WPŁYW ODMIANY I TEMPERATURY
WPŁYW ODMIANY I TEMPERATURY
NA WIE
NA WIE
LKOŚ
KOŚ
Ć STRAT
STRAT
PODCZAS PRZECHOWYWANIA
PODCZAS PRZECHOWYWANIA
ZIEM
M
NIAKÓW
dr Zbigniew Czerko
IHAR, Zakład Przechowalnictwa i Przetwórstwa w Jadwisinie, 05-140 Serock e-mail: z.czerko@ihar.edu.pl
rzechowywanie ma na celu przedłu-żenie okresu użytkowania ziemnia-ków możliwie z jak najmniejszymi stratami. Przez określenie przechowalnictwo ziemniaków rozumie się zespół zabiegów, które należy wykonać od zbioru bulw aż do ich użycia. Zadaniem przechowalni jest za-bezpieczenie plonu przed wpływem nieko-rzystnych warunków zewnętrznych i minima-lizacja strat. Przydatność ziemniaków do dłu-gotrwałego przechowywania jest związana z właściwościami genetycznymi odmiany, któ-re mogą ulegać modyfikacjom pod wpływem warunków uprawy, zbioru i przechowywania (Sowa-Niedziałkowska 2000, 2004).
P
Trwałość przechowalnicza odmiany zale-ży od długości okresu spoczynku bulw, in-tensywności zachodzących w nich procesów życiowych, odporności bulw na uszkodzenia mechaniczne oraz ich podatności na choro-by grzybowe i bakteryjne w okresie wegetacji i przechowywania (Sowa-Niedział-kowska 2002). W czasie przechowywania wyróżnia się grupy strat: ●ubytki naturalne, ●straty w wyniku kiełkowania oraz ●straty w wyniku porażenia chorobami.
Ubytki naturalne powstają wskutek paro-wania i oddychania bulw. Intensywność
pa-rowania zależy od odmiany, od stopnia doj-rzałości technicznej bulw (skorkowacenie skórki) i od warunków przechowywania (tem-peratury i wilgotności). Straty z tego powodu wynoszą średnio 5-7% za 6 miesięcy prze-chowywania. Intensywność oddychania zale-ży przede wszystkim od stopnia dojrzałości bulw oraz od okresu i temperatury przecho-wywania. Najsłabiej bulwy oddychają w tem-peraturze 5oC. W temperaturze powyżej i po-niżej 5oC obserwuje się wzrost intensywno-ści oddychania. Procentowe straty w wyniku oddychania są stosunkowo małe i wahają się od 0,5 do 1,0% za 6 miesięcy przechowywa-nia. Duże straty mogą natomiast powodować choroby, szczególnie zaraza ziemniaka, mo-kra i sucha zgnilizna, a w ostatnich latach coraz większego znaczenia nabiera alterna-rioza.
Celem doświadczenia było określenie wielkości strat przechowalniczych nowych odmian ziemniaka przechowywanych w tem-peraturze 3, 5 i 8oC wskutek ubytków natu-ralnych, chorób przechowalniczych oraz kieł-kowania.
Materiał i metody
Poprzednia charakterystyka przechowalni-cza, za lata 2001-2006, obejmująca 31 od-mian ziemniaka, została opublikowana w 2008 r. w Ziemniaku Polskim nr 3. (Czerko 2008).
W tej serii badań (lata 2004-2007) Zakła-du Przechowalnictwa i Przetwórstwa IHAR w Jadwisinie wzięło udział 10 odmian. Wszyst-kie wysadzano jako materiał elitarny lub kwalifikowany na polu doświadczalnym w Ja-dwisinie (dla zapewnienia takich samych wa-runków uprawy i rozwoju roślin). W czasie wegetacji stosowano takie same zabiegi jak na plantacjach produkcyjnych. W końcowym okresie wegetacji nać niszczono rozbijaczem łęcin, a po upływie 2-3 tygodni przeprowa-dzano zbiór kombajnem. Termin zbioru za-zwyczaj przypadał na koniec września i po-czątek października. Bulwy przechowywano w następujących warunkach:
●
w okresie przygotowawczym – przez pierwsze dwa tygodnie po zbio-rze – w temperatuzbio-rze 15oC przy wil-gotności względnej powietrza około 90%;●
w ciągu następnych dwóch tygo-dni temperaturę stopniowo obniżano, zachowując taką samą wilgotność;●
w długotrwałym składowaniu, trwającym 5 miesięcy, próby (2x10 kg) umieszczano w przechowalni w temperaturze 3, 5 i 8oC, przy wilgot-ności względnej powietrza ponad 90%.Po zakończonym sezonie przechowalni-czym określano ubytki naturalne oraz straty wywołane rozwojem chorób i kiełkowaniem.
