Medycyna Weterynaryjna - Summary Medycyna Wet. 67 (11), 765-769, 2011

Praca oryginalna Original paper

Trening koni do skoków przez przeszkody opiera siê na wysi³kach tlenowych (6, 20, 32, 33). Istnieje szereg opracowañ przedstawiaj¹cych wp³yw ró¿nych rodza-jów wysi³ku oraz procesu treningowego na hemogram u koni. U koni 50% erytrocytów gromadzonych jest w œledzionie. Erytrocyty ze œledziony s¹ uwalniane do krwi pod wp³ywem stresu lub wysi³ku w ci¹gu oko³o 2 minut od zadzia³ania bodŸca (4, 6, 12, 29-31), dlate-go wa¿ne jest, aby podczas pobierania krwi nie spowo-dowaæ nadmiernej ekscytacji zwierzêcia, poniewa¿ mo-g³oby to doprowadziæ do b³êdnych wyników. Udowod-niono bowiem istotnie wy¿szy spoczynkowy hemato-kryt u koni nadpobudliwych ni¿ u koni spokojnych (25). W licznych opracowaniach podkreœlano istotny wzrost spoczynkowej liczby erytrocytów i stê¿enia hemoglobiny pod wp³ywem procesu treningowego. Przyczyn¹ wzrostu spoczynkowej liczby erytrocytów pod wp³ywem intensywnego treningu jest regularnie po-wtarzany stan hipoksji stymuluj¹cy erytropoezê (1, 4, 6, 9, 15, 20, 25, 28). Zaskakuj¹cym odkryciem by³o zwiêkszenie objêtoœci krwinek czerwonych w procesie

treningu k³usaków. Uwa¿a siê, ¿e mo¿e to byæ przy-czyn¹ przetrenowania oraz obni¿onej dzielnoœci wyœ-cigowej koni (cyt. 6). Wiêkszoœæ badañ dotycz¹cych fizjologii wysi³ku koni przeprowadzano na koniach trenowanych do gonitw (3, 6, 8, 16, 17, 21, 22, 26, 32, 33), badano wp³yw treningu opieraj¹cego siê na wysi³-kach zbli¿onych do maksymalnych, w których przewa-¿aj¹ procesy beztlenowe. Rosn¹ca popularnoœæ klasycz-nych dyscyplin jeŸdzieckich, takich jak skoki przez przeszkody, stawia nowe wymagania dotycz¹ce trenin-gu koni w tym kierunku. Trening koni do skoków przez przeszkody powinien byæ monitorowany nie tylko pod wzglêdem poprawy techniki skoku, ale i pod wzglê-dem fizjologicznych zmian adaptacyjnych.

Celem niniejszych badañ by³o okreœlenie wp³ywu tre-ningu koni opartego na wysi³kach tlenowych na para-metry hematologiczne. Podjêto równie¿ próbê spraw-dzenia, czy wahania parametrów czerwonokrwinko-wych w cyklu treningowym mog¹ mieæ wp³yw na wy-niki sportowe koni startuj¹cych w dyscyplinie skoków przez przeszkody.

Zmiany parametrów hematologicznych koni

startuj¹cych w dyscyplinie skoków przez przeszkody

w rocznym cyklu treningowym

KATARZYNA NEUBERG-ZUCHOWICZ, HENRYK GERINGER DE OEDENBERG

Instytut Hodowli Zwierz¹t, Zak³ad Hodowli Koni i JeŸdziectwa UP, ul. Ko¿uchowska 5a, 51-630 Wroc³aw

Neuberg-Zuchowicz K., Geringer de Oedenberg H.

Changes in hematological parameters of show jumping horses during yearly training cycle

Summary

The goal of the study was to analyze changes in the hematological parameters of show jumping horses in aerobic training during the yearly training cycle. We also tried to evaluate the effect of these changes on sport results of the horses. Twenty-six noble horses were studied in the research. The investigation lasted from October 2008 until September 2009. That period was divided into trimesters. In each trimester of the training cycle, blood indices (RBC, HGB, HCT, MCV, MCH, MCHC, RDW) were determined, and the Success Sport Index was calculated for each horse. Analysis of variance with repeated measurements and Spearman correlation coefficients were used for data analysis. All hematological parameters were within the normal range for horses. Changes in some parameters during the yearly training cycle were statistically significant. The values of RBC and HCT were significantly higher in trimester II, and these values coincided with a higher value of the Success Sport Index. MCH and MCHC gradually decreased in consecutive trimesters of the yearly training cycle. The lowest levels of HGB, MCH and MCHC were observed in the last trimester, that is, in the summer competition period, which may suggest some disorders in hemoglobin synthesis. Changes in these parameters were more pronounced in mares and geldings than in stallions. The blood indices and their correlations can provide useful information not only about the health status of the animal, but also about erythoropoiesis and hemoglobin synthesis. Analysis of hematological parameters should be performed regularly, and training cycles should be adjusted to erythoropoiesis.

