badań i robÓit wyllwnywanytch dla potr.ze,b budiO!Wi niid-wa hydrO'technti•aznego, Wls!kazu}e, że rea11~zacja TiOtZ[liO-z;nania geotl•Otgi~CtZineg.o dlla po~ttnzeib "PIWtgtramru W:~sła" stanowti potwatż:ny probl.em, w zna•C:ZnY'm stiOipniJU de-cydująlcy o mo•żltiiWOŚ!ciach pr•zygtottowania dtOikUtmen~
tacj.i pro}eikt.orw·ej. Za,gadni,enie to nabiera szc·zegó\lnej
SUMMARY
The p:r·ojedts olf hydlr•ott'e·cihnk:al bui:~d UIP of tthe V1rstula Rtiv·ea.· aiDld its c1akh1menrt a•rea and related dem•ands for g·eol•ogi·ca.l surv.eys ar•e di~s·ou.sseid. The pr.a.}eots ar·e srtudti·ed nawaday.s in o.r!deif t•o prejpa.r·e a progtr•amme of oomplex bui:l.d UJP .of tihe riv·er a;nó its oattchtment ar•ea. 'Dhe m.ajtor a·i.JmiS of tthese wariks indude:
- to maik1e possilble the us'e a.f the Vi·stula Hiv•e.r
system as 01ne olf the malj•or sources of water f.or
muntkilpal and i!rudustrital puTJpo:s.es;
- to ·create .a:prpro1pftiate oond~tiorus for tlhe develop
-me:n.t otf touri:stm; an1d
- to g'e't pr.otedi.on agta,itnstt Hootds.
'Dhtetr'e Wtetr·e als•o m:atde p:roel:irrniJnary esHma,1Ji,ons of thte a.v·era;ge oon.ddHoiil'S and dMHculties wlhttoh may be enoountered . in o01nstruretton of the desilg'ned hY1dT·O·t•ecih!nitclal obij ecbs. 'Dhte est.i:ma ti·ons s!ho1wed t1h1a t t!he re1aU.zation of the Wisłla Pir•ogrramtme wiill require completi:on of arbo1ut 70% of reseJa•r·oh wotrlk•s p1arnnetd for the yeta;rs tiU 1'990 im tihe :fti·eLd alf gieoL()!gy.
wagi jeśli we:źlmlie s,ię pod urw.agę f,alktt, że jedno~ cześnie z realilza,cją "Piro•glra•m:u W1i1sła" koniec,zne bę dizi.e pr'OwtatdtZJen1ie wi:e1u robót hydrobechind.c:znYJcrh na po,zost.ałY'ffi olbs!za~r·z;e ktra1j1u (do,rz.:ec:ze Odry i rzek Plr;zyJnorza), ZJgodnie z pro·glramem za1wa1l'ltY'ffi •we WrSIPOmnd.anej decytzji 142/7·6 Brezyd:il1.l!lll Rtz,ądu.
PE310ME
AB'l'OP 8I1'MChiBaeT pa3Hbie KOHu;erru;MM
rM.n;poTexHM--y:ecKotl: 3aCTtpOMKM BMCJibi M ee 6aocei1:aa, a Ta'K~e IIOTpe6HOCTM reOJIOi':V:NeCKOM pa3B8,)J,KM. 3TM KOHI.J;e'III.liMM >Il!O,ll!BepraiOTCJI 'B HaCTOJirn;ee BpeMJI . M31y'łeHM:t1 .D;JI.fJ ocpotpMyJI-MpQIBaH:t1JI nporpaMMbi KOMIIJie:KCHOM 3aCTpOM-KtM peKM M ee 6acce:i1:Ha. rJia:BtHbie u;eJIM 3TOI'O npe.n;
-IIPMHJIT'J.1JI ·CJie.n;yrorn;Me:
·C.D;eJiaTb BO.D;HYIO CMC'T€MY BMCJibi •O.IJ;HbiM M3 OCHOB-HbiX MC'T0"'HY1KOB CHa6~e.HMJI BO,ll..OM HaCeJieHMJJ
M IIpOMbUIIJieHHO•CTM,
co3.n;.a Tb Y·CJIOBlifJI fl.JIJI pa3BMT'lifJI TY'Plif3Ma, .
- o6ecrre'łlifTb OT rra'BO.n;.Ka.
C.n;eJiaaa rrpe.n;BatpHTeJibHaJI ou;eHKa rrocpe.n;cT' Bea-Hhrx yCJIO,BM}f 3aTpy.IJ;H€'Hl1M .D;JIJI l'U.IJ;POT€'XH'Yf'ł6CKMX
o6'hetKTOB. Ha O'CHOBaHlifM 3TO:i1: ou;eHKlif aBTOP
npMxo-~lifT K BblJBO.D;y, 'ł'TO .D;JIJI HaMepeHHOI'O BbDIIOJIHeHMJl
3TOM rrporpaMMbi He06XO.D;:MMO 'Bb]II0JIH€HMe OKOJIO 70°/o MCCJie.n;o,BaTeJibOroMx pa6oT no reoJior:v:rM .n;o 1990 r.
