Problemy badania funkcji turystycznej miast Polski

A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S

TURYZM 5, 1989

• A ndrzej Matczak

PROBLEMY BADANIA FUNKCJI TURYSTYCZNEJ MIAST POLSKI LES PROBLÈMES DE L'ÉTUDE DE LA FONCTION TOURISTIQUE

DES VILLES DE LA POLOGNE

W iele w spółczesnych miast, w których w ystępuje ruch turystyczny, określa się mianem turystycznych lub pełniących funkcję tury sty cz­ ną. U żyw ając takich pojęć badacze na ogół nie precyzują ścisłych kryteriów , na podstaw ie których nadają tym miastom takie miano. W tym przypadku przyjm uje się za rzecz oczyw istą to, co w rzeczy­ w istości jest mało poznane. W konsekw encji nasza w iedza o istocie i charakterze funkcji turystycznej oraz jej roli w życiu miast jest da­ lece niew ystarczająca. Celem prezentow anego opracow ania jest pod­ jęcie dyskusji nad definicją funkcji turystycznej m iasta oraz m eto­ dyką jej badania, a także delim itacją miast pełniących tę funkcję. W ynikiem podjętej dyskusji jest przedstaw ienie propozycji całościo­ w ej koncepcji badania funkcji turystycznej miast Polski.

1. PO JĘCIE FU N K CJI I STRUKTURY F U N K C JO N A L N EJ M IA STA

Pojęcie 'funkcji m iasta do geografii osadnictw a wprowadził w 1891 r. F. R a t z e l . W yraz funkcja — pochodzący od łacińskiego słowa „Functio” oznaczającego czynność, działanie (Wielka encyklopedia... 1970) — zaczerpnął F. R a t z e l (1891) z fizjologii, w której używ any jest on w znaczeniu etymologicznym, np. mówimy, że każdy z orga­ nów pełni określone funkcje, czyli spełnia określone czynności, o k re­ śloną rolę. Takie w łaśnie pojęcie funkcji jest powszechnie przyjęte przez geografów i urbanistów (M. K i e ł c z e w s k a - Z a l e s k a 1972), chociaż niekiedy w św iatow ej literaturze geograficznej można spotkać różne jego in terpretacje (J. B e a u j e u - G a r n i e r , J. C h a b o t 1971, К. А. В o e s 1 e r 1960).

N ajogólniej rzecz biorąc poprzez funkcją m iasta rozumiemy cało­ kształt działalności społeczno-ekonomicznych, jakie m iasto spełnia w sy ­ stem ie gospodarki narodow ej. Działalności te identyfikujem y z czyn­ nościami, jakie w ykonują jego mieszkańcy. Czynności te m ają dw oisty charakter, k tó ry w ynika z różnego ich znaczenia dla gospodarki m ia­ sta. W literatu rze nazyw ane są one działalnościam i lub funkcjami endogenicznym i i egzogenicznym i (K. D z i e w o ń s k i 1971, M. J e r - c z y ń s k i 1971). N ależy jednak zauważyć, że działalność egzogeniczna ma różny zasięg przestrzenny. Może ona obsługiw ać i zaspokajać okre­ ślone potrzeby najbliższego regionu (funkcje egzogeniczne centralne; w spólny punkt odniesienia koncepcji bazy ekonom icznej m iast i teorii ośrodków centralnych), ale również, co jest dość powszechne, zaspo- k ajają niektóre z potrzeb w znacznie w iększej skali przestrzennej; k raju czy naw et k ontynentu (funkcje egzogeniczne w yspecjalizow ane).

Zestaw spełnianych przez m iasto funkcji i zachodzące pom iędzy nimi relacje, zarów no jakościow e, jak i ilościowe, określam y mianem stru k tu ry funkcjonalnej miasta. A nalizując stru k tu rę funkcjonalną m o­ żem y w yodrębnić działalność (lub grupę działalności), która ma p odsta­ w ow e znaczenie dla miasta, i którą nazyw am y funkcją głów ną lub do- m inującą. Obok niej w ystępuje szereg funkcji o charakterze uzupeł­ niającym . W przypadku w ielkich m iast mamy na ogół do czynienia nie z jedną funkcją dom inującą lecz z grupą funkcji w spółdom inują- cych oraz bardzo bogatym zestaw em funkcji uzupełniających. Z kolei porów nując struk tu rę funkcjonalną różnych m iast łatw o stw ierdzić, że pew ne rodzaje funkcji w ystępują w każdym mieście, aczkolw iek w m niejszym lub w iększym zakresie. Te funkcje nazyw am y pow szech­ nymi. O bok funkcji pow szechnych m iasta pełnią również . funkcje szczególne, charakterystyczne tylko dla jednego z nich lub dla grupy miast. Są to funkcje w yspecjalizow ane.

2. PO JĘC IE FU N K C JI TURYSTYCZNEJ

Przedstaw ione poglądy dotyczące pojęcia funkcji i stru k tu ry funk­ cjonalnej m iast odnoszą się również do tak specyficznej działalności, jak ą je st obsługa ruchu turystycznego. W artyk ule pojęcie „tu ry sty k a" używ ane je st w sensie stricto, tj. w znaczeniu w ąskim 1, ograniczonym w yłącznie do form m obilnych i przyjem nościow ych. Tak traktow ane p ojęcie tu rystyki obejm uje różnorodne przem ieszczenia ludności

po-1 U życie p o ję c ia „ tu ry s ty k a " w z n aczen iu w ąsk im k o n c e n tr u je ro z w a ż a n ia na tu r y s ty c e u p ra w ia n e j w y łą c z n ie w c e lu re k re a c y jn y m , p o zn aw czy m i zd ro w o tn y m . P o ję c ie to o b e jm u je zate m ru c h tu ry s ty c z n y o raz zesp ó ł m a te ria ln o -o rg a n iz a c y jn y c h śirodków o b słu g i te g o ru c h u p o d e jm o w a n e g o ty lk o i w y łą c z n ie w ce lu -rekreacyjnym , p o zn aw czy m i z d io w o tn y m .

dejm ow ane w celu rekreacyjnym , poznawczym i zdrowotnym. Zatem przez funkcję turystyczną rozumiemy całą działalność społeczno-eko­ nomiczną miasta, która jest skierow ana na obsługę turystów , i którą miasto spełnia w system ie gospodarki narodow ej. Na działalności te um iejscow ione w mieście oraz w jego otoczeniu, składają się czynno­ ści jego m ieszkańców stałych i okresow ych, różnych instytucji i orga­ nizacji działających lub obejm ujących swoją działalnością m iasto i je ­ go okolice oraz zasoby środow iska geograficznego um ożliw iające w y­ konyw anie tych czynności. N adrzędnym celem podejm ow anych dzia­ łalności jest dążenie do przyw racania przybyw ającym turystom u tra ­ conych w w yniku zmęczenia norm alnych zdolności psychofizycznych ich organizmu.