Materia³ i metody

Badaniami objêto 26 koni sportowych ras gor¹cokrwi-stych (polski koñ szlachetny pó³krwi, wielkopolskiej, hano-werskiej, KWPN, belgijskiej gor¹cokrwistej, westfalskiej), utrzymywanych w czterech stajniach (X, Y, Z, Q) na Dol-nym Œl¹sku. Konie by³y trenowane do dyscypliny skoków przez przeszkody. Warunki zoohigienicze w ka¿dej stajni by³y podobne i uwzglêdnia³y wymagania podyktowane dobrostanem zwierz¹t. Okres badawczy trwa³ od paŸdzier-nika 2008 r. do wrzeœnia 2009 r. i obejmowa³ roczny cykl treningowy. Materia³ badawczy stanowi³a krew pobrana z ¿y³y szyjnej zewnêtrznej od ka¿dego konia oko³o godzi-nê po porannym karmieniu. Krew do badañ pobierano do probówki zawieraj¹cej EDTA, transportowano do labora-torium w specjalnym termosie. Parametry morfologiczne, takie jak: liczba erytrocytów (RBC), stê¿enie hemoglobiny (HGB), hematokryt (HCT), œrednia objêtoœæ erytrocytu (MCV), œrednia zawartoœæ hemoglobiny w krwince (MCH), œrednie stê¿enie hemoglobiny w krwince (MCHC), rozk³ad objêtoœci erytrocytów (RDW) oznaczano przy pomocy apa-ratu ABC Vet 16P firmy Horiba. Okres badawczy (cykl tre-ningowy) podzielono na trzy trymestry: trymestr I obejmo-wa³ miesi¹ce: paŸdziernik, listopad, grudzieñ, styczeñ – wprowadzenie w sezon halowy; trymestr II: luty, marzec, kwiecieñ, maj – sezon halowy, wprowadzenie w sezon star-tów otwartych; trymestr III: czerwiec, lipiec, sierpieñ, wrze-sieñ – sezon startów w zawodach otwartych.

Krew do badañ pobrano w ka¿dym trymestrze okresu badawczego: badanie w trymetrze I przeprowadzono w lis-topadzie 2008 r. w stajniach X, Y, Z, Q; badanie w try-mestrze II przeprowadzono pod koniec lutego 2009 r. w staj-ni X, oraz w marcu 2009 r. w stajw staj-niach Y, Z, Q; badaw staj-nie w trymestrze III przeprowadzono pod koniec czerwca 2009 r. w stajniach X i Y oraz na pocz¹tku lipca 2009 r. w stajniach Z i Q.

Wyniki sportowe koni w ka¿dym trymestrze okreœlono za pomoc¹ WskaŸnika Sukcesu Sportowego (19, 20). WSS jest œredni¹ punktów zdobytych za ka¿dy start w danym trymestrze. Przy obliczaniu punktów za start (PS) uwzglêd-niono: liczbê koni w konkursie, miejsce uzyskane przez konia, punkty za klasê konkursu, wspó³czynnik rangi za-wodów (19, 20). WSS z ka¿dego trymestru zestawiono z wartoœciami parametrów hematologicznych.

Analizê statystyczn¹ przeprowadzono przy pomocy pa-kietu Statistica 9.0. Zastosowano analizê wariancji z po-wtarzanymi pomiarami (14, 27), uwzglêdniaj¹c: p³eæ koni (W – wa³achy, O – ogiery, K – klacze); grupê wiekow¹ („< 7” – konie, które na pocz¹tku okresu badawczego mia-³y nie wiêcej ni¿ 6 lat, zaliczono je do m³odych koni, dla których s¹ ograniczenia dotycz¹ce klasy konkursów oraz „³ 7” – konie, które na pocz¹tku okresu badawczego mia-³y 7 i wiêcej lat); typ stajni (P – pensjonaty dla koni (staj-nie X, Z), ka¿dy koñ mia³ innego jeŸdŸca; OS – oœrodki szkolenia koni (stajnie Y i Q), gdzie zatrudnionych by³o po dwóch jeŸdŸców profesjonalistów). Istotnoœæ ró¿nic okre-œlono testem Tukeya, p £ 0,05.

Obliczono wspó³czynniki korelacji Spearmana pomiê-dzy wybranymi parametrami morfologicznymi w ka¿dym trymestrze (14, 27).

Wyniki i omówienie

Œrednie arytmetyczne i odchylenia standardowe para-metrów hematologicznych u koni sportowych trenowa-nych do skoków przez przeszkody przedstawiono w tab. 1. Wartoœci parametrów w trzech trymestrach cyklu trenin-gowego mieœci³y siê w granicach wartoœci referencyj-nych podawareferencyj-nych dla koni (12, 29, 34), z wyj¹tkiem wskaŸnika RDW, który by³ poni¿ej wartoœci referencyj-nych. Dla koni startuj¹cych w dyscyplinie skoków przez przeszkody charakterystyczne s¹ ni¿sze œrednie war-toœci wskaŸników hematologicznych ni¿ u koni treno-wanych do rajdów d³ugodystansowych czy WKKW. Uwa¿a siê, ¿e w treningu koni do skoków przez prze-szkody wiêksz¹ rolê odgrywa technika skoku, a wytrzy-ma³oœæ nie jest tak istotna (33).

