Artyku³ przegl¹dowy Review
Klasyczny pomór wiñ (Classical Swine Fever, CSF) nadal jest, w skali globalnej, jedn¹ z najwa¿niejszych chorób wirusowych tego gatunku ze wzglêdu na powo-dowanie olbrzymich strat oraz utrudnianie miêdzynaro-dowego obrotu zwierzêtami i ich produktami. Jego wy-stêpowanie na wiecie w latach 2003 i 2004 charaktery-zuje ryc. 1. Zosta³a ona sporz¹dzona na podstawie da-nych wiatowej Organizacji Zdrowia Zwierz¹t (Office International des Epizooties, OIE). Równie¿ wed³ug
spra-wozdañ OIE przygotowano tabelê 1, która zawiera stwier-dzone w krajach europejskich, w latach 2002-2006,
Postêp w zwalczaniu klasycznego pomoru wiñ
MARIAN TRUSZCZYÑSKI, ZYGMUNT PEJSAKPañstwowy Instytut Weterynaryjny Pañstwowy Instytut Badawczy, Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy
Truszczyñski M., Pejsak Z.
Progress in controlling classical swine fever Summary
Classical swine fever (CSF) is a worldwide economically important, highly contagious disease of swine. Poland has been free of this disease for the last 14 years. However, outbreaks occur in neighboring countries and create serious risks. Therefore, it seems essential to present the progress of laboratory diagnosis and vaccines. Since the CSF virus reservoir in wild boars is important for the infection of domestic swine, this topic has also been presented. The paper also describes diagnostic techniques for identifying the agents and serological tests for detecting the virus it characterizes specific antibodies, including an assessment of their diagnostic value. Recent developments of CSF vaccines are discussed, including the live, lapinised vaccine, containing the attenuated Chinese C strain of CSF and marker vaccines, developed with the application of molecular biology and genetic engineering techniques. These vaccines, despite being less effective than the C-strain vaccine, enable to discriminate infected animals from vaccinated ones (DIVA strategy) when cor-respondent diagnostic kits are used. These detect antibodies which are exclusively characteristic for antigens of the vaccine strain or antibodies specific to antigens of the virulent CSF virus. Procedures of controlling CSF in wild boars were described including recommendations of diagnostic tests and oral vaccinations.
Keywords: classical swine fever
Ryc. 1. Kolor szary okrela kraje, w których CSF zg³oszono do OIE w 2003 r., a kolor czarny kraje, z których zg³oszenia o wystêpowaniu CSF dotyczy³y lat 2003 i 2004. Kolor bia³y przedstawia kraje, które nie informowa³y o wyst¹pieniu w latach 2003 i 2004 CSF (8) j a r K Lata 2 0 0 2 2003 2004 2005 2006 a i n a b l A + + a i g l e B + a n i w o g e c r e H i a i n o B + + + + a ir a g ³ u B + + + + + a j c a w r o h C + + a i n o d e c a M + + + a j c n a r F + + + + y c m e i N + + + + y r g ê W + y h c o ³ W + g r u b m e s k u L + a i n u m u R + + + + + a j s o R + + + a r ó g o n r a z C i a i b r e S + + + + a j c a w o ³ S + + + a i n e w o ³ S + Objanienia: + stwierdzenie CSF
Tab. 1. Kraje Europy, w których w latach 2002-2006 stwier-dzono przypadki pomoru klasycznego wiñ (CSF) (8)
przypadki CSF (8). Na szczególne podkrele-nie zas³uguj¹ wybuchy CSF, które mia³y miej-sce w latach 1997-1998 w Niemczech, Belgii, W³oszech, Holandii i Hiszpanii. Przyk³adowo, w Holandii wybito 0,7 miliona zaka¿onych wiñ w 429 stadach oraz 1,1 miliona wiñ w 1286 stadach zagro¿onych. Dodatkowo za-bito 1,6 miliona wiñ ze stad wolnych od wi-rusa CSF, realizuj¹c zakaz wyprowadzania wiñ poza strefê zapowietrzon¹ i zagro¿on¹, przy za³o¿eniu, ¿e równie¿ tym sposobem mo¿-na ograniczyæ szerzenie siê choroby (8).
Stra-ty Stra-tylko w odniesieniu do Holandii wynios³y 2,3 miliar-dy USD (8).