EDWARD SUCH CBSiPBW "Hydroproj.ekt"
WSTĘPNA
OCENA
ZADAŃ SŁUŻBY
GEOLOGICZNEJ DLA
"PROGRA~IU WISŁA"
P.ro.g1r am komp<Lelks·CIW ego z ago s podrurowania i wy-korzystania Wisły oraz za.sobów wodlny:ch k~raj'u jes.t pr:zedsitęWIZJiętCti·em Otglromnym. Koniec,z,ność podjęc,ia "PirtOrg\ra:mu W:itsŁa" wynilka z pot:nzeib za1Sjp101ko-}e.n:ia s, ta-l.e ro:stnątceg:o zaJPIO'tmzebotwan,ia go,stpodan."lki narodotwej na Wtodę ora1z z k·oJDJieciZinoś,c!i pJTtz.eksizitakenia \VIitsły
w wielof1utnlkcy;jtną atrt·eTię WIOidną. Głównym za:tem
celem proJgJramu jest:
- zatpeWIIli·Emie ludnJOŚ•C'i i go:Sjpodatr•ce narodowej
n.iezbędny•crh illoścti wody o odpowiednitej jaikoś:Ci,
po-p~r·z;ez ZIWiięikJsJzenie dyispotzycytjny,ch zals·olbów w1ody; - regtUJacj.a s·tosuJnJków VVI()dtny;ch w doa:-1zeclzu Witsły w ce·lu in:te:nsy.fiiJ.mcji pr.otdiulkcj\i rolnej i rea:H;zacji prO·glramu wyJżywienia na•rrodtu;
- malktsymal:ne wylkiOtTiZY'Sitatn.ie potencja:~u hyldr•o
-e.ne:rg·etY'CJZmego nas1zych r:zetk;
- u\:!Wiorzen:ie z W1i!Sły drogi wodnej i pełne wy-korzyts•tani.e jej mMJli\woś1c·i ttran:spo,rrt·O·WY'Ch.
Dla o.s.i<ł!gnięrei.a zalkładany\ch celów prizewiidluje się WY'kOJnatn.i·e w rama·ch ".Piro.gT.amu W.i1sŁa" do 2Q.O,Q r. .nats.t~jący·cth ohielktó1w hy;dtl'ot.echnd:ctzny.ch:
- o'koło 15 Wriellolzad:aln:i.awy;ch zJbitOJTtn.ilków retencyj
-nych;
- pr;zerZJuitu wody o łą'c,znej długośrcti okoł·O 2r200 km;
- .27 diQ 3:2 stopn.i wodinY'ch tJwotr2ątCY'Ch kaskadę Wisły;
2 kan.ały żegiLUtYJ~We o łą,cznej dłu,gośtCii oik. 200 1km.
",Prog.ra1m Wisła" :przewidiUJje tponadt'o budowę:
- około 370 mTIJie}s:zY1ch zbi,mni!ków wodtnYJCh dla pot!rzetb rolnirc1Jwa;
- lktitllkatdizies.iąt dużych o.c;zy\StzCtzalini ś'oieków i kil
-kaset ma:łytch oc·zy:s,zczalni;
- lkilika ob1i·elkt6tw ż-e.glugli śtródlądowei.
330
UKD 338.984. 3( 438); 626/627(282. 243.61). 001.14:354.81:5 5/. 001.1( 049.3)
Zakres nzec!zowy "Prog;r.amu W:isła" oik,reśi1ony
oo-s,tał ori:e!l1ta·CY1jnie i mo.ż1e ulec z:m:ia1nie w t•oiku dat l-sJzych pra.c. Dla z;rea,Htz.:owarnia tY'ch OllibTIZJ"mitcth zadań S.ZtCIZegÓtlin.ie W.alżtne z:na.C1Ze1!1ie mieć będ\zie m. itn. piri ZY-got-o:wan.ie, dla pos•wze,gólnych obieikt6!w lrulb ~ch ze
-społów, pro.j-ekltótW badań inżyn!ierJsko.,geOłl,og•iJcznych ora:z komplteik:S·O\WY•Ch doJkumenrt;a;c}i inżY'niler.slko-ig>etO'lO gi;oznych i hyidlrogeol o.gktznych.
Za barrdzo ważsny problem UJZina,je się kO!I1JiecZlność ro.Z~poznania i udolkumeJnto.wa~n:ia zaiSobów ktrUISJzyrw na,tUtralnYJcih do beltio.nów hY'd\WitechnJi,cz.n)'lch o•ra1z ma-ter,iałólw z.iemny1ch na za1pa.ry CZiOił\Ołwe i bo•Ctzn.e. Or; ien-tacyjn.ie s:za;cu,je s:ię, ż·e zapott[':zeb:ow.anlie na krruiSJzy~ wo wynd.1estie oikoł.o 80,0 m'ln/m3 • Stzc::z;ególin~ie dlotlkli!Wie odc.zu,w.a ,s,ię defi!cy;t kruis;zyw nrutuJr.ailin)'lch dtl.a proje-ktowaiDyiCh obieik:tÓiw w rej,onie Wd.ls'ły doltnej. RÓiwn(leż do pil.ny·ch i ważny,ch prob!lemów zalk1zyć należy kon.i,ec:zność piOidjęic.ia otbs·elrwacjli hyidrugeoliO:gliJc:ZJny,ch w rejooa.ch proj.etkt.O\watnY"Cth obiekitów hydrrotechtn:i!c. z-nych, dllta zaJTeij.es\trowania obec.ne~o SitaniU wód gt riUIIl-t:owyich OT.atz opratcowa;ni.a progn01z zmli:a.n i orceny p!I'iZedJSiięiW1Zięć dla ŚT•Od:OIWi,sk.a prtzyirOd!nti!C:Zego W wynti ~ ku reali.za;cj;i tych obieik:Jtów.
