Medycyna Wet. 2008, 64 (3) 359
Praca oryginalna Original paper
Wieloletnie zwalczanie warrozy u pszczó³ znacznie ograniczy³o jej ekstensywnoæ i intensywnoæ, mimo to nawet niewielka liczba paso¿ytów mo¿e wp³ywaæ na kondycjê pszczó³ i ich aktywnoæ zbierania i zno-szenia po¿ytku (12). W miarê podnozno-szenia siê wia-domoci rolników i sadowników rzadko dochodzi do ostrych zatruæ pszczó³ rodkami ochrony rolin, nato-miast nadal w organizmie zwierz¹t i to zarówno sta³o-cieplnych, jak i pszczó³, stwierdza siê ladowe iloci pestycydów dawniej stosowanych w rolnictwie i we-terynarii (10). Trudno jest oceniæ, czy obecnoæ w or-ganizmie pszczó³ i czerwiu nieznacznej iloci np. HCH lub DDT wp³ywa na ich stan zdrowia. Niekwestiono-wany natomiast jest wp³yw warrozy na pszczo³y (7, 8). Nak³uwanie przez samice Varroa destructor i jej potomstwo pow³ok czerwiu i pszczó³, pobieranie he-molimfy oraz sta³e niepokojenie prowadzi do zabu-rzeñ przemiany materii, a dodatkowo wprowadza do ich organizmu wirusy, które namna¿aj¹c siê powodu-j¹ m.in. deformacjê skrzyde³ i skrócenie odw³oka (4). Podjêcie badañ podyktowane zosta³o prób¹ wyja-nienia, czy obni¿enie kondycji pszczó³ z rodzin zara-¿onych V. destructor mo¿e byæ zwi¹zane z iloci¹ zno-szonego do ula wzi¹tku i jego zjadaniem, a porednio z zawartoci¹ pestycydów w ich organizmie.
Celem badañ by³o okrelenie wp³ywu inwazji V. de-structor na zawartoæ HCH i DDT u pszczó³ w zara-¿onych rodzinach.
Materia³ i metody
Badania zawartoci chlorowanych wêglowodorów u pszczó³ przeprowadzono w 3. dekadzie sierpnia 2006 r. na 119 rodzinach z 7 losowo wybranych pasiek w okolicy Olsz-tyna. Próbki pszczó³ w liczbie 300-400 pobierano ze skrajne-go plastra do woreczków z siatki. W laboratorium nastêpne-go dnia upiono pszczo³y i oceniano intensywnoæ inwazji V. destructor stosuj¹c metodê opracowan¹ przez Romaniuka (6). Badania zawartoci HCH i DDT wykonano metod¹ Ama-rowicza i wsp. (1) w laboratorium Katedry Towaroznawstwa i Badañ ¯ywnoci Wydzia³u Nauki o ¯ywnoci UWM w Olsz-tynie. Do oceny porównawczej zawartoci HCH i DDT w ka¿dej pasiece pobierano zawsze tak¹ sam¹ liczbê próbek pszczó³ zara¿onych warroz¹ i wolnych od tej inwazji.
Wyniki i omówienie
W próbkach pszczó³, zarówno z rodzin zara¿onych warroz¹, jak i wolnych od inwazji tego roztocza, wy-kryto obecnoæ HCH i DDT. Zawartoæ tych pestycy-dów u pszczó³ zale¿a³a od lokalizacji pasieki oraz obec-noci lub braku inwazji V. destructor. Odsetek zara¿o-nych warroz¹ rodzin waha³ siê od 31,8% do 93,3%, przy redniej intensywnoci inwazji 0,47 do 1,59 paso¿ytów zebranych ze 100 pszczó³ (tab. 1). Pszczo³y z rodzin wolnych od warrozy zawiera³y wiêcej chlorowanych wêglowodorów ni¿ z rodzin zara¿onych (tab. 2). Naj-wiêksz¹ zawartoæ HCH wykryto u pszczó³ z pasieki K, gdzie poziom HCH u pszczó³ z rodzin z warroz¹ wyno-si³ 0,02054 µg/g substancji lipidowej (s.l.), u wolnych
Wp³yw inwazji Varroa destructor na zawartoæ
chlorowanych wêglowodorów u pszczó³
ANNA SPODNIEWSKA, KONSTANTY ROMANIUK*Zespó³ Toksykologii Weterynaryjnej i rodowiskowej Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej UWM, ul. Oczapowskiego 14, 10-957 Olsztyn
*Zespó³ Parazytologii i Chorób Inwazyjnych Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej UWM, ul. Oczapowskiego 13, 10-957 Olsztyn
Spodniewska A., Romaniuk K.