Polska pozostaje od 14 lat wolna od CSF (ostatni przy-padek stwierdzono we wrzeniu 1994 r.). Potwierdzaj¹ to ujemne wyniki badañ monitoringowych wykonywane w kraju w kierunku CSF wiñ i dzików w latach 2002--2006 w Zak³adzie Chorób wiñ PIWet-PIB (tab. 2). Z przedstawionych danych (ryc. 1 i tab. 1) wynika jed-nak, ¿e w zwi¹zku z bliskoci¹ krajów, w których CSF wystêpowa³ ze znaczn¹ intensywnoci¹, ryzyko jego po-jawienia siê w Polsce jest du¿e. Zatem, mimo ¿e Polska od d³u¿szego czasu jest krajem wolnym od tej choroby, zwi¹zana z CSF problematyka pozostaje aktualna, co uza-sadnia prezentacjê aktualnego stanu wiedzy na ten te-mat, w szczególnoci w odniesieniu do uzyskanego po-stêpu w zakresie diagnostyki laboratoryjnej i szczepio-nek. Z uwagi na du¿e znaczenie rezerwuaru wirusa CSF w populacji dzików w przenoszeniu infekcji do wiñ do-mowych, zagadnienie to równie¿ zosta³o omówione, z uwzglêdnieniem wspó³czesnych sposobów zwalczania. Uznanie kraju za wolny od CSF, zgodnie z danymi wiatowej Organizacji Zdrowia Zwierz¹t (OIE) (18), warunkowane jest spe³nieniem okrelonych wymagañ i dysponowaniem przekonuj¹c¹ w tym wzglêdzie doku-mentacj¹, któr¹ ocenia i akceptuje Komitet Naukowy Zdrowia i Dobrostanu Zwierz¹t Komisji Europejskiej (The European Commissions Scientific Committee on Animal Health and Animal Welfare) (2). Obowi¹zuj¹ce w Polsce ustawodawstwo weterynaryjne czyni temu za-doæ. Kolejnym, koniecznym do wykonania warunkiem w utrzymywaniu kraju jako wolnego od CSF jest dyspo-nowanie zgodn¹ z wymaganiami OIE i Unii Europejskiej (UE) diagnostyk¹ laboratoryjn¹ oraz przeprowadzanie przegl¹dów diagnostycznych wiñ w kierunku CSF. W przypadku Polski ma to miejsce wed³ug zaleceñ Ko-deksu Zdrowia Zwierz¹t L¹dowych OIE (2006 r.) (18) oraz Podrêcznika Testów Diagnostycznych i Szczepio-nek dla Zwierz¹t L¹dowych z 2004 r. (19).
Testy diagnostyczne
Izolacja wirusa (Virus isolation, VI) jest najbardziej czu³¹ i specyficzn¹ metod¹ jego wykrywania przy u¿y-ciu przeciwcia³ swoistych. Wymaga jednak znacznego nak³adu pracy. Materia³em s¹ homogenaty tkanek, krew i plazma. Do ich sporz¹dzania najbardziej nadaj¹ siê mig-da³ki, ledziona, wêz³y ch³onne i nerki (17). Do namna-¿ania wirusa CSF stosuje siê linie komórkowe nerki wi-ni, zw³aszcza PK-15 i SK6 (19).
Do okrelenia wirusa zastosowanie znajduje szybszy i mniej pracoch³onny test przeciwcia³ fluoryzuj¹cych (fluorescent antibody test, FAT). Umo¿liwia on wykaza-nie w skrawkach mro¿eniowych wirusa CSF. Sporz¹dza-ne s¹ oSporz¹dza-ne z migda³ków, ledziony, Sporz¹dza-nerki, wêz³ów ch³on-nych lub koñcowego odcinka jelita biodrowego (19).
Wa¿ne znaczenie diagnostyczne ma procedura immu-noperoksydazowa, s³u¿¹ca do odró¿nienia pestiwirusów przy u¿yciu przeciwcia³ monoklonalnych swoistych dla: 1) szczepów terenowych CSFV; 2) wirusa choroby gra-nicznej (Border Disease, BD); 3) wirusa wirusowej bie-gunki byd³a i choroby b³on luzowych (Bovine Viral Diar-rhoea Mucosal Disease BVD-MD). S¹ one ze wzglêdu na podobne w³aciwoci zaliczane do tej samej rodziny Flaviviridae a w tych ramach, do rodzaju Pestivirus. Wirusy BD i BVD-MD, wystêpuj¹c niekiedy w organiz-mie wiñ, w zasadzie nie s¹ dla nich chorobotwórcze, chocia¿ wywo³ane nimi ródmaciczne infekcje p³odów mog¹ powodowaæ u noworodków objawy chorobowe zbli¿one do CSF. Jednak g³ówne znaczenie pestiwirusów bydlêcych polega na utrudnieniu rozpoznania CSF me-todami serologicznymi (7, 19).
W celu szybkiej identyfikacji wirusa CSF u wiñ ¿y-wych stosowana jest ELISA antygenowa (antigen-cap-ture assay). Zaakceptowan¹ przez OIE metod¹ alterna-tywn¹ w stosunku do niej oraz do izolacji z materia³u chorobowego wirusa jest reakcja polimeryzacji ³añcucho-wej z odwrotn¹ transkrypcj¹ (reverse-transcription poli-merase chain reaction, RT-PCR. Jest ona bardziej czu³a od dwóch poprzednio wymienionych testów. Aktualnie trwaj¹ prace nad testami PCR w czasie rzeczywistym (real time PCR, RT-PCR) (19, 23).
