20 Ziemniak Polski 2005 nr 3
WPŁYW GLEBY I WYBRANYCH ZABIEGÓW AGROTECHNICZNYCH
NA PORAŻENIE BULW PARCHEM SREBRZYSTYM
(HELMINTHOSPORIUM SOLANI)
mgr Barbara Lutomirska, mgr Marianna SzutkowskaIHAR, Oddział w Jadwisinie, 05-140 Serock e-mail: b.lutomirska@ihar.edu.pl
arch srebrzysty ziemniaka, powodowany przez grzyb Helminthosporium solani, jest powszechnie notowaną chorobą skórki bulw, rozwijającą się głównie w okresie przechowywania. Zmiany spowodowane rozwojem patogenu mają postać srebrzysto-szarych błyszczących plam, które przy du-żym nasileniu choroby mogą obejmować całą powierzchnię bulwy. Charakterystyczny srebrzysty połysk, widoczny szczególnie dobrze na bulwach świeżo umytych, to efekt rozwarstwienia komórek skórki będący na-stępstwem pasożytowania grzyba.
Ze względu na to, że H. solani niszczy tylko skórkę, szkodliwość porażenia patoge-nem bywa traktowana jako problematyczna. Takie podejście do zagadnienia nie jest jed-nak właściwe, gdyż strat, do jakich może prowadzić ta choroba, wcale nie można lek-ceważyć. Zniszczenie skórki powoduje nie tylko wzrost parowania, ale sprawia też, że bulwy pozbawione tej naturalnej ochrony są zdecydowanie bardziej narażone na infekcje przez inne patogeny okresu przechowywa-nia. Tak więc, chociaż parch srebrzysty nie należy do chorób wywołujących straty bez-pośrednie, to pośrednio może być przyczyną zwielokrotnienia ubytków powstających w czasie długotrwałego przechowywania. Ważnym aspektem, istotnym dla ziemniaków przeznaczonych na cele konsumpcyjne, jest pogorszenie wyglądu bulw, a więc obniżenie ich wartości handlowej.
Inną ważną kwestią, niestety mało do-strzeganą w praktyce, jest porażenie bulw przeznaczonych do sadzenia. Jednym z za-gadnień jest tutaj rola sadzeniaków jako czynnika determinującego porażenie bulw potomnych. Za pierwotne źródło choroby uważane są bowiem porażone sadzeniaki, ponieważ nie wyizolowano dotychczas z gleby form przetrwalnych H. solani. Druga sprawa to niższy potencjał plonotwórczy sadzeniaków silnie porażonych chorobą,
gdyż pasożytowanie grzyba prowadzi do zniszczenia oczek, a więc obniża zdolność kiełkowania.
Do zakażenia bulw potomnych dochodzi we wczesnej fazie ich rozwoju. Zakażenie przenosi się wówczas z bulw matecznych poprzez stolony na młode, rozwijające się bulwy. Choroba rozwija się bezobjawowo, obejmując głównie część przystolonową. Jeżeli w okresie poprzedzającym zbiór wa-runki w glebie sprzyjają rozwojowi grzyba (czynnikiem o istotnym znaczeniu jest wil-gotność), dochodzi do zarodnikowania. Wy-tworzone zarodniki stanowią źródło poraże-nia bulw w trakcie wykopków i prac towarzy-szących (Hide i in. 1980). Dalszy rozwój cho-roby następuje w okresie przechowywania, a o jego intensywności decyduje zarówno na-silenie infekcji na bulwach przeznaczonych do składowania, jak i układ warunków ter-miczno-wilgotnościowych w przechowywanej masie ziemniaków. Jeżeli wilgotność i tem-peratura są odpowiednie dla grzyba H.
sola-ni (temp. powyżej 3oC i wysoka wilgotność –
im temperatura wyższa, tym warunki bardziej korzystne), to rozwija się on nie tylko na bulwach, które zostały wcześniej porażone, ale infekcja przenosi się także na bulwy są-siednie (Wnękowski, Błaszczak 1997).