Istotnie wy¿sz¹ liczbê erytrocytów (RBC) oraz hema-tokryt (HCT) odnotowano w drugim trymestrze okresu badawczego. Stê¿enie hemoglobiny (HGB) istotnie ob-ni¿y³o siê w ostatnim trymestrze, czyli w letnim okresie startowym. Œrednia objêtoœæ krwinek czerwonych (MCV) by³a istotnie ni¿sza w pierwszym trymestrze ni¿ w kolejnych. Natomiast œrednia zawartoœæ hemoglobiny w krwince (MCH) oraz œrednie stê¿enie hemoglobiny w krwince (MCHC) istotnie obni¿a³y siê w kolejnych trymestrach cyklu treningowego. Rozk³ad objêtoœci krwi-nek czerwonych (RDW) lub inaczej: wskaŸnik anizocy-tozy (34) by³ istotnie ni¿szy w trymestrze pierwszym ni¿ w drugim i trzecim. WskaŸnik Sukcesu Sportowego (WSS), odzwierciedlaj¹cy wyniki sportowe koni nie ró¿-ni³ siê istotnie w poszczególnych trymestrach. Analizu-j¹c œrednie wartoœci parametrów hematologicznych oraz œrednie WSS z ka¿dego trymestru mo¿na zaobserwowaæ pewne prawid³owoœci. Najwy¿szy œredni WSS w tryme-strze drugim towarzyszy³ istotnie wy¿szym wartoœciom RBC i HCT w trymestrze drugim. Najni¿szy œredni WSS w trymestrze trzecim towarzyszy³ istotnie ni¿szym war-toœciom HGB, MCH i MCHC w trymestrze trzecim. W badaniach nad koñmi skokowymi przeprowadzony-mi przez Gilla i wsp. (5) odnotowano brak istotnych spo-czynkowych zmian RBC, HGB i HCT w cyklu trenin-gowym, podobnie jak u koni w treningu rajdowym (25). U koni w procesie uje¿d¿ania zaobserwowano istotny wzrost poziomu HGB ju¿ w drugim tygodniu treningu, utrzymuj¹cy siê w dalszym okresie treningu. Obserwo-wany przyrost stê¿enia hemoglobiny we krwi autorzy t³umaczyli reakcj¹ organizmu usprawniaj¹c¹ transport tlenu (11). W innych badaniach ci sami autorzy nie od-notowali istotnego wzrostu HGB pod wp³ywem trenin-gu koni arabskich (10). Wzrost stê¿enia hemoglobiny we krwi spoczynkowej mo¿e byæ istotny tylko u koni rozpoczynaj¹cych trening, a szczególnie trening bazu-j¹cy na wysi³kach beztlenowych.

Istotne obni¿anie siê poziomu MCH i MCHC w ko-lejnych trymestrach okresu badawczego i najni¿sze war-toœci tych parametrów w porze letniej (trymestr III) nie mog³y byæ spowodowane zmiennoœci¹ sezonow¹. Ba-dania nad wp³ywem pór roku na kszta³towanie siê wskaŸ-ników hematologicznych u koni pokaza³y, ¿e istotnie wy¿sze wartoœci MCH i MCHC wyst¹pi³y w miesi¹cach

letnich i wiosennych, natomiast ni¿sze zim¹. W tych sa-mych badaniach nie stwierdzono istotnego wp³ywu pory roku na parametry, takie jak: RBC, HCT, HGB i MCV (2). Wartoœci wskaŸników czerwonokrwinkowych mówi¹ o sprawnoœci syntezy hemoglobiny i jej mo¿liwoœciach transportu tlenu (4). W trymestrze III mo¿na by³o zaob-serwowaæ pewn¹ destabilizacjê parametrów czerwono-krwinkowych i mo¿liwe zaburzenia erytropoezy. Przy takiej samej liczbie erytrocytów i hematokrytu w bada-niach przeprowadzonych w trymestrach I i III, w tryme-strze III wyst¹pi³y istotnie ni¿sze stê¿enia hemoglobiny (HGB) we krwi oraz istotnie ni¿sza œrednia zawartoœæ hemoglobiny w erytrocytach (MCH) i œrednie stê¿enie hemoglobiny w erytrocytach (MCHC).

Istotne ró¿nice parametrów czerwonokrwinkowych pomiêdzy trymestrem I i III mog¹ polegaæ na wiêkszym udziale retikulocytów w liczbie erytrocytów (RBC), co potwierdzaj¹ równie¿ istotnie wy¿sze wartoœci RDW i MCV w badaniu przeprowadzonym w trymetrze III retikulocyty („m³ode” krwinki czerwone) s¹ komórka-mi zdolnykomórka-mi do przenoszenia tlenu. S¹ wiêksze od krwi-nek czerwonych, przez co stê¿enie hemoglobiny w reti-kulocytach jest mniejsze ni¿ w erytrocytach (13, 24, 28). Liczba retikulocytów we krwi obwodowej mo¿e wyno-siæ 3-15% (28). Jak wynika z równania opisuj¹cego zwi¹-zek pomiêdzy d³ugoœci¹ ¿ycia zwierzêcia a d³ugoœci¹ ¿ycia jego erytrocytów, krwinki czerwone koni ¿yj¹ œred-nio 143 dni (1). W fizjologicznych warunkach powinna istnieæ równowaga miêdzy wytwarzaniem a niszczeniem krwinek czerwonych (28). Trening poœrednio mo¿e po-wodowaæ zaburzenia erytropoezy oraz syntezy hemoglo-biny (15).