:PI!'IzetwlidUtje s.ię, ż·e Oigólna poMili·&!Zichnia. t•erenÓIW, kttóTe znatjidą się pod wlpływem oddzJi.aływania srpięlt f'ZiO!nych wód pro.j:ek:t101Wa1nej kruslkrudy Wti:s1y, dllta któ-ry;ch nal,eży opra,cować prognozy w:płyfwtu ty1ch pięt rzeń, wyn.i:estie około 2150<0 km2 • R-ejon dolliny Wiitstły i tereny pl"ZewlitdJz,iatne dto liolkaLiizacji o:bJi,e!kitÓiw z ":Pro-gramu Wi,sła", J•eżąoe w dorzeczu 1Wisły, w więlksz·o
śd pr:z~pald\kóiW nie s.ą pod Wlzględem rtOI:llPOIZJna;n:ia warumików ,itnlżynier,siko-tg:eoJlogJitcznYJCih i hy,d\rogeol;O·
gJi-e:znych p!'IZYJS·łowi:ową ,;białą plamą na man:Jie". Boga
-ty malt.eri,arł geo'og~k,z;ny z t.eg1o r·ejonu pTIZie.d:staJWtiono w In:styttude Geologicznym 'na zorrganizowanej w m.a
r-cu 1979 r. Se:sji Na1u1ko,wej nt.: "Baidallllia I1rus1tyturtu
Ge·o-l•og:i,c,zneg·o dla. zag•OISJPOdalrOIWania dor:zecza
W1i-sły - .s'tan i ki,eru111:k1i da1SiZY•Ch badań". Wydan10 z tej
Ol:{:a,zj,i pulbliilkacje nt.: "Zes·baWii·eni'e ,pra.c In1s,ty1tultu
Ge·o,l•ogirclznegiO z do'r'zecza Wis~y". Od pra1W1ie 30 lat
prowadzi równie!Ż ibada.nia ,geololg,iczne •w dorzeczu
W'isły Wyd1zia'ł GeoJo@i:i Un:i~wea:-syte.tu WairiSIZai\NTISklie:go.
Duża różnorodność a·rchiwallJny\ch maltleriiałó!w ge,
o-lo.gilcznyc'h, grlolmaldiZ•OnyiC'h prrlle,z cał·e dziiels;ięc.io-leda,
opil'a,c•owy,w.alny•ch w pil'zes·złośd dla PO't:rlzeb różnych
za:dań spil'aw,iają, ż·e d10kładn.ość roz,p>o:zna,nia
wa,ruiil-ków i:nżyn.iersiko-lgeo,llogiiC':any•ch dJa pas,z,clz.ególny.ch
re-j·onó:W j.e,s.t różna. CiZJiDii się wys:i~kri, aby wykonać
jed1nolite pod wzg~lędem :fbrmy i s:bo1pniia dokŁardiilośtCi
o,prac,rywani·e, pn?Jetdtsitalw<i.alją·ce warunki inŻY'ni·er:sko-g·e
olo.g.Lc.zne całej dlo•l1iny W11sły. Będlzie t'O jedna:k
mate-riał dalece niewyistarc:za,ją,cy d10 pr:ze1ds,taJWJie1n:ia
brudlo-wy geo1logi1c•znej dla po·S'ZJCIZegó.lnYiCh Qlbiieik'tów
prze-widiZlialll.JiCh pr.oglra·m,em.
W1s1tę,pnii,e szacuje się, że d1a pra:wi:dł•o·weg\0 pr:
zebie-gu procesu pr:zygo,to1wania imv.esity1cji obieiktów
pr·ze-widzianych do realizacji w "Programie Wisła",
nale-ży wylkonać okoł'o 59·0 ty1s. m w~i·elr·ceń
ge;ol1agkz-nych. Będą w tym w:i,er>ceniia z:a·ró•wno mechaill'iiC\zne,
jak i ręc:ZJne, o głębolkośtCi pos:ZJC1ZegóiLnych o•bWI01rÓ1W od lO do 60 m, pii'IZY CIZYiffi niew\i·eilk1a illOŚĆ O:tiWOifÓ•W
mieć będZJie głęibolkJolść od 80 do lQiO m. W Wlięlk
s,zoś,c•i obwoTów m·echandJc;znyJch pr1zew1id\ui.e s.ię
wy-kona,nie badań wodocMoll1nośicli pod~o,ż.a. Dla
nii.ektó-ry,ch sit1opnii wod,ny,ch n.a W'i•śle 01raz ni·eil!ifc1:zmy;ch zbi~oT
niików reitenc}'ljlllJICh na w.ięlks,zy.ch ri:uelka,ch, c.zęść
wierceń porw·i1n1na. być wykonana w k.a1rycie r::oelk.i ze
spr.zętu ,płyiwa,jącego.
