Mariusz Korejwo
"Granica przyjaźni" :
Olsztyn-Kaliningrad 1956-1989
Echa Przeszłości 15, 207-231
M a r iu s z K o rejw o
A rc h iw u m P a ń s tw o w e w O ls z ty n ie
„GRANICA PRZYJAŹNI”.
OLSZTYN-KALININGRAD 1956-1989
Słowa kluczowe: Olsztyn, K aliningrad, w spółpraca, Polska Zjednoczona P a rtia Ro botnicza, K om unistyczna P a rtia Związku Sowieckiego
Key words: Olsztyn, K aliningrad, cooperation, Polish U nited W orkers’ Party, Com m u n ist P a rty of th e Soviet Union
P o m im o że w s e n s ie f o rm a ln y m lik w id a c ja P r u s W s c h o d n ic h ja k o b y tu p ra w n o -u s tro jo w e g o n a s t ą p i ł a w d n iu 25 lu te g o 1947 r . 1, ic h lo s p rz e s ą d z o n y z o s ta ł d w a l a t a w c z e śn ie j. M a ją c a m ie jsc e w o k re s ie z im y /w io sn y 1945 r. z w y c ię sk a o fe n s y w a w o jsk so w ie c k ic h s tw o rz y ła w a r u n k i d la r e a liz a c ji p o s tu la tó w u s u n ię c ia s z tu c z n ie w y h o d o w a n e j e n k la w y w o b c y m te r y to r iu m e tn ic z n y m 2, j a k n a z y w a n o P r u s y W sc h o d n ie . P o lity c z n e k o n c e p c je re a liz o w a n e p rz e z J ó z e f a S t a l i n a s p r a w iły je d n a k , że w m ie jsc e d a w n y c h P r u s W sc h o d n ic h pow ołano ró w n ie n ie n a tu ra ln y , bo n ie m a ją c y u z a s a d n ie n ia a n i h isto ry c z n e go, a n i g e o g ra fic zn e g o czy e tn o g ra fic z n e g o p o d z ia ł n a p o ls k ą i r o s y js k ą część. P o d z ia ł b y ł ty m b a rd z ie j dotkliw y, że p rz e p ro w a d z o n a w la ta c h 1 9 4 5 -1 9 4 6 deli- m ita c ja s z c z e ln ie o d g ro d z iła od sie b ie z ie m ie p o z o s ta ją c e od s tu le c i w r a m a c h te g o sa m e g o o rg a n iz m u p a ń s tw o w e g o , g o sp o d a rc z e g o , k u ltu ro w e g o 3. B a rd z o tr u d n o j e s t n a tr a f ić n a ś la d y in n y c h n iż śc iśle s fo rm a liz o w a n e k o n ta k tó w p o m ię d z y m ie s z k a ń c a m i ro sy jsk ie j e n k la w y i z ie m i w a rm iń s k o - m a z u rs k ie j z o k r e s u p o m ię d z y z a k o ń c z e n ie m II w o jn y św ia to w e j a la te m 1956 r.
O fic ja ln a w s p ó łp ra c a p o m ię d z y w o je w ó d z tw e m o ls z ty ń s k im a o b w o d em k a lin in g r a d z k im m ia ła sw ój p o c z ą te k w lip c u 1 9 5 6 r., k ie d y do K a lin in g r a d u w y je c h a ła z d w u d n io w ą w iz y tą o fic ja ln a d e le g a c ja z O ls z ty n a . D o k o n a n o
1 A. Klafkowski, Podstawy prawne granicy Odra - Nysa Łużycka, w: Polskie Ziemie Za chodnie, Poznań 1959 r., s. 74.
2 [A. Albert], Najnowsza historii Polski 1918-1980, Londyn 1991 r., s. 386-387.
3 O kształtowaniu granicy polsko-sowieckiej patrz: Z. Kudrzycki, Granica polsko-radziecka przylegająca do Morza Bałtyckiego, Toruń 2013.
w ó w c z a s p ie rw s z y c h , w s tę p n y c h u s ta le ń w z a k r e s ie w z a je m n y c h k o n ta k tó w 4. W e w rz e ś n iu teg o sa m e g o r o k u m ia ła m iejsce - ró w n ie ż p ie rw s z a - re w iz y ta p rz e d s ta w ic ie li k a lin in g ra d z k ie g o K o m ite tu O bw odow ego K o m u n isty c z n e j P a r tii Z w ią z k u R ad z iec k ieg o (dalej: K O K P Z R K a lin in g ra d ). S to ją c y n a jej czele tow. C z e rn y sz e w (I s e k r e ta r z K O ) z a in a u g u r o w a ł w ó w czas w O ls z ty n ie „ m ie s ią c p o g łę b ia n ia p rz y ja ź n i p o ls k o -ra d z ie c k ie j”. P o w ie d z ia ł w te d y m .in .: is tn ie j e k o n ie c zn o ść n a w ią z a n ia b liż s z y c h k o n ta k tó w p a r ty jn y c h i k u ltu r a ln y c h , sp o rto w y c h i g o s p o d a r c z y c h m ię d z y s ą s ia d u ją c y m i re g io n a m i. S e r d e c z n ie z a p r a s z a m y d z ia ła c z y sp o łe c zn y c h , k u ltu r a ln y c h , sp o rto w y c h i g o sp o d a rc zy c h z w o je w ó d ztw a o lszty ń sk ie g o do co ra z c zę stszy c h o d w ie d z in K a l in in g r a d u 5.
W s p ó łp ra c a p o m ię d z y o b u r e g io n a m i o d b y w a ła się w c a ły m o p is y w a n y m t u trz y d z ie s to le c iu , p o d e g id ą p a r t i i rz ą d z ą c y c h : P o lsk ie j Z jed n o c zo n ej P a r t i i R o b o tn ic z e j o ra z K o m u n is ty c z n e j P a r t i i Z w ią z k u R a d z ie c k ie g o . K o m ite t W o je w ó d z k i P Z P R w O ls z ty n ie (d a le j: K W P Z P R O ls z ty n ) k o o rd y n o w a ł, n a d z o ro w a ł i k o n tro lo w a ł w sz e lk ie fo rm y w y m ia n y m ię d z y n a ro d o w e j, n ie ty lk o p a r ty jn e j, a le i te j o b e jm u ją c e j o rg a n iza c je sp o łe c zn o -p o lity c zn e ( z w ią z k i z a w o d o w e, o rg a n iza c je m ło d zie żo w e , T P P R , TW P, T K K S , Z B o W iD , L O K i inne), ś r o d k i m a so w e g o p r z e k a z u , b iu r a tu r y s ty c z n e („ M azur - T o u r is t”, ,,J u v e n tu r ”, „ H a rc tu r”) 6.
W y m ia n a m ię d z y n a ro d o w a o d b y w a ła się z a w sz e w r a m a c h u z g o d n ie ń p o c z y n io n y c h n a s z c z e b lu c e n tr a ln y m 7, a re a liz o w a n o j ą w o p a r c iu o p la n y ro c z n e lu b d w u le tn ie , k tó r e u z g a d n ia ły ze s o b ą K O K P Z R K a lin in g r a d i K W P Z P R O ls z ty n . P la n y te p o w s ta w a ły ja k o p ro je k ty w w y d z ia ła c h p r o p a g a n d y o b u p a r tii, u z u p e łn ia n e b y ły o w n io s k i i p ro p o zy c je n a p ły w a ją c e z ró ż n y c h te re n o w y c h in s ty tu c ji, a o s ta te c z n e g o k s z t a ł t u n a b ie r a ły p o d c z a s dość c z ę s ty c h s p o tk a ń ro b o czy c h o d b y w a ją c y c h się n a g ra n ic y p a ń s tw 8. W s p ó łp ra c a
4 Archiwum Państwowe w Olsztynie (dalej: APO), 1141/2195, Notatka o wymianie przygra nicznej woj. olsztyńskiego z obwodem kaliningradzkim, Olsztyn 4 października 1961 r., s. 21-38. C. Browiński jako datę inauguracji stałych więzi obwodu kaliningradzkiego i woj. olsztyńskiego podaje 28-29 września 1957 r., patrz: C. Browiński, Olsztyn 1945-1970, Olsztyn 1974, s. 313.
5 APO, 1141/1922, [30-lecie współpracy Olsztyn - Kaliningrad, 1986 r.], Olsztyn 1986 r., s. 173-202.
6 Ibidem, Wnioski Sekretariatu KW PZPR Olsztyn z dnia 2 lutego 1988 r. ws. współpracy woj. olsztyńskiego z obwodem kaliningradzkim w latach 1988-1989, s. 280-281; TPPR - Towa rzystwo Przyjaźni Polsko-Radzieckiej, TWP - Towarzystwo Wiedzy Powszechnej, TKKŚ - Towa rzystwo Krzewienia Kultury Świeckiej, ZBoWiD - Związek Bojowników o Wolność i Demokra cję, LOK - Liga Obrony Kraju.
7 Wymiany międzynarodowe realizowane na szczeblu regionalnym odbywały się w ramach planów układanych w KC PZPR, patrz np.: APO, 1141/2196, Pismo Wydziału Ogólnego KC PZPR do I sekretarza KW PZPR w Olsztynie, Warszawa 5 czerwca 1962 r.; APO, 1141/2206, Pismo Wydziału Ogólnego KC PZPR do sekretarza propagandy KW PZPR w Olsztynie, Warsza wa 22 maja 1974 r., s. 47-59; APO, 1141/1922, Zasady wyjazdowe - wyjazdy za granicę grup roboczych i lektorów KW. Przyjmowanie przedstawicieli bratnich partii przez KW, Wydziały: Zagraniczny, Organizacyjny i Ogólny KC PZPR, Warszawa sierpień 1982 r., s. 251-253.
8 Patrz np.: APO, 1141/2207, Notatka ze spotkania granicznego [w dniu] 30 grudnia 1974 r., Olsztyn 6 stycznia 1975 r., s. 11-12.
o p a r t a b y ła o śc iśle p r z e s tr z e g a n ą z a s a d ę p a r y te tu : d b a n o o to , a b y za ró w n o lic z b a w y m ie n ia n y c h d e le g a c ji, g r u p ro b o czy ch , w y ciec zek itp ., j a k i lic z b a osób p rz e k ra c z a ją c y c h g r a n ic ę s u m o w a ły się w z a je m n ie . P o ja w ia ją c e się n ie k ie d y d y sp ro p o rc je w ty m z a k r e s ie m ia ły c h a r a k t e r m a rg in a ln y .
