• Nie Znaleziono Wyników

Ignacy Łukasiewicz w pamięci rodaków

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Ignacy Łukasiewicz w pamięci rodaków"

Copied!
11
0
0

Pełen tekst

(1)
(2)

Zbigniew Przyrowski

IGNACY ŁUKASIEWICZ W PAMIĘCI R O D A K Ó W

W życiu Ignacego Łukasiewicza przełomowy był rok 1853. W tym to roku niemłody już, lecz dopiero od kilkunastu miesięcy magister farmacji, usamodziel-nił się i, porzuciwszy posadę prowizora w aptece„Pod złotą gwiazdą" we Lwowie, rozpoczął działalność, której zawdzięcza sławę pioniera światowego przemysłu naftowego.

O zainteresowaniu się Łukasiewicza ropą naftową mówią dwa różne przekazy. Według jednego pojawiło się ono już w 1848 r„ kiedy przyszły wynalazca lampy naftowej miał podjąć pierwsze próby uzyskania z ropy nowego mineralnego paliwa oświetleniowego. Początkowe niepowodzenia miały mu uświadomić konieczność pogłębienia wiedzy chemicznej. W 1850 r. rozpoczął więc studia farmaceutyczne na Uniwersytecie Krakowskim, ukończone w 1852 r. na Uniwersytecie Wiedeń-skim1. Według drugiego, lepiej udokumentowanego i bardziej przekonywającego przekazu, doświadczenia nad destylacją ropy naftowej Łukasiewicz zaczął prze-prowadzać dopiero po powrocie ze studiów i nie chodziło w nich o materiał oś-wietleniowy, ale o Oleum Petrae album - preparat farmaceutyczny nie wyrabiany w ówczesnej Austrii i importowany z Włoch2.

Zainicjowane przez Łukasiewicza i wykonywane wspólnie z Janem Zehem, również prowizorem apteki „Pod złotą gwiazdą", prace laboratoryjne, prowadzone przy zastosowaniu poznanej przez Łukasiewicza w czasie studiów metody desty-lacji frakcjonującej, doprowadziły do pożądanego rezultatu: uzyskano Oleum Petrae album nie różniący się od drogiego, sprowadzanego z zagranicy. Spodzie-wając się rozwinięcia produkcji preparatu na szerszą skalę, Łukasiewicz zachęcił właściciela apteki i przyaptecznego laboratorium Piotra Mikolasha oraz Zeha do założenia trójosobowej spółki produkcyjno-handlowej.

(3)

Lwowskie Oleum Petrae album nie wzbudziło jednak oczekiwanego zaintere-sowania; aptekarska spółka rozwiązała się i dopiero wtedy Łukasiewicz miał wpaść na pomysł, żeby zgromadzone zapasy surowca - ropy naftowej - wykorzy-stać do pozyskiwania nowego materiału oświetleniowego. Nadawały się do tego średnie frakcje destylowanej ropy, jasno płonące a przy tym niewybuchowe. Kontynuacja prowadzonych nadal wspólnie z Zehem doświadczeń doprowadziła do zamierzonego celu.

Już w marcu 1853 r. Łukasiewicz dostarczył lwowskiemu szpitalowi po-wszechnemu 10 kwintali nafty i wprowadził do szpitalnego budynku jako pierw-szego na świecie obiektu użyteczności publicznej oświetlenie naftowe, zastępując nim oświetlenie olejne. 31 lipca 1853 r. lampa naftowa została po raz pierwszy użyta w lwowskim szpitalu jako źródło światła w czasie przeprowadzania w nocy pilnej operacji. W jednym z opracowań na temat nafty3 przytacza się nazwisko

doktora Zaorskiego, chirurga, który tę operację (usunięcie wyrostka robaczkowego w ostrym stanie zapalnym) wykonał i Władysława Holeckiego, pacjenta. Lampy do oświetlenia szpitala, na zamówienie i według wskazówek Łukasiewicza, przy-gotował blacharz Adam Bratkowski.

Dokonanie w 1853 r. wynalazku nafty będącej

„ropą naftową tak na drodze chemicznej oczyszczoną, że nadaje się do bezpośredniego użycia dla celów technicznych"

zostało potwierdzone datowanym 2 grudnia 1853 r. patentem wydanym Łukasie-wiczowi i Zehowi przez Austriacki Urząd Patentowy4. Patent ten można uznać za

równoznaczny z patentem na lampę naftową, ponieważ celem technicznym bez-pośredniego użycia chemicznie oczyszczonej ropy było wykorzystanie jej w urzą-dzeniu oświetleniowym, czyli właśnie lampie. Być może tak myślał Łukasiewicz nie patentując już oddzielnie swojej lampy.