Zakłada,je:vc, że rea1l,irza:cja calo•ś>C.i "Piro,gramu Wi~sła"
orz.ebiegać będiZiie do 2rO.OO r. 01ra1z w na,WJi,ąlzaniru do
WIStępny,ch harmo1nO.glfamów r·e·aililzaiC'jii plosizczegóilny•ch
obi·ektów, nr'ze'łlri,dlu}e s'ię nastę,PUlj•ą!cy roZlklad w
c.za-si.e ogóln.ej ilo:ś'c'i w.ierceń (w ty.s. m I"OCIZ!ni,e):
19·7'9 1980 ir. 2'%, ltj. 11.8
19181 19-85 II'. 34'%, ~j. 4o:o
19i86 19·90 lf. 3·5·%, ll:ij. 41,·0
1991 1995 lr. 22'%, lt'.i. 2·5.0
1996 20010 lr. 7%, !tj. 8,5
Z przepr·owadlwnej anald·zy .Pot1r·zeb na orace
ge-ologJi,c:une dil.a "P'r'0•2'1ra•mu Wdrsła" 01ra!z na nocJ:s.taw.ie
dośw;iatdc;ze·ń wy<ndlk a i ąc YlCh z Wi elo l ebni·e j w.srpó]lnr a~c y
sł•użb inwesity1cyjnyJch z cl·o:kumelll.tq,t,o,rarrni i
proielk:-tantam·i {)ibli·ek!tóiw h:Y~dro·t.echlni(':znv,ch w z-alkres.ie
nr,zy-gotow8ni8 dokumenta,aj:i inżvniersko_,g,a",logkznych
.na-suwa,ją s•ię nas·tępująlce ogótne wnio.slki.
l. I1s1t!nieją;ce O>Dira,ciO!Wa<nia, ge>Oilo;gliC'::>:.n e, hydrogeo, lo-sti•C'Zt'le, in·żvn,ier.s,k,o-,geol]o,gic:zne o~ra!z p1ra,ce z zal1~1res·t
złóż kopali21 btN:'lO"łłlllany.cih zanewma'la dla po·t!rtzeb
.. Bro.gramiu W·i1sła" mirnim\1m n.i.ezb~rlin'llc'h dany,ch o
ś1r<Ydow1i,sku 2'elo,lor:r,i,C'znym w d>o·Unie Wii:sły i jej dorr;~e
c.zu. Jest t10· ieodlnak riOrZPio,z.na:nlie n:i-Pnełrne, cbo,riaż
ha·rdz'o nrzy1dat1ne 01r:zy O>Dra,COIWyrwa'nliu koncePIC'jli i
,założeń srenera:Iny•ch dla pojedylnclzyrch obi·elk1tów
hy-drotechnik,ZJny~'h lub zes1DOłćiw t•wo['z.ącv•ch ka,skadę.
2. Wy\k)ona1nie w zaŁo:21omych telrm:i,na.ch PlfiZez służ
by .e:eoloe-iczne. dla około 500 obiektów,
komoleb:n-wych diOik,urnenita.cj'i in,żynlier:s:k.o-g81o,log,j,c;zmyc:h do ZTE
i proj>elktóiw terhnirc·zny,ch jest w obercnyich
wall"U'n-ka•ch orgalll.lirzalcyj,no-ltechnkznJTICh zaidamriem
nieiZJmier-nie t:ruidlnym i uwarulnil<towane jels1t wie;lu czy.nnii:kam:i.
Do naj1ważmiej1szy;ch z nk·h należy zailk1zyć:
- podje•c,ie z odplowied.nrim wyrprr•zedlz,eni.em w C
'za-sie pra.c dlla zebrania mait,eri.ałóiw geo~lo!?.'lircznyrch w
relu o.Dra·cow.a>n1ia orojelktów balelań iinżynlie·rsko-.geo
logkzP1Y'C•h i pri1l,ne r.o:ZJnoc;:r.ę:C'ie robót oolow:vch, w
ce-lu o.p['aiC'OIWanda ddl<vmen.ta,cj'i dla pl)S?:rc~eg6lnych za-dań i,ruwes>t y,cyj1n YJCh;
- s.bworz.enie D!r·zedsielbio•rs·uw.om rea'lliizuijącyim ba-dania inży•nielr's,ko-,g·eol-og.i·C'Zne dla "P1rog;Jra,m'u Wti:sła"
odno;w!iedni>ch wa1ru.ników w ce,]u za~pewnienia, nieiZJbęd
n eg·o dopływu kaJdr SiP.ecj.ail!i,stów o różnYm.
poizi,o-mie wyik'S'Zltaken1ia. W okresie powo:jelnnYiffi WY\±s,ze
uczel1nie pr;zy\g·ot,owa·ły Hczną rzes,zę specja,li:s,tó:w w
zaik1r e,s i e gelo1og,i,i i1n ż y.rui·e·rsik i ej i h y.d,rog e o l·o gLi, k t br a
jedinak w OIS,taitn.ilch latach uległa poważnemu ro,
zpro-szelll.:iu;
- za1pewnienie p['IZeds,ięb:,orstlwom g·e·Oilogi>c·:unym
niez:będnego wy•p.osa~żenia ·w nowoczesny sprzęt
wiert-niczy, .śroodki translportowe i a•pa:ra;turę badawczą. I
Do-Śiw.iadc.z.eniia w;slka,z,ują, że n.i.eter;minowość w qpra•
co-waln!iu doikum·en'tac,ji spowodowana była głó,wn.ie· Oi:Jóź
nieni•em robót wiielrtll11ic1zych pr·owadl:aony.ch spr~zętem
wyek.sjpl1oabolwanYiffi, ulegają·cym częstym awa:r.iom.