R d z e n ie m w s p ó łp ra c y b y ła w y m ia n a d e le g a c ji p r z e d s ta w ic ie ls k ic h , c h o c ia ż je j fo rm y z m ie n ia ły się z u p ły w e m c z a s u : w z b o g a c a ły ja k o śc io w o i ilo ściow o, ro z sz e rz a ły , o b e jm u ją c c o ra z to n o w e s fe ry d z ia ła ln o ś c i o b u p a ń s tw . I s to tn e j e s t t u je d n o z a s tr z e ż e n ie : ww. c iąg ło ść u le g ła z e r w a n iu w w y n ik u ro zleg łeg o k r y z y s u p o lity c z n e g o i e k o n o m ic z n e g o , z a p o c z ą tk o w a n e g o w „so li d a rn o ś c io w y c h ” l a ta c h 1980/81. J a k r a p o r to w a ł w ó w czas do K C P Z P R A d a m W e s e la k ( s e k r e ta r z K W P Z P R O ls z ty n )9: d o I X 1 9 8 0 r. r e a liz a c ja p l a n u w sp ó łp ra c y [z K a lin in g r a d e m ] p r z e b ie g a ła n o r m a ln ie . J e d n a k z p o w o d u w y d a r z e ń , j a k i e m ia ły m ie jsce n a teren ie k r a ju , o g ó ln e j a tm o s fe r y p o lity c z n e j i tr u d n o ś c i g o sp o d a rc zy c h je j k o n ty n u a c ja w p e łn y m w y m ia rz e o k a z a ła się n ie m o ż liw a . Z e rw a n e w ó w czas w ięz y o d tw o rzo n o d o p iero w l a ta c h 1 9 8 6 -1 9 8 7 , ch o ciaż z a z n a c z y ć n a le ż y , że w z a je m n e k o n ta k ty n ig d y n ie w y g a sły z u p e łn ie .
W r a m a c h is tn ie ją c e j w s p ó łp ra c y w y ró ż n ić m o ż n a k ilk a p o d s ta w o w y c h je j poziom ów . P rz e d e w s z y s tk im - i b y ł to n ie z m ie n n y s k ła d n ik r u c h u tr a n s - g ra n ic z n e g o w c a ły m o p is y w a n y m o k re s ie - i s t n i a ł a p la tf o r m a w y m ia n y d e le g a c ji o fic ja ln y c h („ p a rty jn o -p a ń s tw o w y c h ”), d o k o n y w a n a w z w ią z k u z ró ż n y m i p o d n io s ły m i u r o c z y s to ś c ia m i, ta k i m i j a k ś w ię ta p a ń s tw o w e , o b c h o d y ro czn ico w e, itp . K o le jn e p o le w s p ó łd z ia ła n ia s ta n o w iła w y m ia n a ściśle p a r t y j n a , o b e jm u ją c a p ra c o w n ik ó w a p a r a t u o b y d w u fo rm a c ji p o lity c z n y c h . S zybko k o n ta k ty te z e sz ły z p u ła p u w ła d z r e g io n a ln y c h n a sz c z e b e l p o w ia to w y (lo k a ln y ), a w w ie lu w y p a d k a c h - je s z c z e n iż e j, do p o sz c z e g ó ln y c h in s ty tu c ji, z a k ła d ó w p ra c y , u rz ę d ó w ; w r a m a c h te g o r u c h u w s p ó łp ra c ę b e z p o ś r e d n ią n a w ią z y w a ły m .in . p o w ia to w e in s ta n c je P Z P R i ic h r a d z ie c k ie o d p o w ie d n ik i. D ą ż ą c do p ro fe s jo n a liz a c ji i k o n k re ty z a c ji ow oców w sp ó łp ra c y , ro z w in ię to te ż w y m ia n ę „po l in ii” r e s o r to w e j, b ra n ż o w e j, i n s ty tu c jo n a ln e j czy w re s z c ie - p o sz c z e g ó ln y c h g r u p za w o d o w y ch . W je j r a m a c h w a r to w y o d rę b n ić z a g a d n ie n ie w s p ó łp ra c y śro d k ó w m a so w e g o p rz e k a z u , czyli w r e a lia c h o ls z ty ń sk ic h : R o z g ło śn i R a d io w e j i d z ie n n ik a p a rty jn e g o („G łos O ls z ty ń s k i”, n a s t ę p n ie „ G a z e ta O ls z ty ń s k a ”) 10. S p e c ja ln ie p o tr a k to w a ć te ż n a le ż y c a ły ru c h w y m ia n y z w ią z a n y z m ło d z ie ż ą i d zie ćm i, k o n ta k ta m i sp o rto w y m i o ra z s f e r ą k u ltu r y . U z u p e łn ie n ie m o ls z ty ń s k o - k a lin in g r a d z k ic h p o ro z u m ie ń b y ła w s p ó ł p r a c a g o sp o d a rc z a , w y r a ż a ją c a się m .in . w b a rte r o w e j w y m ia n ie to w aró w .
W y m ia n a d e le g a c ji „ o fic jaln y ch ” m ia ła p o s ta ć k ró tk ic h , k u r tu a z y jn y c h w iz y t p rz e d s ta w ic ie li w ła d z p o ls k ic h w K a lin in g r a d z ie o ra z p rz e d s ta w ic ie li w ła d z so w ie c k ic h w O ls z ty n ie . Do ty p o w y c h o k a z ji n a le ż a ły o b ch o d y Ś w ię ta P ra c y , ro c z n ic R e w o lu c ji P a ź d z ie rn ik o w e j, Ś w ię ta O d ro d z e n ia P o ls k i, z w y cię s tw a n a d I I I R z e s z ą , D n i L e n in o w s k ic h czy k o le jn y c h ju b ile u s z y A rm ii R a
9 APO, 1141/1922, Tfelex nr 302/81, Olsztyn 6 listopada 1981 r., s. 1-4.
dzieckiej. W 1961 r. s tr o n a p o ls k a p rz e w id y w a ła w ty m z a k re s ie przyjęcie pięciu delegacji z K a lin in g ra d u 11, w 1975 r. ty lk o je d n e j12, a w la ta c h 1 9 8 6 -1 9 8 7 po s ie d e m w k a ż d y m r o k u 13. K a n o n o k a z ji n ie b y ł w ż a d e n sp o só b z a m k n ię ty - R o s ja n ie o b e c n i n p . b y li n a P o la c h G ru n w a ld z k ic h p o d c z a s ś w ię to w a n ia 5 5 0 -le c ia b itw y, n a o b c h o d a c h K o p e r n ik a ń s k ic h 14 i p rz y u ro c z y s to ś c i o d d a n ia n o w ej sie d z ib y o ls z ty ń s k ie j ro z g ło ś n i15. N ie z a w sz e m o żliw e by ło u tr z y m a n ie ścisłeg o p a r y t e t u w y m ia n y w ta k ic h s y tu a c ja c h - w P o lsc e n p . n ie is tn ia ł o d p o w ie d n ik Ś w ię ta M ło d zież y R a d z ie c k ie j, n a k tó r e je ź d z iły d e le g a c je o ls z ty ń s k ic h o rg a n iz a c ji m ło d z ie ż o w y c h 16.
P rz e b ie g i c h a r a k t e r w iz y t o fic ja ln y c h z o b ra z o w a ć m oże p r z y k ła d o b ch o d ów 1 5 -le c ia „w y z w o le n ia ” O ls z ty n a (1 9 6 0 r.)17. S z eścio o so b o w a d e le g a c ja z K a lin in g r a d u p rz e b y w a ła w ó w czas w P o lsce n ieco ty lk o p o n a d dobę. W jej s k ła d z ie , p o z a p rz e d s ta w ic ie la m i w ła d z sto lic y o b w o d u (m .in . p rz e w o d n ic z ą c y M ie jsk ie j R a d y D e le g a tó w L u d u P ra c u ją c e g o 18, z a s tę p c a k ie r o w n ik a W y d z ia ł u P r o p a g a n d y K o m ite tu M ie jsk ie g o K P Z R ), z n a le ź li się p ra c o w n ic y F a b r y k i W ag o n ó w w K a lin in g r a d z ie (in ż y n ie r), ta m te js z y c h Z a k ła d ó w D z ie w ia r s k ic h („ ro b o tn ic a ”) o ra z tow . [p łk ] D r u z in in - B o h a te r Z w ią z k u R a d zie c k ie g o , u c ze st n i k w a lk o w y zw o le n ie W a r m ii i M a zu r. W p ie rw s z y m d n iu p o b y tu c z ło n k o w ie d e le g a c ji zło ży li w ie n ie c n a c m e n ta r z u ż o łn ie rz y so w ie c k ic h p r z y ó w czesn ej u l. L e o n a K o zło w sk ieg o , n a s tę p n ie z a ś u c z e s tn ic z y li w w ie c z o rn y m c a p s tr z y k u , k tó r y tr a d y c y jn ie m ia ł m ie jsc e n a p la c u p o d p y lo n a m i P o m n ik a W d z ię c z n o śc i d la A rm ii R a d z ie c k ie j. T u p rz e m ó w ie n ie w y g ło sił ww. w e te r a n II w o jn y ś w ia to w e j. K o le jn y m - o s ta tn im ju ż o fic ja ln y m p u n k te m w iz y ty - b y ła u r o c z y s ta a k a d e m ia w t e a t r z e im . S. J a r a c z a , g d zie z k o le i g ło s z a b r a ł p rz e w o d n ic z ą c y k a lin in g r a d z k ie j M ie jsk ie j R a d y D e le g a tó w L u d u P ra c u ją c e g o (tow. K o ro w k in ). D u c h e p o k i s p r a w ia ł, że do ww. k a te g o r ii c e le b r p a ń s tw o w y c h n a le ż a ły ta k i e u ro c z y sto śc i, j a k n p . o b c h o d y M ię d z y n a ro d o w e g o D n ia K o b ie t, k tó r e m u
11 Chodziło wówczas o uroczystości jubileuszu Armii Radzieckiej, obchody Dnia Pracy (1 maja), Święta Odrodzenia Polski (22 lipca), rocznicy Rewolucji Październikowej i Dni Leni nowskich, patrz: APO, 1141/2195, Plan kontaktów obwodu kaliningradzkiego z woj. olsztyńskim na 1961 r., Olsztyn 27 grudnia 1960 r., s. 9-19.
12 APO, 1141/2206, Plan współpracy i wymiany doświadczeń między woj. olsztyńskim a obwodem kaliningradzkim na 1974 i 1975 r., s. 1-7.