Do wykrywania przeciwcia³ swoistych stosuje siê test z neutralizuj¹cymi wirus CSF fluoryzuj¹cymi przeciw-cia³ami (fluorecent antibody virus neutralisation test), neutralizuj¹cy test peroksydazowy (neutralising peroxi-dase-linked assay) i ELISA ze znanym antygenem. Wy-mienione metody maj¹ status zalecanych przez OIE, w odniesieniu do zwierz¹t eksportowanych do innych kra-jów (prescribed tests for international trade) (19).
Próby stosowane do identyfikacji wirusa CSF lub swo-istych dla niego przeciwcia³ podlegaj¹ walidacji (20) oraz miêdzylaboratoryjnym badaniom porównawczym (Inter-laboratory Comparison Tests, ILCT). S¹ one wykonywa-ne przez Narodowe Laboratoria Referencyjwykonywa-ne ds. CSF, pañstw cz³onkowskich UE, przy udziale te¿ laboratoriów referencyjnych niektórych pañstw innych kontynentów. W wyniku wykonanych badañ testy ELISA okaza³y siê
i k b ó r p j a z d o R Lata Razem 2 0 0 2 2003 2004 2005 2006 ñ i w a c i w o r u S 4705 3278 2312 3477 3905 17677 w ó k iz d a c i w o r u S 2241 2050 2201 2164 2080 10736 w ó k iz d e n z rt ê n w e w y d ¹ z r a N 196 51 51 31 71 400
Objanienia: * w ¿adnym przypadku nie wykazano obecnoci wirusa CSF (dane Zak³adu Chorób wiñ PIWet-PIB)
Tab. 2. Wykonane w Polsce badania monitoringowe wiñ i dzików w kie-runku klasycznego pomoru wiñ (CSF) wykonane w latach 2002-2006*
mniej czu³e do wykrywania przeciwcia³ ni¿ seroneutrali-zacja wirusa (Virus Neutralisation Test, VNT) (9). Po-wtarzalnoæ wyników po dwóch latach badañ by³a w obu przypadkach taka sama.
W badaniach miêdzylaboratoryjnych (ILCT) powinny uczestniczyæ wszystkie laboratoria krajowe wykonuj¹ce urzêdowe badania diagnostyczne w kierunku CSF. Dane dotycz¹ce walidacji i oceny zestawów diagnostycznych powinny byæ upowszechniane. Udostêpniaæ nale¿y od-czynniki i standardy miêdzynarodowe, ustalane przez OIE. Takie podejcie warunkuje bowiem harmonizacjê metodyczn¹ i uzyskiwanie identycznych wyników nie-zale¿nie od miejsca wykonywanych badañ, co umo¿li-wia porozumiewanie siê miêdzy poszczególnymi pañ-stwami. W trakcie miêdzylaboratoryjnych badañ porów-nawczych ustalono, ¿e przy uwzglêdnieniu powy¿szego, miana przeciwcia³ w tych samych surowicach, zale¿nie od uczestnicz¹cego laboratorium, waha³y siê w granicach jednego rozcieñczenia, kiedy pocz¹tkowe rozcieñczenie wynosi³o 1 : 5 (19). Ró¿nice miêdzy mianami odnosz¹-cymi siê do tej samej surowicy by³y wiêksze w surowi-cach o niskim mianie przeciwcia³ CSF, co wskazuje, ¿e tego rodzaju materia³ jest trudniejszy do poprawnego diagnozowania. W celu uzyskiwania wiarygodnych wy-ników w testach VNT, stosowanych do wykrywania prze-ciwcia³, powinny one byæ walidowane przy u¿yciu stan-daryzowanych referencyjnych odczynników. Sugerowa-nym szczepem stanowi¹cym znany antygen powinien byæ Alfort 187 i dodatkowo szczepy z aktualnych ognisk cho-roby.
