Medycyna Wet. 2009, 65 (1) 51
Praca oryginalna Original paper
Jednym z wa¿niejszych problemów badawczych dotycz¹cych miêsnego kierunku u¿ytkowania owiec jest opracowanie racjonalnych technologii ¿ywienia jagni¹t. Chodzi w istocie o wykorzystanie ich predys-pozycji do konwersji pasz naturalnych w jagniêcinê, produkt o wyj¹tkowych walorach zdrowotnych (12), a równoczenie o podniesienie efektywnoci produk-cji. Dobrym rozwi¹zaniem mo¿e okazaæ siê suplemen-tacja diety jagni¹t naturalnymi dodatkami o dzia³aniu pro- i prebiotycznym (5). Nale¿¹ do nich m.in. dro¿d¿e Saccharomyces cerevisiae oraz tworz¹ce strukturê ich cian komórkowych mannanooligosacharydy (MOS) i â-glukan (11), stymulatory o w³aciwociach immu-nomodulacyjnych (10, 16, 17, 19). Korzystny wp³yw dro¿d¿y Saccharomyces cerevisiae na wartoæ rzen¹ tuczonych jagni¹t wykazali Lachowski i Marek (9). Otrzymywa³y one jednak ¿ywe ich kultury, w prepara-cie Yea-sacc1026. Nie prowadzono jednak badañ
doty-cz¹cych efektów stosowania w ¿ywieniu jagni¹t su-szonych dro¿d¿y piwowarskich Saccharomyces
cere-visiae, a tak¿e ich pochodnych MOS. Wykazano nato-miast pozytywne skutki wprowadzenia do paszy tre-ciwej dla jagni¹t â-glukanu izolowanego ze cian ko-mórkowych dro¿d¿y Saccharomyces cerevisiae (13). W badaniach zastosowano Biolex HP, zawieraj¹cy ponad 85% â-1,3/1,6-D-glukanu. Stwierdzono, ¿e pre-parat ten spowodowa³ znaczne przyspieszenie tempa wzrostu i rozwoju umiênienia jagni¹t, a równocze-nie wywo³a³ efekty immunostymulacyjne, co ujawni-³o siê w zakresie wskaników nieswoistej odpornoci jagni¹t, zarówno humoralnej (13), jak i komórkowej (19). Interesuj¹ce jest zatem okrelenie mo¿liwoci wykorzystania w ¿ywieniu owiec ró¿nych preparatów z suszonych dro¿d¿y Saccharomyces cerevisiae, któ-rych szerokie spektrum dzia³ania znalaz³o odzwiercied-lenie w rezultatach badañ na innych prze¿uwaczach (3, 4, 16).
Celem badañ by³o okrelenie wp³ywu suszonych dro¿d¿y piwowarskich Saccharomyces cerevisiae oraz ich ekstraktu zawieraj¹cego MOS i
â-1,3/1,6-D-glu-Wp³yw preparatów z Saccharomyces cerevisiae
na cechy u¿ytkowoci miêsnej oraz wskaniki
hematologiczne jagni¹t ss¹cych
STANIS£AW MILEWSKI
Katedra Hodowli Owiec i Kóz Wydzia³u Bioin¿ynierii Zwierz¹t UWM, ul. Oczapowskiego 5, 10-719 Olsztyn
Milewski S.
Effect of yeast preparations Saccharomyces cerevisiae on meat performance traits and blood hematological indices in sucking lambs
Summary
The aim of the study was to establish the influence of dried yeast Saccharomyces cerevisiae and an extract containing MOS and â-1,3/1,6-D-glucan on meat performance traits and blood hematological indices in sucking lambs. The study was conducted on 48 sucking lambs the offspring of Kamieniec ewes divided into three equal groups: I control, II and III experimental. Throughout a 70-day rearing period, the experimental groups were fed diets supplemented with dried brewers yeast Saccharomyces cerevisiae (group II) or Biolex-MB40 a yeast extract containing mannan-oligosaccharides (MOS) and â-1,3/1,6-D-glucan (group III). Meat performance traits, i.e. body weight, daily gains, growth rate, cross-section dimensions of musculus longissimus dorsi (ultrasound examination) and fat thickness over the loin eye, as well as blood hematological indices were determined. It was found that both dried brewers yeast Saccharomyces cerevisiae and Biolex-B40, added to concentrated feed, had a beneficial influence on the meat performance traits of sucking lambs, including body weight, daily gains, growth rate and m. longissimus dorsi dimensions indi-cating muscle tissue development. It was also demonstrated that the above supplements caused a significant increase in the values of blood hematological indices (WBC, RBC, HBG) and the number of lymphocytes in the leukogram, suggesting immune system stimulation. The effect of both yeast supplements was comparable. Keywords: lambs, brewers yeast Saccharomyces cerevisiae, â-glucan, MOS, meat performance, blood hematological indices
Medycyna Wet. 2009, 65 (1) 52
kan, dodawanych do paszy treciwej stosowanej w ¿y-wieniu jagni¹t ss¹cych na cechy miêsnoci oraz wska-niki hematologiczne.