13 W tym wypadku chodziło o obchody 1. Maja, Międzynarodowego Dnia Kobiet, Między narodowego Dnia Dziecka, Międzynarodowego Roku Pokoju, Święta Odrodzenia Polski, roczni cy podpisania „Układu o przyjaźni, współpracy i pomocy wzajemnej”, patrz: APO, 1141/3348, Plan współpracy przygranicznej woj. olsztyńskiego z obwodem kaliningradzkim na 1986-1987 r., Olsztyn kwiecień 1986 r., s. 123-137.
14 APO, 1141/2170, Program Zlotu Młodzieży Warmii i Mazur we Fromborku, s. 198-199. 15 R.Langowski, Pięćdziesięciolecie, czyli podróż nieco sentymentalna, Olsztyn 2002, s. 27. 16 APO, 1141/2193, Propozycje do planu kontaktów kulturalnych obwodu kaliningradzkie go z woj. olsztyńskim na 1959 r., Kaliningrad, s. 1-2.
17 APO, 1141/2194, [Notatka Wydziału Propagandy KW PZPR w Olsztynie ze stycznia 1960 r.], s. 171.
w Z w ią z k u S o w ie c k im n a d a n o b a rd z o w y s o k ą r a n g ę . R o k ro c z n e d ele g a c je k o b ie t p o ls k ic h , g o sz c z ą c e z te j o k a z ji w o b w o d z ie , p o d e jm o w a n e b y ły w sp o só b n ie z w y k le u ro c z y sty . N p . w 1959 r. P o lk i u c z e s tn ic z ą c e w C e n t r a l n e j A k a d e m ii O b ch o d ó w z a p ro s z o n e z o s ta ły do p re z y d iu m , o b s y p a n e k w i a t a m i p rz e z p io n ie ró w , u h o n o ro w a n e o w a c ją n a sto ją c o o ra z o d rę b n y m to a s te m , p o n a d to o p is a n e w m iejsco w ej g a z e c ie o ra z z a p ro s z o n e do u d z ia łu w p r o g r a m ie te le w iz ji lo k a ln e j19. C z ło n k in e d e le g a c ji - d z ia ła c z k i L ig i K o b ie t - m ogły w ó w czas zw ie d z ić m .in . K o m b in a t R y b n y w K a lin in g r a d z ie , m ia s to S w ietło - g o rs k o ra z k ilk a p o m n ik ó w b o h a te r ó w Z w ią z k u S o w ieckiego; pozw olono im te ż zro b ić zak u p y .
N ie k ie d y w iz y ty o fic ja ln e n ie b y ły z w ią z a n e z j a k ą ś o k r e ś lo n ą d a t ą w k a le n d a r z u : t a k by ło w e w r z e ś n iu 1987 r., k ie d y n a z a p r o s z e n ie K O K P Z R p rz e b y w a ła w o b w o d zie k a lin in g r a d z k im d e le g a c ja p o ls k a . W je j s k ła d w ch o d z ili p rz e d s ta w ic ie le n a jw y ż s z y c h w ła d z re g io n a ln y c h : I s e k r e ta r z K W P Z P R T a d e u s z J e l s k i o ra z w o je w o d a o ls z ty ń s k i S e r g iu s z R u b c z e w s k i20. W iz y ta m ia ła m ie ć c h a r a k t e r roboczy, s t ą d p o k a z a n o g o ścio m k ilk a z a k ła d ó w p ra c y (w ty m k o łchozy: „Z a r o d in u ”, „ P rim o rs k ij”, „W a sile w sk ij”), z a p o z n a n o z i n f r a s t r u k t u r ą s p o łe c z n ą , d z ia ła ln o ś c ią p la c ó w e k k u l t u r y o ra z s y s te m e m p a tr io tyczn o -o b ro n n e g o w y c h o w a n ia m ło d z ie ż y . D e le g a c ję p o d jęło d o w ó d ztw o F lo ty B a łty c k ie j i K o m e n d a G a r n iz o n u B a łtijs k - N a p o k ła d z ie je d n o s tk i w o je n n e j [...] d e le g a c ja z w ie d z iła p o r t w o je n n y w B a łtijs k u i fla g o w y o k rę t w o je n n y F lo ty B a łty c k ie j „ G ro źn y j”. N a s tę p n ie s e k r e ta r z J e l s k i u d z ie lił w y w ia d u lo k a ln e j te le w iz ji o ra z ra d io w e g o k o re s p o n d e n to w i p ro g ra m o w i I R a d ia M o s k w a i k o re s p o n d e n to w i p r a s o w e m u a g e n c ji T A S S 21. O d b y ła się te ż k o n fe r e n c ja p r a s o w a z d z ie n n ik a r z a m i lo k a ln e j p ra sy , r a d i a i TV. P o d c z a s p o b y tu w o b w o d z ie w o je w o d a R u b c z e w s k i w y g ło s ił p rz e m ó w ie n ie n a s p o t k a n i u z g r u p ą stu o so b o w e g o a k ty w u sp o łe c zn o -p o lity c zn e g o Z a k ła d ó w E le k tr o n ic z n y „ K w a rc ”. N a to m ia s t o fic ja ln e w y s tą p ie n ie I s e k r e t a r z a K W s k ie ro w a n e było do czołow ego (ok. 1 7 0 osób) a k ty w u K O K P Z R w K a lin in g r a d z ie . D e k la r o w a n y m e f e k te m w iz y ty by ło d o k o n a n ie w z a je m n ie p o z y ty w n e j o ceny [d o ty c h c z a so w ej] w sp ó łp ra cy, a ta k ż e p o c z y n ie n ie k ilk u u s t a l e ń n a p rz y sz ło ść . P o ś ró d ty c h o s ta tn ic h , u w a g ę z w r a c a ją p r o je k ty w y m ia n y u s łu g w u p r a w ie zb ó ż i rz e p a k u , w y m ia n y p ły t p r e fa b r y k o w a n y c h (ze s tr o n y p o lsk ie j) w z a m ia n z a k a lo ry fe r y (ze s tr o n y so w ieck iej), ro z b u d o w y p r z e jś c ia g ra n ic z n e g o w B e z le d a c h o ra z u tw o r z e n ia sp ó łk i w d z ie d z in ie p r z e m y s łu e le k tro n iczn eg o .
19 APO, 1141/2193, Sprawozdanie z pobytu delegacji kobiet polskich w Kaliningradzie w dniu 8 marca 1959 r., Olsztyn marzec 1959 r., s. 40-47. W roku następnym scenariusz ten został powtórzony dość dokładnie, patrz: APO, 1141/2194, Notatka z wyjazdu delegacji olsztyń skiej do Kaliningradu na uroczystości 8 marca [1960 r.], s. 91; dziennik „Kaliningradzka Praw da” nr 3321 z 8 marca 1960 r.
20 APO, 1141/1922, Informacja o pobycie delegacji polskiej w obwodzie kaliningradzkim w dniach 7-10 września 1987 r., s. 246-249.
21 TASS - Telegraficzna Agencja Związku Sowieckiego, odpowiednik Polskiej Agencji Pra sowej.
P r o je k tu ją c p o g łę b ie n ie w sp ó łp ra c y , k tó r e d e fin io w a n o ja k o u k o n k r e tn ie n ie z a ró w n o celów, j a k i je j efek tó w , d ą ż o n o do s y tu a c ji, w k tó re j b e z p o ś r e d n ie k o n ta k ty n a w ią ż ą ze s o b ą p rz e d s ta w ic ie le p o sz c z e g ó ln y c h g r u p z a w o d o w y ch , re s o rto w y c h , b ra n ż o w y c h czy w re sz c ie z a k ła d ó w p ra c y i in s ty tu c ji. C h o d ziło o o g ra n ic z e n ie „g alo w y ch ”, j a k je w ó w c z a s n a z y w a n o , im p re z n a rz e c z w y m ia n y g r u p ro b o czy ch , k tó r e p o d e jm o w a ły b y r e a ln e te m a ty i m a te - ria liz o w a ły ow oce w s p ó łd z ia ła n ia . J u ż w 1962 r. t a k z a ry s o w a n y p ro fil w y m ia n y u z n a n o z a o s ią g n ię ty 22. I t a k n p . w 1963 r. p o lscy sp e c ja liśc i z a p o z n a li się m .in . z n o w o c z e sn y m i m e to d a m i e k s p lo a ta c ji ż w iro w n i s to s o w a n y m i po so w ieck iej s tr o n ie , te c h n o lo g ią b u d o w a n ia w b a rd z o n is k ic h te m p e r a t u r a c h o ra z o s ią g n ię c ia m i z z a k r e s u c ie p ln e j o b ró b k i m e ta li23. S ta ły m t e m a te m b y ły r e g u la c je ciek ó w w o d n y c h w o b s z a rz e p rz y g ra n ic z n y m o ra z k w e s tie z a o p a t r z e n i a w o je w ó d z tw a o ls z ty ń s k ie g o w p r ą d z „ K a lin in g ra d z k ie g o S y s te m u E n e rg e ty c z n e g o ”.
P o c z ą w sz y od l a t 60. w y m ie n ia n o ro c z n ie 7 do 12 g r u p ro b o czy ch , lic z ą cy ch w s u m ie 40 do 60 osób. Z c z a s e m u tr w a liły się te ż s y s te m a ty c z n e k o n ta k ty p o m ię d z y p o sz c z e g ó ln y m i z a k ła d a m i p ra c y ; w 19 7 4 r. do tr a d y c y j n y c h zaliczo n o k o n ta k ty , łą c z ą c e Z a k ła d y R y b n e w G iż y c k u z p r z e d s ię b io r s tw a m i p r z e tw ó r s tw a ry b n e g o w S w ie tły m , fr o m b o r s k ą S p ó łd z ie ln ię R y b a c k ą im . K o p e r n ik a ze s p ó łd z ie ln ią „Z a R o d in u ” w S w ie tły m , Z N T K O s tr ó d a i IW C S 24 z z a k ła d a m i b u d o w y i n a p r a w y śro d k ó w t r a n s p o r t u w K a lin in g r a dzie, Ż e g lu g ę M a z u r s k ą z Ż e g lu g ą Ś ró d lą d o w ą w K a lin in g r a d z ie o ra z fa b ry k i m e b li w O ls z ty n ie i K a lin in g ra d z ie . W p o ło w ie l a t 80. w y k a z y w a n o 58 o r g a n iz a c ji, in s ty tu c ji i p rz e d s ię b io r s tw w s p ó łp ra c u ją c y c h z o d p o w ie d n ik a m i po so w ieck iej s tr o n ie g ra n ic y (w ty m 19 z a k ła d ó w p ro d u k c y jn y c h )25. W g ru n c ie rz e c z y w y m ia n a m ia ła z a s ię g o w iele s z e rs z y - d la p r z y k ła d u m o ż n a p o d ać, że ty lk o w 19 7 4 r. u c z e s tn ic z y li w n ie j p ra c o w n ic y h a n d l u i u s łu g , k o m u n ik a cji i t r a n s p o r t u , p ra c o w n ic y n a u k o w i w y ż sz y c h u c z e ln i, z a ś w r o k u n a s t ę p n y m m .in .: p r z e d s ta w ic ie le in s ty tu c ji k u ltu r a ln o - o ś w ia to w y c h , m e lio ra n c i i r a d n i r a d n a ro d o w y c h 26.
