odpowiedzialnych za sprawowanie nadzoru nad funkcjonowaniem sektora.

W zrost ry zyka systemowego w sektorze, w efekcie nasilającego się kryzysu dowiódł istotnego zaangażowania społeczeństw w ratowanie systemów bankowych wielu państw. A ktyw ny udział rządów uczynił z podatników grupę zainteresowaną stabilnością finansową sektora i długoterminowym wzrostem gospodarczym. W krajach takich jak Portugalia, w których banki korzystały z funduszy publicznych, m ożna obserwować związane z tym niepokoje społeczne, którym towarzyszy zainteresowanie przyczynam i pow stania problemu17.

Znaczny stopień uregulow ania sektora bankow ego w Polsce podkreśla zn a­ czenie zarówno prawodawców krajowych (Komisja N adzoru Finansowego, rząd),

14 A rt. 387 usta w y z d n ia 15 w rz e śn ia 2000 r. K o d e k s sp ó łe k handlow ych. Dz. U. 2000, N r 94, poz. 1037; art. 57 u sta w y z d n ia 29 sie rp n ia 1997 r. P ra w o bankow e, Dz. U. 1997, N r 140, poz. 939.

15 K om isję ta k ą tw o rzy się przede w szy stk im w b an k ach spółdzielczych.

16 U chw ała N r 6/2007 K om isji N ad zo ru B ankow ego z d n ia 13 m arca 2007 r. w sp ra w ie szczegółow ych za s a d i sposobu o g łaszania p r z e z banki inform acji o c h a ra kterze ja k o śc io w y m i ilościow ym dotyczą cych a d ekw a tn o ści k a p ita ło w ej o ra z za k re s u inform acji p o d leg a ją cych , Dz. Urz. N B P 2007, N r 3.

17 D ow odem n a to są organizow ane m arsze, protesty, u n iw ersy teck ie debaty studenckie n a te m a t p rz y ­ czy n kryzysu.

ja k i m iędzynarodow ych (Bazylejski Kom itet ds. N adzoru Bankowego, Komisja Europejska). Istotne jest także działanie instytucji upowszechniających tzw. dobre praktyki (Bankowego Funduszu Gwarancyjnego, Związku Banków Polskich, Giełdy Papierów Wartościowych, OECD). Odpowiednie regulacje, działania monitorujące i kontrolne w zm acniają stabilność finansow ą poszczególnych podm iotów i całego sektora. Obejmują one wszystkie banki, niezależnie od specyfiki czy skali prowa­ dzonej działalności. Regulacje prawne w raz z rekomendacjami m ają na celu ochronę podmiotów przed upadłością, niezależnie od tego, czy jej przyczyną są błędy p o ­ pełniane przez zarządzających, czy ekspozycja na ryzyko w efekcie oddziaływ ania czynników zewnętrznych. Interes tej grupy w pływ u pozostaje w zgodzie z dążeniami deponentów i innych wierzycieli, ułatwiając im wypełnianie obowiązków kontrolnych w w arunkach braku transparentności działania banków i skłonności do nadużyw ania przywilejów instytucji zaufania publicznego18. Interesy instytucji nadzoru pozostają rów nież w zgodzie z większością interesów akcjonariuszy. Obu grupom w pływ u zależy bowiem na wysokiej jakości nadzoru korporacyjnego, efektywnych systemach kontroli wewnętrznej i praktykach zarządzania ryzykiem oraz kompetencji członków organów banku. Jedyną istotną różnicę m ożna odnaleźć w horyzoncie czasowym realizow anych celów. In stytucjo m n adzoru zależy n a długookresow ej stabilnej działalności banku, akcjonariuszom zaś (w szczególności mniejszościowym) - na m aksym alizowaniu bieżącego zw rotu z akcji.