Pogorszenie siê wyników sportowych w trymetrze trzecim (spadek WSS) z równoleg³ym istotnym

obni¿e-niem siê MCH i MCHC mo¿e sugerowaæ pewne zabu-rzenia w syntezie hemoglobiny. Objawami niedokrwi-stoœci wskutek niedoboru ¿elaza s¹: zmêczenie nawet po wysi³kach o niskiej intensywnoœci oraz ni¿sza produk-tywnoœæ (28). Wartoœci MCH i MCHC koni skokowych w badaniu przeprowadzonym w trymetrze III mieœci³y siê w granicach wartoœci referencyjnych, a niedokrwi-stoœci niedobarwliwe mog¹ byæ potwierdzone dopiero po oznaczeniu zawartoœci ¿elaza w surowicy krwi (34). Istotne zmiany liczby krwinek czerwonych (RBC), stê¿enia hemoglobiny (HGB) i hematokrytu (HCT) od-notowano tylko u klaczy i wa³achów. U ogierów para-metry te nie ró¿ni³y siê istotnie pomiêdzy badaniami prze-prowadzonymi w ró¿nych trymestrach cyklu treningo-wego. W badaniach przeprowadzonych na ogierach no-towano wy¿sze wartoœci RBC, HGB i HCT ni¿ u klaczy i wa³achów, co wynika z wp³ywu testosteronu na wy-dzielanie erytropoetyny (12, 20). Ponadto testosteron, dzia³aj¹c katabolicznie, pobudza szpik. Stwierdzono, ¿e niedoczynnoœæ j¹der lub kastracja mo¿e prowadziæ do niedokrwistoœci niedobarwliwej, ustêpuj¹cej po poda-niu testosteronu. Estrogeny, np. folikulina, pobudzaj¹c procesy anaboliczne, hamuj¹ czynnoœæ szpiku, a proge-steron pobudzaj¹c granulopoezê, wywo³uje zmniejsze-nie trombocytów i erytrocytów (28). Zmiany RBC, HGB i HCT w cyklu treningowym koni skokowych mog³y mieæ pod³o¿e hormonalne. Natomiast zmiany spoczyn-kowych parametrów, takich jak: MCV, MCH, MCHC, RDW tak samo przebiega³y u ogierów, wa³achów i kla-czy. Œrednie wskaŸniki WSS nie ró¿ni³y siê istotnie u koni ró¿nych p³ci. Zmiany WSS w trymestrach cyklu treningowego przebiega³y inaczej u klaczy i wa³achów, a inaczej u ogierów. Klacze i wa³achy wy¿szy WSS uzy-ska³y w trymestrze II ni¿ w I i III, a ogiery w trymestrze Tab. 1. Œrednie wskaŸniki czerwonokrwinkowe koni startuj¹cych w skokach przez przeszkody oraz WskaŸniki Sukcesu Spor-towego w trymestrach rocznego cyklu treningowego, z uwzglêdnieniem p³ci koni (W – wa³achy, O – ogiery, K – klacze) (–x ± sd)

Objaœnienia: a, b, c – œrednie oznaczone ró¿nymi literami ró¿ni¹ siê istotnie w wierszach w obrêbie podgrup „p³eæ” i „razem” przy p £ 0,05 a k s W Ÿ inik rt s e m y r T ) 6 2 = n ( I II(n=26) III(n=26) W ) 9 = n ( (nO=6) (n=K11) Razem (nW=9) (nO=6) (n=K11) Razem (nW=9) (nO=6) (n=K11) Razem ]l / T [ C B R _±7₀,_,4_{8a ±}8₀,1_{,7 ±}7₀,_,5_{6a ±}7₀,_,6_{7a ±}7₀,_,9_{9b ±}8₀,4_{,3 ±}8₀,_,0_{7b ±}8₀,_,1_{7b ±}7₀,_,3_{7a ±}8₀,4_{,3 ±}7₀,_,3_{5a ±}7₀,_,5_7a ]l /l o m m [ B G H _±7₀,_,5_{6a ±}8₀,2_{,5 ±}7₀,_,6_{5a ±}7₀,_,7_{6a ±}7₀,_,5_{8b ±}8₀,4_{,4 ±}7₀,_,6_{8b ±}7₀,_,8_{8a ±}6₀,_,7_{5a ±}7₀,9_{,7 ±}6₀,_,7_{6a ±}7₀,_,0_8b ] % [ T C H _±3₃4_,,₂2a _±39₃,_,0_{7 ±}3₃4_,,₃8a _±3₃5_,,₇6a _±3₃7_,,₉3b _±41₂,_,9_{5 ±}3₄8_,,₀0b _±3₄8_,,₀6b _±3₂4_,,₄1a _±41₃,_,4_{1 ±}3₃4_,,₂2a _±3₄5_,,₂8a ]l f[ V C M _±4₂6_,,₃1_{a ±}4₂8_,,₂5_{a ±}46_1,,4_{3a ±}4₂6_,,₀8_{a ±}4₂7_,,₃2_{b ±}4₂9_,,₁7_{b ±}47_1,,6_{4b ±}4₂8_,,₁0_{b ±}47_2,,0_{0b ±}4₂9_,,₆2_{b ±}47_1,,2_{2b ±}4₂7_,,₀6_b ]l o m f[ H C M _±1₀,_,0₀1_{6a ±}1₀,_,0₀2_{4b ±}1₀,_,0₀1_{3a ±}1₀,_,0₀1_{4a ±}0₀,_,9₀5_{5b ±}0₀,_,9₀9_{4b ±}0₀,_,9₀6_{3b ±}0₀,_,9₀6_{4b ±}0₀,_,9₀2_{4c ±}0₀,_,9₀4_{7c ±}0₀,_,9₀3_{2c ±}0₀,_,9₀3_4c ]l /l o m m [ C H C M _±21_0,,9_{5a ±}2₀1_,,₆0_{a ±}21_0,,8_{7a ±}2₀1_,,₇7_{a ±}2₀0_,,₃1_{b ±}2₀0_,,₂0_{b ±}2₀0_,,₄1_{b ±}2₀0_,,₃1_{b ±}1₀9_,,₄7_{c ±}1₀9_,,₅1_{c ±}1₀9_,,₃7_{c ±}1₀9,_,5_4c ] % [ W D R _±1₀6_,,₅1a _±1₀6_,,₄5a _±1₀6_,,₃4a _±1₀6_,,₄3a _±1₀6_,,₄9b _±16₀,_,8_{5 ±}1₀6_,,₃9b _±1₀6_,,₄9b _±1₀6_,,₄7b _±1₀6_,,₆9b _±1₀7_,,₄0b _±1₀6_,,₅9b ]t k p [ S S W _±11₆8₃,_,0_{0 ±}2₁2₁0₀,9_{,2 ±}7₇6₆,_,3_{7 ±}1₁3₀4₆,7_{,8 ±}1₁5₆2₃,9_{,8 ±}1₁8₃2₅,3_{,0 ±}1₁1₀6₉,_,1_{3 ±}1₁4₃5₁,9_{,6 ±}11₆2₆,_,6_{1 ±}20₇5₈,_,1_{4 ±}9₅3₆,7_{,1 ±}11₇9₁,_,2₇