Nowe paliwo nie wymagało zresztą wprowadzania istotnych zmian konstru-kcyjnych w używanych powszechnie lampach olejnych, a co więcej mogło być stosowane w prostszych i tańszych ich odmianach. Rzecz w tym, że w lampach olejnych jasność płomienia zależała m.in. od poziomu oleju: gdy się on obniżał, płomień przygasał. W droższych lampach zapobiegano temu dodawaniem dość złożonych urządzeń przetłaczających olej z właściwego zbiornika do naczynia, w którym zanurzony był knot. W lampach napełnianych naftą były one zbędne.

Wynalazek lampy naftowej nie tyle zatem polegał na opracowaniu nowej konstrukcji, ile dostosowaniu do nowego paliwa lamp już istniejących. W pier-wszym wydaniu Encyklopedii powszechnej S. Orgelbrandta Aleksander Mieczni-kowski, autor obszernego artykułu o lampach, napisał:

„Rozpowszechniające się obecnie lampy do oleju skalnego, znane pod nazwą lamp naftalinowych lub kamfinowych, niewiele się różnią w swym układzie od najprostszych lamp olejnych. Ponieważ olej skalny jest płynniejszy od olejów roślinnych, przeto kapilarność

(4)

Ignacy Łukasiewicz w pamięci rodaków 47

knota wystarcza do zapewnienia przepływu bez użycia środków mechanicznych, i dlatego w lampach tych knot zanurzony bywa wprost w zbiorniku, umieszczonym bezpośrednio pod ogniskiem"5. Prostsze w budowie

„lampy te dają piękne światło, bielsze i jaśniejsze niż lampy olejne"

- stwierdza w zakończeniu artykułu Miecznikowski, dodając przestrogę o ostroż-nym obchodzeniu się z nimi ze względu na łatwopalność nafty.

To, że wynalazek lampy naftowej polegał głównie na nowym materiale oświet-leniowym stwierdzał również sam Łukasiewicz. Opisując okoliczności dokonania wynalazku miał powiedzieć:

„Próbuję świecić, oczywiście w lampie od oleju" i dalej

„Udaję się do słynnego blacharza Bratkowskiego: - Panie, lampy mi potrzeba na to a na to, takiej a takiej. Próbujemy, poprawiamy [...] było już cokolwiek"6.

Bratkowski miał zwrócić uwagę na fakt, że

„lampy olejne z zacieśnionym tuż nad samym płomieniem cylindrem nierównie jaśniej świecą"7

i na konieczność wprowadzenia przyrządu do podsuwania knota. Nie można stwierdzić w jakim stopniu powstałe w wyniku współpracy Łukasiewicza z Brat-kowskim lampy były oryginalne, gdyż z tych, które w 1853 r. oświetliły szpital na lwowskim Łyczakowie żadna się nie zachowała. W każdym razie głównym przedmiotem zainteresowania wynalazcy lampy naftowej nie było dalsze udosko-nalanie jej konstrukcji. Pozostawiwszy to innym, zajął się przede wszystkim naftą.

Nie porzucając jeszcze zawodu aptekarza, Łukasiewicz w końcu 1853 r. przeniósł się do Gorlic i tam kontynuował doświadczenia nad destylacją ropy naftowej i rafinacją nafty. W 1854 r„ nie zadawalając się pozyskiwaniem ropy naftowej z naturalnych jej wycieków, założył w Bóbrce koło Krosna pierwszą kopalnię tego surowca, a w 1856 w Ulaszowicach koło Jasła pierwszą jego przemysłową destylarnię. W dniach 27-29 maja 1858 r. na Wystawie Gospodar-czo-Rolniczej w Jaśle pokazał już nie tylko naftę, lecz również inne produkty uzyskane z ropy naftowej: olej ziemny, olej do maszyn, maź na osie, asfalt. W tym samym 1858 r. zarząd austriackiej Kolei Północnej podjął decyzję o wprowadzeniu na stacjach i w pociągach oświetlenia naftowego.