Kierownictwo banków oraz pracow nicy niższego szczebla są zainteresowani przede wszystkim wysokością otrzym ywanych wynagrodzeń. Uzależnienie syste­ mów motywacyjnych od bieżących wyników banków ukierunkow uje ich wysiłki na krótkoterm inowe cele banków i sprzyja ignorowaniu ryzyka19. W opinii Komitetu Bazylejskiego, w ich w ynagrodzeniu powinien dominować czynnik stały, którego suplementem jest bonus odzwierciedlający jakość zysków. Rozłożenie w czasie wypłaty bonusów z jednoczesnym zastosowaniem ujemnej prem ii (naliczanej w przypadku złych wyników i pomniejszającej pulę bonusową) sprzyja ukierunkowaniu ich działań na realizację długookresowych celów. Innym proponowanym rozwiązaniem 20 jest po­ wiązanie w ynagrodzeń z akcjami banków, utrzym yw anym i obowiązkowo w długim czasie. Pozostaje ono w zgodzie z interesem banków, lecz eksponuje wynagrodzenie na ryzyko. Spadkowa tendencja rynkowych cen akcji może spowodować presję ze strony pracowników na zwiększenie części w ynagrodzeń wypłacanych w formie pieniężnej. W przypadku odwrócenia trendu zm ian cen akcji oznaczałoby to dla banków wzrost kosztów administracyjnych, negatywnie wpływających na efektywność ich działania.

18 Pew ne uregulow ania tj. obow iązkow y system ubezpieczenia depozytów ograniczają je d n a k skłonności kontrolne części w ierzycieli.

19 A. K ulik: B a se l I I I — C zy to droga do u niknięcia n ow ych kryzysó w ? Spotkanie P R M IA 2010; OECD: C o rp o ra te G o vern a n ce a n d the F in a n c ia l Crisis: K e y F in d in g s a n d M a in M essa g es. P aris 2009; OECD:

C orporate G o vern en ce a n d the F in a n c ia l C risis. Paris 2010.

20 P. O. M ulbert, C orporate G overnance o f banks after the F in a n cia l C risis — Theory, E vidence, Reform s. E C G I W orking Series in Law W orking Paper No. 151/2010, w w w .ecgi.org/w p.

2. Skala ryzyka w banku jako źródło konfliktu interesów

Odm ienne preferencje zainteresowanych grup w zakresie ekspozycji banku na ryzyko stanowią przyczynę pojawiania się i nasilania następujących rodzajów kon­ fliktów pom iędzy21:

1) członkami organów banku (zarządu i rady nadzorczej) i akcjonariuszami; 2) dominującym akcjonariuszem i mniejszościowym i akcjonariuszami; 3) wierzycielami i akcjonariuszami.

Podłożem konfliktu pom iędzy członkam i organów banków i akcjonariuszam i jest rozdzielenie funkcji właścicielskiej, kontrolnej i zarządczej w bankach. Człon­ kowie zarządów i rad nadzorczych pow inni cechować się większą niż akcjonariusze (w szczególności drobni) awersją do ryzyka, ze względu na niezdywersyfikowane korzyści finansowe, bezpośrednio powiązane z długoterm inow ą kondycją banków. Różnice interesów obu grup nabierają znaczenia w raz ze wzrostem siły oddziaływ a­ nia mniejszościowego akcjonariatu. W przypadku krajowych banków komercyjnych pozostaje ona istotnie ograniczona przez rolę i znaczenie inwestorów strategicznych. Do sytuacji sprzyjających łagodzeniu ewentualnych konfliktów i pozostawaniu za­ angażowanych stron w zgodzie z dobrem banku, m ożna zaliczyć:

a) tw orzenie system ów prem iow ych, dających prawo do prem ii w ypłacanej przez długi okres;

b) zagrożenie wrogim przejęciem banku przez inny podm iot, co skłania zarząd do uznania m aksym alizacji wartości dla akcjonariuszy za najważniejszy cel. Gdy wspólny cel wypracowany jednak zostaje w drodze zastosowania prostych systemów premiowych opartych na bieżących w ynikach, zarządzających cechuje większa skłonność do ryzyka. W tej sytuacji rady nadzorcze mogą mieć trudność z identyfikacją czynników przesądzających o osiągnięciu celów banku. Trudno b o ­ wiem stwierdzić, w jakim stopniu w ynikały one z większej, niż zakładała pierwotna strategia, ekspozycji na ryzyko. Ponadto ukierunkow anie działań n a osiągnięcie krótkookresowych celów oznacza akceptację decyzji o zw iększaniu dźw igni ban­ ku, zarówno ze strony akcjonariuszy, jak i zarządu. Rozwiązywanie konfliktów tą m etodą ograniczone jest obowiązującym i w sektorze regulacjam i, odnoszącym i się do pokrycia kapitałem generowanego ryzyka. W przypadku, gdyby uregulowaniu poddano w yłącznie stopień pokrycia nominalnej wartości aktywów i zobowiązań pozabilansowych kapitałem, wówczas skłonność ta ulegałaby nasileniu;

