Problemy korelacji głównych jednostek stratygraficznych czwartorzędu środkowo-zachodniej Europy

Numer

5-6 (457-458)

MAJ-CZERW/EC 1991

ROKXXXIX

przeglqd

6EOLOfi/CZNY

ORGAN PANSTW8WE..1 S".f:.IJZBr GE8LOG'~ZNE"

LESZEK LINDNER

Wydzial GeolQgii Uniwersytetu Warszawskiego

PROBLEMY KORELACJI GI.OWNYCH JEDNOSTEK STRATYGRAFICZNYCH

CZWARTORZF;DU SRODKOWO-ZACHODNIEJ EUROPY

Powszechnie przyjmowanymi, gl6wnymijednostkami " podzialu stratygraficznego czwarto~du kontynerita1ne-go sI!: okresy (pi~tra)

zimne,

wyraZone z reguly rozwo-jem zlodowacen oraz okresy (pi~tra) cieple, okreSlane mianem interglacjal6w i eharakteryzujl!:ce si~ warunkami klimatycznymi nie gorszymi od obecnyeh w analizowa-nym miejscu. Okresy" te coraz e~Sciej korelowane SIf: ze stadiami 180 rejestrujlf:cymi czwartorz~owe zmiany

kli-matyczne w osadach gI~bokomorskieh (3,5, 14, 16, 17, 33, 37 - 39), eo stwarza moZliwosc pr6by ieh synehroniza.cji (rye.). PoniewaZ na obszarze Europy nas~pstwo tyeh okres6w stanowi naturalnl!: ci~osc rozwoju wahnieti klimatycznyeh za~tkowanyeh w neogenie (gl6wnie pliocenie), dlatego tez" ustalenie dolnej granicy czwar~ to~u jest sprawl!: umownlf:. Zdaniem ~sci badaczy najstarszy czwarto~ powinien obejmowaC zimny pre-tegelen i cieply tegelen i rozpoczyna.6 si~ jui: okolo 2,48 Ma (2, 6 - 8, 33) na granicy epQk paleomagnetycz-nych Gauss i Matuyama (rye.). ~ badaczy opierajl!e si~ na opinii D. Lotscha (25) i ustaleniaeh ostatnieh kongres6w INQUA, umieszcza pretegelen i tegelen w pliocenie (14, 16,17, 20, 38~ a poeZlf,tek ezwarto~u koreluje z zimnym eburonem oraz pOCZlf:tkiem (1,87 Ma) lub koncem (1,67 Ma) epizo9u paleomagnetycznego Olduvai (rye.).

W Polsce czwarto~ dzielony jest na ~sc przed-glacjalnlf" okreslanl!: mianem preplejstocenu (protoplej-stocenu), ~ glacjalWb okreSlanl! jako tr6jdzielriy

p1ej-stocen

i ~sc poglacjalnlf:, okreS1anlf: mianem boloceou (2, 14, 16, 17,23).

PREPLEJSTOCEN

Preplejstocen na obszarze Polski oraz najstarszy czwarto~ na obszarze Wysp Brytyjskieh, Holandii

i Niemiec odznaczal si~ brakiem zlodowacen kontynen-talnyeh (rye.~ Badania L. Stuchlika (29) i M.D. Baranie-ekiej (2) wykazaly, i:e na obszarze Polskj t~ ~ czwar-to~u rozpoczyna okres zimny - roUe korelowany Z pretegelenem oraz nast~pujlf:ey po nim okres cieply

-UKD 551.79.022(4-15)

ponurzy~ korelowany z tegelenem (rye.). Na obszarze Wysp Brytyjskieh brak jest osad6w odpowiadaj/lcyeh pretegelenowi. Wyst~puj;ice

tarn

osady cieplego ludha-mianu. zimnego turnianu i cieplego antianu (ryc.) SI! korelowane przez W.H. Zagwijna (37) z mlodszlf: ~I! tegelenu (rye.). "

Mlodsz!l: ~ protoplejstocenu najlepiej dokumen-tuj/l w Polsce zbadane przez L. Stuehlika (29) i M.D. Baraniecklf: (2) osady okresu zimnego - otwock korelowa-nego z eburonem i osady okresu deplego - celestynOw korelowanego z waalem (rye.). We wczeSniejszyeh pra-" eaeh autor okreslal pierwszy z tyeh okres6w mianem

,,zlodowacenia" otwoeka, drugi zas "intetglacjalu" cele-stynowa (rye.). Ostatnio M.D. Baraniecka (2) w najmlod-szej ~ protoplejstocenu Gej zdaniem protoplejstocenu i plejstocenu dolnego) umieszcza takZe zlodowacenie narwi (rye.). Na obszarze Wysp Brytyjskieh mlodszy preplejstocen udokmnentowany jest osadami zimnego baventianu. korelowanego przez W.H. Zagwijna (35) z dolnym eburonem (rye.).