II uzyska³y ni¿szy WSS ni¿ w I i III. Ró¿nice œrednich WSS pomiêdzy trymestrami nie zosta³y potwierdzone statystycznie.

Œrednie parametry czerwonokrwinkowe oraz WSS koni przyporz¹dkowanych do dwóch grup wiekowych przedstawiono w tab. 2. U obu grup wiekowych koni liczba erytrocytów by³a wy¿sza w badaniu przeprowa-dzonym w trymestrze drugim, ale tylko u koni powy¿ej 7. roku ¿ycia potwierdzono to statystycznie. Zmiany po-zosta³ych parametrów hematologicznych w cyklu trenin-gowym przebiega³y tak samo u koni obu grup wieko-wych. Zaobserwowano spadek œredniego WSS w tryme-strze III u koni do 7 roku ¿ycia, co oznacza, ¿e m³ode konie nie by³y przygotowane do obci¹¿eñ zwi¹zanych z letnim okresem startowym. Gorsza dyspozycja m³o-dych koni w trymestrze III nie by³a spowodowana czyn-nikami fizjologicznymi maj¹cymi zwi¹zek z parametra-mi hematologicznyparametra-mi, które u tych koni by³y w norparametra-mie. Przebieg zmian parametrów hematologicznych w rocz-nym cyklu treningowym nie ró¿ni³ siê istotnie u koni bytuj¹cych w ró¿nych stajniach (tab. 2). U koni treno-wanych w oœrodkach szkolenia (OS), gdzie trening prze-biega³ wed³ug œciœle ustalonego planu i na koniach jeŸ-dzili jeŸdŸcy profesjonaliœci, WSS by³ wy¿szy i nie zmie-nia³ siê gwa³townie w trymestrach cyklu treningowego. Konie z pensjonatów mia³y natomiast gorsze wyniki spor-towe w trymestrach I i III ni¿ w trymestrze II, czego nie potwierdzono statystycznie.

Tabela 3 przedstawia wspó³czynniki korelacji Spear-mana (R_x,y) pomiêdzy wskaŸnikami czerwonokrwinko-wymi w trymestrach I, II i III.

Tab. 2. Œrednie wskaŸniki czerwonokrwinkowe koni startuj¹cych w skokach przez przeszkody oraz WskaŸniki Sukcesu Sportowego w trymestrach rocznego cyklu treningowego, z uwzglêdnieniem grupy wiekowej koni (do i od 7 lat) i typu stajni (P – pensjonat, OS – oœrodek sportowy) (–x ± sd)