Inw estorzy strategiczni w ykazują w iększą niż akcjonariusze m niejszościow i skłonność do zatrzym ywania wypracowanych przez banki zysków, kierując się chęcią realizowania własnych korzyści. Zatrzymany zysk może bowiem posłużyć do poprawy płynności lub udzielenia wsparcia finansowego innym podmiotom grupy kapitałowej. Inwestorzy strategiczni m ogą także dążyć do niew ypłacania dywidendy, ze względu

21 Ze w zględu n a og ran iczo n ą objętość pracy, podjęto decyzję o ch arak tery sty ce trz e c h najw ażniejszych rodzajów konfliktów .

na niechęć dzielenia się zyskiem z drobnym i akcjonariuszami. Pozostaje to zatem w sprzeczności z interesem mniejszościowego akcjonariatu, który zainteresowany jest przede wszystkim dywidendą i wzrostem rynkowych cen akcji. Do rozwiązań łagodzących powyższy konflikt m ożna zaliczyć:

a) promowanie przez niezależnych członków rady nadzorczej interesów m niej­ szościowego akcjonariatu;

b) współdziałanie w szystkich mniejszościowych akcjonariuszy, mające na celu w ypracow anie porozum ienia z dużym akcjonariuszem lub w ykorzystanie regulacji prawnych do zabezpieczenia swoich interesów.

W ierzyciele cechują się w iększą awersją do ryzyka niż akcjonariusze banków, co stanowi przyczynę konfliktu interesu. Akcjonariusze często przychylnie oceniają systemy premiowe m otyw ujące zarządzających i kierow nictwo do poprawy efek­ tyw ności działania. W opinii wierzycieli rozw iązanie stanowi to źródło w zrostu ekspozycji banku na ryzyko. Sprawowana przez nich kontrola ulega osłabieniu pod w pływ em system ów ubezpieczeń depozytów, ułatw iając tym samym forsowanie przez akcjonariuszy bardziej ryzykownych strategii. Jeżeli objęte są nim i wyłącznie środki pieniężne gospodarstw dom owych, wówczas m niejsza skłonność do kon­ troli dotyczy drobnych wierzycieli, nieposiadających odpowiedniej w iedzy i d o ­ świadczenia z zakresu ryzyka. W przypadku m ałych banków (np. spółdzielczych) oznacza to zatem brak nadzoru ze strony wierzycieli. Obowiązki ubezpieczyciela powinny motywować go do aktywnego sprawowania funkcji kontroli22. Udzielane zaś gwarancje przez rządy i banki centralne prowadzą do powszechnego przekona­ nia, iż banki to instytucje „too big to fail”, z pełnym zabezpieczeniem posiadanych zobowiązań. Łagodzeniu różnic przekonań obu zaangażowanych grup wydaje się sprzyjać:

a) w spó łp raca w szystkich w ierzycieli, znajdująca akceptację akcjonariuszy banku,

b) interwencja państw a i nadzoru w celu zabezpieczenia interesów wierzycieli. Także obecność inwestora strategicznego w krajowych bankach komercyjnych łagodzi rozbieżność dążeń obu stron, cechuje go bowiem w iększa niż drobnych akcjonariuszy awersja do ryzyka i zdolność kontrolowania działań zarządzających.

3. Ź ródła zasad ładu korporacyjnego w polskim sektorze bankowym

Ład korporacyjny w polskim sektorze bankowym kształtują ustanowione przepisy prawa, rekomendacje i zalecenia instytucji zaangażowanych w jego regulowanie oraz wewnętrzne ustalenia banków.

22 W Polsce, podczas ostatniego k ry z y su w ydane zo stały przez B ankow y Fundusz G w arancyjny r e ­ kom endacje d la b an k ó w d otyczące obow iązków in fo rm acy jn y ch w zak resie ich sy tu a cji finansow ej oraz z a k resu u b ezp ieczen ia depozytów .