Nazwisko i osiągnięcia Łukasiewicza stały się znane nie tylko bliskiemu kręgowi znajomych z okolic, w których przebywał i działał. Za eksponaty po-kazane na wystawie w Jaśle Cesarsko-Królewskie Towarzystwo Gospodarczo-Rolnicze w Krakowie przyznało mu dyplom pochwalny. Kilkanaście lat później,

(5)

w 1873 г., dyplom honorowy i medal uzyskał Łukasiewicz na Międzynarodowej Wystawie w Wiedniu, w której uczestniczył już jako jeden z 14 wystawców ropy naftowej i produktów od niej pochodnych. Kolejny dyplom honorowy przypadł mu w udziale na zorganizowanej we wrześniu 1877 r. Wystawie Krajowej we Lwo-wie za pokazane:

„pierwotną ropę i wszystkie z niej otrzymane produkta: benzynę, naftę salonową, czystą i prawie bez odoru, naftę zwyczajną oraz oleje niebieskie, zielone, łuski parafinowe a wreszcie parafinę i wyroby z niej pochodzące"8.

Po 23 latach od opuszczenia apteki Mikolascha Łukasiewicz był znanym i ce-nionym przemysłowcem w całej Galicji. Na Podkarpaciu cieszył się również za-służoną sławą działacza społecznego. 31 lipca 1878 r. z okazji imienin Łukasiewi-cza odbyła się w Chorkówce, nabytej przez niego posiadłości ziemskiej, uroczy-stość ku jego czci połączona z obchodem 25-lecia przemysłu naftowego. Sole-nizantowi wręczono medal z jego podobizną i wygrawerowanym na rewersie napisem:

„Twórcy przemysłu naftowego w 25 rocznicę Producenci".

Do medalu dodano ozdobny album z adresem oddającym pozycję społeczną obdarowanego:

„Wielebnemu Ignacemu Łukasiewiczowi właścicielowi dóbr, szam-belanowi stolicy apostolskiej, posłowi Sejmu Krajowego, kawalero-wi orderu Żelaznej Korony i orderu św. Grzegorza, członkokawalero-wi Krośnieńskiej Rady powiatowej i jej Wydziału, czynnemu członko-wi galicyjskiego Towarzystwa gospodarczego we Lwoczłonko-wie i gospo-darczo-rolniczego Towarzystwa w Krakowie etc. etc. w dowód czci i pamięci"9.

W podzielonej zaborami Polsce zasięg sławy Łukasiewicza nie przekraczał jednak granic zaboru austriackiego. W wydanej w Warszawie w latach 1859-1868 wspomninej już 28 tomowej Encyklopedii powszechnej Orgelbranda nie ma hasła .Łukasiewicz" i nie wymienia się polskiego wynalazcy autor cytowanego wyżej artykułu o lampach, chociaż pisze o oświetleniu naftowym i podaje nazwiska kilku innych zajmujących się lampami wynalazców.

Tylko w Galicji wywołała szerszy oddźwięk przedwczesna śmierć pioniera światowego przetwórstwa i górnictwa ropy naftowej. Nekrologi i sprawozdania z pogrzebu ukazały się w lokalnej prasie lwowskiej. Zasługi Łukasiewicza dla rozwoju przemysłu naftowego przypomniało założone przez niego, ukazujące się w Gorlicach czasopismo „Górnik" i wydawane we Lwowie „Czasopismo Towa-rzystwa Aptekarskiego". W kwietniu 1882 r. powstał we Lwowie Komitet Fun-dacji Pamiątkowej Ignacego Łukasiewicza, który z odsetek od zgromadzonego w zbiórce publicznej kapitału miał corocznie przyznawać „nagrody honorowe dla

(6)

Ignacy Łukasiewicz w pamięci rodaków 49 wójtów gmin wiejskich, jako dowód obywatelskiego uznania za zasługi, sięgające wysoko ponad miarę zwykłego spełniania obowiązku". W odezwie uzasadniającej powołanie tej fundacji napisano:

„Śp. Ignacy Łukasiewicz zasłużył na hołd publiczny jako założyciel i główny opiekun galicyjskiego przemysłu naftowego, który to prze-mysł dla ludności całego podgórza Karpat staje się źródłem bogac-twa; jako wierny i serdeczny opiekun ludu; jako szczodry dobroczyńca młodzieży szkolnej i niestrudzony krzewiciel oświaty; jako fundator domów bożych, współzałożyciel i hojny protektor bardzo licznych przedsięwzięć i zakładów publicznej użyteczności; jako opiekun wszystkich, kto tylko pomocy lub ochrony potrzebo-wał: sierot, wdów, ubogich i chorych; jako wzorowy członek Rady powiatowej, który nie szczędząc pracy ni ofiar ze swej strony, powiat Krośnieński zaopatrzył w dobre drogi, uregulował tam rzeki, poza-kładał kasy pożyczkowe i pilnował je, aby się rozwijały pożytecznie, starał się o porządne gospodarstwo we wszystkich gminach, na które mógł wpływ wywierać; rozpowszechniał rozumne zasady pszczel-nictwa, sadownictwa i hodowli bydła, ażeby podnieść dobry byt ludu, pielęgnował przez całe życie miłość i wzajemne poszanowanie pomiędzy wszystkimi warstwami ludności tej ziemi - wszystkich wokoło siebie pragnął mieć dobrymi i szczęśliwymi"10.

Wniosek o uczczenie pamięci Łukasiewicza fundacj ą został również zgłoszony na odbytym w 1882 r. w Przemyślu Kongresie Naftowym. Tym razem odsetki od utworzonego ze składek kapitału miały być użyte

„na wybicie medali z popiersiem Łukasiewicza i rozdanie tym, którzy ulepszeniami lub wynalazkami na polu techniki górniczej i chemicznej przyczynią się do rozwoju przemysłu naftowego. Odsetki z dalszych składek udzielane będą górnikom, którzy na jednem miejscu pewną określoną liczbę lat wiernie wysłużyli"11.

Pamiętając o wkładzie Łukasiewicza w rozwój przemysłu naftowego, ale nie akcentując jego światowego pionierstwa i odnosząc naftowe osiągnięcia tylko do Podkarpacia, Galicjanie widzieli w swoim rodaku przede wszystkim zasłużonego lokalnego społecznika. Szerzej i poza Galicją usiłował spopularyzować postać polskiego wynalazcy Władysław Ludwik Anczyc, który w 1882 r. opublikował obszerne o nim wspomnienie w trzech kolejnych numerach warszawskiego tygo-dnika „Kłosy"'2. Jednak po tych pośmiertnych hołdach pamięć o Łukasiewiczu

przygasła, a w zaborach rosyjskim i pruskim pozostawał on nadal postacią całkiem nieznaną. Nie wspomina o nim, na przykład, w swoich prowadzonych od 1874 r.

Kronikach13 Bolesław Prus, tak przecież żywo interesujący się techniką i gospo-darką oraz działalnością Polaków w tych dziedzinach. Chociaż w pierwszej na świecie przemysłowej kopalni ropy naftowej stał już od 1872 r. obelisk z napisem

(7)

„Dla utrwalenia założoney kopalni oleju skalnego w Bóbrce w r. 1854 Ignacy Łukasiewicz 1872",

nie umieszczono hasła „Łukasiewicz" w kolejnej ilustrowanej edycji Encyklopedii

powszechnej Orgelbranda z początku XX w., a pod hasłem „Skalny olej" podano

informację, że

„istotny początek handlu naftą i zastosowania jej do oświetlenia przypada na r. 1859"'\

W cieniu zapomnienia pozostawał Łukasiewicz również po odzyskaniu nie-podległości. Nie zawierała hasła „Łukasiewicz" najbardziej rozpowszechniona w okresie między pierwszą i drugą wojną światową Ilustrowana encyklopedia

Trza-ski, Everta i Michalskiego, wydana, sądząc po zastrzeżeniu praw wydawniczych

po 1927 r. W latach międzywojennych Łukasiewicz po raz pierwszy znalazł się w nie datowanej Wielkiej ilustrowanej encyklopedii powszechnej wydawnictwa „Gutenberga" w Krakowie. Przy jego nazwisku umieszczono zapis:

.pierwsze doświadczenia nad destylacją oleju skalnego, 31 lipca 1853 pierwszy oświetlony budynek Szpitala Powszechnego we Lwowie"; pod hasłem „Lampa", po opisie rodzajów lamp, dodano:

„Zaznaczyć należy, że pierwszym wynalazcą lampy naftowej był Polak Łukasiewicz ok. 1853, jednak z powodu braku funduszów nie mógł swego wynalazku rozpowszechnić i dał się w tem uprzedzić Amerykaninowi Sillimanowi".