3. M IEJSCE FU N K CJI TURYSTYCZNEJ

W STRUKTURZE FU N K C JO N A L N E J M IA ST

Obsługa przem ieszczeń turystycznych podejm ow anych w wyżej określonych celach dotyczy zarów no współmieszkańców, jak i przy­ byszów, którzy na ogół (ale w zróżnicow anym stopniu i zakresie) k o ­ rzystają z tych samych dóbr i usług turystycznych. W ycieczki o rg a­ nizowane po w łasnym mieście, czy odpow iednie zabezpieczenie w y­ poczynku w parkach zdrojow ych dla w łasnych m ieszkańców ma cha­ rak ter funkcji endogenicznej. N atom iast organizacja zwiedzania m ia­ sta dla przybyszów, udostępnienie noclegów w hotelu to już działal­ ność o charakterze egzogenicznym.

N iektórzy geografow ie odm awiają uznania obsługi przybyszów za działalność egzogeniczną (J. B e a u j e u - G a r n i e r , J. C h a b o t 1971), co nie jest chyba słuszne. Pomimo że dobra i usługi turystyczne skon­ sum ow ane są w m iejscu ich świadczenia, to jednak przeznaczone były dla reprezentantów św iata zew nętrznego — tu rystów kupujących (po szczególnie korzystnych cenach detalicznych) za pieniądze przyw ie­ zione ze sobą. Zatem jest to typow y eksport, często przez w ielu b a ­ daczy (Z. F i l i p o w i c z 1969) nazyw any „niewidzialnym". N ależy zauważyć, że na ogół m iasto obsługuje turystów pochodzących z dalej położonych obszarów, natom iast udział obsługi turystycznej w łasnego regionu jest niewielki. W yjątkiem są niektóre m iasta leżące w obrę­ bie w pływ ów w ielkich aglom eracji m iejskich i świadczące dobra i usłu­ gi. turystyczne. Są one nastaw ione na obsługę turystyczną „swojego zaplecza”, którym są m ieszkańcy głównych miast aglomeracji.

Zycie w w ielu miastach, np. uzdrow iskow ych czy kąpieliskow ych, zorganizow ane jest w okół udostępniania przybyszom dóbr i usług tu ­ rystycznych. N iektóre z tych m iast pow stały w yłącznie w celu zaspo­ kajania potrzeb turystycznych. W takich m iastach możemy powiedzieć,

że funkcja turystyczna jest dominująca. Na tej orientacji badaw czej oparli m. in. swoje określenie funkcji turystycznej J. W a r s z y ń s k a i A. J a c k o w s k i (1978). W edług tych autorów „jednostki prze­ strzenne (w tym rów nież i m iasta — przyp. aut.), w których tu rystyka stanow i dom inującą formę działalności gospodarczej określa się pow ­ szechnie mianem jednostek o funkcji turystycznej..." O bsługa tu ry ­ stów niezm iernie rzadko w ystępuje samodzielnie, zw ykle jest jedną z w ielu funkcji usługowych. Świadczenie na dużą skalę dóbr i usług turystycznych w ym aga bardzo silnie rozw iniętego sektora usługowego. R. B a r e t j e i P. D e f e r t (1972) w skazują, że o m iejscowości tu ­ rystycznej mówi się w tedy, gdy zatrudnienie w usługach i handlu związane z obsługą turystów (sektor III) stanow i ponad 50% (często 70% i więcej) ogółu zatrudnionych. Stąd też w ystępow anie funkcji tu rystycznej sprzyja pow oływ aniu do życia w ielu usługow ych funkcji uzupełniających, np. handlow ej czy kom unikacyjnej, które w m iarę rozw oju m iasta mogą ją zdominować. W m ałych m iastach funkcja tu ­ rystyczna, ze w zględu na słabo zróżnicow aną ich struk tu rę funkcjo­ nalną, ma szansę uzyskania dom inującej ilościowo pozycji, co nie w y­ stępuje w m iastach dużych. Konieczne jest w ięc lepsze poznanie sa­ mego charakteru funkcji turystycznej, jej relacji w stosunku do in­ nych funkcji, zwłaszcza w obrębie sektora tjzeciego, a tym samym jej roli w strukturze funkcjonalnej miast. A ktualność tego zagadnienia w ynika i stąd, że w licznych już dziś klasyfikacjach m iast opartych najczęściej o funkcje dom inujące w yodrębniane na podstaw ie stru k ­ tu ry zatrudnienia (M. J e r c z y ń s k i 1977) nie w ydziela się m iast 0 funkcji turystycznej, co nie jest zgodne z rzeczywistością. A utorzy w ielu klasyfikacji funkcjonalnych m iast starali się w oparciu o mniej lub bardziej subiektyw ne k ry teria w yodrębnić m iasta turystyczne. Przykładam i mogą być prace: M. A u r o u s s e a u (1921), k tóry w y ­ dzielił w odrębną klasę VI m iasta w ypoczynkow e, a wśród nich: k u ­ rorty, m iejscowości turystyczne i m iejscowości w akacyjne, C. D. H a r- r i s a (1943), k tó ry w yróżniając m iasteczka uzdrow iskow e zastrzega się jednocześnie, że brak jest zadow alającego k ry teriu m staty sty cz­ nego dla w ydzielenia tego typu miast, B. S. C h o r i e w a (1965), gdzie w odrębnej klasie VII bez podania kryteriów w ydzielono m iasteczka 1 osiedla o znaczeniu ośrodków uzdrow iskow ych i w czasow ych (o licz­ bie ludności w zasadzie poniżej 100 tys.), L. K o s i ń s k i e g o (1958), k tó ry w śród badanych m iast Polski w ydzielił grupę m iast (28) o funk­ cjach w yspecjalizow anych, a w śród nich jedno o funkcji w ypoczynko­ w ej (Zakopane) i w iele innych klasyfikacji funkcjonalnych miast.