*Zasady dobrej praktyki bankowej ZBP, rekomendacje BFG, rekomendacje KNF, propozycje Komitetu Bazylejskiego Rys. 3. P raw no-regulacyjne in stru m en ty k sz tałto w an ia ład u k orporacyjnego w b an k ach krajow ych

Źródło: opracowanie własne.

Skuteczność w prow adzanych uregulow ań prawnych, rekom endacji i zaleceń uw arunkow ana jest ich przejrzystością i m ożliwością egzekwowania. Zasady ładu korporacyjnego m uszą odpowiadać skali i rodzajowi prowadzonej przez banki dzia­ łalności oraz profilowi jej ryzyka.

Do najważniejszych źródeł zasad nadzoru korporacyjnego w bankach krajowych zalicza się:

• ustawę Prawo bankowe23, • kodeks spółek handlowych24, • ustawę Prawo spółdzielcze25,

• ustawę o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających26,

• ustawę o Banku G ospodarstwa Krajowego21.

Regulują one przede wszystkim działalność i obowiązki spoczywające na organach banków - zarządach i radach nadzorczych. W skazują także pożądaną, w ew nętrzną strukturę organizacyjną, która sprzyja bezpieczeństw u banków w długim okresie czasu28.

23 U staw a z d n ia 29 sie rp n ia 1997 r. P ra w o bankow e, Dz. U. 1997, N r 140, poz. 939.

24 U staw a z d n ia 15 w rz e śn ia 2000 r. K o d e k s sp ó łe k handlow ych, Dz. U. 2000, N r 94, poz. 1037. 25 U staw a z d n ia 16 w rz e śn ia 1982 r. P ra w o spółdzielcze, Dz. U. 1982, N r 30, poz. 210.

26 U staw a z d n ia 7 g ru d n ia 2000 r. o fu n kcjo n o w a n iu banków spółdzielczych, ich zrze sza n iu się i bankach zrze sza ją c ych , Dz. U. 2000, N r 119, poz. 1252.

27 U staw a z d n ia 14 m arca 2003 r. o B a n ku G o sp o d a rstw a K rajow ego, Dz. U. 2003, N r 65 poz. 594. 28 A rt. 9 u sta w y z d n ia 29 sie rp n ia 1997 r. P ra w o bankow e, Dz. U. 1997, N r 140, poz. 939.

Opracowane przez Związek Banków Polskich Zasady dobrej praktyki bankowej19 wskazują sposób postępowania pracowników banków i podm iotów pośredniczących w wykonywaniu czynności bankowych w relacjach z klientam i oraz innym i bankami. Po raz pierwszy wydano je w 2007 roku, dokonując ich aktualizacji pod wpływem nasilającego się kryzysu30. Pozostają one w zgodzie z wartościami i ideałami etycznymi promowanymi w Kanonie dobrych pra ktyk rynku finansow ego31. Ich dopełnieniem są zalecenia wydane przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny, których celem jest:

• praw idłow e w ypełnianie przez banki obowiązków inform acyjnych wobec klientów w zakresie ubezpieczenia depozytów32 (dotyczących przynależności do obowiązkowego systemu gwarantowania depozytów, zasad jego funkcjo­ nowania, stopnia ochrony środków) w oddziałach i placówkach banków oraz na ich stronach internetowych;

• poprawa standardów inform owania i wprow adzenie jednolitego modelu in­ formacyjnego, w zw iązku ze szczególną rolą banków jako instytucji zaufania publicznego33. Zwiększa to świadomość klientów w zakresie kondycji finansowej instytucji i pozytyw nie w pływ a na stabilność całego sektora.