Szczepionki
Stosowane przeciw CSF szczepienia profilaktyczne zawsze by³y traktowane jako metoda pomocnicza w zwal-czaniu tej choroby, opieraj¹cym siê przede wszystkim na wykonywaniu okrelonych zarz¹dzeñ sanitarno-wetery-naryjnych, z bioasekuracj¹ jako elementem najistotniej-szym (18). Jednak w wyniku zwi¹zanego z nimi bezob-jawowego nosicielstwa i siewstwa wirusa CSF we wszyst-kich krajach UE zosta³a wprowadzona w 1990 r. zasada nie stosowania w zwalczaniu CSF szczepionek, a wybi-jania wiñ zaka¿onych i podejrzanych o zaka¿enie (non-vaccination, stamping-out policy). Mimo ¿e nie zakaza-no definitywnie stosowania szczepieñ w sytuacjach nad-zwyczajnych (emergency vaccination) zgodnie z Dyrek-tyw¹ 80/217/EEC i dokumentami j¹ doskonal¹cymi (2, 21), to jak dotychczas nikt z tej mo¿liwoci nie skorzy-sta³ z powodu zwi¹zanych z tym ograniczeñ. W konsek-wencji bowiem wprowadzenia szczepieñ przeciw CSF, kraj cz³onkowski jest zobowi¹zany wy³¹czyæ z obrotu miêso pochodz¹ce od wiñ szczepionych, chyba, ¿e pod-dano je odpowiedniej obróbce termicznej. Kolejn¹ do-tkliw¹ niedogodnoci¹ jest pozbawienie kraju, na terenie którego stosowano szczepienia, mo¿liwoci eksportu wiñ i nie poddanych obróbce termicznej ich produktów na okres 1-2 lat (2).
Mimo przes³anek przemawiaj¹cych za utrzymaniem w zwalczaniu CSF metody wybijania przy eliminacji szczepieñ, coraz czêciej zwraca siê uwagê na du¿e kosz-ty, zwi¹zane z tym sposobem zwalczania. Dodatkowo ze strony spo³ecznoci UE wyra¿ane s¹ protesty przeciw
masowemu wybijaniu zwierz¹t, jakie ma zw³aszcza miej-sce przy wybuchu CSF w regionach du¿ej koncentracji pog³owia trzody chlewnej. Procedurê tê uznaje siê bo-wiem za niehumanitarn¹ i ekologicznie szkodliw¹. Ma-j¹c to na wzglêdzie, narasta w krajach cz³onkowskich UE przekonanie polegaj¹ce na powrocie, w wymiarze uzasadnionym, do stosowania szczepieñ ochronnych, np. w strefach wokó³ ognisk CSF.
W profilaktyce swoistej CSF znalaz³y zastosowanie w przesz³oci, je¿eli chodzi o kraje UE, a obecnie o kra-je, które stosuj¹ szczepienia dwa rodzaje szczepionek: a) szczepionki zawieraj¹ce jako czynnik uodporniaj¹cy ¿ywy, os³abiony pod wzglêdem zjadliwoci, czyli atenu-owany wirus klasycznego pomoru wiñ i b) szczepionki znakowane.
Szczepy atenuowane wirusa CSF uzyskuje siê w wy-niku pasa¿owania wirusów pierwotnie zjadliwych w ho-dowli komórkowej lub przez zwierzêta innych gatunków ni¿ winia. Zmodyfikowany dziêki pasa¿om wirus (mo-dified live virus, MLV) oraz wytworzona przy jego udziale szczepionka podlegaj¹ walidacji (20), z uwzglêdnieniem identycznoci wirusa, wykluczenia w jego zbiorze innych drobnoustrojów, nieszkodliwoci dla wiñ, po zaszcze-pieniu nie przenoszenia siê infekcji szczepu szczepion-kowego na inne, nie szczepione winie (nontransmissi-bility), stabilnoci i immunogennoci, to jest skuteczno-ci zawieraj¹cej go szczepionki. Najszersze zastosowanie znalaz³a szczepionka, zawieraj¹ca atenuowany szczep chiñski C (chinese strain, C), uzyskany w wyniku pasa-¿owania na królikach, st¹d nazwa: szczepionka lapinizo-wana (8). Za skuteczn¹, po wykonaniu zaka¿enia wiru-sem zjadliwym wiñ szczepionych, uwa¿ana jest szcze-pionka o co najmniej 100 PD50 (protective dose = dawka ochronna). Wtedy wyzwala ona odpornoæ wykluczaj¹-c¹ nie tylko zachorowanie w wyniku zetkniêcia siê wini z wirusem zjadliwym, ale równie¿ bezobjawowe nosi-cielstwo CSFV, co okrelane jest mianem odpornoci ste-rylnej (sterile immunity) (14). Ochronna odpornoæ roz-wija siê po up³ywie tygodnia od szczepienia (1). Czas utrzymywania siê odpornoci po podaniu szczepionki ze szczepem C wynosi ponad 1 rok (1). Podobnie jak w odniesieniu do wszystkich innych szczepionek, prze-ciwcia³a matczyne obni¿aj¹, neutralizuj¹c antygeny uod-porniaj¹ce, efekt poszczepienny (vaccinal immunity). Do-daæ nale¿y, ¿e szczepionka z wirusem C w wiêkszoci przypadków blokuje transmisjê wirusa zjadliwego przez ³o¿ysko do zarodków i p³odów. Nie powoduje ona u nich procesów chorobowych, nawet kiedy ciê¿arne samice poddane s¹ immunosupresji (2). Mimo niew¹tpliwych zalet szczepionki lapinizowanej ze szczepem C, g³ów-nym przeciwwskazaniem jej stosowania jest niemo¿noæ odró¿nienia przeciwcia³ poszczepiennych od przeciwcia³ indukowanych przez szczepy patogenne, terenowe, co utrudnia, a nawet uniemo¿liwia zwalczanie, a zw³aszcza eradykacjê CSF. Bli¿sze dane na temat innych szczepio-nek atenuowanych przeciw CSF znajduj¹ siê w nastêpu-j¹cej publikacji (2). Uogólniaj¹c, mo¿na stwierdziæ, ¿e ich zalety i wady s¹ podobne, jak przedstawione w od-niesieniu do szczepionki ze szczepem C.