Materia³ i metody
Badania przeprowadzono na 48 jagniêtach ss¹cych, w okresie ich odchowu do 70. dnia ¿ycia.
Uk³ad dowiadczenia. Jagniêta podzielono na 3 równe grupy: I kontroln¹ oraz II i III dowiadczalne, analogicz-ne pod wzglêdem masy cia³a w 2. dniu ¿ycia, p³ci i typu urodzenia, a tak¿e wieku ich matek, eliminuj¹c w ten spo-sób ewentualne ró¿nice w mlecznoci. Wszystkie grupy jag-ni¹t ¿ywiono na jednakowym poziomie, zgodnie z normami dla jagni¹t hodowlanych (14). Poza mlekiem matek otrzy-mywa³y one od 11. do 30. dnia ¿ycia siano ³¹kowe i mie-szankê uzupe³niaj¹c¹ C-J, po czym zestaw pasz uzupe³nio-no siauzupe³nio-nokiszonk¹ z traw i rolin motylkowatych. Przez ca³y okres badañ kontrolowano iloæ zadawanych pasz i pozosta-j¹cych niewyjadów. Jagniêtom dowiadczalnym podawano mieszankê uzupe³niaj¹c¹ C-J z dodatkiem preparatów dro¿d¿y piwowarskich Saccharomyces cerevisiae Inter Yeast Poland: w grupie II 5% suszonych dro¿d¿y, a w grupie III 0,3% Biolexu MB40, ekstratu dro¿d¿y zawieraj¹cego 20-25% MOS i 25-30% â-1,3/1,6-D-glukanu. Dawki mie-szanki C-J, jednakowe w ka¿dej grupie, zwiêkszano co 10 dni o 0,05 kg/szt./dzieñ, pocz¹wszy od 0,05 kg/szt./dzieñ w wieku 11-20 dni.
Ocena cech u¿ytkowoci miêsnej. Uwzglêdniono w niej: masê cia³a w wieku 2, 28 i 70 dni, przyrosty dobowe masy cia³a w okresach: 2-28, 29-70 i 2-70 dni ¿ycia, wskanik tempa wzrostu w okresie 2-28 i 2-70 dni ¿ycia, a tak¿e przy-¿yciowe wskaniki umiênienia i ot³uszczenia okrelone tech-nik¹ USG w 28. i 70. dniu ¿ycia: g³êbokoæ, szerokoæ i po-wierzchniê przekroju miênia najd³u¿szego grzbietu muscu-lus longissimus dorsi (m. l. d.) oraz gruboæ warstwy t³usz-czu nad okiem polêdwicy. Pomiary wykonywano za ostat-nim ¿ebrem przy u¿yciu ultrasonografu SSD 500, firmy Alo-ka, z sond¹ liniow¹ 7,5 MHz.