W haśle „Olej skalny" tej encyklopedii wprawdzie napisano, że pierwszy zajął się przeróbką ropy naftowej Łukasiewicz, ale zaraz dodano:

.Przemysłową eksploatację i przeróbkę na wielką skalę rozpoczęto w 1859 w St. Zjedn. Am. Pn."15.

Było to zgodne z rozpowszechnianym przez Amerykanów twierdzeniem o na-rodzinach przemysłu naftowego w Stanach Zjednoczonych. Na przykład The

En-cyclopedia Americana pod hasłem „Oil" początki tego przemysłu przedstawia

następująco:

„The invention of the process of making coal oil and the contempo-rary invention of the coal-oil lamp provided the impetus which led to the drilling of the first well for the express purpose of finding oil. This well was drilled by the Seneca Oil Company nearTitusville, Pa, under the supervision of Edwin L. Drake. The well struck oil at 69'Л feet on Aug. 27 1859, and coming as it did at an oil-conscious time, it ushered in what has been designated as the oil age. [...] It marked the birth of the petroleum industry"16.

(8)

Ignacy Łukasiewicz w pamięci rodaków 51 Według Amerykanów początek wieku nafty i narodziny przemysłu naftowego przypadają więc 6 lat później niż w rzeczywistości.

Tę powtarzaną w wielu encyklopediach pomyłkę usiłował sprostować i przy-wrócić nafcie europejskie korzenie austriacki dziennik „Neues Wiener Journal", który w grudniu 1927 r. opublikował artykuł o wynalezieniu nafty i zastosowaniu jej do celów oświetleniowych w austriackiej przed I wojną światową Galicji. W artykule tym za wynalazcę nafty, jak i lampy naftowej, został uznany Abraham Schreiner z Drohobycza. Człowiek o tym nazwisku istotnie odegrał pewną rolę w historii przemysłu naftowego, ale niejako wynalazca lecz pośrednik w handlu ropą naftową i uzyskanym z niej przez Łukasiewicza destylatem. Miał on dostar-czyć do apteki Mikolascha ropę użytą do pionierskich doświadczeń, później pośredniczyć w sprzedaży nafty do lwowskiego szpitala, a gdy próba wprowadze-nia nowego oświetlewprowadze-nia zakończyła się pełnym sukcesem, zawieźć próbki nowego paliwa do Wiednia,

„by tam je zareklamować i przedstawić dyrekcji Kolei Północnej"17.

Na ten oczywisty dla dobrze jeszcze pamiętających wydarzenia Galicjan fałsz historyczny natychmiast zareagował ukazujący się w Krakowie dziennik „Ilustro-wany Kurier Codzienny". Również w grudniu 1927 r. ukazał się artykuł prostujący nieprawdziwe informacje. Jego autorem był krakowski dziennikarz i publicysta, zajmujący się głównie tematyką kulturalną, Ludwik Tomanek18. „Ilustrowany

Ku-rier Codzienny" był w latach międzywojennych gazetą o największym w Polsce nakładzie i ogólnokrajowym zasięgu. Publikacja Tomanka odbiła się więc głoś-nym echem, przypomniała, a właściwie wydobyła z zapomnienia postać Łukasie-wicza. Jeszcze przed końcem 1927 r. zawiązał się w Krośnie pod przewodnictwem ówczesnego starosty krośnieńskiego Emila Rappego komitet obywatelski stawia-jący sobie za cel ujawnienie i uczczenie osiągnięć i zasług Łukasiewicza. Stara-niem komitetu ukazała się w 1928 г., w 75 rocznicę wynalazku lampy naftowej, opracowana przez Ludwika Tomanka pierwsza książkowa monografia pioniera przemysłu naftowego", a 30 września 1928 r. odbyła się w Krośnie pierwsza poświęcona Łukasiewiczowi ogólnopolska uroczystość połączona z wmurowa-niem kamienia węgielnego pod jego przyszły pomnik. Po raz pierwszy Łukasie-wicz został przedstawiony nie tylko jako lokalny działacz galicyjski. Uroczystość krośnieńska służyła wprowadzeniu jego postaci do pamięci całego narodu. Za-świadczał to akt erekcyjny pomnika:

„W dniu 30 września 1928, w dziesiątym roku Niepodległości, kiedy był Prezydentem Najjaśniejszej Rzeczypospolitej Polskiej Doktor Ignacy Mościcki, Prezesem Rady Ministrów Doktor Kazimierz Bar-tel, Ministrem Spraw Wojskowych Pierwszy Marszałek Polski Józef Piłsudski, wielki duchowy wódz Narodu, Ministrem Spraw Wewnę-trznych Generał Sławoj-Składkowski, Ministrem Przemysłu i Hand-lu Inżynier Eugeniusz Kwiatkowski, Wojewodą lwowskim Wojciech

(9)

hr Gołuchowski, Starostą krośnieńskim Emil Rappe, Burmistrzem miasta Krosna Jędrzej Krukierek Poseł na Sejm, zaś pieczę dusz dzierżył ks. Michał Nowakowski - postawiono kamień węgielny pod pomnik Ignacego Łada-Łukasiewicza, twórcy przemysłu naftowego, szlachetnego jałmużnika, wzorowego obywatela, wynalazcy desty-lacji ropy naftowej i konstruktora lampy naftowej - który szlachet-ność uczuć połączył z potęgą wiedzy. Pomnik ten stanie ufundowany z datków tych, którzy w ślad za wielkim Pionierem wiercą przebo-gate skarby wnętrza polskiej ziemi, oraz ofiar wdzięcznych obywa-teli w dowód uznania szlachetnej inicjatywy i cnót obywatelskich Ignacego Łukasiewicza dla dobra kraju i sławy Polskiego imienia"20.

Odsłonięcie pomnika dłuta rzeźbiarza Jana Reszki nastąpiło w Krośnie 4 lata później, 23 października 1932 г., w obecności najwyższych władz państwowych. Tak, głównie za sprawą Ludwika Tomanka, Ignacy Łukasiewicz został wprowa-dzony do panteonu wielkich Polaków. Nie pominięto go w ostatniej, wydanej w całości przed II wojną światową (w latach 1933-1939), polskiej encyklopedii

Świat i tycie. Pod hasłem „Nafta" autor zamieszczonego w niej artykułu W.

Gros-sman stwierdził:

„Twórcą polskiego przemysłu naftowego był Ignacy Łukasiewicz, pro-wizor farmacji we Lwowie, który z kolegą swym Janem Zehem w r. 1853 przedestylował według własnej metody pierwszą beczkę ropy naftowej, otrzymując z niej najważniejszy wówczas przetwór - naftę oświetleniową. W marcu r. 1853 zawarł Łukasiewicz pierwszą trans-akcję handlową na 10 q nafty oświetleniowej dla szpitala powszechnego we Lwowie. W tymże czasie Łukasiewicz z lwowskim blacharzem Bratkowskim tworzą oryginalny model lampy naftowej"21.

Nadal jednak niedoceniano znaczenia, jakie polski wynalazek miał dlarozwoju światowego przemysłu naftowego. W przytoczonym artykule jego autor pisze:

„Olbrzymie znaczenie zyskała nafta dopiero w drugiej połowie XIX w.; zawdzięcza je dwu epokowym zdarzeniom: odkryciu przez puł-kownika Drake'a obfitych źródeł ropy naftowej w Titusville w Pen-sylwanii w r. 1858 oraz wynalazkowi silnika spalinowego"22.

Okazją do szerszego spopularyzowania Łukasiewicza jako rzeczywistego pio-niera światowego przemysłu naftowego stały się przypadające w latach 1953 i 1954 setne rocznice wynalazku lampy naftowej i założenia pierwszej kopalni ropy naftowej. W tym czasie została również ujawniona mniej znana i ze zrozu-miałych przyczyn nie eksponowana w czasie zaborów rewolucyjno-patriotyczna działalność młodego Łukasiewicza i jego udział w przygotowaniach powstania 1846 r. Cenne materiały na ten temat z archiwów austriackiej policji zgromadził w Instytucie Naftowym w Krakowie ówczesny jego dyrektor inż. Józef Wojnar. Wnikliwym badaczem tego okresu życia Łukasiewicza był Konstanty Laskowski,

(10)

Ignacy Łukasiewicz w pamięci rodaków 53

wieloletni sekretarz magistratu w Gorlicach, autor opracowania Ignacy

Łukasie-wicz jako spiskowiec i więzień stanu23.Artykuł poświęcony Łukasiewiczowi już jako twórcy światowego przemysłu naftowego zamieścił w 1954 r. cieszący się wtedy dużą poczytnością miesięcznik .Problemy"24. Na podstawie

udostępnio-nych mi materiałów Instytutu Naftowego, rozmów z Konstantym Laskowskim, górnikami czynnej jeszcze wówczas kopalni w Bóbrce, m.in. z pamiętającym Łukasiewicza sędziwym mieszkańcem Bóbrki Jędrzejem Łąckim oraz nielicznych publikacji przedwojennych napisałem wydaną w 1954 r. zbeletryzowaną opowieść o Łukasiewiczu pt. Światło z Ziemi25.