Funkcja turystyczna w swoim w ym iarze endogenicznym ma cha­ rak ter pow szechny. W ystępuje bez w yjątku, aczkolw iek w różnym za­

kresie, we w szystkich miastach, bowiem człowiek w szędzie organizuje sobie wypoczynek, w tym także w m iejscu swojego stałego pobytu. N atom iast w swoim w ym iarze egzogenicznym jest funkcja turystyczna w ysoce w yspecjalizow ana. W głów nej mierze decyduje o tym szeroko rozum iane położenie geograficzne, które określa w ielkość i charakter zasobów turystycznych. W ystępow anie odpow iedniej w ielkości i ja ­ kości zasobów turystycznych oraz popyt na dobra i usługi turystyczne pow ołują do życia w yspecjalizow ane ośrodki m iejskie zaspokajające potrzeby w sferze turystyki. Zarówno popyt, jak i zasoby turystyczne są w ew nętrznie dość silnie zróżnicowane, co z kolei pow oduje specja­ lizację w obrębie samej funkcji turystycznej, a tym samym specjali­ zację w zakresie świadczonych dóbr i usług turystycznych przez po­ szczególne miasta. Stąd też w yróżnia się różne typy miast turystycz­ nych. Przykładem tego może być typologia m iast turystycznych pro­ ponow ana dla krajów RWPG i zamieszczona w pracy U. W i n d e 1- b a n d (1973), w której wydzielono: 1) m iasta milionowe, m iędzyna­ rodow e m iasta handlowe, m iasta—centra w ystaw , m iasta portow e, sto­ lice, 2) m iasta rozrządow e ruchu turystycznego, 3) m iasta o specyficz­ nych funkcjach kulturalno-w ychow aw czych (ośrodki krajoznaw stw a), 4) kurorty, 5) m iasta w akacji i urlopów, 6) m iasta sportow e i tu ry ­ styczne, 7) m iasta w ypoczynkow e w zasięgu aglom eracji w ielkom iej­ skich. Tak w ięc funkcja turystyczna należy do grupy funkcji silnie w yspecjalizow anych i jednocześnie w ew nętrznie bardzo zróżnico­ wanych.

4. METODY BAD AN IA FU N K C JI I STRUKTURY FU N K C JO N A L N E J M IAST

Badania funkcji m iast i ich typologii mają długą trady cję2. Pierw ­ sze intuicyjno-opisow e klasyfikacje funkcjonalne m iast pojaw iły się już w połowiie XIX w. (Report..., 1840) i były kontynuow ane przez następnych kilkadziesiąt lat (np. M. A u r o u s s e a u 1921). Pierwsze próby ujęć teoretyczno-m odelow ych pojaw iły się w okresie m iędzy­ w ojennym (teoria ośrodków centralnych W. C h r i s t a l l e r a (1933) i bazy ekonom icznej miast W. S o m b a r t a (1928)), by szczególnie intensyw nie rozw inąć się po II w ojnie św iatow ej i osiągnąć poziom jednego z najlepiej rozw iniętych działów geografii społeczno-ekono- micznej. Poczynając jednak od lat siedem dziesiątych w yraźnie zma­ lało zainteresow anie geografów badaniam i nad funkcjami i strukturą

2 W P olsce w ie lo k ro tn ie już sp o rząd zan o m n iej lub b a rd ziej p e łn e z e sta w ie n ia b ib lio g raficzn e i d o k o n an o k ry ty c z n e j o cen y św ia to w e g o i k ra jo w e g o d o ro b k u n a u ­ k o w eg o (K. D z i e w o ń s k i 1971, M. J e r c z y ń s k i 1973, J. S i e m i ń s k i 1980).

funkcjonalną miast. Przyczyn tego jest wiele, w ydaje się jednak, że najpow ażniejszą jest obecny impas m etodologiczny w ystępujący w tej dziedzinie badań, któ ry uw idocznił się już w latach sześćdziesiątych (R. H. T. S m d t h 1965, A. W r ó b e l 1964). Dotyczy to również b a­ dań nad funkcją turystyczną miast.

Przystępując do badań nad funkcjam i miast, w tym rów nież nad funkcją turystyczną, należy rozw ażyć trzy .podstaw ow e problem y do­ tyczące: jednostki przestrzennej, jednostki m iary i m etody analizy.

W yniki analizy funkcji m iast w znacznym stopniu są uzależnione od tego, w jakich granicach przestrzennych ujm ujem y gospodarkę m iejską. M ożemy ją analizow ać w granicach formalnych, tj. adm ini­ stracyjnych lub funkcjonalnych, tj. w granicach aglom eracji, regionu m iejskiego itp. W yniki analizy w każdym z w yróżnionych przypad­ ków będą różne. W analizie porów naw czej, kiedy w badaniach ucze­ stniczy w iększa liczba miast, istotne jest, aby przestrzenne jednostki odniesienia były jednorodne. Z tego też w zględu najczęściej ujm uje się m iasto w jego granicach adm inistracyjnych. N ależy zdawać sobie jednak spraw ę z tego, że trad y cy jn e pojęcie m iasta przypisane jed ­ nocześnie małym i w ielkim jednostkom dotyczy w spółcześnie zupełnie innych jakościow o form (M. J e r c z y ń s k i 1977). Ma to szczególne znaczenie w przypadku badań nad funkcją turystyczną miast, co w y­ nika z jej w ysokiego stopnia w yspecjalizow ania.

Funkcje m iasta ustalam y porów nując poszczególne rodzaje działal­ ności społeczno-ekonom icznych w ykonyw anych przez jego m ieszkam ców. Teoretycznie porów nań tych możemy dokonać przy pomocy róż­ nych jednostek miar. N ajbardziej przydatne do tego typu analiz są m iary w yrażone w jednostkach pieniężnych, np. dochody i w ydatki ludności, płace, w ielkość sprzedaży itp. Jedn ak uzyskanie takich in­ form acji dla dużej liczby miast i dla całej gospodarki m iejskiej w o k re­ ślonym czasie jest dziś praktycznie niemożliwe. D latego jedynym , m o­ żliwym do realizacji sposobem określenia funkcji m iasta jest obecnie porów nanie stru k tu ry zatrudnienia (miejsc pracy) jego mieszkańców. Stosując jednak zatrudnienie jako jednostkę m iary przypisujem y ta ­ kie samo znaczenie w szystkim działalnościom społeczno-ekonom icz­ nym w mieście, co jest zbyt w ielkim uproszczeniem 3. Często pociąga to za sobą pom ijanie pew nych istotnych dla m iasta funkcji, co jest szczególnie typow e w ,p rzy p a d k u funkcji usługow ych, w tym również funkcji turystycznej. Pokonanie tej trudności może odbyć się m. in. po­ przez przypisanie określonych ,,wag" poszczególnym działalnościom w zależności od ich znaczenia dla m iasta (M. J e r c z y ń s k i 1977),