Opublikowany w 2010 roku przez Bazylejski Komitet ds. N adzoru Bankowego dokument „Principles for enhancing corporate governance”34 stanowi swoisty przewod­ nik nt. sposobu w prow adzania i um acniania ładu korporacyjnego. W skazano w nim sfery aktywności banków cechujące się brakiem lub niedostateczną transparentnością oraz regulacje prawne utrudniające przepływ informacji. Dokum ent koncentruje się na aspektach związanych z funkcjonowaniem zarządów i rad nadzorczych, dostrze­ gając zalety oddzielenia funkcji wykonawczych od kontrolnych35. Ponadto zawiera zalecenia dla krajowych władz nadzorczych w zakresie propagowania zasad ładu korporacyjnego. Przejrzystość działalności banków w ym aga podaw ania do publicz­ nej wiadomości odpowiednich informacji zarówno na ich stronach internetowych, ja k i w raportach przekazyw anych władzom nadzorczym . Dotyczą one nie tylko w yników finansow ych, zgodności, czy ekspozycji na ryzyko, lecz także struktur organizacyjnych. Szczególną uwagę zwrócono n a potrzebę zapewnienia przejrzysto­ ści i jaw ności informacji w sprawozdaniach ładu korporacyjnego, ze względu na ich wykorzystanie do m onitorowania bezpieczeństwa działalności banków, ich sytuacji finansowej oraz skuteczności działań podejmowanych przez rady nadzorcze i zarządy.

29 ZBP: Z a sa d y do b rej p ra k ty k i bankow ej, W arszaw a 2009. 30 A k tu a liz a c ja zasad n a stą p iła w 2009 roku.

31 KNF: K a n o n D o b rych P r a k ty k R yn ku F inansow ego, W arszaw a 2008, w w w .knf.gov.pl.

32 A rt. 38b u sta w y z d n ia 14 g ru d n ia 1994r. o B a n ko w ym F u n d u szu G w arancyjnym , Dz. U. 2007, N r 70, poz. 474.

33 A rt. 38b u sta w y z d n ia 14 g ru d n ia 1994 roku o B a n ko w ym F u n d u szu G w arancyjnym , Dz. U. 2007, N r 70, poz. 474.

34 BCBS: P rin c ip le s f o r en h a n cin g co rp o ra te g o vern a n ce , Basel 2010.

35 W niek tó ry ch krajach (np. w W ielkiej B ry tan ii) funkcje te nie są rozdzielone. O bow iązuje ta m je d ­ nopoziom ow y m odel ład u korporacyjnego.

Znaczenie dyscypliny rynkowej związanej z obowiązkam i inform acyjnym i banków podkreślono w trzecim filarze NUK.

Rekom endacje Komisji N adzoru Finansowego tw orzą zbiór dobrych praktyk dotyczących zarządzan ia ryzykiem płynności, kredytow ym , w alutow ym , stopy procentowej i operacyjnym, a także kontroli wewnętrznej i roli biegłych rewidentów. Ponadto KNF wydaje powszechnie obowiązujące uchwały, implementujące rozw ią­ zania opracowane przez Komitet Bazylejski, Parlament Europejski i Radę.

Od 2002 roku banki giełdowe w Polsce zobowiązane są do respektow ania norm ładu korporacyjnego opisanych w Dobrych praktykach spółek notowanych na GPW36. Deklaracja ich przyjęcia oznacza zobowiązanie do przestrzegania zasady „comply or explain”, oznaczającej konieczność złożenia wyjaśnień w sytuacji ich naruszenia. K ażda notowana spółka m a obowiązek publikować raport dotyczący przestrzegania zasad ładu korporacyjnego. W przypadku, gdy nie są one stosowane w sposób trw ały lub naruszono je incydentalnie, w ym agany jest opis okoliczności i przyczyny ich w ystąpienia oraz sposób usunięcia negatywnych skutków. W zmacnia to przejrzystość banków giełdowych, poprawia kom unikację spółek z inwestorami oraz podkreśla znaczenie praw akcjonariuszy.

Różnice w wielkości, strukturze, znaczeniu ekonomicznym, profilu ryzyka p o ­ szczególnych banków i ich grup kapitałowych uniem ożliwiają pełne uregulowanie zasad i organizacji ładu korporacyjnego przez opisane powyżej instytucje zewnętrzne. Pozostałe kwestie podlegają wewnętrznym ustaleniom, których w yniki zapisywane są w dokumentach banków, statutach oraz regulaminach.