Ponatdlto i.I•ość s.pr:zętu w'ie1r:t!nioczego pozJOISit.ają•ceg,o w d ys,pozyc j i pr;:z.edls:i ęjbi•D'r,s bw nie gw arrantiUj.e S\Pir a1Wneg o
pr·o,w ad!:ue1nia robót.
- zapeWJnd.ernie w'łaś1C.i1wej k·oncenltira,cj.i i k•o.o,r' dy-narcji pra~c ge.o.Iog~k::un.JTICh w c~elu slk:róce1D!ia CI:Z.aiSIU opra-cowania d<olkum.en\t·acj:i inżyn:ier·sko-geol•O.gliC!ZJny,ch (je-dno.stlka Wli,odą•ca).
3. Rozwiązania wymaga sprawa zapewnienia
od-powi·edni,etgo k1ru:slzyiwa, od którego za1eży głó1w:nie
osrzc.zęd1no·ść cemenitu i jatk,o,ść 01ra1z t,rwa1ł·ość k.oniS! brulk-c jd. P:rabrulk-c e po•srzurkdlwa:w.c;ze dll1a udoikum•entiOIW an1i a
od-piO'w,ieldlnkh za1s·obów krrurs:zywa na,leża.ło:ty
skoncerntlfo-wać w pas1ie biegn.ą,cym wiZldłuż o,si W1tsły, co
umro-żl.iwiłoby bra,n1sporrto1wa;nie UII'Ohi,onego ma1telfi.ału dro-gą wodną.
4. Dla pe~nego. udio1k:um,ernbowa:nia wa,runków inży
niea:-:slko.,geo,log,i•CIZJny,ch terenÓiw d.ah:ny W1i:sły i
rejo-nów zbiorn~ków WoldiDYiC>h na inny1ch rrzefka,ch na,leży
niJLn:ie w.z!pooz,ąć oibser:w:a1cje stanów wód g'runt•OIWY:ch
drla opra1C01wan1ia prrogn!O,z :um1ian w Śir·odorwi1sikru geo --liOgtitc•ZJnyim. W tY'ffi ce.Lu .pr·oJpo:nuje się:
- wspra1WlliiĆ o•rga1ni1z.a.cję i t:ryb Hna1DIS·OIW.alnd1a te-renotwy.ch badań i oblserwa,cj.i hy.dro:geOil\Qig,i.c,ZJny.ch,
- spowodować wy.dan·ie oąpo•w:iednieg,o za,r:ząldze
nia lub roz:sze1r:zenia Za.rządzen:ia Min. Spraw
Werw-nętT'Z.nJTICh z dnia 10 X 7<) r. w srpralw\ie p1r•zeka1z1ani.a
i ochrony z.na1ków .e;eodezy1jnych i(IMiP nr .33, poz. ·263), na pi-ezomeltry, które są ró1wni,e'Ż. ZJnalka,mi plolmia; ro-WJiłmi z tJiffi, że sł'U!żą do pom·ia-ró,w WtOdy ~utntt01wej.
Prze'ka:zan1ie piezamebrów właśddelom ?)ru1:1itÓiw pod
nchwnę spowoduje więks1z.ą dbał·ość miej;s..:::owej
lud-noś.ci o piezom.e:bry, wydlłu,ży oikres trwania siec·i
ob-s,erwacy:jny>Cih i ą::mo.żli:wi się tym samym dł·u•gotrwa
ł,o,ść pom:i1a1rórw.
LITERATURA
l. Matteria·ły z K·o:nferencji Nau:k.owo-Te·~hn·jcznej
NOT n1t. "Kiom!plelkse~w.e Zag•OSiDOda1ro•wa1nie i
Wy-korzy'S•ta·nie Zasoibów 'Wodnych Wi·~ły i }ej
.Dorz2'-·c.za. WaTISIZarwa 197'9.
2. Ma1te·r:ia·ły a1r.cbirwa11ne CBSiPBW "Hy'd['·Op·rojekt". 3. Zesltalwienlie prac r,nsityitąttu Geologi.cz.neglo z d~o
rzecza. ·Wisły - Se:sja z·or,ga.~nizowana w ·6-0-Je.cie
i1st.nien.ia IG, Wa,rszaJwa 1979.