Szczepionki znakowane (marker vaccines) przeciw CSF umo¿liwiaj¹ natomiast stosowanie strategii DIVA
(Differentiating Infected from Vaccinated Animals), czyli odró¿niania zwierz¹t zaka¿onych od szczepionych przy zastosowaniu badañ serologicznych specjalnie dostoso-wanymi zestawami diagnostycznymi. Wirus CSF zawie-ra 4 struktuzawie-ralne bia³ka: bia³ko nukleokapsydu C i otocz-kowe glikoproteiny E0, E1 i E2 oraz 8 niestrukturalnych bia³ek: Npro, p7, NS2, NS3, NS4A, NS4B, NS5A i NS5B.
Sporód wymienionych bia³ek najbardziej immunogen-ne jest E2 (8, 24). Jest ono te¿ wskanikiem zjadliwoci (virulence) CSFV, poniewa¿ usuniêcie go na drodze ge-netycznej ze zjadliwego szczepu CSFV powoduje jego atenuacjê. Glikoproteina E0, okrelana te¿ jako Erns
przy-czynia siê do zjadliwoci CSFV oraz wyzwala u zwie-rzêcia swoiste przeciwcia³a, istotne w odró¿nianiu wiñ szczepionych od zaka¿onych CSFV (8, 26).
Jak dotychczas licencjê uzyska³y 2 szczepionki zna-kowane, których szczepy szczepionkowe wytwarzaj¹ najbardziej immunogenny antygen wirusa CSF, czyli gli-koproteinê E2. Uzyskuje siê j¹ dziêki ekspresji wprowa-dzonego do genomu bakulowirusa, okrelonego odcinka genomu wirusa CSV, w drodze rekombinacji (10, 16). Wykrycie zatem wy³¹cznie przeciwcia³ swoistych dla E2 a nie innych, swoistych dla pozosta³ych antygenów CSF, czyli np. dla glikoproteiny Erns, wskazuje, ¿e chodzi
o winie szczepione, które nie zetknê³y siê z wirusem zjadliwym. Zarejestrowanymi szczepionkami z gliko-protein¹ E2 s¹: Advasure® (Pfizer, UK) i Porcilis Pesti®
(Intervet, Holandia). Testy odró¿niaj¹ce to Chekit CSF Marker® ELISA dla Advasure® i Ceditest CSFV Erns®
ELISA (Cedi Diagnostics Lelystad, Holandia) dla szcze-pionki Porcilis Pesti®. Okaza³o siê jednak, ¿e
wymienio-ne zestawy, chocia¿ s¹ przydatwymienio-ne, nie spe³niaj¹ w stopniu wystarczaj¹cym wymogów w zakresie czu³oci i specy-ficznoci takich, jakie stawiane s¹ konwencjonalnym ze-stawom ELISA do diagnostyki CSF. W odniesieniu do szczepionek znakowanych potwierdzono w warunkach eksperymentalnych uzyskanie po 2 tygodniach od jed-norazowego podania szczepionki poszczepiennej ochro-ny przed wyst¹pieniem objawów kliniczochro-nych CSF przy niewystarczaj¹cym przeciwdzia³aniu nosicielstwu i siew-stwu wirusa CSF. Wskazuje to na ich ni¿sz¹ skutecznoæ ni¿ szczepionki lapinizowanej ze szczepem C, po poda-niu której wytwarza siê wymieniona wczeniej odpor-noæ sterylna, wykluczaj¹ca nosicielstwo i siewstwo wi-rusa CSF (13, 25). Dodatkowo nie chroni¹ one tak jed-noznacznie jak szczepionka atenuowana przed pionowym (maciorap³ody) (8) i poziomym (winiawinia) (8) sze-rzeniem siê CSF. Szczepionki znakowane okaza³y siê natomiast w najwy¿szym stopniu nieszkodliwe.