Podsumowanie

Ekspozycja n a ryzyko przesądza o efektyw ności i bezpieczeństw ie działania poszczególnych instytucji i całego sektora. Skłania także grupy w pływ u do podejm o­ wania prób podporządkowania banków własnym interesom. Jak wykazano w artykule, duża liczba zaangażowanych stron sprawia, iż konflikty stają się nieuniknione nawet przy zam kniętym , dwupoziomowym modelu ładu korporacyjnego; kompromisowe rozw iązania sprzyjają jednak ograniczaniu potencjalnych konfliktów. Zasady ładu korporacyjnego w bankach krajowych w yznaczone są na podstawie obowiązujących aktów prawnych, dobrowolnie stosowanych zaleceń i rekomendacji upowszechniających dobre praktyki bankowe oraz wewnętrznych regulam inów i statutów banków. Ostatni kryzys zw rócił uwagę na wadliwość dotychczasowych zasad ładu korporacyjnego, wynikającą przede wszystkim z błędnego zarządzania ryzykiem w bankach, nadmier­ nie skomplikowanych i nieprzejrzystych struktur organizacyjnych oraz nieefektywnej

36 U chw ała N r 12/1170/2007 R ady G iełdy Papierów W artościow ych w W arszaw ie z d n ia 4 lip ca 2007 r. w sp ra w ie uchw alenia „D obrych P r a k ty k S p ó łe k N o to w a n ych na G P W ”.

kontroli sprawowanej przez rady nadzorcze nad zarządam i37. Skuteczność przyjętych norm uzależniona jest zatem od postawy wszystkich zainteresowanych stron, które powinny dostrzegać konsekwencje swoich działań. Jednym z warunków efektywnego i jednocześnie bezpiecznego funkcjonowania banków jest zatem etyczne postępowanie w szystkich grup utożsamianych jako stakeholders.

Corporate governance in banks - con flicts o f interest and their solutions

T h e r e c e n t fin a n c ia l c risis r e v is e d th e e ffe c tiv e n e ss o f c o rp o ra te g o v e rn a n c e in b a n k s a n d re c o g ­ n iz e d th e im p o rta n c e of: d e p o sito rs , c u sto m e rs, su p p lie rs, th e F in a n c ia l S u p e rv iso r A u th o rity , B a n k in g G u a ra n te e F und, C e n tra l B a n k , em p lo y ees, a n d ev en th e g o v e rn m e n t on th e sa fe ty o f b a n k s p e rfo rm a n c e . E a c h o f th e s e sta k e h o ld e rs is c h a ra c te riz e d b y a te n d e n c y to p u rsu e th e ir o w n n e e d s, le a d in g to c o n flic ts a n d re m a in in g o d d s w ith th e in te re sts o f th e b a n k .

T h e a im o f th is p a p e r is to p re se n t th e in te re sts o f d iffe re n t sta k e h o ld e rs a n d th e ir c o m p lia n c e w ith th e in te re sts o f b a n k s in P o lan d . T h e s tu d y is d e m o n s tra tin g th e in te rd e p e n d e n c e b e tw e e n ris k a p p e tite o f p a r tic u la r s ta k e h o ld e rs a n d th e in c re a s e o f c o n flic ts . K n o w le d g e on th e p rio ritie s o f e a c h g ro u p o f in te re s t le d to th e so lu tio n s a b o u t n e w e ffe c tiv e c o rp o ra te g o v e rn a n c e ru le s. S p e c ia l a tte n tio n w as p a id to th e s o lu tio n s a b o u t n e w e ffe c tiv e c o rp o ra te g o v e rn a n c e ru le s. S p e c ia l a tte n tio n w a s p a id to th e c h a n g e s in la w a c ts a n d r e g u la tio n s d u rin g th e p e rio d o f ra p id d e v e lo p m e n t o f th e se c to r a n d in tim e o f c risis . Im p le m e n ta tio n o f c o rp o ra te g o v e rn a n c e m e a n s b u ild in g th e n e c e s s a ry in te rn a l o rg a n iz a tio n a l s tru c tu r e s T h is p a p e r sh o w s th e ir im p a c t o n th e sa fe ty o f th e se c to r a n d h ig h lig h ts th e c o n s e q u e n c e s o f e r ro r s c o m m itte d b y th e m , le a d in g to u n c o n tro lle d in c re a se o f risk s.