3 P roblem te n d la c a łe j g o sp o d a rk i k ra jo w e j w raz z now ym i propozycjam i, b a ­ daw czy m i p rz e d s ta w ił o sta tn io J. D ę b s k i (1985).

co jest m etodycznie niezm iernie trudne i dotychczas nie było p o dej­ m ow ane w w iększej skali. Innÿm bardziej celowym w yjściem z tych trudności jest przyjęcie w przypadku pew nych działalności, zwłaszcza usługow ych np. obsługi turystów , liczby przybyw ających do m iasta osób w określonych celach jako jednostki m iary, co ma już długą trad y cję w badaniach geograficznych (teoria ośrodków centralnych) lub innych m iar zw iązanych m etodycznie z morfologią miasta.

M etody analizy funkcji oraz typologii funkcjonalnej m iast oparte są w spółcześnie na dwóch koncepcjach teoretyczno-m odelow ych: bazy ekonom icznej i ośrodków centralnych.

W pierw szym ujęciu studia opierają się na badaniu stru k tu ry za­ trudnienia ludności m iejskiej w podziale na dwie grupy: endogeniczną i egzogeniczną. A nalizę w ym ienionych typów działalności można roz­ p atryw ać z dwóch różnych punktów w idzenia (M. J e r c z y ń s k i 1973, 1977). W pierw szym znaczenie określonej działalności porów nuje się z innymi działalnościam i w tym samym m ieście i w ten sposób po­ szukuje się funkcji dom inującej, w drugim znaczenie określonej dzia­ łalności w jednym m ieście porów nuje się ze znaczeniem tej samej działalności w innych miastach, i w ten sposób poszukuje się funkcji w yspecjalizow anych. K lasyfikacja m iast oparta o funkcje dom inujące jest jednoznaczna, natom iast typologia oparta o funkcje w yspecjalizo­ w ane ma ch arakter polifunkcjonalny.

Dotychczasowe klasyfikacje oparte o funkcje dom inujące z reguły nie w ydzielają m iast turystycznych. Również typologie m iast oparte 0 funkcje w yspecjalizow ane nie podjęły dotychczas w szerszym za­ kresie problem u w yodrębniania m iast turystycznych. W ydaje się, że w tym w łaśnie nurcie badań istnieją najw iększe możliwości w ydziela­ nia m iast o funkcji turystycznej.

W drugim ujęciu podejm ow ane studia analizują funkcję m iast w k on­ tekście związków i relacji m iasta z otoczeniem. W tym aspekcie pro­ blem atyka m iast o funkcji turystycznej nie była dotychczas uw zględ­ niana. W. C h r i s t a l l e r (1955) niejednokrotnie stw ieidzał, że tu ry ­ styka unika ośrodków centralnych i lokalizuje się daleko na ich p e­ ryferiach lub poza nimi, np. w trudno dostępnych górach. Ten po­ gląd jest zbyt jednostronny i nie w ytrzym uje dziś próby czasu. Tym niem niej w ydaje się, że ze w zględu na w ysoką specjalizację miast 1 funkcji turystycznych droga ta nie prow adzi do pozytyw nego rozw ią­ zania problem u badania i w yodrębniania m iast o funkcji turystycznej. Pogląd ten może ulec zmianie jedynie w w yniku pozytyw nych rezul­ tatów badań em pirycznych.

Obie przedstaw ione koncepcje, k tó re niekiedy próbuje się łączyć w ujęciu system ow ym (A. S u l i b o r s k i 1983), są zbyt jednostronne,

aby oprzeć w yłącznie na nich badania funkcji turystycznej, a zwłasz­ cza m etodyką w yodrębniania miast pełniących tę funkcję. W ym agają one jednak w szechstronnej w eryfikacji em pirycznej z punktu w idze­ nia możliwości, jakie obie koncepcje stw arzają w odniesieniu do badań nad funkcją turystyczną miast.

W ydaje się jednak, że znacznie w iększe możliwości pojaw iają się w przypadku szerszego podejścia tak do problem u m iast i funkcji tu ­ rystycznej, jak i do klasyfikacji funkcjonalnej miast. To szersze po­ dejście um ożliw iają badania funkcjonalno-m orfologiczne i oparta na nich typologia m iast (K. D z i e w o ń s k i 1962). C harakter funkcjo­ n alny w spółczesnych m iast można określić na podstaw ie stru k tu ry m iejsc pracy, w yposażenia w urządzenia trw ałe oraz form użytkow a­ nia ziemi. Łączna analiza tych trzech elem entów ma szczególne zna­ czenie w przypadku ujęć dynamicznych. W strukturze m iejsc pracy zapisany jest ak tualny charakter i funkcje miasta. N atom iast w for­ mach urządzeń trw ałych uw idaczniają się zarów no elem enty aktualne, jak i dawne. Na ogół urządzenia trw ałe dopiero po pew nym czasie dostosow ują się do aktualnie pełnionych funkcji. W zajem ne pow iąza­ nia stru ktury funkcjonalnej ludności i m orfologicznej urządzeń trw a­ łych zaw arte są w formach użytkow ania ziemi. Zdaniem K. D z i e ­ w o ń s k i e g o (1962) oparte na w yróżnionych elem entach typologie

cząstkowe mogą stać się dopiero podstaw ą do podjęcia próby jedno­ litej, funkcjonalno-m orfologicznej typologii miast. W ydaje się, że przy w ykorzystaniu tak iej kom pleksow ej orientacji m etodologicznej istnieje najw iększa szansa w yodrębnienia spośród zbioru m iast tych, które określić możemy jako turystyczne.