C h c ą c p rz y b liż y ć c h a r a k t e r i k s z t a ł t o w y ch k o n ta k tó w , w a rto o p isa ć k il k a je g o p rzejaw ó w . W 1973 r. do K a lin in g r a d u u d a ł a się d e le g a c ja p r a c o w n i k ó w o rg a n ó w ś c ig a n ia i w y m ia r u s p ra w ie d liw o ś c i w b a rd z o k o m p e te n tn y m s k ła d z ie . W k ilk u o so b o w e j g ru p ie o b e c n i b y li b o w ie m m .in . k o m e n d a n t w o je w ó d z k i M O w O ls z ty n ie M ie c z y sła w B e łc ik , jeg o z a s tę p c a ds. SB K a z im ie rz
22 APO, 1141/2196, Informacja o wymianie delegacji między woj. olsztyńskim a obwodem kaliningradzkim w I półroczu 1962 r., s. 49-56.
23 APO, 1141/2197, Informacja o wymianie delegacji między woj. olsztyńskim i obwodem kaliningradzkim za 1963 r., Olsztyn 5 października 1963 r., s. 187-192.
24 ZNTK - Zakłady Naprawy Taboru Kolejowego w Ostródzie; IWCS - Iławska Wytwórnia Części Samochodowych.
25 APO, 1141/1922, Dane statystyczne obrazujące realizację uzgodnionych z partnerem [sowieckim] porozumień w latach 1986-1987, s. 297-314.
26 APO, 1141/2207, Sprawozdanie KW PZPR Olsztyn z międzypartyjnej współpracy w la tach 1974-1975, Olsztyn, wrzesień 1975 r., s. 24-38.
D u d e k , a ta k ż e p r o k u r a to r w o jew ó d zk i J a n P o z n y sz i p re z e s S ą d u W ojew ódz k ieg o I r e n e u s z O ls z ta 27. P o d c z a s k ró tk ie g o p o b y tu g oście z P o ls k i p r z e m ie rz y li dość ty p o w y d la te g o ty p u w iz y t sz la k : z w ie d z ili s z e re g m u z e ó w i z a k ła d ó w p ra c y , z ło ż y li w ie n ie c p o d p o m n ik ie m b o h a t e r ó w W ie lk ie j W o jn y O jc z y ź n ia n e j, o b e jrz e li k a lin in g r a d z k i p o rt. T ypow e b y ły ró w n ie ż s p o tk a n ia z „ a k ty w e m ” (w ty m w y p a d k u : sąd ó w , p r o k u r a t u r y i m ilic ji) o ra z u d z ia ł w u ro c z y s te j a k a d e m ii (p ro m o c ja a b s o lw e n tó w Ś re d n ie j S z k o ły M ilicy jn ej w K a lin in g r a d z ie ). W p r o g r a m ie w iz y ty z n a la z ło s ię ró w n ie ż s p o tk a n ie z s e k r e ta r z e m K O K P Z R , tow. A le k s in e m , p o d c z a s k tó re g o w y m ie n io n o p o g lą d y i z a s a d y w a lk i z p rz e s tę p c z o ś c ią i p a s o ż y tn ic tw e m o ra z o m ó w io n o p r o b le m p rz e s tę p c z o ś c i w ś r ó d n ie le tn ic h . S e k r e ta r z A le k s in w y g ło sił k r ó t k ą p r e le k c ję o w y b itn e j ro li p r o fila k ty c z n e g o o d d z ia ły w a n ia p r z e z s ą d o w n ic tw o sp o łeczn e w z a k ła d a c h i k o m b in a ta c h , n a t o m i a s t to w a rz y s z ą c y m u p rz e w o d n ic z ą c y O bw odow ej R a d y D e le g a tó w L u d u P ra c u ją c e g o , tow . W itk o w sk i, p o in fo rm o w a ł d e le g a c ję p o ls k ą o d o r o b k u lu d z i p r a c y o b w o d u k a lin in g r a d z k ie g o o ra z p r z e d s ta w ił i z a p o z n a ł z p l a n a m i p e r s p e k ty w ic z n y m i n a o d c in k u ro zw o ju p r z e m y s łu i r o ln ic tw a . P o la c y b y li p o d s iln y m w r a ż e n ie m o ta c z a ją c e j ich z e w s z ą d se rd e c zn o śc i i ż y c z liw o ś c i, z z a in te r e s o w a n ie m o g lą d a li ś w ie tn ie z o r g a n iz o w a n e iz b y p a m ię c i, w k tó ry c h n a w ią z u je się d o tra d y c ji, e k sp o n u je p r a c o w n ik ó w w y r ó ż n ia ją c y c h się w p r a c y s łu ż b o w e j i s p o łe c z n e j; je s z c z e d ługo po w y je ź d z ie p o d k r e ś la li ja k o ś ć p ra c y p a r ty jn e j g o s p o d a rz y o ra z p o zio m w s p ó łd z ia ła n ia m ilic ji z z a ło g a m i z a k ła d ó w pracy.
W g r u d n iu 1961 r. o ls z ty ń s k ie K u r a to r iu m O ś w ia ty i W y c h o w a n ia (d alej: K O iW ) p o d e jm o w a ło trz y o s o b o w ą d e le g a c ję n a u c z y c ie li ra d z ie c k ic h 28. P o d cz a s w iz y ty z o rg a n iz o w a n o d la gości s p o tk a n ia z p e d a g o g a m i z B a rto sz y c , L id z b a r k a W a rm iń s k ie g o , O s tr ó d y i O ls z ty n a . W a le r ia M o g iln ik o w a (w y k ła d o w ca w S zk o le P e d a g o g ic z n e j w C z e rn ia c h o w s k u ) m ó w iła w ó w c z a s o p r o b le m a c h z w ią z a n y c h z k s z ta łto w a n ie m k o le k ty w u , a je j k o le ż a n k a N in a Z a w a le - je w a ( d y r e k to r s z k o ły 1 1 -le tn ie j w K a lin in g ra d z ie ) w y g ło siła r e f e r a t n a te m a t p o lite c h n iz a c ji. O m ó w io n o p o n a d to z a g a d n ie n ie ro z w o ju s z k o ln ic tw a so w ie c k ieg o po X X z je ź d zie K PZ R . D y s k u s je , k tó r e w y w ią z a ły się po r e f e r a ta c h , b y ły n a p o z io m ie , a s p o tk a n ia p r z e b ie g ły w m iłe j a tm o s fe r z e . D e le g a tk i z w ie d z iły O ls z ty n , w iz y tu ją c m .in . L O n r I i M u z e u m M a z u rs k ie . W n io sk i, k tó re n a s u n ę ły się d z ia ła c z o m o św ia to w y m po ow ej w izy cie, b y ły dość oczy w iste: b e zp o śre d n ie s p o tk a n ie z l u d ź m i r a d z ie c k im i n a p la tfo r m ie k o le ż e ń s k ie j m o że p o m ó c [...] d o p o d n ie s ie n ia p r a c y d y d a k ty c z n o -w y c h o w a w c z e j w n a s z y c h s z k o ła c h [sic]. W n a s tę p n y c h l a ta c h w y m ia n a g r u p n a u c z y c ie ls k ic h b y ła n ie z b ę d n y m e le m e n te m k a ż d e g o p l a n u w s p ó łp ra c y ; n a ogół b y ły to 4 - 5 osobow e d e le g a c je w y je ż d ż a ją c e n a o k re s 3 - 4 dni.
27 APO, 1141/2205, Notatka służbowa z pobytu delegacji organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości woj. olsztyńskiego w obwodzie kaliningradzkim w dniach 28-31 sierpnia 1973 r., Olsztyn wrzesień 1973 r., s. 60-62.
28 APO, 1141/2196, Pismo [Kuratorium Okręgu Szkolnego w Olsztynie] do Wydziału Pro pagandy KW PZPR w Olsztynie, Olsztyn 23 stycznia 1962 r., s. 71-72.
W 1975 r. do o b w o d u w y je c h a ła d e le g a c ja n a u c z y c ie le k ję z y k a r o s y js k ie go z O ls z ty n a , B is k u p c a i G iży ck a , ze s ta r s z y m w iz y ta to r e m K O iW E u g e n iu s z e m F a lk o w s k im n a czele 29. G r u p a n ie ty lk o z w ie d z iła k a lin in g r a d z k i u n i w e r s y te t i ta m te js z y I n s t y t u t D o s k o n a le n ia N a u c z y c ie li, a le te ż h o s p ito w a ła około d z ie s ię c iu le k c ji w so w ie c k ic h p o d s ta w ó w k a c h i u c z e s tn ic z y ła w w y k ła d a c h m eto d o lo g ic z n y c h . P rz e w o d n ic z ą c y d e le g a c ji z a p e w n ia ł że, za ję c ia [te] p r z y c z y n iły się d o w z b o g a c e n ia w ie d z y n a u c z y c ie li z z a k r e s u ję z y k a i lite r a tu r y r o s y js k ie j i r a d zie c k ie j. N a u c z y c ie le z P o ls k i o b d a ro w a n i z o s ta li b ą d ź k u p ili k s ią ż k i ra d zie c k ie , m a p y, p la n s z e , p r z e ź r o c z a w zb o g a c a ją c ty m s a m y m za só b ś r o d k ó w d y d a k ty c z n y c h i k się g o zb io ry s z k o ln e i w ła s n e ; w y w ie ź li ta k ż e ze Z w ią z k u S o w ieck ieg o k o n s p e k ty le k c ji ję z y k a ro sy jsk ie g o . J a k z a p e w n ia n o , p o z a p r o fe s jo n a ln y m i k o r z y ś c ia m i, w iz y ta p r z y c z y n iła się d o p o g łę b ie n ia p r z y j a ź n i m ię d z y n a u c z y c ie la m i o b w o d u k a lin in g r a d z k ie g o i w o je w ó d z tw a o ls z ty ń
skiego.