Wskanik tempa wzrostu (WTW) jagni¹t w wybranych okresach odchowu okrelono wed³ug wzoru:
koñcowa masa cia³a pocz¹tkowa masa cia³a
WTW = × 100 (%)
½ × (koñcowa masa cia³a + pocz¹tkowa masa cia³a)
Badania hematologiczne. Krew do oznaczeñ wskaników hematologicznych pobierano z ¿y³y jarzmowej w 28. i 70. dniu ¿ycia jagni¹t. W badaniach uwzglêdniono: liczbê krwi-nek bia³ych (WBC), czerwonych (RBC) i p³ytkowych (PLT), wartoæ hematokrytu (HCT), poziom hemoglobiny (HBG), redni¹ objêtoæ krwinki czerwonej (MCV), redni¹ masê hemoglobiny w krwince czerwonej (MCH) i rednie stê¿e-nie hemoglobiny w krwince czerwonej (MCHC). Oznacze-nia te wykonano powszechnie stosowanymi metodami przy u¿yciu analizatora hematologicznego Vet. Animal Blood Counter 18. Oznaczenia leukogramu, obejmuj¹ce: procen-towy udzia³ granulocytów zasadoch³onnych, granulocytów kwasoch³onnych, granulocytów obojêtnoch³onnych pa³ecz-kowatych i segmentowanych, limfocytów oraz monocytów, wykonano w preparatach barwionych metod¹ Pappenheima. Wyniki opracowano statystycznie, stosuj¹c program ANO-VA dla uk³adu jednoczynnikowego. Istotnoæ ró¿nic miêdzy grupami weryfikowano przy pomocy testu Duncana.
Wyniki i omówienie
W toku badañ nie obserwowano ró¿nic miêdzy gru-pami pod wzglêdem spo¿ycia pasz. Jagniêta nieregu-larnie pozostawia³y jedynie niewielkie iloci sianoki-szonki. Zatem mo¿na przyj¹æ, ¿e pobranie sk³adników pokarmowych kszta³towa³o siê we wszystkich grupach na zbli¿onym poziomie. Zastosowane preparaty dro¿d¿owe wywar³y istotny wp³yw na wzrost jagni¹t (tab. 1). W porównaniu z kontrolnymi (grupa I), jag-niêta dowiadczalne osi¹gnê³y wy¿sz¹ masê cia³a, za-równo w 28., jak i w 70. dniu ¿ycia. Najwy¿sz¹ mas¹ cia³a w obu tych terminach charakteryzowa³y siê jag-niêta grupy III, a ró¿nice w stosunku do grupy I po-twierdzono statystycznie na poziomie p £ 0,05 dla 28. i p £ 0,01 dla 70. dnia. W wieku 70 dni równie¿ jag-niêta grupy II uzyska³y istotnie (p £ 0,01) wy¿sz¹ masê cia³a od jagni¹t kontrolnych. Efekty te by³y rezultatem wy¿szych przyrostów dobowych masy cia³a. Ró¿nice, jakie wyst¹pi³y pod tym wzglêdem miêdzy grup¹ III a kontroln¹, okaza³y siê istotne (p £ 0,05) dla
wszyst-y h c e C Grupa I II III : u k e i w w ,) g k ( a ³ a i c a s a M x x x 2dni 4,81±1,01 14,78±0,83 4,89±0,77 x x 28dni 10,75±1,80b 11,15±1,50 11,91±1,32a x x 70dni 21,07±2,66B a23,19±2,69A 23,89±2,24A : e i s e r k o w ,) g ( e w o b o d y t s o r y z r P x x x 2-28dni 228,46±47,97b 245,08±39,29a 270,00±42,13a x x 29-70dni 245,71±44,12b 286,67±35,86a 285,24±36,90a x x x 2-70dni 239,12±59,23b 270,07±48,89a 279,94±61,78a : e i s e r k o w ,) % ( u t s o r z w o p m e T x x x 2-28dni 76,34±9,31b 79,92±7,51a 83,67±6,12a x x 29-70dni 70,12±7,03b 66,92±7,21a x x x 2-70dni 125,44±5,01b1 131,88±6,19a1 132,23±5,11a1 :. d .l . m u j o r k e z r p y r a i m y W :) i n d ( u k e i w w ) m c ( æ o k o b ê ³ g x x x 28 1,43±0,27 1,57±0,23 1,57±0,19 x x x 70 1,96±0,22 1,97±0,42 2,01±0,46 :) i n d ( u k e i w w ) m c ( æ o k o r e z s x x x 28 4,40±0,18b 4,56±0,14a 4,68±0,11a x x x 70 5,14±0,16b 5,43±0,18a 5,58±0,13a m c ( a i n h c z r e i w o p 2)wwieku(dni:) x x x 28 4,77±0,50bB 5,75±0,78a 5,77±0,39a x x x 70 7,47±0,42Bb 8,15±0,51a 8,51±0,23A :) i n d ( u k e i w w ) m c ( y c i w d ê l o p m e i k o d a n u z c z s u ³t y w t s r a w æ o b u r G x x x 28 0,12±0,03 0,13±0,01 0,13±0,02 x x x 70 0,16±0,04 0,17±0,01 0,16±0,03
Tab. 1. Cechy u¿ytkowoci miêsnej jagni¹t (x ± s)
Medycyna Wet. 2009, 65 (1) 53 kich analizowanych okresów odchowu.