Influence of Varroa destructor invasion on chlorinated hydrocarbons concentration in bees
Summary
The aim of the study was to determine the influence of Varroa destructor invasions on HCH and DDT concentration in bees from infected colonies. Studies were carried out on 7 apiaries in the Olsztyn area. It was found that HCH and DDT content in bees depended on both apiary location and V. destructor presence in colonies. Bees from infected colonies contained less amounts of chlorinated hydrocarbons. The greatest concentration of HCH and DDT was found in bees from apiaries located on the verge of forests, near allot-ment gardens, and the least in bees flying around rape, white mustard and weeds on waste ground. Higher HCH and DDT concentrations in bees free from V. destructor invasion indicates their greater activity in the environment and bringing flow to the hive, the amount of which influences the increase of chlorinated hydrocarbons in the organism.
Medycyna Wet. 2008, 64 (3) 360
od inwazji 0,03159 µg/g s.l., a DDT odpowiednio 0,01170 µg/g s.l. i 0,00931 µg/g s.l. Badane psz-czo³y oblatywa³y roliny z lasu mieszanego, pobo-cza kolejowe oraz ogródki dzia³kowe i przy-domowe. Równie¿ du¿¹ zawartoæ chlorowanych wêglowodorów wykryto u pszczó³ z pasieki T. Wynosi³a ona dla HCH w rodzinach zara¿onych warroz¹ 0,01179 µg/g s.l., dla wolnych od inwazji 0,01394 µg/g s.l., a dla sumy DDT odpowiednio 0,00244 µg/g s.l. i 0,00133 µg/g s.l. Nale¿y dodaæ, ¿e pszczo³y z tej pasieki
korzys-ta³y g³ównie z rzepaku ozimego, a póniej oblatywa³y grykê.
Pszczo³y z pasiek AL, P, S i F zawiera³y znacznie mniejsze iloci HCH i DDT. Zwi¹zane to by³o z rodzajem gospodarki pa-siecznej i usytuowaniem pasiek. Najmniejszy poziom chlorowa-nych wêglowodorów stwierdzo-no u pszczó³ z pasieki N. Zawar-toæ HCH dla pszczó³ zara¿o-nych warroz¹ wynosi³a 0,00288 µg/g s.l., dla wolnych od inwazji
0,00114 µg/g s.l., a dla DDT odpowiednio 0,00106 µg/g s.l. i 0,00135 µg/g s.l. Pszczo³y z tej pasieki obla-tywa³y g³ównie rzepak jary i gorczycê, a tak¿e chwasty na nieu¿ytkach i zakolach rzeki.
Wczeniejsze badania autorki prowadzone w kilku pasiekach okolic Olsztyna wykaza³y, ¿e poziom chloro-wanych wêglowodorów u pszczó³ zale¿a³ tak¿e od miej-sca usytuowania pasieki (9). wiadczy³o to o niejedna-kowym gromadzeniu w glebie i rolinach entomofilnych, HCH i DDT. Stwierdzono równie¿, ¿e poziom HCH u pszczó³ w okolicach Olsztyna utrzymuje siê na po-dobnym poziomie od kilkunastu lat, natomiast zawar-toæ DDT powoli zmniejsza siê. Jeszcze w latach 1996--2000 w próbkach pszczó³, rolinach entomofilnych i pro-duktach pszczelich wystêpowa³ DDT i wszystkie jego produkty rozpadu, a obecnie stwierdza siê tylko DDE (11). Podobne zale¿noci w zawartoci HCH i DDT w pro-duktach pszczelich stwierdzali inni badacze (2, 3, 5). Khan i wsp. (5) w miodzie A. m. mellifera i od dziko ¿yj¹cych pszczó³ azjatyckich (A. m. florea i A. m. dor-sata) oblatuj¹cych podobne roliny entomofilne wykry-wali niejednakow¹ zawartoæ pestycydów. Najwiêcej HCH i DDT gromadzi³y pszczo³y europejskie, a naj-mniej A. m. florea. Chawla i wsp. (2), oceniaj¹c miód pobrany bezporednio z pasiek i ze sklepu, równie¿ wy-krywali w nim pestecydy. Ich zawartoæ w miodzie za-le¿a³a od miejsca po³o¿enia pasieki i rodzaju oblatywa-nych przez pszczo³y rolin.
Analiza w³asnych wyników badañ wykaza³a, ¿e pszczo³y z rodzin zara¿onych warroz¹ i wolnych od inwazji ob-latuj¹ce roliny entomofilne na obszarach o intensyw-nej uprawie rolin gromadzi³y w swoim organizmie znacznie wiêksze iloci HCH i DDT ni¿ w rejonach, gdzie pól uprawnych by³o niewiele, a g³ównym pastwi-skiem pszczelim by³y roliny na nieu¿ytkach i ugorach.
Znacznie wy¿sza zawartoæ chlorowanych wêglowo-dorów u pszczó³ z rodzin wolnych od inwazji ni¿ u za-ra¿onych V. destructor wskazuje na zwiêkszon¹ ich ak-tywnoæ w rodowisku. Fakt zró¿nicowania poziomu HCH i DDT u pszczó³ wolnych od warrozy i dotkniê-tych inwazj¹ tego roztocza wiadczy, ¿e pszczo³y zara-¿one nie s¹ w stanie zbieraæ i znosiæ po¿ytku do ula. Wykrycie takiej zale¿noci potwierdza fakt wp³ywu in-wazji V. destructor na funkcjonowanie rodziny pszcze-lej, a porednio na iloæ znoszonych do ula pestycydów.