5. PRO G RA M B A D A N IA FU N K C JI TURYSTYCZNEJ M IAST

Na podstaw ie przeprow adzonej dyskusji pojęć oraz m etod badaw ­ czych można w stępnie sprecyzow ać zakres tery to rialn y i m erytoryczny badań nad funkcją turystyczną miast. Analizą zostaną objęte m iasta polskie (wszystkie lub w ybrana ich reprezentacja) w granicach adm i­ nistracyjnych. A by w yodrębnić m iasta o funkcji turystycznej i ok reś­ lić stopień rozw oju tej funkcji oraz jej rodzaj w poszczególnych m ia­ stach, zdecydow ano się przyjąć kilka różnych miar, takich jak: w iel­ kość zatrudnienia w usługach turystycznych, pow ierzchnia zajm ow ana w m iastach przez urządzenia turystyczne, baza noclegow a i wielkość ruchu turystycznego oraz skala przekształceń społeczno-gospodarczych i przestrzennych m iast zachodzących pod w pływ em rozw oju turystyki. Celem zastosow ania tak licznych m ierników jest em piryczna w eryfi­ kacja ich użyteczności dla prow adzonych badań zm ierzających do w y ­

odrębnienia miast o funkcji turystycznej. W zakresie m etod badaw ­ czych konieczna jest z jednej strony em piryczna w eryfikacja p rzy d at­ ności obu ujęć teoretyczno-m odelow ych (teorii bazy ekonom icznej i ośrodków centralnych), z drugiej zaś skoncentrow anie głównego cię­ żaru badań na ujęciu funkcjonalno-morfologicznym , które w tym przy­ padku w ydaje się bardziej obiecujące.

G eneralnie biorąc analizę funkcjonalno-m orfologiczną można prze­ prow adzić w edług trzech grup zagadnień,

Pierw sza dotyczy analizy zasobów środow iska geograficznego oraz infrastru k tu ry w arunkującej przyjazdy turystów . Inw entaryzacja za­ sobów turystycznych m iast u jęta w aspekcie przyrodniczym , k ra jo ­ znawczym i infrastrukturalnym określa w ielkość i zróżnicow anie stru k ­ tu raln e podaży turystycznej. W skazuje potencjalne i rzeczyw iste możli­ wości obsługi turystów . Jest elem entem otw ierającym badania, pierw ­ szym przybliżeniem istnienia i możliwości pełnienia funkcji tu ry ­ stycznej.

Druga grupa zagadnień dotyczy w ielkości i struktury konsum p­ cji turystycznej. Jest to konsum pcja efektów w szystkich tych dzia­ łalności, któ re są konieczne do obsługi przybyw ających turystów . Bezpośrednie badania wielkości i stru k tu ry konsum pcji tych dzia­ łalności są niezm iernie trudne. Ich w artościow e uchw ycenie jest przy obecnym stanie statystyki niemożliwe, a tylko ono w y ra ­ ża rzeczywiście realizow any popyt turystyczny oraz znaczenie tych działalności w konkretnym mieście. W ielkość konsum pcji tu ry ­ stycznej można zidentyfikow ać pośrednio poprzez analizę w ielkości i zróżnicow ania ruchu turystycznego, któ ry jest podstaw ow ym czyn­ nikiem determ inującym w ielkość i strukturę popytu turystycznego.

Z kolei trzecia grupa zagadnień obejm uje społeczne, gospodarcze i przestrzenne skutki w ynikające z obsługi turystów . Skutki te prow a­ dzą do m niej lub bardziej widocznych przem ian społeczności i gospo­ darki lokalnej oraz stru ktury przestrzennej miasta. Jeżeli przem iany te w ystępują w dużej skali, można je w ykorzystać do jakościow ego i ilościowego opisu funkcji turystycznej i jej roli w życiu m iasta. Czę­ sto byw a jednak tak, że obsługują turystów ludzie przyjezdni, którzy swoje dośw iadczenia i dochody zabierają do m iejsca swego zam iesz­ kania, co pow oduje b rak w idocznych przem ian w strukturze społecz­ nej i gospodarczej miasta, a może jedynie zaznaczyć się w yraźniej w jego przestrzeni. W innym przypadku m iasta będące centrami k ra jo ­ znaw stw a są na ogół atrakcyjne tylko ta k długo, dokąd w ich fizjono­ mii i morfologii nie zajdą w iększe zmiany. W ym ienione ograniczenia zw racają uw agę na istniejące trudności badaw cze i na często uzyski­ w aną niejednoznaczność w yników badań.

W konkluzji należy stwierdzić, że tylko łączna i rów nolegle p ro ­ w adzona analiza zasobów środow iska geograficznego, w ielkości i stru k ­ tu ry konsum pcji turystycznej oraz skutków w ynikających z obsługi tu rystów daje szansę pełnej identyfikacji m iast pełniących funkcję tu ­ rystyczną oraz struk tu ry rodzajow ej i stopnia rozw oju tej funkcji.

P IŚM IE N N IC TW O !

A u r o u s s e a u M., 1921, T he d istributi on of popula tio n: a c o n s t r u c ti v e problem , G eogr. Rev., nir 11.

B a r e t j e R., D e f e r t P., 1972, A s p e c t s éco n o m iq u e s d u tourism e, P aris.

B e a u j e u - G a r n i e r J., C h a b o t J., 1971, Z a ry s geogra fii miast, W a rsz a w a . B o e s l e r K. A., 1960, Die S tä d t is c h e n F u n k tio n e n . Ein Beitrag zur a ll g e m e i d e n

S tä d tg e o g ra p h ie aulg r u n d em pirischer U n te r s u c h u n g e n in T h ü rin g e n , „ A b h a n d ­

lu n g e n d es' G e o g ra p h isc h e n In s titu ts d e r F re ie n U n iv e rs itä t B erlin ” , t. 5, s. 80. C h o r i e w B. S., 19G5, Is s le d o w a n ij e f u n k c y o n a l n o j s t r u k t u r y g o ro d s k ic h p o sie le n ij

SSR (w s w ia z i s za d a cz a m i ich e k o n o m ik o - g i e o g r a f ic z e s k o j tipologii), W o p . G ieogr.,

n r 66, s. 34—58.

C h r i s t a l l e r . W ., 1955, Beiträge zu ein e r G eographie d e s F r e m d e n v e r k e h r s , „E rd­ k u n d e " , n r 1, s. 1— 10.

C h r i s t a l l e r W ., 1933, Die Zen tr a len O rte iln S ü d d e u ts c h la n d . Eine ö k o n o m is c h -

-g eo g r a p h isch e U n t e i s u c h u n g ü b er die G e s e tz m ä s e i g k e it der V e r b r e i tu n g und E n tw ic k l u n g S i e d l u n g e n m it s tä d tisc h e n F u n k tio n e n , J e n a , s. 331 (T łum aczenie

na ję z y k p o lsk i: O śro d ki cen tr a ln e w p o ł u d n i o w y c h N ie m c z e c h , 1963, Przegl. Z agr. L itef. G e o g raficzn ej IG PA N , n r 1, s. 1—72).