Z kolei jagniêta grupy II charakteryzowa³y siê istotnie (p £ 0,05) wy¿szymi przyros-tami od jagni¹t kontrolnych w okresach: 28-70 oraz 2-70 dni. Wp³ynê³o to na kszta³-towanie siê wskanika tempa wzrostu jag-ni¹t. Dla ca³ego badanego okresu by³ on istotnie (p £ 0,05) wy¿szy w grupach II i III ni¿ w grupie kontrolnej. W pocz¹tkowej fa-zie, od 2. do 28. dnia, przewagê uzyska³y jagniêta grupy III, natomiast w fazie drugiej, od 29. do 70. dnia, jagniêta grupy II. Uzy-skane wyniki wskazuj¹ jednoznacznie na stymuluj¹ce oddzia³ywanie obu preparatów na tempo wzrostu jagni¹t. W okresie ich od-chowu od 2. do 28. dnia ¿ycia, a zatem do osi¹gniêcia szczytowej fazy laktacji matek, skuteczniejszy okaza³ siê Biolex-MB40. W póniejszym okresie, gdy coraz wiêksze znaczenie mia³y pobierane pasze sta³e, dro¿d¿e by³y równie efektywne. Wyniki te korespondowa³y z pomiarami ultrasono-graficznymi miênia najd³u¿szego grzbietu (m.l.d.). Stwierdzono, ¿e szerokoæ i po-wierzchnia m.l.d. by³y istotnie wy¿sze u jagni¹t grup dowiadczalnych, zarówno w 28., jak i 70. dniu ¿ycia. Odnotowano ten-dencjê do szybszego rozwoju tego miênia u jagni¹t grupy III, jednak ró¿nice w stosun-ku do jagni¹t grupy II nie zosta³y potwier-dzone statystycznie. Gruboæ warstwy t³usz-czu nad okiem polêdwicy kszta³towa³a siê u wszystkich jagni¹t podobnie, co wiadczy, ¿e podawane preparaty nie wp³ynê³y na ich ot³uszczenie. W tej sytuacji lepszy rozwój m.l.d. u jagni¹t dowiadczalnych oznacza po¿¹dany wp³yw badanych preparatów na sk³ad tkankowy, bowiem parametry jego przekroju s¹ wysoko skorelowane z ogóln¹ zawartoci¹ miêsa w tuszy (6, 18). Anali-zuj¹c wskaniki hematologiczne (tab. 2) stwierdzono, ¿e u jagni¹t wszystkich grup kszta³towa³y siê one w granicach norm re-ferencyjnych (20). U jagni¹t
dowiadczal-nych nast¹pi³ wzrost liczby krwinek bia³ych oraz czer-wonych i hemoglobiny, a w konsekwencji tak¿e red-niej objêtoci krwinki czerwonej i redred-niej masy he-moglobiny w krwince czerwonej. Tendencje takie za-znaczy³y siê ju¿ w 28. dniu, ale istotnoæ ró¿nic w sto-sunku do grupy kontrolnej potwierdzono statystycz-nie jedystatystycz-nie dla w 70. dnia ¿ycia. Równoczestatystycz-nie odno-towano zmiany w leukogramie. Dotyczy³y one wzro-stu udzia³u limfocytów u jagni¹t otrzymuj¹cych pre-paraty dro¿d¿owe. Istotne ró¿nice (p £ 0,05) w sto-sunku do jagni¹t kontrolnych wyst¹pi³y ju¿ w 28. dniu ich ¿ycia. Z up³ywem czasu stan ten pog³êbi³ siê i w wieku 70 dni ró¿nice potwierdzono statystycznie przy p £ 0,01. Podobny wp³yw suszonych dro¿d¿y