PLEJSTOCEN DOLNY

Autor podtrzymuje opini~ 0 zasadnosci wll!:czcnia do plejstocenu dolnego dw6ch kolejno mlodszyeh gl6wnych jednostek podzialu stratygraficznego czwarto~du (14, 16, 17). Starszlf: z tyeh jednostek jest zlodowaceDie narwi (rye.) udokumentowane osadami pozostawionymi na znacznej ~sci NiZu Srodkowoeuropejskiego przez ll!do-loo zwi~y z pierwszym zlodowaceniem skandynaw-skim (17, 23). W" zachodniej Enropie, znajdujlf:Ce:i si~ w6wczas poza zasi~giem zlodowaceri kontynentalnyeh, doszlo do akumulacji osad6w zimnego menapu (rye).

P6Zni.ejsze ocieplenie wyraZone na obszarze Polski akumulacjl! osad6w organogenicznyeh interglacjalu

pod-laskiego (1, 2, 17) przynioslo wielocyklicznl!:" akumulacj~ dolinnlf:, dowodzlf,Cll dui:ej zmiennoSci warunk6w klima-tycznyeh i znacznego czasu trwania tego interglacjalu (22, 28). Taka ocena interglacjalu podlaskiego zdaje si~ uzy-skiwaC ostatnio potwierdzenie poprzez identyfJk:acj~ "

w obr~bie r6wnowiekowego mu interglacjalu bavel (rye.) dw6ch jednostek 'interglacjalnyeh (bllvel s.s., leerdam) i dw6ch jednostek glacjalnych (linge, dorst), a ture poprzez ZD.arul od dawna pr6~ korelaCji interglacjalu podlaskiego z interglacjalem I w obr~bie kompleksu kromerskiego (rye.). Na obszarZe Polski, w profilu Kije-wiee, osady interglacjalu podlaskiego (kijewiekiego)

wy-datowano metodll TL na 890- 820 ka (1). Zdaniem M.D. Baranieckiej (2) interglacjal podlaski dokumentuje

wa-runki klimatyezne na po~tku srodkowego plejstocenu

(ryc.).

I~ ~

STADIA

-0

la.

~

lwie!< i wiek wmln wtys. lat lat 13

WYS

.

PV

BRYTYJSKIE

IMest

19'1'1. Z1:gwj"119'1!I 8owen1989; Bowen i imi 19891 HOLOCEN HOLANDIA, NIEMCY (Zogwijn 1986. 1989; Cepe!< 1967. ~ Wiegan/< 198~1 . HOLOCEN PLFJSTOCEN SRODKOWY

Zdaniem autora plejstocen srodkowy na obsza.rze Polski powinien obejmowaC jednostki glacjalne i inter-glaCjalne wyr6Znione w obr~bie zlodowaeen poIudniowo-polskieh, interglacjalu wielkiego i zlodowaeen srodkowo-polskich (ryc.), kt6rym M.D. Baraniecka (2) przypisuje rang~ nadpi~ter.

, W obr~bie zlodowacen poludniowopolskieh

najstar-s~ z tyeh jednostek jest z1odowauoie nldy, w czasie .

kt6rega Illdo16d skandynawski po raz drugi pokryl

POLSKA

(Ll[ldner 1987. 19880. b) (Baraniecka 1990)·

HnLOr.FN

2 p6Zny pdzny STADIAt. GI:.I1WNY ~ 4( ~ ~

~ ~

- - - - I

~

ZI..QOONDCENE IN! GRlJIJZW)ZA

g

ZLOOONACENlE BAtTYCKIE

~

a:

~

I--j;-

~

_Uod_kowy_-Ili:l Uodkowy WlStY STADAI:.

~CIA ~~=

__

-:--~=:::-::-:_--ll5.R~I~ ~

0.11 . 5 i wczesny.. wczesny STAIlAt ltRJIIA ~ Zl.1lJCJNACENIE TmUI<ISKIE

'5:

~

ffi

'

75 ~:!: INt GNlEWU Ul INTERGLAC.IAI=. KRAS'J"U)ZKI ~~ Ul

BI VI 11 128 1-...,I""PS=W:-::I=-:CH..".IA:"7N.,..-+-~-=E:::EM-:---~-::IN-=TER=G"..LAC-=-=JAt:":". -=EE:::-M"':Se:.,;KI~~'::;"";'~ INTER~ EEMSKI ~

~,

I!'!:

ZLOOOWACENIE WAffrY

~;