a k s W Ÿ inik rt s e m y r T ) 6 2 = n ( I II(n=26) III(n=26) a w o k e i w a p u r G Typstajni Grupawiekowa Typstajni Grupawiekowa Typstajni 7 < ) 0 1 = n ( (n³ 7=16) (n=P13) (nO=S13) (n<=710) (n³ 7=16) (n=P13) (nO=S13) (n<=710) (n³ 7=16) (n=P13) (nO=S13) ]l / T [ C B R _±7₀,7_{,7 ±}7₀,_,6_{7a ±}7₀,_,2_{5A ±}8₀,_,0_{6a ±}8₀,1_{,7 ±}8₀,_,0_{8B ±}7₀,_,7_{9b ±}8₀,_,4_{4b ±}7₀,7_{,6 ±}7₀,_,4_{8a ±}7₀,_,2_{6a ±}7₀,_,8_7a ]l /l o m m [ B G H _±7₀,_,6_{6a ±}7₀,_,8_{6a ±}7₀,_,4_{4A ±}8₀,_,0_{6a ±}7₀,_,6_{6a ±}7₀,_,9_{9A ±}7₀,_,4_{7a ±}8₀,_,1_{7a ±}7₀,_,1_{5b ±}7₀,_,0_{9b ±}6₀,_,7_{6b ±}7₀,_,3_9b ] % [ T C H _±3₃4_,,₄9_{a ±}3₄6_,,₀0_{a ±}3₂3_,,₀1_{A ±}3₃8_,,₅0_{a ±}3₃7_,,₃9_{b ±}3₄9_,,₄1_{B ±}3₃6_,,₉8_{b ±}4₃0_,,₂5_{b ±}3₃5_,,₁9_{a ±}3₄5_,,₈8_{a ±}3₃4_,,₀0_{a ±}3₄7_,,₅7_a ]l f[ V C M _±45_1,,₃3a _±4₁7_,,₈7a _±4₁6_,,₄2A _±4₂7_,,₄4a _±4₁6_,,₇8b _±4₂8_,,₀7B _±47_1,,₃5b _±4₂8_,,₆4b _±46_1,,₄7b _±4₂8_,,₁1a _±4₁7_,,₄1b _±48₂,_,0₄ ]l o m f[ H C M _±0₀,_,9₀9_{4a ±}1₀,_,0₀3_{3a ±}1₀,_,0₀3_{3A ±}1₀,_,0₀0_{4a ±}0₀,_,9₀4_{3b ±}0₀,_,9₀8_{4B ±}0₀,_,9₀5_{3b ±}0₀,_,9₀7_{5b ±}0₀,_,9₀2_{3c ±}0₀,_,9₀4_{4c ±}0₀,_,9₀3_{2c ±}0₀,_,9₀2_5c ]l /l o m m [ C H C M _±21_0,,₆8_{a ±}2₀1_,,₈6_{a ±}2₀2_,,₂2_{A ±}2₀1_,,₇2_{a ±}2₀0_,,₄0_{b ±}2₀0_,,₃1_{B ±}2₀0_,,₄1_{b ±}2₀0_,,₃1_{b ±}1₀9_,,₅6_{c ±}1₀9_,,5_{3c ±}1₀9_,,₃8_{c ±}19_0,,3_4c ] % [ W D R _±1₀6_,,₄5_{a ±}1₀6_,,₄2_{a ±}1₀6_,,₄4_{A ±}1₀6_,,₄3_{a ±}1₀7_,,₃0_{b ±}1₀6_,,₄8_{B ±}1₀7_,,₃0_{b ±}1₀6_,,₄7_{b ±}1₀6_,,₂9_{b ±}1₀6_,,₆9_{b ±}1₀6_,,₅9_{b ±}1₀6_,,₄9_b ]t k p [ S S W _±1₁5₇7₅,7_{,4 ±}12₈7₅,_,6_{4 ±}7₆8₅,7_{,9 ±}1₁6₁5₄,_,3_{8 ±}1₁5₇4₉,8_{,5 ±}1₁4₀0₂,_,8_{8 ±}1₁4₅6₅,6_{,0 ±}1₁5₁1₀,1_{,9 ±}7₁5₂,6_{,9 ±}13₇9₉,_,4_{1 ±}9₄7₃,5_{,9 ±}13₈8₇,_,8₈

Objaœnienia: a, b, c – œrednie oznaczone ró¿nymi literami ró¿ni¹ siê istotnie w wierszach w obrêbie poszczególnych podgrup „grupa wiekowa” i „typ stajni”, przy p £ 0,05

Objaœnienia: * – p £ 0,05

Tab. 3. Wspó³czynniki korelacji Spearmana wskaŸników czer-wonokrwinkowych koni zbadanych w trzech (I, II, III) try-mestrach cyklu treningowego

I rt s e m y r T T C H MCV MCH MCHC RDW T C H 0,37 –0,23 *–0,75* –0,13 V C M –0,37 *0,65* –0,36 –0,12 H C M –0,23 *0,65* –0,38 –0,02 C H C M *–0,75* –0,36 –0,38 –0,01 W D R –0,13 –0,12 –0,02 –0,01 II rt s e m y r T T C H MCV MCH MCHC RDW T C H *0,49* *0,40* –0,16 –0,02 V C M *0,49* *0,87* –0,08 –0,05 H C M *0,40* *0,87* –0,35 –0,03 C H C M –0,16* –0,08* 0,35 –0,04 II I rt s e m y r T T C H MCV MCH MCHC RDW T C H –0,34 –0,01 *–0,57* –0,19 V C M –0,34 *–0,75* –0,27 –0,10 H C M –0,01 *–0,75* –0,35 –0,01 C H C M *–0,57* –0,27 –0,35 –0,18 W D R –0,19 –0,10 –0,01 –0,18