SUMMARY
The pl:a:nni,ng a'nd realbabon of ,,T'he progr,am1me
of comipl·ex build up and use of the V•i'Stula River
a:nd wa•ter res,ources of the country" m.a'ke it
ne-ces,sary to camy o.u1t geol·ogi>c•a:l s'urv.eys anid to pre1pare
comiPlex en1ginem~irng-1g•eolog:i.cal documentahon wit>h
adequa te ov,e.rtaike.
The fulfillment of tasks conneded with
prep.a-.raHOin of t1hre engineeri,n:g-1geological do·cument:aUon
for so la•rgte unde:rt1aki1n,g deipends on a1prprorpri.ate
imcroease oif r·es·e•aT•c.h an1d personnel potelll.t,i·a,l o.f the
Geo1ogikłal Survey. In C·rde·r to prov,iide efficiency
i.n pr·eiParation of tihe documentati.on i•t would be
neoe,s·s.atry t.o ine:r-ease the potenti;al o.f spedalistic
geologk>al enterrpris.es, es;pedally i1n mo.dern ddll.i,ng
eqruipment, transportation .faóli<tite'S and apparatJu,re
fm liaibm.at.ories. Atten.t:i01n shou1d be als,o paid to
approrpriate eooridi1nation of tihe w:orlks. Tlhe most
urgent tasiks in:clude:
- /PT€1plarati,on of oo:mplex e:nlgin·eering-rg·e:olog,ical
do-cu,ment~a:tJ..olnS fo1r i'nidiv;irdual o:b}eds or grou:ps of
ohjects construde!d WJi:thiln the f.ra1me\woTik of the
Wisła Pwgramlme;
- searah, reco,gnition and documentatio;n O·f resouroes
of naiJu1rial .aglg.reg,at-e-s for prodluotion of concret·e i:n
a;reas fr:om whkih the material m,ay be ca!ff'i{:d away
by wa terJw,ays;
- aPr'ang·e:ment of olbs,e·rvaM,on neitlwo;rk and ini,ti:a bi,o:n
of observaki·ons of gr.oundiwat'eif table in areas o.f t!he
desi1gned Wlater cas·cades a1nd res,ervoiors fo.r the
.pur!Poses of prog:noses of eff.e-cts of wa,te·lf
acoUtmu-l,at:i·on, eS[>e>C<i1aUy on na,t,ural environment. PE3IDME
CocTa.BJieHMe 11 ·BbiiiOJIHeHMe "TiporpaMMbr
KOM-rrJieKCHoro OOBOe.HM.Fl 'M llfOIIOJlb30BaHl1.Fl BMCJlbi l1
BO,ZJ;-HbiX pecypcoB cTpaHbi" Tpe:6ye-r .rrpMrOTOBJieHM.FI c ·
co-OT.BeT'CT'BYIOI.l\MM Orrepe2KeHMeM BO BpeMNIJ1 -
reOJIO-rl1"ie'CKl1X llfC'CJie,ZJ;OBaHMM a TaK2Ke pa3pa60TKl1
KOM-IIJieiKCHbLX l1H2KeHepHO-reOJIOrWieCKl1X ,ZJ;OKyMeHT8IJ;l1M.
BHrrOJIHeHMe 3a,n;aHM:i1 'cB.FI3•aHbix c rrpM:rOTOBJieaMeM
reOJIOr0-J1H2KeHepHbiX ,ZJ;OKyMeHTaiJ;MM o6y•CJIOBJieHO
Y'BeJIJi!qeHM:eM HayqHO-J.fCCJie,ZJ;OBaTeJibOKOrO M ·
Ka,ZJ;JpO-BOrO IIOTeHIJ;MaJIOB reOJIOrMqecK•OM CJiy:R{6bi. )J;JI.FI qe';'
KOrO IIpOBep;eHM.Fl ,ZJ;OKyMeHTaiJ;l10HHbiX pa60T
He06XO-,ZJ;l1MO yBeJIM:qeHMe IIOTeHIJ;MaJia crreu;MaJil1CT'JIIqeCKl1X
reoJIOrMqecKMx rrpe)JirrpM.FI'TM:i1, a oco6eHHO Mx
CHa62Ke-Hl1e COBpeMeHHMM 6Y'p0BbiM o6opyp;OBaHMeM,
TpaHC-Il0pTHbiM'l1 ·ope,n;c'I1Ba.MM M an:rrapaTypo:i1 ,n;JI.FI
Jia6opa-TOpHbiX MCCJie,n;oBaHM:i1. Heo6xo,n;·MMa TaK)Ke
rrpaBMJib-na.FI KOO.p,n;Maau;M.FI npoBO,ZJ;MMbiX pa6o·r. CaMbiiMM
BaJK-HbiMlil 3ap;aHl1.F!Ml1 .FIBJI.FIIOTC.Fl:
- pa3pa60TKa KOMJIIJieK,CHbiX reOJI·OrO-l1H2KeHepHbiX
,ZJ;OKyMeHTaiJ;MM )J,Jl.Fl OT,ZJ;eJibHbiX 06'beKT0'B l1Jll1 MX
rpyrrrr BXO,D;.Flll.\l1X B COCTaB ;IIporpaMMbi "BviCJia",
... IIOM:CKM, pa3Bep;Ka ;lif )J,OKyMeHTl1pOBaHMe 3arra'CO'B
Il'pl1p0,ZJ;HOM KpOillKl1 )J,Jl.Fl 6eTOHa B pa:i1oHaX, r p;e
B03'MOLKHO TpaHC.UOpTWpO·BaHMe CbTpbH BO,ZJ;HbiM
rry-TeM,
OpraHl13l1pOBaHMe Ha6JIIO,ZJ;eHl1M 3epKaJia rpyHTO'BbiX
BO)J, 'B paMOHaX II!pOe'KTM:pOBaHHblX BO,ZJ;HblX
CTyiie'H-q,aTbiX rreperra,n;o•B n pe3epByapo'B, ,n;JI.FI pa3pa60TKM
I1pOrH0301B BJll1.F!HJ1.Fl 'BO,ZJ;OilO)J,'beMOB l1 OIJ;eHKJ1 ITO-CJiep;·CTBMM ,ZJ;Jl.FI rrpMpO,ZJ;.HOM cpep;bi.