D ę b s k i J„ 1985, K o n c e p c ja c a ło ś c io w e j a n a lizy s y s t e m ó w regio n a ln ych , „C zaso­ p ism o G eo g raficzn e", n r 3—4, s. 263— 279.

D z i e w o ń s k i K., 1971, Baza e k o n o m ic z n a i str u k tu r a iu n k c j o n a ln a miast. S tu d iu m

r o z w o j u poję ć, m e t o d i ich z a s to so w a ń , „P race G e o g ra fic z n e ” , IG PA N , n r 87.

s. 3— 110.

D z i e w o ń s k i K„ 1962, Z a gadnienie ty p o lo g ii m o r fo l o g ic z n e j mia st w Polsce, „C za­ sopism o G eo g raficzn e", t. 33, n r 4, s. 441— 457.

F i l i p o w i c z Z., 1969, P ro b le m y e k o n o m i c z n e t u r y s t y k i , W a rs z a w a .

H a r r i s C. D., 1943, F unctional cla ssilicatio n of cities in th e U nited Stales, G eogr. R ev., n r 1, s. 86—99.

J e r c z y ń s k i M., 1977, F u n k c je li t y p y fu n k c j o n a l n e p o ls k ic h miast. Zagadnie nia

do m in a cji fu n k c j o n a ln e j . S t a t y s t y c z n a c h a r a k t e r y s t y k a miast. F u n k c je d o m i n u ­ jące, „ S ta ty s ty k a P olski", n r 85, s. 20—5^.

J e r c z y ń s k i M., 1973, Zągadnió nia specjalizacji b a z y e k o n o m i c z n e j w i ę k s z y c h m ia st w Polsce, „P race G e o g raficzn e” , IG PA N , n r 79, s. 10-—134.

J e r c z y ń s k i M., 1971, M e t o d y po śr ed n ie id e n t y fi k a c ji i pom ia ru b a z y e k o n o m licz­

n e j miast, „P race G e o g ra fic z n e ” , IG PA N , n r 87, s. 111— 141.

K i e ł c z e w s k a - Z a l e s k a M., 1972, G eografia osadnictw a, W a rs z a w a .

K o s i ń s k i L., 1958, K la s y l ik a c j a f u n k c j o n a ln a w i ę k s z y c h mia st p o ls k ic h w g stanu

z ro ku 1050, P rzegl. G eogr., t. 30, s. 573—586.

R a t z e l F., 1891, A n th r o p o g e o g r a p h ie , S tu ttg a rt.

S i e m i ń s k i J., 1980, T ypy st r u k tu r a ln e miast pols kic h: próba za stosow ania ta k s o ­

n o m ic z n e j m e t o d y sk u p i e ń , W a rsz a w a , s. 246.

S m i t h R. H. T., 1965, M e t h o d and p u rpose in fu nctio nal to w n classification, A nn. A ssoc. A m er. G eogr., t. 55, n r 3, s. 539— 548.

S o m b a r t W „ 1928, Der m o d e r n e Kapitalismus. H isto ris c h -sy s te m a tis c h e D arstellung

des g e s a m te u r o p ä isc h e n W irts c h a ft s le b e n s v o n se i n e n A n f ä n g e n bis zur G e g e n ­ wart, M ü n ch en .

S u l i b o r s k i A., 1983, N i e k t ó r e p r o b l e m y badań f u n k c j i mia st w ś w ie t le p o d s t a ­

w o w y c h za ł o ż e ń k o n c e p c j i s y s t e m o w e j , A c ta U niv. Lodz., F o lia g eo g ra p h ic a , n r 2,

s. 3— 16.

W a r s z y ń s k a J., J a c k o w s k i A., 1978, P o d s ta w y geogra fii tu r y z m u , W a rs z a ­ wa.

W i e l k a e n c y k l o p e d ia p o w sze c h n a , 1970, W arszaw a.

W i n d e l b a n d U.,, 1973, T y p o jo g isie ru n g stä d tisch er S ie d lu n g e n . E r k e n n tn isth e o re ­

tische P roble m e in der ö k o n o m is c h e n G eographie, s. 116.

W r ó b e l A., 1964, M e t h o d s of fu nctio nal analys is in urban stu d ies in Poland, G eogr. Poln., n r 3, s. 119— 124.

Dr A n d rz e j M atczak

Z ak ład G eo g rafii M iast i T uryzm u I n s ty tu tu G eografii E konom icznej i O rg a n iz a c ji P rz e strz e n i UŁ al. K ościuszki 21

90-418 Łódź

* RÉSUM É

D ans l'a rtic le , on a p ré s e n té les ré s u lta ts de la d iscu ssio n su r tro is pro b lèm es: 1) d éfin itio n de la fo n ctio n to u ristiq u e , 2) m é th o d e des re c h e rc h e s e t d e la d élim i­ ta tio n d es v ille s re m p lis s a n t c e tte fo n ctio n , 3) é la b o ra tio n d es p ro p o sitio n s se ra p p o r­ ta n t à la c o n cep tio n in té g ra le d 'e x a m e n de la fo n ctio n to u ris tiq u e des v ille s d e la

P o lo g n e. \

Ad 1. En a d m e tta n t la n o tio n du to u rism e d ans so n sen s ré tré c i, lim ité a u x m ig ra tio n s d iv e rse s d e la p o p u la tio n , e n tre p rise s d a n s le but de ré c ré a tio n , d e s a n té ou de c o g n itio n , on a défini la fo n c tio n to u ris tiq u e com m e l'e n tiè re a c tiv ité so c ia le e t éco n o m iq u e d 'u n e v ille v is a n t à seirvir les to u riste s, qu e la v ille re m p lit d an s le sy stè m e de^l’économ ie n a tio n a le .

A d 2. Les d eu x c o n cep tio n s th é o riq u e s et e x e m p la ire s, co n n u es a c tu e lle m e n t (de la b ase éco n o m iq u e des v ille s e t d es m ilie u x de cen tre) e t les e ssa is d ’en fa ire un sy stèm e so n t tro p b o rn é e s p o u r q u 'o n p u isse a p p u y e r e x c lu s iv e m e n t s u r elles les é tu d e s d e la fo n ctio n to u ris tiq u e e t s u rto u t la m é th o d iq u e de d is tin g u e r les villes re m p lissa n t c e tte fo n ctio n . Elles e x ig e n t to u jo u rs la v é rific a tio n e m p iriq u e u n iv e rs e lle de le u r u tilité d an s les re c h e rc h e s s u r la fo n c tio n et la d é lim ita tio n d es v ille s to u ristiq u e . Il sem ble, à p résen t, q u 'il fa u t tr a ite r p lu s la rg e m e n t a in si le p ro b lèm e d e la fo n c tio n to u ris tiq u e q u e la c la s sific a tio n fo n c tio n n e lle des v illes. C 'e st p o ssib le g râ c e a u x re c h e rc h e s fo n c tio n n e lle s e t m o rp h o lo g iq u es e t à la ty p o ­ lo g ie d e s v ille s qui s'y ap p u ie.

