Grażyna Nawrolska,Andrzej
Gołębiewski,Mirosław
Marcinkowski,Tadeusz Nawrolski
Elbląg - Stare Miasto, AZP 15-51/23
Informator Archeologiczny : badania 26, 118-119
118 Okres nowożytny
C z ę s t o c h o w a , s t . 4 9 - R y n e k B iuro B adań i Pom iarów N ieniszczą-S t a r e g o M ia s ta cych K rakow skiego P rzed sięb io rstw a A 2 P 8 6 -4 8 /1 Geodezyjnego
Badania rozpoznawcze wykonali m gr m gr H alina Ginter, Jo a n n a Pieczonka, Tadeusz Książek, Wojciech Antosiewicz. Spraw ozdanie na podstawie dokum entacji — m gr Jacek Koj. Finansow ane przez U rząd M iasta Częstochowy.
Obserwację stru k tu r pod powierzchniowych płyty Starego Rynku radarem S IR -8 wyko nano na wniosek Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Częstochowie, w związku z planow anym rem ontem , którego zakres przewiduje m.in. częściową niwelację fragm entu Rynku, likwidację zieleńca, zm ianę nawierzchni. Analiza zapisów falowych skorelow ana ze starym i planam i i ikonografia ustaliła;
— strefę występow ania reliktów zabudowy w północnej części płyty Rynku (być może w tej strefie znąjdował się ratusz),
— obrys dwóch budynków w południowo-wschodniej części płyty Rynku, z których jeden praw dopodobnie m iał 2 piwnice (na różnym poziomie),
— praw dopodobne podziemne przejście z tych obiektów do budynku we wschodniej pierzei Rynku,
— strefę zagruzow ania w północno-wschodniej części Rynku,
— strefę prawdopodobnego zachowania b ru k u w południowo-zachodniej części Rynku (na gł. ok. 20 cm).
D okum entacja znąjduje się w Państwowej Służbie Ochrony Zabytków w Częstochowie. P lanow ane założenie wykopów archeologicznych w trakcie prac rem ontowych. Term in rozpoczęcia prac nieokreślony.
E l b l ą g - S t a r e M ia s to P racow nie K onserwacji Zabytków sp. A Z P 15—51/23 z o. o. P racow nia Archeologii M iast
w G dańsku
B adania prowadzili m gr m gr G rażyna Nawrolska, Andrzej Gołębiew ski, M irosław M arcinkowski pod kierunkiem Tadeusza Naw r ols kiego (autor spraw ozdania). Finansow ane przez Zarząd M iasta Elbląga. Trzynasty sezon badań. M iasto późnośredniowieczne i now ożytne (1237-1945).
Prow adzono badania w bloku zabudowy między ul. Św. Ducha, Wodną, Mostową, Ścieżka Kościelna. Pracam i objęto w nętrze kam ieniczki przy Św, Ducha 45 oraz podwórka działek przy Św. Ducha 44-46 i Mostowej 13-15. Ogólna pow ierzchnia badań wynosiła 565 m (dotychczas badaniom poddano 5200 m Starego M iasta).
W dobrze zachowanych naw arstw ieniach na podwórkach odsłonięto w yjątkową jak na Elbląg liczbę poziomów konstrukcyjnych. Na podwórku działki Św. Ducha 45 było ich 9, a n a sąsiednich po 6. W najstarszym poziomie odkryto system kom unikacji w ew nątrz bloku (drew niane uliczki) oraz relikty pierwszego rozm ierzenia działek (płoty). Potw ier- dząją one dotychczasowe przypuszczenia o wytyczeniu większych dziatek, które w к. ΧΙΠ w. uległy ponow nem u rozm ierzeniu lub podziałowi na mniejsze. Wśród typowych, ramo- wo-słupowych konstrukcji domów zwraca uwagę powszechniejsze niż w innych strefach Starego M iasta stosowanie konstrukcji zrębowej. W yróżnia się tu taj budynek n a działce Św. D ucha 46 postawiony n a precyzyjnie wykonanym ruszcie.
W prowadzenie zabudowy m urowanej nie zawsze było dostosowane do istniejących granic działek. Widoczne są regulacje przestrzenne zarówno we frontowej p a rtii działek, ja k i w tylnej. Stosunkowo regularne są natom iast wymiary kam ieniczek i ich powierzch
nia (w św ietle 98-110 m ). W szystkie m ury kam ieniczek wzniesiono w w ątku wendyjskim; oczywiście jak o pierwsze pow stały m ury międzydziałkowe, później ściany szczytowe.
Informator Archeologiczny 119
Jedyne przebadane w nętrze kam ienicy obrazuje skalę przem ian w pierw otnym naw ar stw ieniu teren u . Przekształcenie dawnego przyziem ia w piwnicę spowodowało w ybranie 2 m dawnych naw arstw ień. P raktycznie zachowała się jed n a w arstw a mierzwy z nieokre ślonymi resztkam i zabudowy? drewnianej. Wyższe w arstw y związane były z użytkow a niem kam ieniczki od XIV do XX w.