piwo-warskich Saccharomyces cerevisiae wykazano w ba-daniach na cielêtach (4), a dro¿d¿y i MOS na krowach mlecznych (3). Z kolei wczeniejsze badania Sajko--Skórko i Sajki (15), prowadzone na cielêtach otrzy-muj¹cych MOS, nie wykaza³y istotnego wp³ywu tego dodatku na morfologiê krwi. Wp³yw badanych prepa-ratów na organizm jagni¹t wi¹¿e siê z ich w³aciwo-ciami prebiotycznymi, a tak¿e immunomodulacyjny-mi. Na takie mechanizmy wskazuj¹ prace Dobickiego i in. (3, 4) oraz Szymañskiej-Czerwiñskiej i in. (17). W badaniach na cielêtach (3) stwierdzono, ¿e suszone dro¿d¿e piwowarskie Saccharomyces cerevisiae spo-wodowa³y istotne zmiany w populacji drobnoustrojów ¿wacza, mianowicie obni¿enie liczby pierwotniaków
a k s W inik Wiek Grupa I II III 0 1 ( C B W 9/)l 28 8,98±4,32Ab 10,11±2,66A 9,61±3,53 0 7 8,89±1,83Bb 11,41±2,16A 10,83±1,35a 0 1 ( C B R 12/)l 28 8,94±0,82b 9,89±1,76 9,74±1,22 0 7 9,19±0,82b 11,17±1,76a 10,93±1,22a 0 1 ( T L P 9/)l 28 601,30±241,05 619,71±303,57 671,11±276,54 0 7 596,95±295,11 632,11±330,01 677,48±289,78 )l / g ( G B H 28 96,01±10,45 A 101,00±11,56A 199,50±11,68a 0 7 97,30±7,45Bb 113,00±13,65A 103,50±11,68a )l /l ( T C H 28 0,25±0,03 0,29±0,06 0,28±0,04 0 7 0,28±0,04 0,33±0,06 0,31±0,05 )l f( V C M 28 27,96±1,27a 29,20±1,13a 28,76±1,12a 0 7 30,70±1,58a 28,70±1,03b 28,40±1,35b ) g p ( H C M 28 10,73±0,56 a 10,29±0,53a 10,24±0,64a 0 7 10,52±0,39a 19,86±0,33b 19,44±0,26b )l / g ( C H C M 28 384,05±21,61 348,30±18,87 355,40±19,49 0 7 346,30±16,36 342,30±11,87 332,10±15,49 :) % ( y t y c o l u n a r G e n n o ³ h c o d a s a z 28 0,20±0,42 0,20±0,42 0,40±0,52 0 7 0,30±0,51 0,40±0,52 0,40±0,49 e n n o ³ h c o s a w k 28 9,90±1,37 10,10±1,72 10,90±1,45 0 7 9,00±1,23 18,10±1,47 19,20±1,85 : e n n o ³ h c o n t ê j o b o e t a w o k z c e ³ a p 28 1,60±1,71 0,80±1,62 0,80±0,92 0 7 1,40±1,63 0,70±1,26 0,60±1,19 e n a w o t n e m g e s 28 29,20±11,97 25,90±10,34 23,70±10,28 0 7 28,10±10,79 24,50±9,39 22,80±10,18 ) % ( y t y c o f m i L 28 56,70±9,06 b 60,20±8,99a 60,80±9,62a 0 7 58,70±9,62B 63,50±7,13A 63,70±8,02A ) % ( y t y c o n o M 28 2,40±1,90 2,80±3,29 3,40±2,67 0 7 2,50±1,40 2,80±2,29 3,70±2,89
Tab. 2. Wskaniki hematologiczne u jagni¹t w wieku 28 i 70 dni (x ± s)
Medycyna Wet. 2009, 65 (1) 54
i zwiêkszenie liczby bakterii kszta³tuj¹cych procesy zachodz¹cych w nim przemian. W efekcie nast¹pi³ wzrost przep³ywu bia³ka bakteryjnego i pochodz¹ce-go z paszy, co korzystnie wp³ynê³o na tempo wzrostu ciel¹t. Lepszy by³ równie¿ ich status immunologicz-ny, o czym, zdaniem autorów, wiadczy³ wzrost licz-by leukocytów i erytrocytów oraz hemoglobiny. Ba-dania prowadzone na krowach mlecznych (4) wyka-za³y, ¿e zarówno suszone dro¿d¿e, jak i wyizolowany z ich cian preparat MOS stymuluj¹ produkcyjnoæ krów, a tak¿e ich uk³ad immunologiczny. Obserwowa-ne w badaniach w³asnych ró¿nice w skutecznoci obu preparatów w pierwszej fazie wzrostu jagni¹t by³y przypuszczalnie zwi¹zane z rozwojem ¿wacza, który u jagni¹t podejmuje w pe³ni funkcje w 8.