Ze względu na rolę sadzeniaków jako źródła infekcji ich porażenie tym patogenem stało się w ostatnich latach – zdaniem spe-cjalistów w zakresie marketingu ziemniaka – jednym z ważnych problemów w obrocie materiałem przeznaczonym do sadzenia (Tsror, Perez-Alon 2002). Należy jednak wspomnieć, że choć sprawca parcha sre-brzystego nie został wyizolowany z gleby, to według badaczy amerykańskich grzyb ten znajduje odpowiednie warunki do rozwoju i zarodnikowania na starzejących się liściach roślin uprawnych, takich jak: lucerna, sorgo, kukurydza, owies, pszenica (Merida, Loria 1994). Na znaczenie środowiska glebowego
Ziemniak Polski 2005 nr 3 21
jako źródła infekcji wskazują też Bains i inni (1996). W warunkach stanu Alberta (Kana-da) obserwowali oni 2-6-krotnie wyższe po-rażenie bulw pochodzących z pól, na których ziemniaki uprawiano po sobie lub po dwulet-niej przerwie, niż z tych, na których przerwy w ich uprawie były dłuższe.
Dla uniknięcia problemów związanych z występowaniem choroby najprostszym roz-wiązaniem jest stosowanie sadzeniaków wolnych od parcha srebrzystego, dlatego w Kanadzie i Stanach Zjednoczonych oraz krajach zachodniej Europy powszechne są w praktyce zabiegi chemiczne mające na celu ochronę przechowywanych bulw przed roz-wojem porażenia. Rozwiązanie to jednak zaczyna tracić na znaczeniu, bowiem coraz częstsze są doniesienia o pojawianiu się szczepów H. solani odpornych na stosowane substancje chemiczne.
W naszych warunkach, ze względu na ciągle jeszcze umiarkowane wymagania rynku, a także dosyć niski poziom produkcji, problem porażenia bulw parchem srebrzy-stym bywa często niedostrzegany. Jednak wobec coraz powszechniejszych zmian w technologii produkcji ziemniaków znaczenie tej choroby będzie wzrastać. Dlatego w Za-kładzie Agronomii Ziemniaka IHAR w Jadwi-sinie przeprowadzone zostały badania, któ-rych celem było określenie wpływu pewnych czynników środowiska na porażenie bulw potomnych omawianym patogenem. W trak-cie prac oceniano udział bulw porażonych, jak również stopień ich porażenia. W artyku-le prezentowane są tylko dane do udziału bulw porażonych, bowiem wyniki dotyczące rozmiarów zmian na bulwach (tj. stopnia ich porażenia) układały się niemal identycznie.
Z przeprowadzonych prac wynika, że istotną rolę w porażeniu ziemniaków przez
H. solani odgrywa skład granulometryczny
gleby. Najwyższy udział bulw, na których stwierdzono rozwój choroby, odnotowano w plonach zebranych z gleby ciężkiej, gliniastej (tab.1). Na bulwach pochodzących z gleb lżejszych, piaszczystych, objawy choroby obserwowano znacznie rzadziej, mniejsze było również ich nasilenie.
Drugim czynnikiem istotnie determinują-cym zagrożenie bulw chorobą są warunki wilgotnościowe. W uprawie ziemniaków mo-gą one być kształtowane przez opady natu-ralne lub też przez opady i nawadnianie. Wyniki wspomnianych badań pokazują, że niezależnie od terminu nawadniania było ono przyczyną wzrostu porażenia parchem sre-brzystym. Najbardziej sprzyjające rozwojowi choroby okazało się nawadnianie gleb śred-nio zwięzłych, o składzie piasku gliniastego mocnego i piasku słabogliniastego w war-stwie ornej (tab.2).
Kolejnym czynnikiem, którego oddziały-wanie na porażenie bulw parchem srebrzy-stym zostało poddane ocenie w omawianych badaniach, było dolistne stosowanie nawo-zów. Porównano wpływ 5-krotnego dokar-miania roślin nawozem wapniowo-azotowym i nawozem zawierającym tylko azot. Stwier-dzono, że dolistne podawanie Ca++ w okre-sie wiązania i początkowego wzrostu bulw nie miało znaczenia dla porażenia plonu grzybem H. solani w trzech spośród czterech lat badań. W roku o znacznym nasileniu opadów naturalnych w okresie narastania plonu dokarmianie zawierające w składzie jon Ca++ ograniczało występowanie parcha na bulwach.