Obok nafciarzy o zapewnienie Łukasiewiczowi należnego miejsca w pamięci narodowej zatroszczyło się środowisko aptekarskie. Na V Naukowym Zjeździe Farmaceutycznym w Poznaniu w 1960 r. przyznano najwyższą nagrodę za jego pierwszą, bogato udokumentowaną naukową monografię26 opracowaną przez

Wojciecha Roeske. W 1974 r. ukazała się szczegółowa biografia Łukasiewicza uwzględniająca szerzej jego udział w tworzeniu pierwszych spółek naftowych pióra Stanisława Brzozowskiego27, autora hasła „Łukasiewicz" w Polskim słowni-ku biograficznym.

Począwszy od Wielkiej encyklopedii powszechnej PWN (1962-1969) w opra-cowywanych w Polsce wydawnictwach encyklopedycznych Łukasiewicz wystę-puje jako twórca światowego przemysłu naftowego; nie świadczy to jednak o pow-szechnej znajomości jego osiągnięć. Nadal ukazują się u nas książki tłumaczone z obcych języków, w których są one przemilczane a za pionierów wydobycia i prze-twórstwa ropy naftowej uznaje się Amerykanów28.

PRZYPISY

1 J. Pilecki, Ignacy Łukasiewicz, „Nafta" 7/8 1953, s. 166. 2 W. L. Anczyc, Ignacy Łukasiewicz, „Kłosy" 875: 1882, s. 222. 3 i. Kossowski, Nafta...nafta...nafta, Warszawa 1937, s. 41.

4 W. Roeske, Ignacy Łukasiewicz 1822-1882, Warszawa 1962, s. 90, aneks 10. 5 Encyklopedia powszechna Orgelbranda, Warszawa 1864, t. XVI, s. 665. 6 S. Morawski, Światek boty i tycie na nim, Rzeszów 1871, s. 52. 7 W. L. Anczyc, Ignacy Łukasiewicz, „Kłosy" 875: 1882, s. 222. 8 „Czas" 209: 1877.

9 W. Roeske, Ignacy Łukasiewicz 1822-1882, Warszawa 1962, s. 100, aneks 22. 10 Tamże, s. 102, aneks 25.

' ' L. Tomanek, Ignacy Łukasiewicz twórca przemysłu naftowego w Polsce, wielki inicjator,

wiel-ki jałmutnik, Miejsce Piastowe 1928, s. 92.

12 W. L. Anczyc, Ignacy Łukasiewicz, „Kłosy" 874, 875, 876: 1882. 13 B. Prus, Kroniki, Warszawa 1953-1956, t. I-IV.

14 Encyklopedia powszechna Orgelbranda, Warszawa 1902, t. ХП.

15 Wielka ilustrowana encyklopedia powszechna, Wyd. „Gutenberga", Kraków (bez daty), Ł VIII, IX, XI. 16 The Encyclopedia Americana, 1959, t. XXI.

(11)

17 S. Brzozowski, Ignacy Łukasiewicz, Warszawa 1974, s. 66.

18 Poza „Ilustrowanym Kurierem Codziennym" Tomanek zamieszczał sprawozdania z wydarzeń

kulturalnych, artykuły i recenzje w tygodniku „As" i „Kurierze Literacko-Naukowym".

19 L. Tomanek, Ignacy Łukasiewicz twórca przemysłu naftowego w Polsce, wielki inicjator, wiel-ki jałmuinik, Miejsce Piastowe 1928.

20 W. Roeske, Ignacy Łukasiewicz 1822-1882, Warszawa 1962, s. 103, aneks 27. 21 Świat i tycie, Lwów 1953, t. Ш.

22 Tamże.

23

K. Laskowski, Ignacy Łukasiewicz jako spiskowiec i więzień stanu, „Nafta" 7/8: 1953.

24 J. Pilecki, Polski Prometeusz - O Ignacym Łukasiewiczu twórcy przemysłu naftowego,

„Proble-my" 10, 1954.