:.i

UJ 6 PRE-IPSWICHIAN WARTHE Zl.OOONACENIE WARTY

:I:

p:

bsr.mrA~NlON~:@;mmt=::JK~(A~RILlgCHC=jll!i MfER{®lGI..~_Ar.;.c;:..tA&:lt·:m~~==la~i~ mnERG Ar·IA~ PII IN I~~ N

I'¥

z 8 WOLsTONIAN DRENTHE ZUXlCtNACENIE OORY

~l ~

ZLCOOWACENIE ODRY

~~)-Ch .

hI:

2!1l1

J:

HOXNIAN (&.s.1 ~!Z D1imnitz Mbckenl ~..1 M' IA~ ZI3O.JNA . 52 ~ 'lNTERGLAC.JA.,. ZBruNA . ~ ~

::> 10. ~ Fuhne (Metibeck) ZLOOOWACENIE LlWCA ~iiI ~ ZLOOOWACENlE LlWCA ~~ ~ et:

3t:

440 SWANSCOMBE . VI HaIstein s.s. INTERGlACJAt MAZONIECKJ ~ iIllN" t.AAZOWIECK . :s 0 a; 12 ANGUAN ELSTERiAN 2 tu:.octNACEr.IE SANU 2 z ZLOOCtNACENlE W1LGI ~

"... 472 l > J

-aI - " ' - CROMERIAN ~ VOIGTSTEDT :;z

tl

.

~ ill

14 IS! INTERGLAC.IAI=. FERDYNANDOWSKI ~~ ~ INTERGLACJAt' FERIJ'fNANOOWSKI ~~ 0

PL

592 WAVERLY WOOD

i!

INTERGLACJAt W

ug!!l

~g ~

16 i"ELsi"ERi.iji' ViI

~ 1::~~

cl

ZI.OOC1NACENIE SANU 1

~~ ~

ZLOOOWACENE SANU

~~ ~

pr:

6Zl PA..<;mNIAN 1Nl 11

gi!5

g:z

VI ~

18

~

GLAcJAt B INTeRGLACJAt MAI:.CPOLSKI ;;;j

~

INTERGLACJAt MAtOPOLSKI

Fl

~ ~

Pi;:

~

11 l(

~~

20 ~ GLACJAt A ZlOOOWACENIE NlDY ZLOOOWACENE NICV

Q'T.: t-

j:2r:

782 1Nl

~

22

'i:1

₂₉ H/A , _{WAAL _INTERGLACJAt- CELESTYNOWA}

~

5

_{OKRES CIEPtY -CELESTYNOW} INTERGLACJAt PODLASKI

~

_..l

Cl INTERGLACJAt. POOLASKI

...i

0..

~~ ~--~~--~~~~~==~~~~Z~~~~~~~~--~~~

>

I

E .. " ••

fIAN ...

~NI~

O1l'<lCKA

i

OKRES ZO<NY - orv.ocK ; N

1

~1fl~:~ .~N~~

/~---\

~I---~-~ TEGELEN I / JNTERGI..ACJAt- \ 10.. OKRES CIEPtY _ PONURZVCA Z

~ 40 ~ PONURZYCY -- ~

...

,.,.+-_____________

~~ u

: '

~r--

@~TU ::+---P--RE--TE--GE--LEN-~~""-:~~~.~~

OKRES ZIMNY-ROZcE

g

I:

t-

~

~~~/~

,/'h

~:.r4--

·

_ _ _ _ _

~_...J.!:~~

I

~ WALTONIAN _{PLlOCEN P L I O C E N P L I OC E 'N}

Propozycja korelacji glOwnych jednostek podzialu stratygrajicz-nego czwartorzf!du irodkowo-zachodniej Europy

Epizody paleomagnetyczne: Re - Reunion, 01 - Olduvai, Ja

-Jaramillo, Ch - Chegan, BI - Blake

Proposal of correlation of main stratigraphic units of the Quater-nary in mid-western Europe

Paleomagnetic episodes: Re Reunion, 01 Olduvai, Ja -Jaramillo, Ch - Chegan, BI - Blake

znacznl! ~ NiZu Srodkowopolskiego (17). Wakumu-lowanyeb wowczas osadach ekstraglacjalnyeb w stano-wisku Kozi Grzbiet zachowana jest granica epok paleo-magnetycznyeh Matuyama i Brunhes (10) okreslana na okolo 730 ka (rye.~ Na obszarze Holandii i Niemiec zlodowaceniu temu powinny odpowiadae osady glacjalu A w obr~bie kompleksu kromerskiego (rye.).

MlodBZl! jednostkl! stratygraficznl! jest na obszarze PoIski interglacjal malopolski udokumentowany fauni-stycznie w stanowisku Kozi Grzbiet (10) i floryfauni-stycznie w stanowisku Przasnysz, gdzie zostalponadto wydatowa-ny metodl:l TL na 685-615 ka (I). W Holandii i Niem-czeehjego odpowiednikiem powinny bye ocieplenia inter-glaejalu n i ill oddzielone tzw. glacjalem B w ob~bie kompleksu kromerskiego (rye.~ Mlodsze z tyeh ociepleti zostalo skorelowane przez W.H. Zagwijna (35) z cieplym pastonianem na Wyspaeh Brytyjskieh (rye.).

Srodkowll jednostkll glacjalnl! w obr~bie zlodowaceti poludniowopolskieh jest zIodowacenie sanu 1 (rye.). W czasie tego zlodowacenia 1l!:doI6d skandynawski po raz trzeci nasunlll si~ na obszar srodkowej Europy pozo-stawiajllC osady Iodowcowe, datowane w Po1sce metodl! TL na okolo 600 ka (17). Na obszarze Holandii i Niemiec zlodowaceniu temu powinny odpowiadae osady lodow-eowe elsterianu 1, a w strefie ekstraglaejalnej tyeh ob-szarow osady, tzw. glacjalu C (rye.). Na Wyspach Brytyj-skieh za odpowiednik tego zlodowacenia wypada uznac osady zimnego beestonianu oraz stwierdzone tam ostat-nio i korelowane z eIsterianem 1 przedkromerskie osady lodoweowe (3).

Kolejno mlodsZll jednostkl! stratygrafieznll jest na obszarze PoIski interglacjal ferdyuandowski (rye.). Ma on eharakter dwuoptymalny (11). W profilu Ferdynandow jego osady wydatowano ~todl! TL na 546-532 ka (21). We wschodnieh Niemczech jest on korelowany z intergla-cjalem voigtstedt (9), a w zaehodnieh Niemczech w jego pozyeji stratygraficznej umieszczane SI!: osady intergla-cjalu frimmersdorf (30). MajllC na uwadze dwuoptymalny eharakter interglacjalu ferdynandowskiego nalei)' do-puSclc moZliwosc korelowania jego dolnego (glownego) optimum z interglaejalem IV w obr~bie kompleksu kromerskiego w Holandii (rye.). Na obszarze Wysp Brytyjskieh (rye.) w pozyeji stratygraficznej dolnego op-timum interglacjalu ferdynandowskiego powinny znaj-dowac sic;: osady organogeniczne stanowiska Wawerly Wood, korelowane z 15 stadium 180 (5), a w pozyeji gomego optimum interglacjalu osady organogeniczne stanowiska West Runton (cromerian) korelowane z 13 stadium 180 (5).

Ostatnill jednostkl! glacjalnl! w odr~bie zlodowacen poludniowopoIskieh jest zlodowacenie sanu 2 okreslane przez M.D. Baranieckll (2) mianem zIodowacenia wilgi (rye.). W czasie tego zIodowacenia 1!!dolod skandynawski po raz czwarty wkroczyl na obszar srodkowej Europy osil!gajllC swoj najdalszy zasic;:g na obszarze wschodnieh Niemiec jako eIsterian 2 {rye.} i w poludniowo-wschodniej Polsce, gdzie pozostawil po sobie glinc;: zwalOWIl: wydato-WaDI!: metodl!: TL na okolo 500 ka (17). Na obszarze zachodnieh Niemiee i Holandii ta jednostka glacjalna (rye.) wyrai:ona jest osadami lodoweowymi 0 mniejszym zasi~ od mlodsZego zlodowacenia (drenthe). Na Wy-spaeh Brytyjskieh (rye.) odpowiednikiem zIodowacenia eIsterian 2 jest zlodowacenie anglian (3, 4, 5, 26, 32, 35). Okres interglacjalu wielkiego od dawna uznawany byl w Polsce za jednostk~ grupujl!CI! w sobie kilka ociepleti i ochlodzen klimatyeznyeh (22, 24). Ostatnie badania dowiodly, Ze w sklad tego interglacjalu weho~ dwa