Wymienione szczepionki znakowane i towarzysz¹ce im zestawy diagnostyczne do realizowania strategii DIVA by³y oceniane i walidowane przez Agencjê Europejsk¹ do Oceny Produktów Medycznych (European Agency for Evaluation of Medicinal Products, EMEA). Opieraj¹c siê na Raportach Oceny, akceptowanych przez Komitet Pro-duktów Weterynaryjnych (Committee of Veterinary Me-dical Products CMVP), Komisja Europejska UE wyda³a w odniesieniu do nich autoryzacjê rynkow¹. EMEA nie wziê³a jednak odpowiedzialnoci za ocenê i walidacjê towarzysz¹cych szczepionkom znakowanym testów od-ró¿niaj¹cych zwierzêta szczepione od zaka¿onych (2-4).
Jest to przyczyn¹ kontynuowania prac badawczych zmie-rzaj¹cych do udoskonalenia szczepionek znakowanych i towarzysz¹cych im zestawów diagnostycznych (2, 8, 22).
Dziki jako rezerwuar wirusa
Warunkiem zwalczenia CSF u wiñ (Sus domestica) i uzyskania oraz utrzymania statusu kraju wolnego od tej choroby jest jej eradykacja u dzików (Sus scrofa), obok wini domowej jedynego gatunku, wra¿liwego na zaka-¿enie, a dodatkowo nosiciela i siewcy wirusa CSF (18). Ci¹gle zdarzaj¹ siê w regionach wystêpowania na wie-cie CSF, w tym w krajach europejskich, a doæ czêsto w Niemczech, kraju s¹siaduj¹cym z Polsk¹, ogniska tej choroby u dzików, stanowi¹ce zagro¿enie dla wiñ do-mowych (12). Kontakty dzików ze winiami domowymi uznane zosta³y za najbardziej prawdopodobne ród³o in-fekcji trzody chlewnej i za g³ówny czynnik ryzyka. Wy-kazano, ¿e oko³o 80% ognisk CSF u wiñ mia³o miej-sce na obszarach, gdzie choroba ta wystêpuje enzootycz-nie u dzików (2, 12).
Zwalczanie, do eradykacji w³¹cznie, CSF u dzików opiera siê w krajach UE na postêpowaniu zawartym w Dyrektywie Rady (Council Directive) 2001/EC (1, 6). Kraj, w którym stwierdzono przypadek CSF u dzika ma obowi¹zek sporz¹dzenia planu zwalczania infekcji i przed³o¿enia go w ci¹gu 90 dni do zatwierdzenia do Komisji Europejskiej. Powinien on zawieraæ sposoby za-bezpieczenia wiñ przed infekcj¹ oraz postêpowanie zmierzaj¹ce do likwidacji CSF u dzików.
Okrelenie obszaru wystêpowania infekcji w danej populacji dzików opiera siê na badaniu wirusologicznym i serologicznym uzyskanych od nich próbek uprzednio podanymi testami, które stosuje siê w diagnostyce i mo-nitoringu CSF u wiñ (5, 19). Zasady pobierania próbek, zwi¹zane z badaniami przegl¹dowymi w kierunku CSF u dzików zale¿ne s¹ od sytuacji epizootiologicznej oraz gêstoci populacji wiñ na okrelonym terenie.
Monitoring wirusologiczny oparty jest na badaniu pró-bek narz¹dów (ledziony, wêz³ów ch³onnych, migda³ków, nerek). Badaniami wirusologicznymi nale¿y obj¹æ dziki pad³e, wykazuj¹ce nietypowe zachowanie siê lub u któ-rych po odstrzale stwierdzono podczas wytrzewiania zmiany patologiczne. Jeli to mo¿liwe, od zwierz¹t po-dejrzanych o zaka¿enie nale¿y pobraæ krew do badañ serologicznych.
W wyniku prowadzonych badañ monitoringowych dany kraj mo¿e uzyskaæ status wolnego od pomoru dzi-ków, je¿eli: w ci¹gu ostatnich 12 miesiêcy nie stwierdzo-no u tych zwierz¹t obecstwierdzo-noci wirusa CSF, je¿eli w popu-lacji dzików nie wykrywa siê osobników serologicznie dodatnich oraz je¿eli skarmianie dzików odpadkami ku-chennymi jest oficjalnie zakazane.
Mimo wprowadzonego w krajach UE zakazu szcze-pieñ przeciw CSF istnieje, jak wspomniano w poprzed-nim tekcie, mo¿liwoæ szczepieñ z koniecznoci, co odnosi siê równie¿ do dzików. Metoda ta znalaz³a zasto-sowanie w szeregu krajów, a zw³aszcza w szerokim za-kresie w Niemczech (11). Opiera siê na stosowaniu kê-sów (baits), zawieraj¹cych szczepionkê ze szczepem C, wyk³adanych w siedliskach dzików, zw³aszcza w
miej-scach ich ¿erowania. Akcja obejmuje 3 kampanie szcze-pieñ: na wiosnê, w ci¹gu lata i w jesieni. Na ka¿d¹ kam-paniê sk³adaj¹ siê 2 wyk³adania kêsów z 4-tygodniow¹ przerw¹. Immunizacjê nale¿y kontynuowaæ co najmniej 1 rok (12). Stosowane s¹ równie¿ inne systemy szcze-pienia dzików (2, 12).