JÓZEF EDWARD MOJSKI
I-n.s•tytu t Geologiczny
BUDOWA
GEOLOGICZNA
I TENDENCJE ROZWOJU DOLINY
WISŁYW1i,sła j.es,t jedną z dużych rzek eu1ro:pej1skich i jej
doMna ma WISIZyitikie c·echy diolin tak:kh właśnie r,zek,
na:leżą·cych do Z~leWiilsika Morza Półno·cneg·o i Bałtyc
kiego. Zadna jednak z ty,ch doLin nie ma s.
zc,zegó-łowy,ch opr,a,cowań ohej:mu,jący.ch geol·og;iiOZ~ną hist,or.ię
całej doliny Otra!Z rOizwój procesów f.lu:wial.nych i
in-nych zjawisk kształtujących dolinę. Dzieje się tak
dla-tegJO·, :be duże do·Hny rzec·zne są na Niżu EUirOJP·
ej-skii:m poHgend.c:z:ne, slkładają s~ę z odcinków o ró~nym
W;ieiku i częs,to o zu1pebnie różJDej budowie
ge-ologi-cznej. Każda próba ujęcia ro'ZJwoju ca,łości takiej
do-liny w}"maga wię'c o,pan01wa.nia ba,rd.zo w1ielu
zagad-nień z róż:ny·ch dY'S·CYJplin nauk o Ziemi. S,poś·ród
du-żych do,li:n r,zek eufiOJP·e}sk•i·ch, jedynie doliny Niżu
Ws.chodni.oeUir·opejlskiego d~otCZ.ekały s.ię obszernych
mono,graf.ii ge·olo.gk·:z:ny,ch. W mo,no.gifafiach tych Wlięk
s,z.a uwa,g.a jest poś;wię,C'on.a bu•dowie całego
cz:warto-rzęd:u i jego po'dłloża niż rozwoj.owi samy1ch dolin i
ich ewo-lucj1i. Spośród pozo.stały1ch vv1ięi~-c.s:zych do·Lin
rzek eurc.pe1js:kich zaledwie kilka ma 'krótkie •
opraco-wa.nia hi,stol"U swe,go porwstania i roZJwoj:u. p,rzy\kła
dem mogą ·być tu doliny Dunaju, Łaby i kilku
in-nych r:zek.
DoUna w.i;s.ły jes.t rów:nie·Ż pOilligenic.z.na·,
rOZDIOIWie-kO·Wa o'r.az r.o,ZJwinięta na strukturach geo.l.o.g,i,·~Ziny..::h
różnego wiei.\{Ju i budfOIWY. Obecny j.ej kief'UID'€1k, ks1:utałt
i cechy morf,ocr:netr'yC'Zine są wynikiem skomcCil;ikowaJDej
h·istorH .geolo1gkzne:j ·olbszaTu dorzecza v.r dą,gu
o:sta.t-nich kilku mli•Lionów la•t. IJoikal.iza,cja do·l.inv i główne
j.ej k:ie1runki W)'lka,ZJują śc,isłą zależn·ość od .Pn~ehie
gu s;bruik1tu,r t.ekton'icz:nych W1ieku all,pejJSkieg·o i póź
niejszych ru·chów :neotekt.on.i,Cizny.ch s.'~wrupy ztii
em-skiej na .obsza1r,ze kraj1u. Spoś,ród st~rukt:ur aJ1pejrsk:i:ch
dolina Wisły wyzyskuje przede wszystkim
zapadli-sko przedgórskie Karpat i synklinorium brzeżne.
Są t·o w.ięc obs,ZJa,ry mające tendencję do o.b:niżan:ia .
się potdc'za,s t.eMoni·Czyj,ej epo1k,i alpej:skie.i. Jedym:ie
mi.ędlzy W,kda,WkiEmi i B)~drgosz·czą dolina, W,isły
prze-biega w .najba,rdtziej ze,Winęhrzmej częśd
oMno·c.no--ws,chodlnieglo skrzydła pół.Jn,o·cnokujatw!Sklieg-o odc.:,nka
ant)'lkl,inor:ium IDujawrslkieg.o. Już tylko ta tende01cja
do l·olka,l,i·za,cjJt do1Hny W~1sły WIZ;dłu.;ż r•ozcią.głośd
tek-tonicznych jednostek synklinalnych sugeruje
kieru-nek ruchów ne·o,teik!t.OniC'Z!D}~ch i zn.ak wsrnólczes.nych
ruchaw skoru1py z'iems,kiej. Są to ruchy ujemne.