Pimiennictwo
1.Amarowicz R., Smoczyñski S., Borejszo Z.: Szybka metoda wyodrêbnienia chlo-rowanych wêglowodorów z t³uszczu. Roczniki PZH 1986, 37, 542-545. 2.Chawla B. P., Goyal N. P.: Occurrence of DDT and BHC residues in honey
col-lected from apiaries and market of Punjab (India). Indian Bee J. 1988, 50, 96-97. 3.Fernandez-Muino M. A., Sancho M. T., Simal-Gandara J., Creus-Vidal J. M., Huidobro J. H., Simal-Lozano J.: Organochlorine pesticide residues in Galician (NW Spain) honeys. Apidologie 1995, 26, 33-38.
4.Gliñski Z., Jarosz J.: Mechanizmy dzia³ania patogennego Varroa jacobsoni. Me-dycyna Wet. 1987, 43, 41-46.
5.Khan M. S., Kumari B., Rohilla H. R., Kaushik H. D., Arora R. K.: Analysis of insecticide in honeys from apiary (Apis mellifera) and wild honey bee (Apis dor-sata and Apis florea) colonies in India. J. Apicult. Res. 2004, 43, 79-82. 6.Romaniuk K.: Próba usprawnienia rozpoznawania warrozy u pszczo³y miodnej.
Medycyna Wet. 1982, 38, 206-208.
7.Sokó³ R.: Wybrane wskaniki biochemiczne hemolimfy w przebiegu inwazji Varroa destructor u pszczó³. I. Poziom bia³ka ca³kowitego w hemolimfie czerwia, pszczó³ i trutni. Acta Acad. Agricult. Olst., Veterinaria 1996, 24, 96-108. 8.Sokó³ R.: Wybrane wskaniki biochemiczne hemolimfy w przebiegu inwazji
Varroa destructor u pszczó³. II. Aktywnoæ transaminazy asparaginianowej i ala-ninowej w hemolimfie pszczó³ i trutni. Acta Acad. Agricult. Olst., Veterinaria 1996, 24, 109-120.
9.Spodniewska A., Romaniuk K.: Pozosta³oci chlorowanych wêglowodorów u pszczó³ w zale¿noci od lokalizacji pasieki. Medycyna Wet. 2006, 62, 1200--1201.
10.Wilde J., Krukowski R., Smoczyñski S., Bobrzecki J.: Wp³yw ochrony chemicznej bobiku na miertelnoæ pszczó³ i zawartoæ pestycydów w miodzie. Pszczelnicze Zesz. Nauk. 1995, 39, 97-107.
11.Witkiewicz W., Romaniuk K., Witkiewicz A.: Chlorowane wêglowodory w roli-nach entomofilnych i produktach pszczelich. Medycyna Wet. 2000, 56, 782-784. 12.Woyke J.: Praca zbieraczek poza ulem, [w:] Prabucki J. (red.): Pszczelnictwo.
Albatros, Szczecin 1998, 219-227.
Adres autora: dr Anna Spodniewska, ul. S³owackiego 1, 10-373 Olsztyn--Wad¹g; e-mail: anna.spodniewska@uwm.edu.pl
ij z a w n i j a z d o R h c il e z c z s p n iz d o r h c y n a d a b z a b z c il i a k e i s a P N 5 1 = n nA=L15 n=K10 n=P15 n=S22 n=F20 n=T22 ) % ( æ o n w y s n e t s E 86,7 80,0 80,0 93,3 31,8 45,0 40,0 æ o n w y s n e t n I a b z c il ( V.desrtuctor )³ ó z c z s p 0 0 1 u 1,59 1,52 1,55 2,52 0,49 0,55 0,47
Tab. 1. Ekstensywnoæ i intensywnoæ inwazji Varroa destructor w rodzinach pszczelich
Tab. 2. Zawartoæ chlorowanych wêglowodorów u pszczó³ z rodzin zara¿onych Varroa destructor i wolnych od tej inwazji
a w z a N u d y c y t s e p pRsozdczizenlye j e w o d i p il ij c n a t s b u s g / g µ w w ó r o d o w o l g ê w h c y n a w o r o l h c æ o tr a w a z i a k e i s a P N Al K P S F T H C H e n o ¿ a r a Z r o t c u rt s e d . V 0,00288 0,00422 0,02054 0,01198 0,00873 0,00404 0,01179 e n l o W ij z a w n i d o 0,00114 0,00569 0,03159 0,0838 0,00926 0,00639 0,01394 T D D a m u S e n o ¿ a r a Z r o t c u rt s e d . V 0,00106 0,00405 0,01170 0,00403 0,00522 0,00258 0,00244 e n l o W ij z a w n i d o 0,00135 0,00095 0,00931 0,00304 0,00344 0,00365 0,00133