Wspó³czynników korelacji RBC i HGB nie przedsta-wiono w tabeli, poniewa¿ oczywisty jest fakt, ¿e ich wartoœæ jest bliska jednoœci, co oznacza zale¿noœæ linio-w¹. W aparacie ABC Vet hematokryt jest mierzony jako funkcja numerycznej integracji MCV (7), dlatego zasta-nawiaj¹cy jest brak istotnej korelacji miêdzy MCV i HCT w badaniach przeprowadzonych w trymestrze I i III. W niniejszych badaniach R_{MCV, HCT} by³y ni¿sze ni¿ poda-ne przez Muñoz i wsp. (18), w których wspó³czynnik korelacji Pearsona pomiêdzy MCV i HCT, wyliczony przez program Statistica, wynosi³ 0,71 i by³ statystycz-nie istotny. R_{MCH, HCT} wg badañ w³asnych by³ istotny tyl-ko w trymestrze II i wynosi³ –0,4 (tab. 3). Du¿o ni¿sze wartoœci R_{MCH, HCT} osi¹gn¹³ w trymestrach I i III, a kore-lacja okaza³a siê nieistotna statystycznie. R_{MCHC, HCT} liniow¹ istotn¹ zale¿noœæ wykaza³ w trymetrze I i III, natomiast w trymestrze II by³a to korelacja niska (–0,16) i nieistotna statystycznie. Nale¿y jednak pamiêtaæ, ¿e ko-relacja bliska zeru nie oznacza braku zale¿noœci, a jedy-nie œwiadczy o braku zale¿noœci liniowej (27). R_{MCV, MCH} by³ statystycznie istotny we wszystkich trymestrach i zbli-¿ony do wartoœci, jak¹ uzyska³a Muñoz i wsp. (18). R_{MCV, MCHC} by³ ujemny i statystycznie nieistotny we wszystkich trymestrach, inaczej ni¿ w badaniach Mu-ñoz (18). Wspó³czynnik korelacji Spearmana jest mniej wra¿liwy na punkty odstaj¹ce ni¿ wspó³czynnik korela-cji Pearsona, który b³êdnie mo¿e pokazywaæ istotnoœæ korelacji (27). Najni¿sz¹ wartoœæ R_{MCV, MCHC} odnotowa-no w trymestrze II, co oznacza, ¿e œrednie stê¿enie he-moglobiny w krwinkach nie mia³o liniowego zwi¹zku z ich œredni¹ objêtoœci¹. Najwy¿szy R_{MCV, MCH} w tryme-strzeII oraz najni¿szy R_{MCV, MCHC} œwiadcz¹ o tym, ¿e u koni zbadanych w trymestrze II erytrocyty mia³y opty-maln¹ zawartoœæ hemoglobiny w stosunku do swojej objêtoœci. Erytrocyty we krwi koni w badaniu przepro-wadzonym w trymestrze I mia³y istotnie ni¿sz¹ œredni¹ objêtoœæ oraz istotnie wy¿sze MCH i MCHC (tab. 1). Erytrocyty pod koniec swojego ¿ycia zmniejszaj¹ objê-toœæ na skutek transportu kationów. Warunek równowa-gi osmotycznej wymusza odp³yw wody z erytrocytów, zmniejszenie ich objêtoœci, a wzrost gêstoœci i lepkoœci wewnêtrznej (1).

Tak jak wczeœniej stwierdzono w badaniu przeprowa-dzonym w trymestrze III, istotnie ni¿sze MCH i MCHC w po³¹czeniu z istotnie wy¿szym MCV œwiadcz¹ o znacz-nym udziale retikulocytów w ogólnej puli erytrocytów. Potwierdzaj¹ to równie¿ wspó³czynniki korelacji pomiê-dzy tymi wskaŸnikami.

Podsumowuj¹c mo¿na stwierdziæ, ¿e wartoœci para-metrów hematologicznych oraz wartoœci wspó³czynni-ków korelacji pomiêdzy nimi mog¹ œwiadczyæ nie tylko o stanie zdrowotnym zwierz¹t, ale i poœrednio informo-waæ o przebiegu erytropoezy i syntezy hemoglobiny. Trening mo¿e wywo³ywaæ zaburzenia w uk³adzie czer-wonokrwinkowym, objawiaj¹ce siê istotnym obni¿eniem RBC, HGB, MCH i MCHC, co mo¿e powodowaæ osi¹-ganie gorszych wyników sportowych. Wahania wy¿ej wymienionych parametrów w cyklu treningowym zazna-cza³y siê wyraŸniej u klaczy i wa³achów ni¿ u ogierów. Regularne badania i analiza wskaŸników

hematologicz-nych oraz dostosowanie mezocykli treningowych do przebiegu erytropoezy u koni mog¹ przyczyniæ siê do bardziej efektywnego treningu. Wskazane jest tak¿e uzu-pe³nienie badañ dotycz¹cych przebiegu erytropoezy u trenowanych koni okreœleniem aktywnoœci enzymów metabolizmu glukozy w erytrocytach.

Piœmiennictwo

1.D¹browski Z. (praca zbiorowa): Fizjologia krwi. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2000.

2.Dmoch M., Polonis A., Saba L.: Wp³yw pory roku na kszta³towanie siê wskaŸni-ków hematologicznych i biochemicznych krwi koni. Medycyna Wet. 2008, 64, 930-933.

3.Evans D. L., Harris R. C., Snow D. H.: Correlation of racing performance with blood lactate and heart rate after exercise in Thoroughbred horses. Equine Vet. J. 1993, 25, 441-445.

4.Gill J.: Fizjologia konia. Tom I i II. Wyd. Sport, Warszawa 2003.

5.Gill J., Jab³oñska E. M., Zió³kowska S. M., Szyku³a R.: Influence of differential training on some haematological and metabolic indices in sport horses before and after exercise trials. J. Vet. Med. A 1987, 34, 609-616.