W y m ia n a p ro fe s jo n a lis tó w o b e jm o w a ła ró w n ie ż k a d r y s łu ż b y z d ro w ia - n p . w 1963 r. do P o ls k i p r z y je c h a ła g r u p a le k a r z y w to w a rz y s tw ie i n s t r u k t o r a K O K P Z R K a lin in g r a d 30. C e le m w iz y ty b y ło ro z p o z n a n ie fo rm o r g a n iz a c y jn y c h p la c ó w e k o c h ro n y z d ro w ia w w o je w ó d z tw ie o ra z je g o b a z y m a t e r i a l n e j. R o s ja n ie z w ie d z ili s z e re g z a k ła d ó w m e d y c z n y c h (m .in . k ilk a s z p ita li p o w ia to w y c h , izb ę p o ro d o w ą w M ik o ła jk a c h i S ta c ję K rw io d a w s tw a w O ls z ty n ie ), w y ra ż a ją c się b a rd z o p o c h le b n ie o p o zio m ie ja k o ś c io w y m i e s te ty c z n y m p o ls k ic h p la c ó w e k s łu ż b y z d ro w ia o ra z n ieco m n ie j e n tu z ja s ty c z n ie o lic z e b n o śc i k a d r m e d y c z n y c h i z a k r e s ie sto s o w a n e j w P o lsc e p ro fila k ty k i. W c z a sie w o ln y m p o k a z a n o g o ścio m W ilczy S z a n ie c o ra z P o la G ru n w a ld z k ie .
W y m ia n a p o m ię d z y o b w o d em k a lin in g r a d z k im a w o je w ó d z tw e m o ls z ty ń s k im p rz e z p ie rw s z e 2 - 3 l a t a r e a liz o w a n a b y ła w ła śc iw ie w y łą c z n ie w o k ó ł osi łą c z ą ce j m i a s t a sto łe c z n e regionów . N a p o ja w ia ją c e się s u g e s tie ze s tro n y p o lsk ie j d o t. p o s z e r z e n ia z a k r e s u k o n ta k tó w , s tr o n a so w ie c k a r e a g o w a ła p o w śc ią g liw ie 31. J u ż w p la n ie w s p ó łp ra c y n a ro k 1959 O ls z ty n w y s u n ą ł k o n c e p cję, a b y część k o n ta k tó w p r z e n ie ś ć n a sz c z e b e l n iższy, p o w ia to w y 32. W ydaje się , że p ie rw s z e fa k ty c z n e k o n ta k ty n a ty m p o zio m ie m ia ły m ie jsc e w 1959 i 1960 r. P o d m io te m n a d a l p o z o s ta w a ły in s ta n c je p a r ty jn e , w ty m p rz y p a d k u : k o m ite ty p o w ia to w e P Z P R i ic h o d p o w ie d n ik i - k o m ite ty re jo n o w e K P Z R . N a p o c z ą te k do n a w ią z a n ia b e z p o ś r e d n ic h k o n ta k tó w z z a g ra n ic z n y m i p a r t n e r a
29 APO, 1141/2207, Sprawozdanie z pobytu nauczycieli języka rosyjskiego woj. olsztyń skiego w obwodzie kaliningradzkim [w 1975 r.], Olsztyn 17 września 1975 r., s. 88-89.
30 APO, 1141/2197, [Sprawozdanie z pobytu delegacji lekarzy radzieckich w woj. olsztyń skim w dniach 7-11 czerwca 1963 r.], s. 65-66.
31 Np. w czerwcu 1959 r. tow. z Olsztyna skarżyli się, że propozycje ze strony Kaliningradu zawężyły nasz plan i obecnie w 1959 r. kontakty [...] prawie wyłącznie ograniczają się do wymia ny oficjalnych delegacji [...] oraz rozgrywek sportowych, cyt. za: APO, 1141/2193, Notatka o wymianie przygranicznej delegacji i poszczególnych grup z obwodem kaliningradzkim [w 1959 r.], Olsztyn 13 czerwca 1959 r., s. 19-21.
32 Ibidem, Propozycje do planu wymiany przygranicznej między obwodem kaliningradz kim i woj. olsztyńskim na 1959 r., s. 5-9.
m i w y ty p o w a n e z o s ta ły w ła d z e p a r ty jn e w B a r to s z y c a c h (B a g ra tio n o w s k ) 33, B r a n ie w ie (N ie s tie ro w ), K ę trz y n ie ( P ra w d z iń s k ) i W ę g o rz e w ie (O z ie rs k )34. W k o le jn y c h la ta c h p rz y b y w a ło te g o ty p u p a r tn e r s tw : O s tró d a - G u siew ; G i życko - S w ie tły j; P is z - Z ie lo n o g ra d z k ; L id z b a r k W a rm iń s k i - G w a rd y js k 35.
K o n ta k ty lo k a ln e w d u ż e j m ie rz e s ta n o w iły o d w z o ro w a n ie ty c h , k tó re is tn ia ły n a p o zio m ie re g io n a ln y m 36. P r z y k ła d e m n a to j e s t w y m ia n a , k tó r a m ia ła m ie jsc e p o m ię d z y B ra n ie w e m a N ie s tie ro w e m w 1973 r., k ie d y w c ią g u n ie s p e łn a m ie s ią c a d e le g a c je p a r t n e r s k i c h p o w ia tó w o d w ie d z iły się w z a je m - n ie 37. D e le g a c ja b r a n ie w s k a , w s k ła d k tó re j w c h o d z ili c z te re j p rz e d s ta w ic ie le lo k a ln e j w ła d z y (w ty m : I s e k r e ta r z K P P Z P R i p rz e w o d n ic z ą c y P re z y d iu m P o w ia to w e j R a d y N a ro d o w e j), p o je c h a ła do N ie s tie r o w a , a b y z a p o z n a ć się z p r a c ą p a r t y j n ą i p r o b le m a ty k ą g o s p o d a r c z ą z a p r z y ja ź n io n e g o re jo n u . W tr a k c ie c z te ro d n io w e g o p o b y tu P o la c y z w ie d z ili k ilk a kołchozów : „ Z aw iety Ilic z a ” (p o k a z z b io ru k u k u ry d z y ), „ B o lszew ik ” (p o k a z b u d o w n ic tw a m ie s z k a n iow ego), „ D ru ż b a ” (n o w o c z e sn a m ie s z a ln ia p a s z ) i j e d e n sow choz „ J a s n a P o la n a ” (p ro d u k c ja bo jleró w ). Z w ie d z ili te ż K a lin in g r a d , g d z ie tra d y c y jn ie złożyli k w ia ty p o d p o m n ik ie m b o h a te r ó w A rm ii C z e rw o n e j i o b e jrz e li film 0 b o h a te r s k ie j o b ro n ie L e n in g r a d u („ Iż o rsk ”). N a z a k o ń c z e n ie w iz y ty s p o tk a li się z k ie r o w n ic tw e m K o m ite tu P o w ia to w e g o [w łaśc.: rejo n o w eg o ] K P Z R , P o w ia to w e j R a d y N a r o d o w e j [w łaśc.: r a d a d e le g a tó w lu d u p ra c u ją c e g o ] o ra z a k ty w e m p o w ia tu [w łaśc.: re jo n u ] N ie stie ro w .
K o m ite ty po w iato w e P Z P R b y ły n ie ty lk o p o d m io te m w ym iany, ale i k o o rd y n a to re m je j p rz e b ie g u n a w ła sn y m te re n ie . N p. w 1959 r. in s ta n c ja k ę tr z y ń s k a ty p o w a ła do n a w ią z a n ia k o n ta k tó w z sow ieckim i o d p o w ied n ik am i P G R G a rb n o 1 sp ó łd z ie ln ię p r o d u k c y jn ą „ J a g la k ” P la n o w a ła p o n a d to s p o tk a n ie m ło d z ie ż y p o lsk ie j i so w ieck iej w M ic h a łk o w ie k. S k a n d a w y z o k a z ji Ś w ię ta O d ro d z e n ia P o ls k i z u d z ia łe m z e s p o łu p ie ś n i i t a ń c a o ra z c z ło n k ó w Z M S i Z M W 38
33 Pierwotnie partnerem Bagrationowska było Górowo Iławeckie (patrz: APO, 1141/2193, Pismo KP PZPR w Górowie Iławeckim do sekretarza propagandy KW PZPR Olsztyn, Górowo Iławeckie 23 marca 1959 r., s. 4), ale wobec likwidacji tego powiatu w 1961 r. jego miejsce zajęły Bartoszyce.
34 Ibidem, Propozycje do planu wymiany przygranicznej między obwodem kaliningradz kim i woj. olsztyńskim na 1959 r., s. 5-9.
35 APO, 1141/2206, Informacja o przebiegu współpracy woj. olsztyńskiego z obwodem kaliningradzkim oraz okręgiem Somogy [Węgry] w latach 1972-1974. Materiał na posiedzenie egzekutywy KW PZPR w Olsztynie, Olsztyn grudzień 1974 r., s. 16-25; APO, 1141/2207, Spra wozdanie KW PZPR Olsztyn z międzypartyjnej współpracy w latach 1974-1975, Olsztyn wrze sień 1975 r., s. 24-38.
36 Potwierdza to sprawozdawca KW PZPR w Olsztynie, pisząc, że „podstawowe kierunki tej [powiatowej] współpracy analogiczne do wojewódzkich]’, cyt. za: APO, 1141/2205, Sprawozda nie z międzywojewódzkiej współpracy partyjnej z krajami socjalistycznymi w latach 1972-73 realizowanej przez KW PZPR w Olsztynie, s. 15-28.
37 Ibidem, Sprawozdanie z pobytu delegacji z pow. Braniewo w pow. Niestierow w dniach 21-24 sierpnia 1973 r., s. 175-176.