Rêczne wyk³adanie szczepionki jest metod¹ z wybo-ru. Sposób ten mo¿e byæ w razie potrzeby uzupe³niony zrzutami szczepionki z samolotu. Skutecznoæ i efektyw-noæ doustnego uodporniania zale¿¹ od biotopu, gêsto-ci populacji dzików i dostêpnogêsto-ci karmy. Czynniki te maj¹ istotny wp³yw na powodzenie akcji, której podjêcie po-winno byæ zawsze oparte na wynikach przegl¹dowych badañ wirusologicznych i serologicznych prowadzonych w konkretnej populacji dzików, na okrelonym teryto-rium. Na ogó³ uwa¿a siê, ¿e wielkoæ kordonu sanitarne-go, w którym prowadzone bêd¹ szczepienia, nie powin-na byæ mniejsza ni¿ 20 km2.
Szczepienia dzików przeciw CSF okaza³y siê warto-ciow¹ metod¹ ograniczania zakanoci ze strony dzi-ków (12). Niedogodnoci¹ s¹ m³ode dziki (< 4-miesiêcz-ne), które s¹ bardzo wra¿liwe na infekcjê wirusem CSF a czêsto nie spo¿ywaj¹ wy³o¿onych kêsów i w zwi¹zku z tym nie podlegaj¹ immunizacji. Jak stwierdzono, szczep C nie daje mo¿liwoci odró¿niania zwierz¹t zaka¿onych od szczepionych, nie zaka¿onych przy pomocy uprzed-nio wspomnianych zestawów diagnostycznych. W zwi¹z-ku z tym w opracowaniu jest szczepionka znakowana dla dzików (12), umo¿liwiaj¹ca odró¿nienie dzików zaka-¿onych od szczepionych przeciw CSF.
W zwalczaniu CSF u dzików zastosowanie znalaz³ równie¿ odstrza³ dzików, w po³¹czeniu ze szczepieniem oraz naturalna immunizacja w obrêbie populacji dzików, których migracjê ogranicza siê przez regularne dokar-mianie w okrelonych miejscach (12). Efektem jest osi¹g-niêcie z czasem stanu odpornoci swoistej u dzików w danym ognisku choroby.
W promieniu 5 km od miejsca wykrycia serologicznie dodatniego dzika wszystkie odstrzelone zwierzêta nale-¿y poddaæ badaniom serologicznym i wirusologicznym przez 4 tygodnie w okresie polowañ i 8 tygodni po tym okresie. Badaniom powinny byæ równie¿ poddane wszyst-kie znalezione martwe dziki. Dooko³a wspomnianej 5-kilometrowej strefy nale¿y ustaliæ obszar o promieniu 15-20 km w celu prowadzenia badañ serologicznych wszystkich odstrzelonych dzików w ci¹gu 3 miesiêcy (12).
Podsumowuj¹c ca³oæ, nale¿y podkreliæ, ¿e w ostat-nim 15-leciu nast¹pi³ du¿y postêp w zwalczaniu CSF, w³¹cznie do jego eradykacji w szeregu pañstw. W znacz-nym stopniu przyczyni³o siê do tego zastosowanie w ba-daniach wirusa osi¹gniêæ i technik biologii molekularnej i in¿ynierii genetycznej. W konsekwencji udoskonalono diagnostykê laboratoryjn¹ choroby oraz opracowano szczepionki znakowane, co umo¿liwi³o zastosowanie stra-tegii DIVA.
Pimiennictwo
1.Biront P., Leunen J., Vandeputte: Inhibition of virus replication in the tonsils of pigs previously vaccinated with Chinese strain vaccine and challenged oronasally with a virulent strain of clssical swine fever virus. Vet. Microbiol. 1987, 14, 105-113.
2.Blome S., Maindl-Böhmer A., Loeffen W., Thuer B., Moennig V.: Assessment of classical swine fever diagnostics and vaccine performance. Rev. sci. tech. Off. Int Epiz. 2006, 25, 1025-1038.
3.Bouma A., de Smit A. J., de Jong M. C., de Kluijver E. P., Morrmann R. J.: Determination of the onset of the herd-immunity induced by the E2 sub-unit vaccine against classical swine fever virus. Vaccine 2000, 18, 1374-1381. 4.Bouma A., de Smit A. J., de Kluijver E. P., Terpstra C., Moormann R. J.:
Efficacy and stability of a ubunit vaccinebased on glicoprotein E2 of classi-cal swine fever virus. Vet. Microbiol. 1999, 66, 101-114.
