ROCZNIKI NAUK SPOECZNYCH Tom 5(41) numer 4 — 2013
OD REDAKTORA NAUKOWEGO
Wspóczesne spoeczen´stwo polskie ulega nieustannym przemianom. Wraz ze spoeczen´stwem zmienia sie rodzina – jej struktura, wielkos´c´, relacje wewn atrzrodzinne, pozycje czonków rodziny, role mazen´sko-rodzinne, takze jej spoeczne postrzeganie. Na przeobrazenia rodziny wskazuj a badania socjo-logiczne, które jednoczes´nie nie przekres´laj a znaczenia mazen´stwa i rodziny. „Dyskusja na temat charakteru zmian, nadania im ocen i okres´lenia konsek-wencji dla rodziny trwa od duzszego czasu. Jedni badacze nagas´niaj a sprawe kryzysu rodziny czy wrecz jej zaniku, inni mówi a o procesie przemian”1. Do obserwowanych trendów przemian rodziny XX wieku zalicza sie przejs´cie: od rodziny duzej (wielopokoleniowej) do rodziny maej; od rodziny biolo-gicznie zdeterminowanej do rodziny planowanej; od rodziny produkcyjnej do rodziny nieprodukcyjnej; od rodziny patriarchalnej do rodziny egalitarnej; od rodziny „otwartej” do rodziny „zamknietej”2. Mimo wystepuj acych zmian ro-dzina nadal jest zasadniczym elementem budowania osobowej i spoecznej tozsamos´ci, jest miejscem przekazywania wartos´ci, norm i wzorów zachowan´, wreszcie jest akceptowana przez wiekszos´c´ Polaków jako podstawowa wartos´c´ ich codziennego zycia3. St ad tez wybór problematyki niniejszego tomu, który stawia sobie za cel próbe opisu ksztatu i kondycji polskiej rodziny. Po-dejmowane w ramach przyjetej tematyki kwestie dotycz a róznych aspektów zycia rodzinnego (dzietnos´ci, migracji, tozsamos´ci, kohabitacji, rozwodów), a takze dziaan´ podmiotów odpowiedzialnych za funkcjonowanie i wspieranie rodzin.
1A. K w a k, Od i do małz˙en´stwa i rodziny: „czas” rodziny – „czas” jednostki, w:
Wielos´c´ spojrzen´ na małz˙en´stwo i rodzine˛, red. A. Kwak, M. Bien´ko, Warszawa: Wyd. UW
2012, s. 48.
2Z. T y s z k a, Z metodologii badan´ socjologicznych nad rodzin ˛a, Bydgoszcz: Redakcja Wydawnictw Pozaprasowych „Pomorze” 1988, s. 178-186.
3Zob. Rodzina – jej współczesne rozumienie i znaczenie, Komunikat CBOS, Warszawa 2013.
6 OD REDAKTORA NAUKOWEGO
Tom rozpoczyna tekst Marii S´wi atkiewicz-Mos´ny, dotycz acy kwestii defi-niowania wasnej tozsamos´ci przez modziez. Rodzina w tym procesie peni znacz ac a role. Autorka na podstawie wasnych badan´ próbuje odpowiedziec´ na pytanie: jak czesto respondenci zapytani, „kim jestes´?”, definiuj a siebie poprzez odgrywane w rodzinie role spoeczne? Czy rodzina kojarzy sie bada-nym z tozsamos´ci a? S a to wazne pytania, stawiane modym ludziom u progu dorosos´ci.
Temat ten uzupenia Mirosaw Rewera, omawiaj ac kwestie postrzegania przez modziez osób znacz acych z najblizszej przestrzeni spoecznej, mia-nowicie s´rodowiska rodzinnego (rodziców i rodzen´stwa) oraz rówies´ników (grupy kolezen´skiej). Odwouj ac sie do badan´ stwierdza, ze s a oni osobami znacz acymi, daj a modym ludziom wsparcie emocjonalne, tworz a s´rodowisko, na którym mog a polegac´ w zmaganiu sie z problemami, wyborami czy decy-zjami zyciowymi.