świadczą o tym w)'lraźnQe pomi.all'y ws;pókzesnych
ru-c.hów slkoru,py ziemlskiej, zestarwd,one na os.tatni.o
wy-da;nych majpa,ch taiki1ch ruchów.
33.2
UKD 55(282.243.61.046) :551.141:551.432.87:551.78/. 794+550. 75
Prrz:edstawioiD.e zależn·ośc~ odgrywają najpra•
wdiO:po-dobni·ej decydują.cą r·olę w obecnym położen:!lu dlc,l.iny
W:isły na ca,ł.ej j.ej dlu:go,ś·ci'. Jednak po•s1z.c.zegó;Lne
jej odc.iniki są UIZ•alleŻID..ione w s1wym pobożeniu i w
swych ksiZ\tałtia.ch od pr,zy:ozyn regtiona'lnych, ró,żny:ch
genety,czniie i wtieikOIWIO.
Odcilllelk d:oli.ny od ź:ródeł Wisły d'o pób:l•c.cnego
brzegu Ka'r1part; wylkorzyistuje statrą przedcztwa:r,tforzę
dową dolinę rzek,i, kitÓira da1wmiej ,płynęła ż Ka1rpat
prz.ez Wyży1nę ś.Iąs\ką ku północo-tzacbodOIWi, uchodząc
zapewne dto zblilorn:i,ka gón-:roipli.oceń,skiego bą,dź eoplej
-sto.ceń1skiego. Odcinek poł·ożony w za,paid.l.is,ku
przed-górsk;im Ka:rtp;ait je>S·t w,iel·ok1r.o.tnie młodszy od popcr.
ze-dniego, liczą,cego parę mil:onów la,t, i w s.wej współ
czesnej posia1c'i po:ws,tały prze,wa:żnie w ost.atlni·ch
d)WU-stu-trzystu tys·iącach lart. Jeg,o prrzebieg w:z;dbuż pół
nc.cny,ch gran.i'c zapadliska pr:z:ed1górs,kriego Ka1rpa1t jest
sku1bkiem ciąglego sJPy,ch,a;nia koryta Wli.sły ku pół
nocy pr·:z:ez inJtensywn,ie sy,pan:e st.ożtki napły;wo,we
ka,npa.ck:.ch dcplły;wóiw W\~1sły. Roizpozna.nie ge·Dl·og1i-c,z:ne
wskaz;Uj•e, że dawnie~j·sza dolina miała. ,inny 1prze!bie:g,
zaws1ze jednak ba.rd:zi~'ej poŁudniowy w s,t!osuniku do
ohecnegio. Tatka sy;tu.al(~ja istnieje W1spókześnie, co
po-woduj,e n.iiSiZlC'Zen.ie le1we.go blflzegu wskUJtek b()IC1Z1n.ej er01zji.
Przełom doliny 1prz·ez wyżyny iŚTcdikowopo,l.skie,
mtiędizy Za:Wiilcho,stem i Puła,wa.mi, jest Z'1'0WU pr;
zed-o:z:wa,rbo·r•zęde<wy, a więc jeg!O wiek wy,n,os·i
przyna,j-mni.ej 1,7 m~n lalt. W tym przeł!o•mie obecna do.
li-.na w niekltóry,ch miej•sca.ch pC\Wita1rza stalfą do1:inę
(.al,bo s;taTe dolimy) zatSY\PY!Waną w ZlnaC'znym stopniu
podlc1za,s zaniku _kolejny·ch lą,d1olodów skand vna.w,ski.ch.
Ks!ZitaŁt do~iny był tu zaw,s:Zie i jest nadal uza.leż
nio.ny od zróżnicowanej odporności skał kredy
gór-nej na pr·o,ce,sy ero,zjli i de,nuda,cj. Odie:inki doliny przehie,gaj,ą,ce w sikałach z1więzły;ch są wężts,ze i głęb
sz·e, natomiast ikotlinowato · rozszerzajtą się ·w miej
-scach wys·tęrpowania .miękkich skał lkra.sowdejący.ch,
na1eżącycih do dolnej czę;śd ,gór,ne:go mastrychtu; tak
j-est np. w K'otmnie Chodeloskiej. Tendell1lcj.e pr:z:eło
m·owe ultrzy.mują się na tym oddnku do lc,zasÓiw !
Obe-cnych. Świadczą o tym m.in. dodatnie ruchy pionowe
sk'o'rUIPY :z;ie:mstkiej w bej c.zęś!Ci doHny.
Boniżej Piuła1w doLina W.isły d·opaso,wuje swój
kie-runek wy;ra.źni.e do rozciągŁośiC'i synlkli.noll'ium brzeż
nego, a·le w SIZCI:z:e.góła,ch SIWej 1,okaLiza.cj1i i c:ech
prze-strzennych jest uwarunkowana działalnością proce
-sów, jak:ie zacthodziły w czwar't,orzędzie, a zwłaszcza