glowne ocieplenia przedzielone wyrainym oehlodzeniem. W Polsce starszym z tyeh ocieplen jest dobrze zdefiniowa-ny interglacjal mazowiecki, ktorego odpowiednikiem na obszarze Niemiec i Holandii jest holstein s.s. (rye.). W Polsce, w stratotypowym profilu tego interglacjalu w Krc;:pcu,jego osady zostaly wydatowane metodll TL na 400-350 ka (21). Na obszarze Wysp Brytyjskieh (rye.) w tej pozyeji ehronostratygraficznej znajdujl! sic;: osady profilu Swanscombe, korelowane z 11 ~tadium 180 (5).

Oehlodzenie klimatyczne w srodkowej czc;:sci inter-glacjalu wielkiego okreslone zostalo w Polsce mianem zIodowacenia Iiwca (rye.) i udokumentowane osadami lOdoweowymi (2,14,16,17). Osady zastoiskowe akumu-Iowane na przedpolu ll!:dolodu tego zlodowacenia, doku-mentuj~cego pjl:lt~ transgresjc;: llj,dolodu skandynawskie-go na obszar Polski, zostaly wydatowane metodl!: TL na 388 ka (16). Na obszarze Niemiec {rye.}, poza zasic;:giem tego llj,dolodu, byly akumulowane wowczas osady

zim-nego poziomu fuhne (mehlbek) a w Holandii osady eoliczne i rzeezne, przykrywajl!ce aluwia interglacjalu holsteinian (31).

Mlodszym ociepleniem w obr~bie interglaejalu wiel-kiego jest interglacjal zbcSJna (rye.) zidentyfikowany w pro-filu ZbOjno kola Przedborza (18) i przez dr Z. Janczyk--Kopikowl!: w Raczkaeh Wielkieh nil SuwalszezyZoie, gdzie jego osady zostaly wydatowane metodll TL na 354-332 ka (34). W Niemczeeh odpowiednikiem tego interglacjalu jest dobrze udokumentowany poziom dom-nitz (rye.) a na obszarze Holandii oeieplenie klimatyezne (hoogeven - bantega) poprzedzajll:ce maksimum roz-woju 1!!dolodu zIodowacenia drenthe (31). Na Wyspaeh Brytyjskieh (rye.) w pozycji opisywanego interglacjalu powinien znajdowac si~ hoxnian s.s. korelowany ostatnio z 9 stadium 180 (5)

KolejWl: grope;: srodkowoplejstoceDskieh okresow

zim-nyeh i eieplyeh SI!: zlodowacenia srodkowopoIskie. Star-szy z tyeh okresow, okreslony jest mianem zIodowacenia odry (rye. 1), w czasie ktorego lll:clolod skandynawski po raz szosty nasun~l sic;: na obszar srodkowej i zachodniej Europy. Osady tego zlodowacenia wyznaczajl! maksy-malny zasic;:g zIodowacen skandynawskieb w wielu miejs-each zaehodniej Polski oraz poludniowo--zachodnieh Niemiee i Holandii, gdzie jest ono okre&lane mianem zIodowacenia drenthe (rye.). Na poostawie dato-wan osadow tego zlodowacenia metodll TL okreSlono maksimumjego zasi~gu w Polsce na okolo 290 ka (17). Na Wyspach Brytyjskieh moment ten przypadal zapewne na maksimum rozwoju zIodowacenia wolstonian (rye.).

Nastc;:pujl!ce po tyro zIodowaceniu ocieplenie okre&-lone zostalo mianem interglacjalu lubawskiego lub inter-glacjalu Piliey (rye.). Interglaejal ten ma najlepsZl!, jak dotyehczas, dokumentacjc;: paleobotanicznll w stanowi-sku Losy kolo Lubawy (13), skl!d poehodzi jego nazwa i daty TL okreSlajllce jego wiek na mlodszy od 273 ka i starszy nii: 230 ka. Do interglacjalu tego moma odniesc

takZe dwie ingresje morskie (sztumskl:l i tyehnowskv w strefie Dolnej Wisly (17). Na obszarze zaehodniej ~sci kontynentu europejskiego w pozycji opisywanego ocie-plenia powinien znajdowac si~ interglacjal karlieh (rye.), a na Wyspaeh Brytyjskieh ocieplenie ze stanowiska Stanton Harcourt korelowane z 7 stadium 180 (5).

Z1odowacenie warty jest si6dmym epizodem

glacjal-·nym, w czasie ktorego doszlo do rOzWoju l~dolodu skandynawskiego na obszarze srodkowej i zachodniej Europy, a zarazem jest drugim epizodem glaejalnym w obr~bie zlodowacen srodkowopolskieh (rye.). W swietle datowan metodll: TL osadow tego zlodowacenia nalei)'

UZDae,