A d 3. La co n c e p tio n p ro p o sée des re c h e rc h e s suir la fo n ctio n to u ris tiq u e d es v ille s a é té b a sé e s u r l'a n a ly s e fo n c tio n n e lle e t m o rp h o lo g iq u e. Pouir fa ire c e tte a n a ly s e , il fa u t a p p liq u e r q u elq u es éta lo n s d iv ers, (tels q u e: g ra n d e u r de l'em p lo i

W p ły n ęło : 30 m a rc a 1988 r.

d a n s les se rv ic e s to u ristiq u e s , su p e rfic ie o ccu p ée p a r l'a m é n a g e m e n t to u ris tiq u e d an s les v illes, b ase de c o u ch ag e, g ra n d e u r du m o u v e m e n t to u ristiq u e , é c h e lle des tr a n s fo r­ m atio n s s 'o p é ra n t so u s l'in flu e n c e du d é v e lo p p e m e n t du to u rism e) qui se ro n t soum is à la v é rific a tio n d u p o in t d e v u e d e le u r u tilité poujr les re c h e rc h e s e n tre p rise s. O n p ro p o se de fa ire l'a n a ly s e e n tiè re c o n fo rm ém en t a u x tro is g ro u p e s de p ro b lèm es.

Le p re m ie r c o n c e rn e l'a n a ly s e d es m o y en s du m ilieu g é o g ra p h iq u e e t de I n f r a ­ s tru c tu r e c o n d itio n n a n t les v e n u e s d es to u riste s. L 'in v e n ta ire d e s m o y en s to u r is ti­ q u es des villes co n ç u à l'a s p e c t n a tu r e l de p a y sa g e e t d 'in f ra s tru c tu r e d éfin it la g ra n d e u r e t la d iffé re n c ia tio n s tru c tu r e lle de 1 offre touristique!. O e s t l'é lé m e n t qui in a u ­ g u re les re c h e rc h e s, la p re m iè re a p p ro c h e d e l'e x is te n c e e t d e la p o ssib ilité de rem p lir la fo n c tio n to u ristiq u e .

Le d e u x iè m e g ro u p e de p ro b lèm es se ra p p o r te à la g ra n d e u r e t la s tru c tu re de la co n so m m atio n to u ïs iliq u e . C 'e st la co n so m m atio n des effets de to u te s ces a c tiv ité s qui so n t in d isp e n sa b le s a u s e rv ic e d es to u riste s a rriv a n ts . L 'étu d e d ire c te d e la g ra n d e u r e t d e la s tru c tu r e de la c o n so m m atio n de ces a c tiv ité s est in fin i­ m en t difficile. La fix a tio n d e la v a le u r, v u l'é ta t a c tu e l d e la sta tis tiq u e , est im p o s­ sib le. Et c 'e s t e lle qui e x p rim e ré e lle m e n t l'o ffre to u ris tiq u e e t l'im p o rta n c e de ces a c tiv ité s d an s u n e v ille c o n c rè te . La g ra n d e u r d e la c o n so m m atio n to u ris tiq u e p e u t ê tre in d ire c te m e n t id e n tifié e p a r l'a n a ly s e de la g ra n d e u r e t de la d iffé re n ­ c ia tio n du m o u v e m e n t to u ristiq u e , fa c te u r e ss e n tie l, d é te rm in a n t la g ra n d e u r e t la s tru c tu r e de l’o ffre to u ristiq u e .

Le tro isiè m e g ro u p e de p ro b lèm es e m b ra sse les effets so ciau x , é co n o m iq u es e t s p a tia u x r é s u lta n t d u s e rv ic e des to u riste s. C es effets m è n e n t a u x tra n sfo rm a tio n s plus ou m oins v isib le s d e la so ciété, de l ’éco n o m ie lo c a le e t d e la s tru c tu r e s p a tia le de la v ille . Si ces tra n sfo rm a tio n s s ’o p è re n t su r u n e g ra n d e éch elle, o n p e u t les e x p lo ite r à la d e s c rip tio n q u a lific a tiv e et q u a n tita tiv e d e la fo n c tio n to u ristiq u e e t d e son rô le d an s la v ie d ’u n e ville. C e p e n d a n t il a rr iv e s o u v e n t q u e les to u r i­ ste s so n t se rv is p a r le s g en s qui n ’h a b ite n t p as la v ille e t qui e m p o rte n t leu rs e x p é rie n c e s et le u rs re v e n u s , là où ils d e m e u re n t, ce q u i c a u se le m a n q u e d es tra n sfo rm a tio n s v isib les d a n s la s tru c tu r e so c ia le e t éco n o m iq u e de la v ille, m ais p e u t se fa ire v o ir p lu s se n sib le m e n t d a n s so n esp ace. F.n a u tre cas, les v ille s qui so n t c e n tre s du to u rism e jo u is s e n t de la p o p u la rité ju s q u ’à ce que dans, le u r p h y sio ­ n o m ie e t m o rp h o lo g ie le s tra n sfo rm a tio n s se n sib le s n ’a ie n t lieu . Les re s tric tio n s p ré s e n té e s a ttir e n t l'a tte n tio n su r le s d ifficu ltés ac c o m p a g n a n t les re c h e rc h e s e t la d iffé re n c e fré q u e n te d es ré s u lta ts o b te n u s des re c h e rc h e s.

T ra d u it p a r L ucjan K o w alsk i

SUMMARY

In th e article,, th e r e a re p re s e n te d re s u lts of a d iscu ssio n o n th r e e p ro b lem s: 1) d e fin itio n of tou-rist fu n c tio n ; 2) m eth o d s of stu d ie s on and d e lim ita tio n of to w n s p erfo rm in g th is fu n c tio n ; 3) e la b o ra tio n of a p ro p o sal co n c e rn in g a c o m p re h e n siv e co n c e p tio n of s tu d y in g to u ris t fu n ctio n of P olish to w n s.