Tabela 1 Udział bulw porażonych parchem srebrzystym w plonach zebranych z gleb
o zróżnicowanym składzie granulometrycznym po 6-tygodniowym przechowywaniu. Jadwisin – mikropoletka 2001-2004 Skład granulometryczny gleby Piasek słabo gliniasty na glinie lekkiej od 120 cm Piasek gliniasty lekki na glinie lekkiej od 120 cm Piasek gliniasty lekki całkowity Piasek słabo gliniasty na glinie lekkiej od 50 cm Piasek gliniasty mocny na glinie średniej od 25-30 cm Glina średnia na glinie ciężkiej od 25 cm Udział bulw parchem srebrz. 73,5 66,0 76,8 84,0 82,7 93,1 NIR P=0,05 13,1
22 Ziemniak Polski 2005 nr 3
Tabela 2 Wpływ gleby i nawadniania ziemniaków w różnych terminach na procentowy udział bulw
porażonych parchem srebrzystym w roku o dużym nasileniu opadów naturalnych
Termin nawadniania Skład
granulometryczny gleby faza wiązania bulw
faza wiązania bulw i gromadzenia plonu
faza groma-dzenia plonu
kontrola – bez nawadniania Piasek słabo gliniasty
na glinie lekkiej od 120 cm 77,4 85,8 77,5 75,8
Piasek gliniasty lekki
na glinie lekkiej od 120 cm 72,2 73,7 67,0 65,6
Piasek gliniasty lekki
całkowity 70,6 77,7 73,6 75,0
Piasek słabo gliniasty
na glinie lekkiej od 50 cm 77,8 76,9 82,6 69,5
Piasek gliniasty mocny na glinie średniej od 25-30 cm
86,3 91,6 87,7 66,2
Glina średnia na glinie
ciężkiej od 25 cm 98,2 97,8 100 95,3
NIR P=0,05 dla współdziałań 15,6
Tabela 3 Wpływ dolistnego zastosowania Ca na porażenie bulw parchem srebrzystym
Skład nawozu stosowanego dolistnie Udział bulw porażonych parchem srebrzystym (%)
Nawóz dolistny zawierający Ca 76,3
Nawóz dolistny nie zawierający Ca 87,4
NIR P=0,05 4,0
Reasumując wyniki badań, należy stwier-dzić, że w aspekcie zagrożenia bulw par-chem srebrzystym istotną rolę odgrywa przede wszystkim skład granulometryczny gleby oraz warunki wilgotnościowe, w tym nawadnianie. Dolistne stosowanie nawozów zawierających jon Ca++ nie zwiększa
zagro-żenia porażeniem bulw przez grzyb H.
sola-ni.
Literatura
1. Bains P. S., Bisht V. S., Bernard D. A. 1996. Soil
survival and thiabendazole sensitivity of
Helminthospo-rium solani isolates from Alberta, Canada. – Potato
Res. 39: 23-30; 2. Hide G.A., Cayley P.J., Read
P.J.H., Fraser J.H. 1980. Treatment of seed and ware
potato tubers with thiabendazole for control of storage diseases. – Ann. Appl. Biol. 96: 119-131; 3. Merida
C.L., Loria R. 1994. Survival of Helminthosporium solani in soil and in vitro colonization of senescent
plant tissue. – Am. Potato J. 71: 591-598; 4. Tsror L.,
Perez-Alon I. 2002. Reduction of silver scurf on potato
by pre- and post- storage treatment of seed tubers with imazalil. – Am. J. Potato Res. 79: 33-37; 5. Wn
ękow-ski S., Błaszczak W. 1997. Choroby ziemniaka. [W:]
Ochrona roślin. Pr. zbior. pod red. J. Kochmana i W. Węgorka. Plantpress Kraków