38 ZMS - Związek Młodzieży Socjalistycznej; Z(S)MW - Związek (Socjalistycznej) Młodzie ży Wiejskiej.
w lic z b ie ok. 100 osób. I n f o r m u ją c w ła d z e o ls z ty ń s k ie o lo k a ln y m p o te n c ja le w z a k r e s ie w y m ia n y , p is a n o z K ę tr z y n a : n a o d c in k u k u l t u r y p o s ia d a m y : s tu o s o b o w y z e s p ó l p ie ś n i i ta ń c a ; 10-cio o so b o w y z e s p ó l d r a m a ty c z n y p r z y P o w ia to w y m D o m u K u l t u r y i ok. 3 0 - tu a m a to r s k ic h z e s p o łó w a r ty s ty c z n y c h n a w si. W d z ie d z in ie k u l t u r y f iz y c z n e j p o s ia d a m y 2 d o b re d r u ż y n y p i ł k i n o ż n e j39. P o sp o w o d o w a n e j k ry z y s e m l a t 1 980/81 p rz e rw ie , k o n ta k ty n a p o zio m ie lo k a ln y m o d tw o rz o n o d o p ie ro w 1 9 8 6 r.40 P a r t n e r e m B a r to s z y c z o s ta ł w ó w c z a s B a g ra tio n o w s k , L id z b a r k a W a rm iń s k ie g o - P r a w d z iń s k , a K ę tr z y n a - S o w ie tsk . W 1988 r. O s tr ó d a p o d ję ła w s p ó łp ra c ę z G u sie w e m . N a d a l f u n k cjo n o w ało p a r tn e r s tw o n a lin ii O ls z ty n - K a lin in g r a d . J a k p is a n o p r a k ty k a w s p ó łp r a c y n a n a jn iż s z y c h s z c ze b la c h w ła d z y p a r ty jn e j i a d m in is tr a c y jn e j j e s t s z c z e g ó ln ie c e n n a , g d y ż w y s tę p u je w n ie j m n ie j o fic ja ln e g o c e r e m o n ia łu , a w ięcej w y m ie r n y c h e fe k tó w z a r ó w n o w sferze w y m ia n y d o ś w ia d c z e ń , j a k r ó w n ie ż w p o z n a w a n iu i z b liż a n iu l u d z i 41. Z d u m ą p o d k re ś la n o , że w z a s a d z ie ż a d n e w a ż n ie js z e w y d a rz e n ie w m ia s ta c h p a r t n e r s k i c h n ie m o że się obyć b e z u d z ia łu p rz y ja c ió ł z o b w odu. W 1988 r. m ia ło n a w e t m ie jsc e w s p ó l n e , w y ja z d o w e p o s ie d z e n ie b iu r p o lity c z n y c h o rg a n iz a c ji p a r ty jn y c h z B a r to szy c i B a g ra tio n o w s k a .
J e d n y m z d e k la r o w a n y c h celów w s p ó łp ra c y n a lin ii O ls z ty n - K a lin in g r a d b y ło o s ią g n ię c ie r e a ln y c h k o rz y śc i g o sp o d a rc z y c h . In fo rm a c je o m o żliw o ś c ia c h p o d ję c ia w y m ia n y n a t u r y h a n d lo w e j n a p ły w a ły do o rg a n ó w p a rty jn y c h n a jp ó ź n ie j od 1960 r.42 S ta ła się o n a r e a l n a po p o d p is a n iu w lip c u 1960 r. p o r o z u m ie n ia m ię d z y p o ls k im M in is te r s tw e m H a n d lu Z a g ra n ic z n e g o a Soju- z g ła w to rg ie m (Z w ią zk o w y Z a r z ą d H a n d lu p rz y P a ń s tw o w e j K o m isji P la n o w a n ia Z S R S )43. N a je g o p o d s ta w ie u s ta lo n o m .in ., że ro c z n e p la n y w y m ia n y g o sp o d a rc z e j p o m ię d z y w o je w ó d z tw e m a o b w o d e m z a m y k a ć się p o w in n y w kw ocie n ie p rz e k ra c z a ją c e j 2 0 0 0 0 0 r u b li d e w izo w y ch po k a ż d e j ze s tro n . J e d n o c z e ś n ie u s ta lo n o z a k r e s a s o r ty m e n to w y w y m ia n y : O ls z ty n o fe ro w a ł m .in . k o n fe k c ję , koce w e łn ia n e , w ó zk i d ziecięce, m a s z y n k i do m ię s a i g a l a n t e r ię s k ó r z a n ą . K a lin in g r a d n a t o m i a s t ś le d z ie so lo n e, s a r d y n k i, m ió d p szczeli, a k o rd e o n y , p o ń cz o c h y o ra z n a c z y n ia o c y n k o w a n e . P o ro z u m ie n ie sta n o w iło a b s o lu tn y e w e n e m e n t w s k a li o b u p a ń s tw ; w y ra ź n ie p o d k re ś la n o je g o „pio n i e r s k i ” c h a r a k te r . W y d aje się je d n a k , że lic z n e tr u d n o ś c i, k tó r e n a p o tk a n o z a w ią z u ją c w y m ia n ę to w a ro w ą , n ie z o s ta ły w ó w c z a s p o k o n a n e i ww. p o ro z u
39 APO, 1141/2193, Pismo KP PZPR Kętrzyn do KW PZPR Olsztyn, Kętrzyn 7 lipca 1959 r., s. 22.
40 APO 1141/1922, Informacja o współpracy woj. olsztyńskiego z obwodem kaliningradz kim w latach 1986-1987-1988 do końca października 1988 r., s. 275-279.
41 Ibidem.
42 Patrz np.: APO, 1141/2194, Notatka dot. wymiany gospodarczej pow. Kętrzyn i Barto szyce z rejonem Prawdzińsk i Bagrationowsk, Olsztyn 24 marca 1960 r., s. 81-83.
mienie pozostawało martwe przez ponad dekadę
44. W 1972 r. zawarto kolej
ną polsko-sowiecką umowę handlową
45. Bez zmian pozostała wartość plano
wanej wymiany, zmienił się natomiast asortyment towarów nią objętych.
Jeszcze w tym samym roku z obwodu do Polski przyjechały m.in.: ryby
świeże, mrożone i konserwowe, łój wołowy, szampan, ogórki konserwowe, sok
pomidorowy i rowery. Z olsztyńskiego wysłano natomiast: konfekcję, koszule
męskie nylonowe, meble kuchenne i wino. W drugim roku wymiany (1973 r.)
strona sowiecka wzbogaciła swoją ofertę o zegarki męskie („Polot”) i damskie
(„Zaria”), nie była natomiast w stanie dostarczyć obiecanych telewizorów.
Z Polski do Kaliningradu wysłano: meble kuchenne, obuwie ocieplane, koszule
flanelowe, koszule non iron, damskie koszule nocne, męskie płaszcze oraz wino
„Rycerskie”. Nie dostarczono natomiast uzgodnionych mebli m ie szk a ln y c h .
Kolejna umowa handlowa (styczeń 1974 r.) znacząco zwiększyła wartość
wymiany - do 500 000 rubli dewizowych z każdej strony - rozszerzając jed
nocześnie pakiet sortymentowy. Rosjanie do swojej oferty dołożyli m.in. wód
kę „Moskiewską”, miód w konwiach, odkurzacze „Czajka” oraz wodę mineral
ną „Kaliningradzka” . Specyfikacja z Olsztyna obejmowała m.in.: kapy
żakardowe, koszule nocne z gofry i flaneli, damskie podomki, obuwie tekstyl
ne, meble kuchenne „Kasia”, ocieplane palta i płaszcze chłopięce i dziewczęce
oraz wódkę „Czystą wyborową”. Tak zakrojona wymiana przetrwała przez
następne lata, ale też niekiedy przybierała ona rysy specyficzne: w lipcu 1974 r.,
na granicy państw, władze kaliningradzkie przekazały stronie polskiej
w sposób niezwykle uroczysty cztery kombajny typu „Sybirak” i „Niwa”.
Wszystkie trafiły do PGR Bartoszyce
46. Pod koniec 1974 r. doświadczenia
dotychczasowej wymiany towarowej oceniano jednoznacznie pozytywnie:
tą d ro g ą u z y s k u je m y nie ty lk o w zb o g a cen ie a s o r ty m e n tu d la h a n d lu , lecz ta k że u zu p e łn ie n ie p u l i to w a ro w e j n ie k tó ry c h a r ty k u łó w , np. ryb, k o n se rw r y b n y c h 47.Warto odnotować, że prowadząc wymianę handlową, władze wojewódz
twa wykazywały dbałość o rachunek ekonomiczny: przedmiotem transakcji
mogły być wyłącznie towary nie objęte dotacjami państwowymi, nie zagrożo
ne deficytem, a ich wartość, obliczana w cenach detalicznych (nie: hurto
wych), p o w in n a b y ć z r ó w n o w a ż o n a z id e n ty c z n ie lic z o n y m z a k u p e m , a n a w e t
w y k a z y w a ć n a d w y ż k ę w a rto śc i n a rze c z s tr o n y p o ls k ie j48.Dobrze rozwijająca
się na tym polu współpraca załamała się w 1980 r.
44 W zachowanej dokumentacji z lat 60. trudno odnaleźć jakiekolwiek informacje nt. wymiany handlowej regionów; istnieje natomiast zapis mówiący o uruchomieniu przygranicznej wymiany towarowej w 1972 r., patrz: APO, 1141/2206, Informacja o przebiegu współpracy woj. olsztyńskiego z obwodem kaliningradzkim oraz okręgiem Somogy w latach 1972-1974. Materiał na posiedzenie egzekutywy KW PZPR, Olsztyn grudzień 1974 r., s. 16-25.
45 Ibidem. 46 Ibidem. 47 Ibidem.
48 APO, 1141/2207, Decyzja wojewody olsztyńskiego z 31 października 1975 r. ws. przygra nicznej wymiany towarowej pomiędzy organizacjami handlowymi woj. olsztyńskiego i obwodu kaliningradzkiego, s. 17-18.
W następstwie rozległego kryzysu ekonomicznego Olsztyn nie dyspono
wał dobrami, które mógłby zaoferować kontrahentom z Kaliningradu. Nie
miał też pieniędzy, aby dokonywać zakupów po drugiej stronie granicy. Jeżeli
istniał w tym okresie ruch towarowy, to było on jednostronny:
w m o m e n ta c h tr u d n y c h[po latach 1980/81]
o d Z w ią z k u R a d z ie c k ie g o i je g o p r z y ja z n e g o n a r o d u o tr z y m a liś m y i o tr z y m u je m y s ło w a i c z y n y w sp ie ra ją c e n a sze s ta r a n ia 0 u m o c n ie n ie i d o s k o n a le n ie s o c ja liz m u w P olsce. W y ra ża się to w e w z m o ż o n y c h d o s ta w a c h su ro w c ó w i m a te r ia łó w , w d o d a tk o w y c h , k o r z y s tn y c h k r e d y ta ch , w o d ro c ze n iu s p ła t n a s z y c h z o b o w ią z a ń 49.Powrót do normalnej wymia
ny handlowej był powolny: w 1986 r. zaledwie cztery przedsiębiorstwa
w województwie miały jakikolwiek kontakt z partnerami zza północnej grani
cy. W roku następnym było ich już szesnaście, ale realne współdziałanie
dotyczyło jedynie kilku z nich. Dążąc do poprawy sytuacji, wojewoda olsztyń
ski powołał czternastoosobowy „Zespół ds. aktywizacji i koordynacji współ
pracy gospodarczej z ZSRR”50. W tym samym, 1987 roku, podpisano z wła
dzami kaliningradzkimi umowę handlową o wartości ok. 325 000 rubli51;
niewiele to chyba jednak pomogło, skoro w rozdziałach sprawozdań dot.
wymiany gospodarczej za rok 1988 mowa jest głównie nie o handlu, a o delega
cjach roboczych spotykających się dla wymiany doświadczeń.