Ze maksymalny rll~\V6j llldolodu nastll:pil okolo 150 ka (17). W tym tez miejscu autor (17) iozwaZal moZliwosc umieszcunia poziomu osad6w lodoweowyeh okt"e8lanyeh jako zlodowacenie torun.skie w dolinie dolnej WisIy (2, 19). Llldol6d tego zlodowacenia nie dotarl do obszaru Holandii. Na obszarze Niemiec jego wyrazem jest zlodowacenie warthe (rye.). Na Wyspach Brytyjskich za odpowiednik tego zlodowacenia wypada uznaC zlodo-wacenie pre-ipswiehian, odznaczajll:ce si~ zapewne lokal-nym rozwojem lodowe6w (4).

PLEJSTOCEN GORNY

W opinii autora plejstocen g6my obejmuje dwie gJ:6wne jednostki klimatyczne. StarsZll: z nieh jest

inter-g1acjal eeDL'Iki (rye.). Na obszarze Polski zostal on rozpoz-nany w wielu stan'owiskaeh. Wiek osad6w tego intergla-ejalu okreslono metodll: TL na 125 -108 ka (17). W opinii autora niniejszej pracy (17) tu tez naleZy wll/:CZYc osady

tzw. morza krastudzkiego stwierdzone w dolinie dolnej Wisly i ~lI:CC podstawll: wyr6Znienia tzw. interglacjalu krastudzkiego (2, 19). Na obszarze Niemiee i Holandii (gdzie w dolinie rzeki

Eem

znajdujll: si~ stratotypowe profile tego intergIacjalu) opisywane ocieplenie klima-tyczne rozpoznane jest w wielu dziesill:tkach stanowisk. Na Wyspaeh Brytyjskieh ocieplenie to okreSIane jest jako interglacjal ipswiFhian (rye.).

MlodBZl/: jednostkll- klimatycznll- opisywanej e~sei plejstocenu jest zIodowacenle wisIy (rye.). Zlodowacenie to jest 6smll: jednostkll glacjalnll: w plejstocenie srodkowej i zachodniej Europy. Obejmuje ono g6mll ~ mlod-szego plejstocenu od okolo 114lub 108 kado 10,2 ka (15). Maksimum zasi~gu Illrlolodu tego zlodowacenia jest okreslane na obszarze Polski na okolo 20 ka (12). Na obszarze Niemiec IIldol6d tego zlodowacenia (weichsel) osill:~ maksimum swego rozwoju w zbIUonym czasie, obejmujll:c swym ~~giem jedynie p6Inocnll: cz~sc mi~

dzyrzecz8.

Laby-Odry. Holandia i zachodnie Niemcy znajdowaly si~ w czasie zlodowaceriia wisly poza zasi~­

giem l~olodu. Podczas tego zlodowacenia Wyspy

Bry-tyjskie pokryte byly lokalnll czasZll: lodowll- devensianu, 1IlCZll-C1l si~ z Illdolodem skandynawskim stosunkowo Wll-Skim pomostem w p6Inocnej ~sci Morza P6lnoc-nego. Maksimumrozwoju tej czaszy lodowej okreslone jest na 18-17 ka (4).

HOLOCEN

Holocen jes~ najm1odsZl/:, poglacjalrub cieplll jedno-stkll klimatycznll-czwarto~u, trwaj~ ostatnie 10250 lat i wyr6Znianll-' we wszystkich wyZej wymienionych rejonach srodkowej i zachodniej Europy (ryc.). Jest on traktowany jako wzorzec warunk6w klimatyeznych i r6z-norodnoSci. proces6w geologicznyeh wlaSciwyeh inter-glacjalom (27).

LITERATURA

1. B a I u k A - Pr. Panstw. Inst. Geol., 1991 nr.130' s.1-73.

2. Bar ani e c k a M.D. - Kwart. Geol., 1990 t. 34 nr 1 s. 149-166.

3. Bow e n D.Q. -

[W:l

S. Campbell, D.Q. Bowen (00); Geological Conservation Review: vol. 1: Qua-ter. of Wales, 19~9 s. 7-20.

4. Bow e n D.Q., R 0 s e J., M c Cab e AM.,

Sou the r I and D.C. - Quater. Sci. Rev., 1986 vol. 5 s. 299 - 340.

5. Bow e n D.Q., Hug h e s S., ,S y k e s G.A., Mill e r G.H. - Nature 1989 voL 340

nr

6228 s. 49-51.

6. B run n a c k e r K. - Quater. Sei. Rev., 1986 voL 5 s. 373 - 380.

7. C e p e k AG. - Ber. Deutsch. Ges. Geol. Wiss. A Geol." PaUiont., 1967 voL 12 nr 3-4 s. 375-404. 8. C e p e k AG. - Quater. Sci. Rev., 1986 vol. 5 s.

359-364.

9. E r d K. - Sehriftem. Geol. Wiss., 1978 vol. 9 s. 99-119.

10. G I a z e k J., K 0 w a I ski K., L i n d n e r L. i in. - Cave deposits at Kozi Grzbiet (Holy Cross Mts., Central, Poland) with vertebrate and snail faunas of the Mindelian I/Mindelian II interglacial and

their

stratigraphie correlations. Proc. 7th Intern. Speleol. Congr., 1977 s. 211-214, Sheffield

11. J a n c z y k -K 0 p i k 0 w a

z.,

M 0 j ski J.E., R z e e how ski J. - Biul. Inst. Geol., 1981 nr 335 s.65-,79.

12. K 0 z a r ski S. -