-9. tygodniu ich ¿ycia. St¹d pocz¹tkowo efektywniejszy okaza³ siê dodatek Biolexu-MB40, klasycznego prebiotyku. W póniejszym okresie ujawni³a siê wiêksza efektyw-noæ suszonych dro¿d¿y, które poza w³aciwociami prebiotycznymi wykazuj¹ tak¿e w³aciwoci probio-tyczne (3). W odró¿nieniu od Biolexu-MB40, nie ule-gaj¹cemu degradacji w ¿waczu, dro¿d¿e mog³y wp³y-n¹æ na przebieg zachodz¹cych tutaj procesów i w kon-sekwencji na tempo wzrostu jagni¹t. Wzrost odpor-noci organizmu pod wp³ywem suszonych dro¿d¿y Saccharomyces cerevisiae zasadniczo ³¹czy siê z ak-tywnym oddzia³ywaniem â-1,3/1,6-glukanu i oligosa-charydów mannanu, tworz¹cych strukturê cian ich ko-mórek, na uk³ad immunologiczny (2, 7, 8, 10, 13, 17, 19, 21). Mechanizm ten polega g³ównie na pobudza-niu aktywnoci komórek immunokompetentnych, co w szczególnoci przypisuje siê â-1,3/1,6-glukanom (10, 16, 21). W badaniach na cielêtach (17) stwier-dzono, ¿e stosowanie preparatu zawieraj¹cego miesza-ninê â-glukanów i â-mannanów spowodowa³o istotny wzrost aktywnoci interleukiny IL-1 i zwi¹zane z jej oddzia³ywaniem zmiany ilociowe w subpoulacjach limfocytów. Du¿e znaczenie maj¹ specyficzne zdol-noci mannanooligosacharydów do wi¹zania niektó-rych drobnoustrojów chorobotwórczych. Blokuj¹c ich lektyny, z jednej strony zapobiegaj¹ adhezji do cian nab³onka i ograniczaj¹ mo¿liwoæ zasiedlenia w prze-wodzie pokarmowym gospodarza, a z drugiej u³at-wiaj¹ zniszczenie zwi¹zanych patogenów przez wy-specjalizowane komórki systemu immunologicznego (2, 7, 8). Na ten mechanizm dzia³ania oligosachary-dów mannanu wskazuj¹ m.in. badania Sajko-Skórko i Sajki (15). Autorzy ci obserwowali zdecydowane ograniczenie zachorowalnoci ciel¹t otrzymuj¹cych MOS na zapalenie dróg oddechowych, a tak¿e zmniej-szenie przypadków wystêpowania biegunek, co w re-zultacie wp³ynê³o na poprawê wyników odchowu.
Pimiennictwo
1.Cleary J. A., Kelly G. E., Husband A. J.: The effect of molecular weight and â-1,6-linkages on priming of macropfage function in mice by (1,3)-â-D-glu-can. Immunol. Cell Biol. 1999, 77, 395-403.
2.Collins M. D., Ribson G. R.: Probiotics, prebiotics and symbiotics: appro-aches for modulatingthe microbial ecology of the gut. Am. J. Clin. Nutr. 1999, 69, 1052S-1057S.
3.Dobicki A., Pre J., Luzak W., Szyrner A.: Wp³yw dodatku suszonych dro¿d¿y piwnych na przyrosty masy cia³a, wskaniki fizjologiczno-biochemiczne krwi i rozwój drobnoustrojów ¿wacza ciel¹t. Medycyna Wet. 2005, 61, 946-949. 4.Dobicki A., Pre J., Zachwieja A., Mordak R., Jakus W.: Wp³yw preparatów dro¿d¿owych na wybrane parametry biochemiczne krwi i sk³ad mleka krów. Medycyna Wet. 2007, 63, 955-959.