U zyskano dalsze źródła do k u ltu ry m aterialnej mieszkańców dawnego Elbląga. Spo śród nich zwraca uwagę pas skórzany z XV w. z aplikacjam i z brązu. Porów nując jednak tegoroczne m ateriały do zespołów uzyskanych przy ul. Rybackiej i Bednarskiej należy podkreślić, iż reprezentują one w yraźnie niższy standard.
B adania będą kontynuow ane.
G d a ń s k - Ś r ó d m ie ś c ie M uzeum Archeologiczne w G dańsku Badania ratow nicze prowadzili Zbigniew Borcowski i E lżbieta Kolo- sowska z Pracow ni Archeologii G dańska M uzeum Archeologicznego w G dańsku. Finansow ane przez M uzeum Archeologiczne w G dań sku. M iasto średniowieczne i nowożytne.
B adania przeprow adzone zostały n a zapleczu posesji n r 3 przy ul. Powroźniczej w G dańsku, przy okazji wykopów budowlanych pod kom orę przyłącza ciepłowniczego dla budynku ZUS. Odbywały się one w 2 etapach — w etapie I sporządzono archeologicz no-konserw atorską dokum entację murów podpiwniczeń X VIII-wiecznych kam ieniczek zburzonych podczas ostatniej wojny; etap II polegał na eksploracji archeologicznej do poziomu calca w arstw znajdujących się poniżej m urow anych piwnic nowożytnych.
Sondaż o rozm iarach ok, 2 x 4 m rozpoczęto od poziom u dna wykopu budowlanego, tj. ok. 1 m n. p. m. (rzędna K ronsztadt) i ok. 3 m od p łyt chodnikowych podwórza. Strop calca pierwszego, składającego się z w arstwy sprasowanego torfu, w ystąpił na gł. ok. 75 cm p. p. m. Z w arstw y tej, z gł. ok. l m p . p . m. wydobyto zaciosaną dębową belkę o dl. 49 cm, przekazaną do analizy dendrochronologicznej. Dwie n astępne w arstw y nad calcem były typowymi w arstw am i niwelacyjno-izolacyjnymi z zaw artością m ateriału ceram icznego d a towanego n a XV i XV/XVI w. W wyżej położoną g rubą w arstw ę szarej gliny wkopana została podwalina drew nianej konstrukcji, odkryta in situ. K onstrukcja ta zniszczona została nie wcześniej niż w w, XVII, sądząc po obecności żółtych cegieł holenderskich w w arstw ie destrukcyjnej. Kolejna faza budowlana w tym rejonie nastąpiła prawdopodob nie też ju ż w w. XVII, wra2 ze wzniesieniem murowanej budowli, której fragm. m u ru (m ur n r 1) n a fundam encie z głazów polnych znąjdowały się na wschodniej granicy wykopu budowlanego i sondażu. Wątek m uru 1 bezpośrednio nad ławą fundam entową był m ieszany— kamienie i cegła, wyżej zbudowany z cegły ręcznej o wymiarach średnich 8,1 x 14,5 x 30,5 cm, nieregularnie ułożony, z przew agą główek w układzie krzyżowym. Budynek był użytkowa ny do czasu zburzenia w 1945 г., o czym świadczą przym urow ane do niego ściany zrujno wanych piwnic z wypełniskiem z XX w. Wcześniej, prawdopodobnie jeszcze w XVII lub XVIII w., w części północnej m u r 1 przecięty został innym m urem (m ur n r 2), biegnącym na osi wschód-zachód, z którego zachował się jedynie masywny fundam ent z dużych głazów ułożonych w skrzyni szalunkowej z desek sosnowych o szer. do 36 cm. Mimo tego nowego podziału architektonicznego zachowane zostało jednak pomieszczenie piwniczne (przynajmniej po południowej stronie m uru 2) wybudowane w tym samym czasie lub nieco później co m u r 1, K onstrukcja tego pomieszczenia była drew niana lub drew niano-ceglana — pozostały jedynie elem enty drew nianego szkieletu w postaci słupów i belek zachowa nych in situ. Poziomy użytkowe tej piwnicy ulegały stopniow em u podwyższaniu — rozróż niono przynajm niej 3 takie poziomy, z których najwyższy m ożna datow ać n a XVIII w. W tym okresie powstał też zapewne m ur działowy (m ur n r 3), zachowany w profilu za chodnim sondażu do wysokości trzech szycht cegieł ręcznych o średnich wymiarach 8,1 x 14,5 x? cm, ułożonych główkami w układzie krzyżowym na belce podwalinowej spoczywąjącej bezpośrednio n a w arstw ie gliny. Ten o statn i poziom dzieli od piwnic nowo