Czas.

Geograf., 1986 t. 57 nr 2 s. 247-270.

13. K r u pin ski K.M., M ark s L. - Kwart. Geol., 1985 vot. 29

nr

3:'" 4 s. 767 - 779.

14. L i n d n e r L. - Acta GeoL Pol., 1984 vol. 34

nr

1-2 s. 27-49.

15. L i n d n e r L. - Bull. Pol. Acad. Sci., Earth Sci.,

1987 vol. 35

nr

4

s.

343-358.

16. L i n d n e r L. - prz. Geol., 1988 nr 1 s. 31-39. 17. L i n d n

e

r L. - Acta Geol. Pol., 1988 vol. 38 nr

1-4 s. 63-83.

18. L i n d n e r L., B r y k e z y n s k a E. - Acta Geol. Pol., 1980 voL 30

nr

2 s. 153 -163.

19. M a k 0 w s k a A. -

Pr.

Inst. GeoL, 1986 nr 120 s. 1-74.

20. M 0 j ski J.E. - Geology of Poland 1, Stratigraphy 3b, Cenozoic. Quaternary, 1985 s. 1-244.

21. R z e c how ski J. - Quater. Sci, Rev., 1986 vol. 5 s. 365 - 372.

22. R 6 Z y c k i S.Z. - Plejstocen Polski Srodkowej. PWN,1972 s. 1-315.

23. R 6 z y c k i SL - Quater. Studies in Poland, 1980

,

nr

2 s. 99-106.

24. R ii hIe E. - [w:J E. Riihle (red) Metodyka badati osad6w czwarto~owych, 1973 s. 31-78.

25. Sad

0

w s k a A - [w:l A. Jahn, S. Dyjor (red.). Problemy mlodszego neogenu i eoplejstocenu w

Pol-sce,

Ossolineum, 1987 s. 43-52.

26. S hot ton F.W. - Quater. Sci Rev., 1986 vot 5 s.293-298.

27. S tar k elL. - Prz. Geol., 1990

nr

1 s. 13-16. 28. S t r a s z e w s k a K. - Studia Geol. PoL, 1968

vol. 23 s. 1-149.

29. S t u chi i k L. - [w:l A. Jahn, S. DYjor (red) Problemy mlodszego neogenu i eoplejstocenu w Pol-sce. Ossolineum, 1987 s. 53 - 63.

30. U r ban B. - Acta GeoL Aead. Sci. Hungaricae, 1979 t. 22 nr 1-4 s. 153-1()().

31. Wee M.W. ter -

[W:J

J. Ehlers (red.) Glacial deposits in the north-west Europe. AA. Balkema Press, 1983 s. 405-412.

32. W est R.G. - Pleistocene geology and biology with expecial reference to the British Isles, Longman Press, 1977 s. 1-440.

33. W i e g a n k F. - Zt. Geol. Wiss.,1982 vo1.10nr 6 s.737-744.

34. Wo

i

n i a k P. - Kwart. Geol, 1990 t. 34 nr 1 s. 176.

35. Z a g w i j ti W.H. - Acta Univ. Ups. Symp. Univ. Ups. Annum Quingentesimum Celebrantis 2, UPPS3-la, 1979 s. 31-42

36. Z a g w i j n W.H. - Quater. Sci. Rev., t986 vol 5

s.341-346.

37.

Z

a g w i j n W.H. - Geol.· Mijnb., 1989 nr 68 s.107-120.

38. Z u b a k 0 w W.A. - GloQalnyje klimaticzeskije sobytija plejstocena Gidrometoizdat, 1986 s. 1-287. 39. Z·u b a.k 0 w W.A. - Quater. Rei., 1988 vol 29,

nr 1 s. 1-24.

SUM MAR Y

Last attempts to synchronize the main stratigraphic units of the terrestrial Quaternary with 180 stages that recorded cfuna.t4: clulnges of this time in deep-sea

sedi-menis (3,5, 14, 16, 17, 33, 37-39) made the author correlate these units in mid-western Europe (Fig.). The Early Quaternary of mid-western Europe, named in Poland the Pre-pleistocene, is found to be devoid of continental glaciations. It was started by the cold Pre-tegelen (3~ - 37), corresponding to the cold R6ice Interval in Poland (2, 29), and followed by the warm Tegelen (35, 37), referred to the warm Ponarzyca Interval in Poland (2, 29). In the British Isles the Late Tegelen is correlated with sediments of the wann Lundbamian, the cold Turnian and the warm Antian (35). The younger Pre-pleistocene in Poland is represented in Poland by the cold Otwock

Interval (2, 15 -17, 29) correlated with the Eburon (35 - 37), the lower part of which encloses sediments of the cold Baventian (35). The youngest Pre-pleistocene in Poland is recorded by the warm Celestyu6w Interval (2, 14-17, 29~ correlated with the warm Waal (35) in western Europe.

The glacial Quaternary, commonly named tpe Plei-stocene with its eight continental glaciations (17), is subdivided in Poland into Early, Middle and Late ones .(Fig.~ The Early PIeistocene started with the mid-European Nuew Glaciation, corresponding to the cold Menap in .