25 Z. Przyrowski, Światło z ziemi, Warszawa 1954, kolejne wydania 1961, 1973, 1984. 26 W. Roeske, Ignacy Łukasiewicz 1822-1882, Warszawa 1962.

27 S. Brzozowski, Ignacy Łukasiewicz, Warszawa 1974.

28 Np. R.L. Francis, Nauka technika i wynalazki, Warszawa 1999.

Ignacy Łukasiewicz as remembered by his compatriots SUMMARY

The pioneering work of Ignacy Łukasiewicz in the field of crude oil processing and extraction began in the year 1853, when Łukasiewicz, who worked in a pharmacy in Lwów, first distilled kerosene from crude oil, invented the kerosene lamp and got involved in prospecting for oil, in order to start large-scale extraction of a fuel for a new source of lighting. It was as early as 1854 that the first crude oil well was started in Bobrka near Krosno, and the year 1856 saw the beginnings of of the first industrial crude oil distillery at Ulaszowice near Jasło. Two years later, in 1858, at the Industrial-Agricultural Exhibition in Jasło, Łukasiewicz was able to present not only kerosene but also other products obtained from petroleum such as machine oil, axle grease, and asphalt, while the Austrian authorities introduced kerosene lighting at railway stations and in trains. The inventor of this type of lighting became known in the region (Subcarpathia) as an enterprising industrialist and an impassioned philanthropist. However, the fame that Łukasiewicz gained in the Austrian-held southern part of Poland (Galicja) did not extend to other Polish provinces, under Russian and Prussian rule. The achievements of Łukasiewicz were not mentioned, for instance, in the twenty-eight volumes of Orgelbrand's Encyklopedia powszechna [Universal Encyclopaedia], the most comprehensive of the 19th-century Polish encyclopaedias, published in Warsaw in the years 1859-1868.

After rich deposits of crude oil were discovered in Penssylvania in 1859, the American oil industry develped very quickly. Thus, although it had been in existence for aleady five in Subcar-pathian region, it was America that came to be regarded as the cradle of the industry, and Americans as its originators. Even in Poland, Łukasiewicz remained little known outside the province of Galicia. The name of Łukasiewicz as outstanding inventor was brought itno the Poles' awareness only in 1928, when by way of commemorating the 75th anniversary of the first kerosene lamp, the society of southern Poland decided to remind people in other parts of the country of the achievements of Łukasiewicz and erect a monument in his memory in Krosno, which was the centre of the region where his pioneering work began. The jubilee also saw the publication of the first monograph of Łukasiewicz, written by a journalist from Cracw, Ludwik Tomanek. Another occasion to promote the person and work of the Polish inventor came in 1953, with the centenary of the invention of the kersene lamp, and in 1954, with the centenary of the first industrial oil well for petroleum extraction. The publications in those years contributed to the name of Łukasiewicz gaining a permanent place in the memory of his compatriots as one the most eminent Poles that has ever lived.

Cytaty

Powiązane dokumenty

W związku z tym stwierdzono, że edukacja społeczeństwa w zakresie wspomnianej tematyki jest konieczna, ponieważ ma bezpośredni wpływ na postrzeganie oraz akceptację działań

U zasadnienie dla małej stosunkowo liczby konfliktów z nauczycielam i, jakie w ykazała badana repre­ zentacja, tkwi w tym, że najwięcej młodzieży szkolnej pije alkohole i

23 Por. Protokół z zebrania Rady Diecezjalnej dnia 28 IV 1970 r., w: Archiwum Diecezjalne, Sprawozdania z pracy charytatywnej za lata 1959-1977, k.. rannie opracowany - a )

W czasie przewodu sądowego w yszło wprawdzie na jaw, że strona polska nie wniosła żadnej skargi przeciw Pałaszowi, ale to kłopotliwe dla sądu stwierdzenie nie

Rozwój stosunków kapitalistycznych zarów no w okresie przedrozbior- czym, jak i w czasie zaboru oraz nasilająca się konk u ren cja żywiołu niem iec­ kiego

[r]

W związku z powyższym do uszczelniania otworów o podwyższonym ryzyku wystąpienia migracji gazu należy stosować zaczyny typu GASBLOCK 1 , w których narastanie

Dzieło podzielone jest na sześć rozdziałów, z których pierwsze dwa łączy wspólny temat tajemnicy Kościoła, kolejne trzy traktują o Kościele rozumianym jako