Znaczenie s´rodowiska rodzinnego podkres´la równiez Anna Krasnodebska, opisuj ac proces przystosowania sie dzieci migrantów z Polski do nowego s´rodowiska szkolnego. Bazuj ac na badaniach przeprowadzonych w Norwegii, omawia sposób przygotowania dzieci do emigracji, uczucia towarzysz ace tejze migracji, ponadto relacje dzieci z nieznanym s´rodowiskiem szkolnym. Autor-ka konkluduje, iz wiekszos´c´ badanych dzieci odnalaza sie w nowej rzeczy-wistos´ci, a sprzyjay temu otwartos´c´ nauczycieli i uczniów oraz wsparcie rodziców. Rodzina zatem stanowi podstawowe s´rodowisko wychowawcze i z´ródo odniesienia dla wszystkich jej czonków.
Obecnie obserwuje sie jednakze wzrost znaczenia alternatywnych form zycia mazen´sko-rodzinnego. Jedn a z tych form – kohabitacje – omawia Do-rota Gizicka. Przedstawia definicje zjawiska, skale wystepowania w Polsce oraz odbiór spoeczny. Odwouj ac sie do badan´ socjologicznych, prezentuje takze spoeczn a definicje rodziny. Dokonuje tego w konteks´cie zmian zacho-dz acych w rozumieniu rodziny.
Owe zmiany, dokonuj ace sie wspóczes´nie, odnosz a sie równiez (a w zasa-dzie gównie) do kondycji demograficznej polskiej rodziny. Dane statystyczne wskazuj a na malej acy wspóczynnik dzietnos´ci ogólnej, na brak prostej za-stepowalnos´ci pokolen´, co z kolei wskazuje na postepuj acy proces starzenia sie spoeczen´stwa polskiego. Jest to bardzo niekorzystna sytuacja z punktu widzenia niemal wszystkich obszarów spoeczen´stwa i polityk publicznych. Dlatego tez znaczenia nabiera polityka rodzinna, która – was´ciwie prowa-dzona – moze przeciwdziaac´ negatywnym trendom demograficznym. Wybra-ne dziaania polityki rodzinWybra-nej, w odniesieniu do sytuacji demograficzWybra-nej
7
OD REDAKTORA NAUKOWEGO
Polski, omawia Magorzata Szyszka. Przedstawia propozycje dziaan´, które mog a przyczynic´ sie do kreowania poz adanych trendów demograficznych.
Problematyke pomocy rodzinom podejmuje takze Anna Obiego. Przedsta-wia zaozenia i uregulowania Wspólnoty Europejskiej w zakresie polityki rodzinnej, zdrowotnej oraz ochrony zdrowia. Odwouj ac sie do materiaów z´ródowych omawia wspólnotow a polityke spoeczn a. Autorka stwierdza, iz zainteresowanie kwestiami spoecznymi Wspólnoty Europejskiej zwieksza sie od lat 90. XX wieku. Podtrzymuj ac zasade poszanowania dla autonomii pan´stw czonkowskich w kreowaniu polityki spoecznej dotycz acej wspierania rodziny, edukacji czy ochrony zdrowia, Wspólnota wyznacza ogólne standar-dy w celu rozwi azywania problemów wspólnych dla wszystkich pan´stw czon-kowskich. Tym samym wzmocnia znaczenie i role wspólnotowej polityki spoecznej.
Tom zamyka tekst Pawa Rydzewskiego, dotycz acy wykorzystania wywia-dów i technik ankietowych w socjologicznych badaniach rozwowywia-dów. Autor, odwouj ac sie do zaozen´ metodologicznych, odpowiada na pytanie: jakie rodzaje metod i technik badawczych s a najczes´ciej wykorzystywane w so-cjologicznych badaniach rozwodów? Podstaw a analizy s a artykuy opubli-kowane w renomowanych socjologicznych czasopismach amerykan´skich. Ta szeroka baza z´ródowa pozwala autorowi na stawianie wniosków i konkluzji. Zróznicowana problematyka poruszana w tomie nie wyczerpuje zakresu kwestii i dylematów zwi azanych z postrzeganiem i funkcjonowaniem rodziny. Stanowi jedynie wycinek „rzeczywistos´ci rodzinnej”, ulegaj acej zmianom i wpywom róznych czynników. Z pewnos´ci a jednak moze stanowic´ ciekawy materia dla osób interesuj acych sie rodzin a, umozliwiaj ac s´ledzenie jej przeobrazen´.