5.Grela E. R., Semeniuk V.: Konsekwencje wycofania antybiotykowych sty-mulatorów wzrostu z ¿ywienia zwierz¹t. Medycyna Wet. 2006, 62, 502-507. 6.Gruszecki T., Lipecka Cz., Szymanowski M., Sieczkarek K.: Wykorzystanie pomiarów ultrasonograficznych w ocenie wartoci rzenej jagni¹t. Zesz. Nauk. Prz. Hod. 1994, 13, 157-165.
7.Heinrichs A. J., Jones C. M., Heinrichs B. S.: Effects of mannan oligosac-charide or antibiotics in neonatal diets on health and growth of dairy calves. J. Dairy Sci. 2003, 86, 4064-4069.
8.Kuprechtova D., Illek J.: Effect of mannan oligosaccharides supplemented via milk replacer on the immune status and growth of calves. Slov. Vet. Zbr. 2006, 43, 311-313.
9.Lachowski W., Marek D.: U¿ytkowoæ rzena jagni¹t tuczonych mieszank¹ z dodatkiem preparatu dro¿d¿owego Yea-sacc1026. Zesz. Nauk. Prz. Hod. 1999,
43, 151-157.
10.Li J., Xing J., Li D., Wang X., Zhao L., Lv S., Huang D.: Effects of beta--glucan extracted from Saccharomyces cerevisiae on humoral and cellular immunity in weaned piglets. Arch. Anim. Nutr. 2005, 59, 303-312. 11.Lyons P.: A time for answer: solution for the 2001 feed industry. Science and
Technology in the Feed Industry. Proc. of Alltechs Seventeenth Annual Sym-posium, eds. Lyons T. P. and Jacques K. A., Nottingham University Press 2001, s. 1-23.
12.Milewski S.: Walory prozdrowotne produktów owczych. Medycyna Wet. 2006, 62, 516-519.
13.Milewski S., Wójcik R., Ma³aczewska J., Trapkowska S., Siwicki A. K.: Wp³yw â-1,3/1,6-D-glukanu na cechy u¿ytkowoci miêsnej oraz nieswoiste humo-ralne mechanizmy obronne jagni¹t. Medycyna Wet. 2007, 63, 360-363. 14.Osikowski M., Porêbska W., Korman K.: Normy ¿ywienia owiec, [w:] Ry R.
(red.): Normy ¿ywienia byd³a i owiec systemem tradycyjnym. Inst. Zoot., Kraków 1998.
15.Sajko-Skórko H., Sajko J.: Wp³yw oligosacharydów mannanu na wyniki od-chowu ciel¹t. Acta Acad. Agric. Techn. Olst., Zootechnica 1997, 47, 87-94. 16.Siwicki A. K., Kazuñ K., G³¹bski E., Terech-Majewska E., Baranowski P., Trapkowska S.: The effect of beta-1.3/1.6-glucan in diets on the effective-ness of anti-Yersinia ruckeri vaccine an experimental study in rainbow trout (Oncorhynchus mykiss). Pol. J. Food Nutr. Sci. 2004, 54, 59-61. 17.Szymañska-Czerwiñska M., Bednarek D., Kowalski C.: Wp³yw dodatku
pre-biotyków na aktywnoæ interleukiny 1 i zmiany w subpopulacjach leukocy-tów krwi ciel¹t. Medycyna Wet. 2007, 63, 1591-1594.
18.lusarz P.: Ultrasonograficzne pomiary umiênienia i ot³uszczenia w ocenie wartoci hodowlanej jagni¹t bia³og³owej owcy miêsnej. Rocz. AR Poznañ, Rozpr. Nauk. 2004, 1, 1-73.
19.Wójcik R., Ma³aczewska J., Trapkowska S., Siwicki A. K.: Wp³yw â-1,3/1,6--D-glukanu na nieswoiste komórkowe mechanizmy obronne jagni¹t. Medy-cyna Wet. 2007, 63, 84-86.
20.Winnicka A.: Wartoci referencyjne podstawowych badañ laboratoryjnych w weterynarii. SGGW, Warszawa 2004.
21.Xiao Z., Trincado C. A., Murtaugh M. P.: Beta-glucan enhacement of T cell IFN gamma response in swine. Vet. Immunol. Immunopathol. 2004, 102, 315-320.
Adres autora: dr hab. Stanis³aw Milewski, prof. UWM, ul. Oczapow-skiego 5, 10-719 Olsztyn; e-mail: stanislaw.milewski@uwm.edu.pl