O nawiązaniu faktycznej współpracy pomiędzy mediami olsztyńskimi
a kaliningradzkimi można mówić od roku 196152, tj. od momentu zawarcia
stosownego porozumienia na szczeblu KO KPZR i KW PZPR. Wcześniej
- przynajmniej od 1957 r. - tego typu kontakty istniały, lecz miały charakter
incydentalny: dziennikarze wchodzili niejednokrotnie w skład poszczególnych
delegacji roboczych oraz oficjalnych poznając w ten sposób swoich zagranicz
nych kolegów. Uregulowana współpraca dotyczyła prasy: „Głosu Olsztyńskie-
go”53 (dalej: GO) i „Kaliningradzkiej Prawdy” oraz radiowych rozgłośni regio
nalnych. Polegała głównie na wymianie materiałów informacyjnych i gotowych
publikacji, które dostarczano podczas regularnych, odbywających się dwa razy
w miesiącu, spotkań przygranicznych. W pierwszym okresie tak zarysowane
go partnerstwa (sierpień - grudzień 1961 r.) redakcje partyjnych dzienników
wymieniły ze sobą po 12 przesyłek, zawierających w sumie ok. 50 artykułów
1 informacji po każdej ze stron. Później ów rytm podtrzymano54, co nie
49 APO, 1141/1922, [30-lecie współpracy Olsztyn - Kaliningrad, 1986 r.], s. 173-202. 50 Ibidem, [Olsztyn, 30 grudnia 1987 r.], s. 295.
51 Ibidem, Informacja o współpracy woj. olsztyńskiego z obwodem kaliningradzkim w latach 1986-1987, Olsztyn styczeń 1988 r., s. 262-272; ibidem, Wnioski Sekretariatu KW PZPR Olsztyn z dnia 2 lutego 1988 r. ws. współpracy woj. olsztyńskiego z obwodem kaliningradzkim w latach 1988-1989, s. 280-281.
52 APO, 1141/2196, Pismo Olsztyńskiego Wydawnictwa Prasowego do KW PZPR Olsztyn dot. wymiany materiałów prasowych „Głosu Olsztyńskiego” i „Kaliningradzkiej Prawdy”, Olsz tyn 16 stycznia 1962 r., s. 262-264.
53 „Głos Olsztyński” zastąpiony został w 1970 r. przez „Gazetę Olsztyńską”.
54 APO, 1141/2196, Informacja o wymianie delegacji między woj. olsztyńskim a obwodem kaliningradzkim w I półroczu 1962 r., s. 49-55.
znaczy, że obyło się bez problemów. O ile olsztyńscy radiowcy nie zgłaszali
zastrzeżeń do narzuconej formuły kontaktów, o tyle dziennikarze „Głosu”
narzekali na brak bezpośrednich spotkań z dziennikarzami sowieckimi (ma
teriały z Kaliningradu przekazywano przez przypadkowych kurierów), na
poziom niektórych z nadesłanych artykułów oraz na brak publikacji o Polsce
w prasie obwodu. O ile bowiem „Głos” zamieszczał systematycznie informacje
z Kaliningradu, o tyle w „Kaliningradzkiej Prawdzie”
tr u d n o d o s z u k a ć się w ia d o m o ś c i o o ls z ty ń s k ie m . M o ż n a w ięc p o w ie d zie ć , ze z a ło ż e n ia w y m ia n y s p e łn ia n e b y ły je d n o s tr o n n ie 55.Redakcja olsztyńska stawała też niejedno
krotnie przed nie lada dylematem - materiały nadsyłane z Kaliningradu
czasami po prostu nie nadawały się do publikacji. Zważywszy na ich treść,
obawiano się niestosownych komentarzy czytelników z Warmii i Mazur; tak
było np. z informacją o
u z y s k a n iu re k o rd o w e j ilo ści j a j (140) o d k u r y w sto s u n k u ro c zn y m . Z a m ie s z c z e n ie te j in fo r m a c ji u w a ż a liś m y z a n ie w s k a z a n e , g d y ż w y m ie n io n a lic zb a to je s z c z e ż a d e n rek o rd .Podobnie było z artykułem
dot. stosowania dezynfekcji cystern mleczarskich, co sowiecki dziennikarz
uznał za
d u ż e o sią g n ięc ie r a c jo n a liz a to r s k ie .W Polsce tego typu działania
należały do standardowych.
Pomimo wszystko redakcja „Głosu” oceniała, że publikując nadsyłane
z „Prawdy” materiały o ls z ty ń s k i o rg a n p a r t i i p o d n ió s ł sw o ją ra n g ę in fo r m a to
ra i p r o p a g a to ra .Za szczególnie udane uznano wówczas publikacje traktują
ce o osiągnięciach sąsiadów w zakresie uprawy kukurydzy, szkół dla pracują
cych, melioracji, budownictwa mieszkaniowego oraz dotyczące zespołów
artystycznych i przodowników hodowli.
Współpraca rozgłośni radiowych, zainicjowana okolicznościową, nowo
roczną audycją w 1957 r., polegała głównie na wymianie krótkich bloków
informacyjnych. Początkowo była ona sporadyczna i związana z m ię d z y n a r o
d o w y m i ś w ię ta m i k la s y r o b o tn ic ze j lu b r a d z ie c k ic h w z g lę d n ie p o ls k ic h ś w ią t p a ń s tw o w y c h 56,od września 1961 r. weszła natomiast w fazę systematycznej,
planowej wymiany produkcji. W okresie do połowy 1963 r. były to mniej
więcej 10-cio minutowe audycje, nadawane w Olsztynie co dwa tygodnie pod
tytułem „Z życia naszych przyjaciół”57. Raz w miesiącu w ramówce pojawiała
się też audycja muzyczna, bazująca na dostarczanych zza północnej granicy
nagraniach. Jednocześnie radiowcy z Kaliningradu i Olsztyna nawiązali oso
biste kontakty; podczas częstych spotkań nadgranicznych (bądź kilkudnio
55 Ibidem, Pismo Olsztyńskiego Wydawnictwa Prasowego do KW PZPR Olsztyn dot. wymia ny materiałów prasowych „Głosu Olsztyńskiego” i „Kaliningradzkiej Prawdy”, Olsztyn 16 stycznia 1962 r., s. 262-264.56 APO, 1141/2196, Pismo Komitetu ds. RTV „Polskie Radio i Telewizja” Rozgłośnia Olsz tyńska do KW PZPR Olsztyn, Olsztyn 13 stycznia 1963 r., s. 260-261.
57 APO, 1141/2197, Informacja o wymianie delegacji między woj. olsztyńskim a obwodem kaliningradzkim w I półroczu 1963 r., Olsztyn, 12 lipca 1963 r., s. 52-56; APO, 1141/2196, Informacja o wymianie delegacji między woj. olsztyńskim a obwodem kaliningradzkim w I półro czu 1962 r., s. 49-55.
wych wyjazdów roboczych), wymieniali się uwagami i ocenami nt. przekazy
wanych materiałów, korygowali nagrania i tłumaczenia, planowali kolejne
publikacje
58. Do końca 1962 r. oba miasta wymieniły ze sobą po 8 bloków
informacyjnych i po 5 muzycznych. Wiosną 1963 r. postanowiono zmienić
charakter nadawanych audycji
59, kumulując niejako obie dotychczas funkcjo
nujące formuły. W miejsce prostych, odczytywanych serwisów oraz odrębnego
bloku muzycznego, pojawiły się pojemne, półgodzinne magazyny, budowane
jako słowno-muzyczne montaże o zróżnicowanej tematyce, w których wyko
rzystywano różne gatunki dziennikarskie (felieton, komentarz, wywiad, roz
mowa przed mikrofonem). Audycję nadawano raz w miesiącu.
Jeśli chodzi o treść, to strona polska kładła nacisk na prezentację gospo
darczych osiągnięć województwa i popularyzację efektów współpracy polsko
-sowieckiej. Celem audycjach kierowanych do mieszkańców Warmii i Mazur
było
z a p o z n a n ie n a s z y c h s łu c h a c z y z d o r o b k ie m o b w o d u k a lin in g r a d z k ie g o[...]
z ż y c ie m lu d z i r a d z ie c k ic h w e w s z y s tk ic h d z ie d z in a c h 60.Z możliwości
dotarcia tą drogą do sowieckich przyjaciół korzystali ludzie władzy, np.:
I sekretarz KW Stanisław Tomaszewski zasiadł przed mikrofonem z okazji
44 rocznicy Rewolucji Październikowej, a prezes WK ZSL Czesław Sadowski
z okazji „Dni rolnictwa radzieckiego”.
W latach 70. forma współpracy radiowej nie uległa większym zmianom.
Nadawana przez rozgłośnię olsztyńską raz w miesiącu audycja „Gawarit
Kaliningrad - Mówi Kaliningrad” składała się z części informacyjnej oraz
muzycznej
61. W pierwszej, opatrzonej artykułem wstępnym, skupiano się na
tematyce dot. budownictwa, kampanii rolnych, działalności KPZR, rad dele
gatów ludu pracującego, wydarzeniach kulturalnych oraz
p o lo n ic a c h .Blok
muzyczny wypełniały koncerty z n a jn o w s z y c h p o z y c ji ta ś m o te k i ro zg ło śn i k a
lin in g r a d z k ie j. Niezależnie od tego, na antenie funkcjonowały audycje „spe c ja ln e ”.W 1973 r. było ich cztery, w tym: „U naszych przyjaciół”, „Dni Leni
nowskie” , „Olsztyn na szlaku pociągu przyjaźni” . Ta ostatnia stanowiła
o p o w ie ść b a w ią c y c h w n a s z y m w oj. u c z e s tn ik ó w p a ź d z ie r n ik o w e g o p o c ią g u p r z y ja ź n i z Z S R R - m ie s z k a ń c ó w o b w o d u k a lin in g r a d z k ie g o . O p o w ia d a li o n i o w r a ż e n ia c h z p o d r ó ż y o ra z o n ie p ie r w s z y m j u ż z e tk n ię c iu z O ls z ty n e m 62.Audycje wysyłane z Olsztyna do Kaliningradu budowane były na analo
gicznej zasadzie, podobna była również ich treść; typowy blok reporterski
zajmował materiał o m a s ó w k a c h , n a k tó r y c h p o d e jm o w a n e b y ły z o b o w ią z a n ia
o d o d a tk o w e j p r o d u k c ji, u ro c zy sto śc ia c h p a ń s tw o w y c h i r e g io n a ln y c h , p o b ycie58 APO, 1141/2196, Sprawozdanie z wyjazdu delegacji radiowców olsztyńskich do Kalinin gradu (18-22 czerwca 1962 r.), Olsztyn 26 czerwca 1962 r., s. 86-90.