6.Hinchcliff K. W., Geor R. J., Kaneps A. J.: Equine Exercise Physiology. Saunders W. B. Elsevier, USA, Filadelfia 2008.

7.Horiba: Specyfikacja Animal Blood Counter Vet 16p, Horiba ABX Sp. z. o.o., Warszawa 2001.

8.Irvine C. H. G.: The blood picture in the racehorse: The normal erythrocyte and hemoglobin status: a dynamic concept. J. Am. Vet. Med. Assoc. 1958, 133, 97-102. 9.Jaskólski A.: Podstawy fizjologii wysi³ku fizycznego. Wyd. AWF, Wroc³aw 2002. 10.Kêdzierski W., Podolak M.: Wp³yw treningu koni rasy arabskiej na poziom para-metrów biochemicznych zwi¹zanych z gospodark¹ wêglowodanowo-lipidow¹. Medycyna Wet. 2002, 58, 788-791.

11.Kêdzierski W., Podolak M.: Zmiany metaboliczne koni w procesie uje¿d¿ania. Medycyna Wet. 2001, 57, 207-209.

12.Krumrych W.: WskaŸniki laboratoryjne krwi koni: wartoœci referencyjne i inter-pretacja. PIWet, Pu³awy 2007.

13.Kuratowska Z.: Krwinka–krew–¿ycie. Wiedza Powszechna, Warszawa 1981. 14.£omnicki A.: Wprowadzenie do statystki dla przyrodników. Wyd. Nauk. PWN,

Warszawa 2007.

15.Malarecki I.: Zarys fizjologii wysi³ku i treningu. Wyd. Sport i turystyka, Warsza-wa 1981.

16.Milne D. W., Skarada R. T., Gabel A. A., Smith L. G., Ault K.: Effect of training on biochemical values in Standardbred horses. Am. J. Vet. Res. 1976, 37, 285-290. 17.Mullen P. A., Hopes R., Sewell J.: The biochemistry, haematology, nutrition and racing performance of 2-year old thoroughbreds throughhout their training and racing season. Vet. Rec. 1979, 104, 90-95.

18.Muñoz A., Riber C., Trigo P., Castejón F.: Erythrocyte indices in relation to hydra-tion and electrolytes in horses performing exercises of different intensity. Comp. Clin. Pathol. 2008, 17, 213-220.

19.Neuberg K., Geringer de Oedenberg H.: Wp³yw treningu na wybrane parametry hematologiczne u koni sportowych. Acta Sci. Pol. Zootech. 2007, 6, 59-68. 20.Neuberg-Zuchowicz K.: Analiza wskaŸników fizjologicznych koni sportowych.

Praca dokt. 2011, UP Wroc³aw.

21.Olbrycht T.: Trening koni wyœcigowych. Roczn. Nauk Roln. 1955, 69, B3, 441--486.

22.Persson S. G. B.: On blood volume and working capacity in horses. Acta Physiol. Scand. Suppl. 1967, 19, 1-189.

23.Pilliner S., Davies Z.: Jak osi¹gn¹æ mistrzowsk¹ formê koni. SIMA WLW, War-szawa 2003.

24.Piñkowski R.: Retikulocyty: znaczenie diagnostyczno-kliniczne wskaŸników uzy-skiwanych przy u¿yciu analizatorów hematologicznych. „Neo Studio”, £ódŸ 1998. 25.Rose R. J., Hodgson D. R.: Haematological and plasma biochemical parameters in

endurance horses during training. Equine Vet. J. 1982, 14, 144-148.

26.Snow D. H., Ricketts S. W., Mason D. H.: Haematological response to racing and training exercise in thoroughbred horses, with particular reference to the leucocyte response. Equine Vet. J. 1983, 15, 149-154.

27.Stanisz A.: Statystyka w medycynie – metody analizy wariancji i analizy regresji. Materia³y kursowe, StatSoft Polska S.A., Kraków 2009.

28.Stankiewicz W.: Hematologia weterynaryjna. PWRiL, Warszawa 1973. 29.Szarska E.: Badania laboratoryjne w treningu koni. Agencja Reklamowa „Crex”,

Warszawa 1999.

30.Szarska E.: Ocena wydolnoœci koni podczas zawodów konkurencji WKKW. Me-dycyna Wet. 1994, 50, 274-276.

31.Szarska E.: Vademecum rajdowca konnych rajdów d³ugodystansowych. Agencja Reklamowa „Crex”, Warszawa 1998.

32.Szarska E.: Wykorzystanie badañ diagnostycznych krwi do oceny stanu zdrowia i zaawansowania treningowego koni wyczynowych. Rozpr. Nauk. i Mon. Wyd. SGGW, Warszawa 2002, nr 250.

33.Szarska E.: Znaczenie badañ diagnostycznych krwi w ocenie stanu zdrowia oraz efektywnoœci treningu koni wyœcigowych i sportowych. Zesz. Nauk. UP Wro-c³aw, 2003, Rozprawy CCII, 471.

34.Winnicka A.: Wartoœci referencyjne podstawowych badañ laboratoryjnych w we-terynarii. Wyd. SGGW, Warszawa 2008.

Adres autora: prof. dr hab. Henryk Geringer de Oedenberg, ul. Ko¿u-chowska 5a, 51-630 Wroc³aw; e-mail: henryk.geringer@up.wroc.pl