5.Commission of the European Communities Commission Decision appro-ving a Diagnostic Manual establishing diagnostic procedures, sampling methods and criteria for evolution of the laboratory tests for the confirmation of classical swine fever. Off. J. Eur. Communities 2002, L, 39, 71-88. 6.Commission of the European Communities (2001) Council Directive 2001/
89/EC on Community measures for the control of classical swine fever. 23 October Off. J. Eur. Communities L. 316, 5-35.
7.Diagnostic techniques and vaccines for foot-and-mouth, classical swine fever, avian influenza and some other important OIE List A Diseases. Euro-pean Commission 2003, 1-150.
8.Dong X. D., Chen Y. H.: Marker vaccine strategies and candidate CSFV marker vaccines. Vaccine 2006, w druku i www science-direct corm/locate/ Vaccine.
9.Floegel-Niesmann G., Moennig V.: Quality management in reference tests for the diagnosis of classical swine fever. Rev. sci. tech. Off. Int. Epiz. 2004, 23, 899-903.
10.Hulst M. M., Westra D. F., Wensvoort G., Moormann R. J.: Glicoprotein E1 of hog cholera virus expressed in insect cells protects swine from hog cholera. J. Viral. 1993, 67, 5435-5442.
11.Kaden V., Heyne H., Kiupel H., Letz W., Lemmerll., Gorsler K., Rothe A., Böhme H., Typre P.: Oral immunisation of wild boar against classical swine fever: concluding analusis of the recent field trials in Germany. Berl. Münch. Tierärztl. Wochenschr. 2002, 115, 179-185.
12.Kaden V., Kramer M., Kern B., Hlinak A., Mewes L., Händel A., Renner Ch., Dedek J., Bruer W.: Diagnostic procedures after completion of oral immuni-sation against classical swine fever in wild boar. Rev. sci. tech. Off. Int. Epiz. 2006, 25, 989-997.
13.Konig M., Lengsfeld T., Pauly T., Stark R., Thiel H. J.: Classical swine fever independent induction of protective immunity by two structural glicopro-teins. J. Virol. 1995, 69, 6479-6486.
14.Leunen J., Strobbe R.: Capacity of attenuated swine fever vaccines to prevent virus carriers in the vaccinated pigs, after contact with field virus. Arch. Exp. Veterinärmed. 1978, 31, 533-536.
15.McGoldrick A., Lowings J. P., Ibata G., Sands J. J., Belak S., Paton D. J.: A novel approach to the detection of classical swine fever virus by RT-PCR with a fluorogenic probe. J. Virol. Methods 1998, 72, 125-135.
16.Moormann R. J., Bouma A., Kramps J. A., Terpstra C., De Smit H. J.: Deve-lopment of the classical swine fever subunit marker vaccine and comparison diagnostic test. Vet. Microbiol. 2000, 73, 209-219.
17.Narita M., Kawashima K., Kimura K., Mikami O., Shibahara T., Yamada S., Sakoda Y.: Comparative immunohistopathology in pigs infected with highly virulent or less virulent strains of hog cholera virus. 2000, 37, 402-408. 18.OIE International Terrestrial Animal Health Cocle 2005.
19.OIE Manual of Doagnostic Tests and Vaccines for Terrestrial Animals (mam-mals, birds and bees), Fifth Edition 2004.
20.OIE Quality Standard and Guidelines for Veterinary Laboratories: Infectious Diseases 2003, OIE Paris, 1-63.
21.Piriou L., Chevallier S., Hutet E., Charley B., LePotier M. F., Albina E.: Humoral and cell mediated immune response of d/d histocompatible pigs against classical swine fever (CSF) virus. Vet. Res. 2003, 34, 389-404. 22.Report on the evaluation of a new classical swine fever discriminatory test.
European Commission Directorate General for Health and Consumer Pro-tection, Brussels 2003, 1-71.
23.Risatti G., Holinka L., Lu Z., Kutish G., Callahan J. D., Nelson W. M., Brece T. E., Borea M. V.: Diagnostic evaluation of real time reverse transcrip-tase PCR assay for detection of classical swine fever virus. J. Clin. Micro-biol. 2005, 43, 468-471.
24.Rissati G. R., Borca M. V., Kutish G. F., Lu Z., Holinka L. G., French R. A.: The E2 glicoprotein of classical swine fever virus is a virulence determinant in swine. J. Virol. 2005, 79, 3787-3796.
25.Van Oirst J. T.: Vaccinology pf classical swine fever: from lab to field. Vet. Microbiol. 2003, 96, 367-384.
26.Weiland E., Stark R., Haas B., Rumenapf., Meyers G., Thiel H. J.: Pestivirus glycoprotein which induces neutralizing antibodies forms part of the disulfi-de linked heterodimer. J. Virol. 1990, 64, 3563-3569.
Adres autora: prof. dr hab. Marian Truszczyñski, Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy; e-mail: mtruszcz@piwet.pulawy.pl