Wyniki
Ubytki naturalne. Średnio dla trzech
tempe-ratur przechowywania ubytki wynosiły od 5,5% u odmiany Felka Bona do 13% u miany Krasa (tab. 1). W badanej grupie od-mian średnie ubytki ziemniaków przechowy-wanych w temperaturze 3 i 5oC były na tym samym poziomie, natomiast przechowywa-nych w wyższej temperaturze (8oC) – istotnie wyższe. Zauważono, że jest grupa odmian podobnie reagujących na zmiany w testowa-nym zakresie temperatur, większość bada-nych odmian miała jednak ubytki naturalne na zbliżonym poziomie po przechowaniu w szerokim zakresie temperatur, od 3 do 8oC. Odmiany Krasa, Syrena, Bartek i Velox wy-kazały największą wrażliwość na temperatu-rę przechowywania.
Tabela 1
Wpływ temperatury przechowywania na powstawanie ubytków naturalnych jadalnych odmian ziemniaka. Synteza 2004-2007
Odmiana Procent ubytków naturalnych w temperaturze Średnio
3oC 5oC 8oC Felka Bona* 5,5 5,4 6,0 5,6 Pirol 5,5 6,1 6,0 5,9 Augusta 5,4 5,5 6,9 5,9 Nora 5,8 5,8 6,1 5,9 Clarissa 6,4 6,4 6,3 6,4 Kuklik* 6,0 6,9 7,7 6,9 Velox 5,7 6,1 8,7 7,3 Bartek 7,1 7,3 8,1 7,5 Syrena 9,3 8,9 12,4 10,2 Krasa 11,6 9,2 17,9 12,9
Średnio dla przechowywania 6,8 6,7 8,7 7,4
NIR 0,8 1,5
Porażenie chorobami. Wpływ
tempera-tury przechowywania na straty spowodowa-ne rozwojem chorób przechowalniczych przedstawiono w tabeli 2. Średnio straty wy-nosiły od 0,5 do 7,5%. U połowy badanych odmian (Augusta, Velox, Clarissa, Felka Bona i Pirol) nie przekraczały 1,0%, a naj-wyższe odnotowano u odmian Bartek (7,5%) i Krasa (6,5%). Rozwój chorób w poszcze-gólnych warunkach przechowywania nie był istotnie zróżnicowany dla większości od-mian. Tylko odmiana Bartek w wyższej tem-peraturze (8oC) istotnie silniej poraziła się chorobami.
Kiełkowanie. Straty w wyniku
kiełkowa-nia u poszczególnych odmian wynosiły od 0,1 do 1,5% (tab. 3). Poza czynnikiem od-miany temperatura przechowywania miała istotny wpływ na masę kiełków. Bulwy od-mian Syrena, Clarissa, Bartek, Pirol, Krasa, Augusta, Kuklik i Felka Bona przechowywa-ne w temperaturze 3 i 5oC nie miały kiełków,
natomiast wzrost temperatury do 8oC powo-dował zwiększone kiełkowanie. Odmiany Nora i Velox nieznacznie kiełkowały w tem-peraturze 3oC, a wyraźny wzrost nastąpił w wyższych temperaturach – 5 i 8oC.
Suma strat zależała od odmiany. Za 6-
-miesięczny okres przechowywania wahała się od 6,8% u odmiany Augusta do 19,6% u odmiany Krasa (tab. 4). Średnio dla 10 od-mian suma strat ziemniaków przechowywa-nych w temperaturze 3 i 5oC była jednakowa, nieznacznie ponad 9%. Suma strat ziemnia-ków przechowywanych w 8oC była istotnie wyższa i wynosiła 12,5%. Na podstawie średnich z wszystkich temperatur przecho-wywania przedstawiono sumę strat w skali 9-stopniowej (tab. 5). Większość odmian (Au-gusta, Clarissa, Felka Bona, Pirol, Kuklik, Nora i Velox) uzyskała wysoką wartość, 8 i 9 punktów, najniżej została oceniona odmiana Krasa (2 punkty).