59 APO, 1141/2197, Notatka służbowa dot. współpracy z Rozgłośnią w Kaliningradzie, Olsztyn 19 marca 1963 r., s. 57.
60 APO, 1141/2196, Pismo Komitetu ds. RTV „Polskie Radio i Telewizja” Rozgłośnia Olsz tyńska do KW PZPR Olsztyn, Olsztyn 13 stycznia 1963 r., s. 260-261.
61 APO, 1141/2205, Informacja o wymianie audycji radiowych między Rozgłośnią w Olsz tynie i Kaliningradzie [w 1973 r.], s. 91-94.
g o śc i r a d z ie c k ic h w w oj., p r e z e n to w a liś m y ta k ż e m ik r o r e p o r ta ż e z z a k ła d ó w p ra c y , s y lw e tk i lu d z i d o b re j roboty, k a m p a n ię ż n iw n ą .
W tym samym czasie ugruntowały się również kontakty „Gazety Olsz
tyńskiej” z „Kaliningradzką Prawdą”. W „Gazecie”, pod stałą rubryką „Co
nowego w obwodzie kaliningradzkim”, przekazywano informacje o
n a jn o w s z y c h sp o łe c zn y c h i g o sp o d a r c z y c h o sią g n ię c ia c h n a s z y c h s ą s ia d ó w .Ponadto
raz w miesiącu publikowano rubrykę „Ze szpalt Kaliningradzkiej Prawdy”.
Nie brakowało akcji pozarutynowych; do takich zaliczyć można np. kierowa
ny do czytelników dziennika konkurs pod hasłem „Kaliningradczycy - nasi
sąsiedzi i przyjaciele” albo specjalne wydania „GO” z okazji kolejnych „Dni
Kaliningradu”, w których całe kolumny poświęcono p ro b le m a ty c e r a d z ie c k ic h
p r z y ja c ió ł.Odwdzięczali się oni zresztą tym samym: wydanie „Prawdy”
z 21 lipca 1974 r. (rocznica 30-lecia Polski Ludowej) poświęcony był niemal
w całości Polsce i Olsztynowi. Obok informacji o centralnych uroczystościach
w Polsce, w numerze tym opublikowana została wypowiedź I sekretarza
olsztyńskiego KW Józefa Buzińskiego o perspektywach rozwoju wojewódz
twa.
Kontakty między mediami obwodu i województwa to nie tylko wymiana
materiałów przeznaczonych do publikacji. W podsumowującej 30-lecie
(1956-1986) analizie Wydziału Propagandy olsztyńskiego KW pośród form
współdziałania wymieniono m.in.: staże dziennikarskie, obsługę takich wyda
rzeń, jak warty produkcyjne, wydarzenia kulturalne i sportowe, organizacja
festynów prasowych, wspólne seminaria i kolokwia, udział w gospodarczych
„okrągłych stołach”
63.
Istotnym wątkiem rozszerzającej się współpracy stanowiło jej umasowie-
nie, przeniesienie na poziom bezpośrednich kontaktów pomiędzy mieszkań
cami sąsiadujących regionów. Szczególną uwagę w tym zakresie zwracano na
budowanie relacji transgranicznych pokoleń najmłodszych, a jedną z najefek
tywniejszych form stanowiły tu regularne, doroczne spotkania graniczne. Ich
uczestnikami były głównie dzieci i młodzież, a stałym miejscem - pola na
bezpośrednim zapleczu przejścia granicznego w Bezledach. Początkowo im
prezy tego typu nie były zbyt liczne; w pierwszym (lipiec 1960 r.) uczestniczy
ło 35 osób
64, w kolejnych latach od 40 do 50 osób. Spotkania graniczne
posiadały formułę festynu organizowanego z okazji Międzynarodowego Dnia
Dziecka
65. Ich przedłużeniem była mocno promowana wymiana korespon
63 APO 1141/1922, Informacja o współpracy woj. olsztyńskiego z obwodem kaliningradz kim w latach 1986-1987, Olsztyn styczeń 1988 r., s. 262-272.
64 APO, 1141/2194, Notatka o wymianie przygranicznej delegacji woj. olsztyńskiego z obwodem kaliningradzkim w 1960 r., Olsztyn 4 listopada 1960 r., s. 28-33; APO, 1141/2195, Notatka o wymianie przygranicznej woj. olsztyńskiego z obwodem kaliningradzkim, Olsztyn 4 października 1961 r., s. 21-38.
65 Ibidem, Informacja o ilości i charakterze delegacji wymienianych między obwodem kaliningradzkim i woj. olsztyńskim za 1961 r. i do 25 lutego 1962 r., Olsztyn 26 lutego 1962 r., s. 1-5; APO, 1141/2196, Informacja o wymianie delegacji między woj. olsztyńskim a obwodem kaliningradzkim w I półroczu 1962 r., [Olsztyn 1962 r.], s. 49-55.
dencyjna pomiędzy uczniami szkół z obwodu i województwa. Jakkolwiek
napotykała na przeróżne przeszkody (dzieci szybko zniechęcały się do pisania
listów), to z zadowoleniem konstatowano, że w roku szkolnym 1963/64 już
ponad 120 placówek z Warmii i Mazur utrzymywało takie kontakty z partne
rami po sowieckiej stronie
66(rok wcześniej było ich 80). Najpóźniej w 1967 r.,
tj. od kiedy patronat nad imprezą objęły ZMS i Komsomoł
67, spotkania przy
graniczne nabrały rozmachu i stały się wydarzeniami doprawdy masowymi,
gromadziły bowiem w każdym roku ok. 3000 osób z Polski i ZSRS (obowiązy
wał ścisły parytet wymiany, stąd każda strona delegowała uczestników
w równiej liczbie)
68. Uczestniczyła w nich młodzież zorganizowana, członko
wie struktur ZMS, ZMW, ZHP, ZSP, OHP, SZMW, TPPR
69, a także klubów
sportowych i zespołów artystycznych. Przebieg spotkań obejmował elementy
oficjalne: powitanie na granicy i manifestację z podjęciem rezolucji oraz
mniej oficjalne, tj. spotkania w podgrupach, występy zespołów artystycznych,
zabawy i zawody sportowe. Wg relacji urzędowych S p o tk a n ie b yło m a n ife s ta
cją tr w a łe j w ię z i i p r z y ja ź n i m ię d z y n a r o d a m i, a szc ze g ó ln ie m ło d z ie ż y P o lsk i i Z S R R[...] P o d c za s s p o tk a n ia w g r u p a c h m ło d z ie ż w y m ie n iła sw o je d o ś w ia d
c z e n ia w p r a c y o rg a n iza c ji, n a w ią z a n o sze re g p r z y ja ź n i i zn a jo m o śc i. D u ż y m p o w o d z e n ie m c ie szy ły się w y s tę p y ze sp o łó w m ło d zie żo w y c h . G ło śn o o k la s k iw a n o ze sp o ły sp o rto w e. M ło d z ie ż b a r d z o in te r e s o w a ła się w y d a w n ic tw a m i, p o c z tó w k a m i, p a m ią tk a m i, k tó re m o ż n a b yło k u p ić w d o b rze z o r g a n iz o w a n y c h i z a o p a tr z o n y c h s to is k a c h h a n d lo w y c h . M o cn e w r a ż e n ie ro b iła p r o p a g a n d a w iz u a ln a n a terenie s p o tk a n ia (flagi, s z tu r m ó w k i o ra z h a sła , e le m e n ty[?]
. S p o tk a n ie w ocenie m ło d zieży, k ie r o w n ic tw a i a k ty w u sp e łn iło sw oje z a d a n ie 70.Spotkania graniczne miały swoje cele ideologiczne, stąd odbywały się pod
okolicznościowo dobranymi hasłami; w 1975 r. było nim „XXX-lecie zwycię
stwa nad faszyzmem” (dlatego pośród jego uczestników znalazło się 30 wete
ranów II wojny światowej)
71. W latach 80. spotkania w Bezledach (w iece
p r z y j a ź n i) odbywały się przynajmniej dwukrotnie każdego roku: latem z okazji połączonych obchodów 1 Maja i Dnia Zwycięstwa oraz we wrześniu,
66 APO, 1141/2197, Informacja o wymianie delegacji między woj. olsztyńskim a obwodem kaliningradzkim w I półroczu 1963 r., Olsztyn, 12 lipca 1963 r., s. 52-56.67 Komsomoł - Wszechzwiązkowy Leninowski Komunistyczny Związek Młodzieży. 68 APO, 1141/2205, Informacja o współpracy RW FSZMP Olsztyn z Komsomołem obwodu kaliningradzkiego w roku 1973, s. 70-76; APO 1141/2206, Informacja o przebiegu współpracy woj. olsztyńskiego z obwodem kaliningradzkim oraz okręgiem Somogy w latach 1972-1974. Materiał na posiedzenie egzekutywy KW PZPR Olsztyn, grudzień 1974 r., s. 16-25; APO, 1141/2207, Informacja o współpracy RW FSZMP Olsztyn z Komsomołem obwodu kaliningradzkiego [w 1975 r.], s. 72-74.
69 (S)ZSP - (Socjalistyczny) Związek Studentów Polskich; ZSMW - Związek Socjalistycz nej Młodzieży Wojskowej. W kwietniu 1973 r. wszystkie te organizację (wraz z ZMS i Z(S)MW) utworzyły Federację Socjalistyczny Związków Młodzieży Polskiej (FSZMP).
70 APO, 1141/2205, Informacja o współpracy RW FSZMP Olsztyn z Komsomołem obwodu kaliningradzkiego w roku 1973, s. 70-76.
71 APO, 1141/2207, Informacja o współpracy RW FSZMP Olsztyn z Komsomołem obwodu kaliningradzkiego [w 1975 r.], s. 72-74.