the extraglacial area. The Early Pleistocene in Poland ended with the PodIasie (Kijewice) IntergIadal (1, 2, 17) of

. varying climatic conditions. It should comprise three interglacial warmings: Bavel

s.s.,

Leerdam and Inter-glacial I (in the Dutch Cromer Complex), separated by two glacial cootings: Lingct and Dorst (37). .

The Middle Pleist~ is expressed in Poland by three South-Polish Glaciations (Elsterian sensu IaIO) separated by two interglacials, the tripartite Great Inter-glacial (Holsteiniansellsu lato) and by two Middle-Polish Glaciations (Saalian

sensu

IaIO) separated by an inter-glacial (Fig.). The first was the NWa G1adadoo (14-17, 29) that corresponds to the Glacial A in western Europe

(Fig.). The following warming is indicated in Poland by the MalopoIska (Przasnysz) Interglacial (10, 14-17,29) and in western Europe by the Interglacial I and IT together with the separating Glacial B within the Dutch Cromer .

Complex (Fig.~ In the British Isles the older part of this interglacial should correspond to the warm Pastonian (35). The second was ·the San 1 G1adadoll in Poland (14-17). It refers to the Elsterian 1 in Germany (7, 8~ the Glacial C in the Netherlands (37), the Beestonian (1) or the pre-Cromerian glacial sediments in tlhe British Isles (4). The following warming was bi-optimal in Poland and indicated by the Ferdynandow Interglacial (11, 14-17, 29). It corresponds to the Voigtstedt (9) and Frimmersdorf (30) interglaclals in Germany, and to the Interglacial IV in the NethC?rlands (within the Cromer Complex of that area). In the British Isles this stratigraphic position should be occupied by interglacial sediments of the sites Waverly Wood and West Runton = Cromerian (5); The third South-Polish Glaciation i.e. the San 2 (Wilga) Gladatioo (14-17,29) corresponds to the Elsterian 2 in Germany and the Netherlanjfs (7, 8, 33) and the Anglian Glaciation in the British Isles (3 - 5~ 26, 32, 3~

Within the tripartite Great Interglacial (Holsteinian

sensu

la(o,. Hoxnian

sensu

lato) its older warming is represented in Poland by the Mazotian Interglacial

(14-17, 29). It corresponds to the Holstein

s.s

.

Inter-glacial (9,30,37) and sediments of the Swanscombe site (5) in western Euro~. The younger warming is represented in Poland by the ZbOjoo Interglacial (18, 34~ correspond-ing to the Domnitz Interglacial (7 - 9), the warmcorrespond-ing Hoogoven-Bantega (31) and the Hoxnian

s

.

s.

Inter-glacial (5) in western Europe. Both these warmings were separated in Poland by the Liwiec G1adation (14-17, 29~ in Germany by the Fuhne cooling (7 - 9), and in the Netherlands by aeolian and fluvial sediments in top of alluvia of the HOlsteinian Interglacial (31).

The Middle-Polish (Saalian

sensu

lato) Glaciations in Poland are indicated by two series of glacial sediments. The older ones of the Odra Giadadoo (14-17, 29) are correlated in. Germany and in the Netherlands with the Drenthe Glaciation (6, 30, 31) and in the British Isles with the Wolstonian Glaciation (3 - 5,26, 32, 35). The younger glacial series is represented by the W&rta (Warthe) Gladation (7-9, 14-17, 29~ Both these glaciations are separated in Poland by the Lubawa Interglacial (13,17), named also the PiJica Interglacial (29). This stratigraphic position is occupied by the Kiirlich Interglacial in Ger-many. (30) and sediments of the Stanton Harcourt site in the British Isles (5).

The Late Pleistocene in mid-western Europe is re-presented by theEemian (Ipswichian) IntergIadal and the following WisIa (Vistulian,.Weichsel, Devensian) G1ada-tion (3-9,14-17; 29) . .

The Holocene is the youngest main stratigraphic unit of the Quaternary (Fig.). It is considered to be the reference of climatic conditions and geological processes of interglacial type (27).