Tabela 2
Wpływ temperatury przechowywania na straty spowodowane rozwojem chorób – odmiany jadalne ziemniaka. Synteza 2004-2007
Odmiana Procent bulw porażonych chorobami w temperaturze Średnio
3oC 5oC 8oC Augusta 0,7 0,5 0,4 0,5 Velox 0,4 0,1 1,0 0,5 Clarissa 0,9 0,8 1,0 0,9 Felka Bona* 1,0 1,1 0,6 0,9 Pirol 0,6 1,2 1,0 0,9 Kuklik* 1,5 2,1 1,1 1,6 Nora 2,2 1,7 1,2 1,7 Syrena 2,4 3,57 4,23 3,4 Krasa 7,71 6,1 5,5 6,5 Bartek 6,1 7,3 9,3 7,5 Średnio dla przechowywania 2,3 2,4 2,5 2,4 NIR 0,8 0,5 * patrz tabela 1 Tabela 3
Wpływ temperatury przechowywania na powstawanie kiełków na odmianach jadalnych ziemniaka. Synteza 2004-2007
Odmiana Procent masy kiełków w temperaturze Średnio
3oC 5oC 8oC
Syrena 0,0 0,01 0,28 0,10
Bartek 0,0 0,0 0,48 0,16 Pirol 0,0 0,0 0,59 0,20 Krasa 0,0 0,0 0,75 0,25 Augusta 0,0 0,07 0,97 0,34 Kuklik* 0,0 0,04 1,20 0,41 Felka Bona* 0,0 0,0 1,40 0,47 Nora 0,07 0,34 2,52 0,98 Velox 0,14 0,72 3,64 1,50
Średnio dla przechowywania 0,02 0,12 1,23 0,46
NIR 0,60 0,30
* patrz tabela 1
Tabela 4
Wpływ temperatury przechowywania na powstawanie sumy strat odmian jadalnych ziemniaka. Synteza 2004-2007
Odmiana Procent sumy strat w temperaturze Średnio
3oC 5oC 8oC Augusta 6,1 6,0 8,3 6,8 Felka Bona* 6,5 6,5 8,0 7,0 Pirol 6,1 7,3 7,6 7,0 Clarissa 7,3 7,2 7,7 7,4 Nora 8,1 7,8 9,9 8,6 Kuklik* 7,4 9,1 10,0 8,9 Velox 6,2 7,0 14,7 9,3 Syrena 11,7 12,5 16,9 13,7 Bartek 13,2 14,5 17,8 15,2 Krasa 19,4 15,3 24,2 19,6
Średnio dla przechowywania 9,2 9,3 12,5 10,3
NIR 1,8 1,0
* patrz tabela 1
Tabela 5
Suma strat badanych odmian ziemniaka po całym okresie przechowywania w skali 9-stopniowej. Synteza 2004-2007
Skala Odmiana
9 Augusta, Clarissa, Felka Bona*, Pirol 8 Kuklik*, Nora, Velox
7 -6 -5 Syrena 4 Bartek 3 -2 Krasa 1 -* patrz tabela 1 Podsumowanie Temperatura przechowywania danej odmiany powinna z jed-nej strony być zgodna z zale-ceniami dla poszczególnych kierunków użytkowania (prze-twórstwo 8oC, jadalne 5oC, sa-dzeniaki 3oC), z drugiej zaś powinna brać pod uwagę tem-peratury charakterystyczne dla poszczególnych odmian, w których ich straty są naj-mniejsze.
W przechowalnictwie waż-ny jest także koszt przecho-wywania, który ze względu na czas pracy wentylacji jest naj-niższy wtedy, gdy utrzymuje się najwyższą temperaturę (8oC). Chociaż w praktyce są wyjątki. W przechowalniach małej pojemności, słabo
izolo-wanych, łatwiejsze jest utrzymanie niższej temperatury, szczególnie w zimą. Długi okres spoczynku odmiany to ważna cecha z punktu widzenia dobrego przechowywania. Ziemniaki nie kiełkujące poza bezpośrednimi stratami lepiej się przechowują, gdyż łatwiejsze jest przewietrzanie pry-zmy. Wszystkie te zależności pokazują, że najkorzystniej-sze są odmiany, które mogą być przechowywane w dużym zakresie temperatur bez istotnego pogorszenia ich jakości oraz nadmiernych strat.
Wnioski
1.
Trwałość przechowalnicza, na którą składają się ubytki naturalne, porażenie chorobami i kiełkowa-nie, jest cechą odmianową.2.
Najniższe straty u większości odmian występują w temperaturze przechowywania 3 i 5oC3.
W najwyższej tempe-raturze przechowywa-nia (8oC) powstają straty spowodowane głównie kiełkowaniem.4.
Odmiany charaktery-zujące się niską trwa-łością przechowalniczą wymagają szcze-gól-nej troski podczas zbioru i przechowywa-nia.Literatura
1. Czerko Z. 2008. Trwałość przechowalnicza
wybra-nych odmian ziemniaka. – Ziemn. Pol. 3: 24-28;
2. Sowa-Niedziałkowska G. 2000. Wpływ warunków
wzrostu roślin i magazynowania bulw odmian jadal-nych ziemniaka na ich trwałość przechowalniczą. – Biul. IHAR 213: 225-232; 3. Sowa-Niedziałkowska G.
2002. Wpływ naturalnych sposobów ograniczających
intensywność przemian ilościowych w bulwach ziem-niaka w czasie przechowywania. – Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 489: 355-363; 4. Sowa-Niedziałkowska G.
2004. Wpływ odmiany ziemniaka i warunków
przecho-wywania bulw na długość okresu uśpienia i intensyw-ność kiełkowania. – Biul. IHAR 232: 23-36