A d 1. P ro c e e d in g from th e co n c e p t of tou|rism in its n a fro w se n se re s tric te d to v a n q u s p o p u la tio n sh ifts fo r r e c r e a tio n a l, c o g n itiv e , an d h e a lth p u rp o ses, th e to u ris t fu n c tio n h as b e e n d e fin e d as a n e n tire so cio -eco n o m ic a c tiv ity of a to w n o rie n te d a t p ro v isio n of se rv ic e s fo r to u ris ts as p e rfo rm e d b y a to w n in th e sy ste m of n a tio n a l econom y.

A d 2. T he tw o th e o re tic a l-m o d e l co n cep ts k n o w n to d a y , i.e. of an econom ic b ase of to w n s aVid of m ain ce n tre s, a n d a tte m p ts m ad e to lin k them in a sy stem s a p p ro a c h a re loo u n ila te ra l lo b ase stu d ie s on th e to u rist fu n ctio n e x c lu s iv e ly on them , an d e sp e c ia lly m eth o d s of d is tin g u ish in g to w n s p erfo rm in g this fun ctio n . T h ey c a ll for fu rth e r c o m p re h e n siv e e m p iric a l v e rific a tio n of th e ir a p p lic a b ility fo r stu d ies on th e to u ris t fu n c tio n and d e lim ita tio n of to u ris t to w n s. A m o re co m p re h e n siv e a p p ro a c h b o th to a p roblem of th e to u ris t fu n ctio n and to a fu n c tio n a l classificatio n of 1 ow ns seem s to be m o re pro m isin g to d a y . Such a n a p p ro a c h is p o ssib le ow ing to fu n ctio n a l-m o rp h o lo g ic a l stu d ie s and ty p o lo g y of tow ns b ased on them .

A d 3. T he p ro p o se d c o n c e p tio n of s tu d ie s on th e to u ris t fu n c tio n of P olish to w n s has b e e n b ased on the fu n c tio n al-m o rp h o lo g ical an aly sis. Such an a n a ly sis sh o u ld be c o n d u c te d u sin g s e v e r a l d ifferen t m e a su re s such as: v olum e of e m p lo y ­ m en t in to u ris t serv ices, a re a o ccu p ied in to w n s by to u rist facilities, a c co m o d atio n c a p a c ity , size of to u ris t traffic, and scale of socio-econom ic an d sp a tia l tra n sfo rm a ­ tio n s in to w n s o c c u rrin g u n d e r im p act of to u rism d e v e lo p m e n t. T h ese m easuires w ill be a n o b je c t of v e rific a tio n in th e c o u rse of em p irical stu d ie s from th e p o in t of v ie w of th e ir u se fu ln e ss fo r th e s e stu d ies. It is also p ro p o sed th a t th e e n tire fu n ctio n a l-m o rp h o lo g ic a l a n a ly sis sh o u ld be c a rrie d o u t a cco rd in g to th re e g ro u p s of problem s.

T he first g ro u p c o n cern s th e a n a ly sis of re s o u rc e s of th e g e o g ra p h ic a l e n v i­ ro n m e n t an d in fra s tru c tu re c o n d itio n in g to u ris t traffic. T he in v e n to ry -ta k in g of to u rist re s o u rc e s offered by to w n s in als n a tu ra l, sig h tse e in g , an d in fra s tru c tu ra l asp ects sh o u ld allo w to d e te rm in e th e v o lu m e and s tru c tu r a l d iffe re n tia tio n of to u ris t su p p ly . It p o in ts a t re a l an d p o te n tia l c a p a c itie s of p ro v id in g se rv ic e s for to u rists. It is an elem en t open in g th e stu d ies, th e first a p p ro x im a tio n a t e x is te n c e an d po ssib ilities of fu lfillin g th e to u ris t fu n ctio n .

T he seco n d g ro u p of p ro b lem s e n c o m p a sses th e size an d s tru c tu re of to u ris t co n su m p tio n . T his is co n su m p tio n of effects g e n e ra te d by all th e s e a c tiv itie s w hich a re in d isp e n sa b le fo r p ro v isio n of s a t is f a c to r y se rv ic e s for a rriv in g to u rists. It is e x tre m e ly d ifficu lt to stu d y d ire c tly th e size and, s tru c tu r e of co n su m p tio n of th e se se rv ic e s. M o reo v er, it is im p o ssib le to e stim a te th em in torm s of valu'e at th e p re s e n t s ta te of sta tistic s, an d only su ch a p p ro a c h e x p re s se s th e re a l sa tisfa c tio n of to u rist d em an d an d sig n ific a n c e of th e s e a c tiv itie s in a d efin ite tow n. T he size of to u ris t c o n su m p tio n m ay be id e n tifie d in d ire c tly th ro u g h an a n a ly s is of th e v o lu m e an d d iffe re n tia tio n of to u ris t traffic, w h ich is a b asic fa c to r d e te rm in in g th e size an d s tru c tu re of to u rist dem and.

In tu rn , th e th ird g ro u p of p ro b lem s e n c o m p a sses social, econom ic a n d s p a tia l c o n se q u e n c e s en su in g from p ro v isio n of to u ris t se rv ic e s. T h ese c o n se q u e n c e s le a d to m o re or less v isib le c h an g es in th e lo c a l c o m m u n ity an d econom y, as w ell as in th e s p a tia l s tru c tu r e of a to w n . If th e s e c h a n g e s o ccu r o n a big sc a le th e y m a y be u tilized f oT a q u a lita tiv e an d q u a n tita tiv e d e s c rip tio n of th e to u rist fu n ctio n an d its ro le in a to w n 's life. H o w ev er, it o fte n h a p p e n s th a t se rv ic e s fo r to u rists a re o ffered b y o u ts id e rs ta k in g th e ir e x p e rie n c e an d incom es w ith th em to th e ir p la c e s of p e rm a n e n t re s id e n c e , w hich ac c o u n ts fo r ab se n c e of v isib le tra n sfo rm a tio n s in th e so c ia l an d econom ic s tru c tu re of a to w n , a n d w h ich c a n be m a rk e d m o re v is ib ly o n ly in its sp ace. O th erw ise, to w n s b ein g sig h tse e in g c e n tre s a re a ttra c tiv e o n ly as lo n g as m a jo r c h a n g e s do not o ccu r in th e ir p h y sio g n o m y an d m o rp h o lo g y . T he a b o v e m e n tio n e d c o n stra in ts p o in t a t ex istin g re s e a rc h d ifficu lties and at fre q u e n tly am biguous re s e a rc h findings.