Piotr Libera
Duchowość dziewictwa
konsekrowanego w świetle pism św.
Ambrożego z Mediolanu
Collectanea Theologica 64/3, 87-100
C o llectan ea T heologica 64 (1994) n r 3
DUCHOW OŚĆ DZIEWICTWA KONSEKROWANEGO W ŚWIETLE PISM ŚW. AMBROŻEGO Z M EDIOLANU
30 grudnia 1991 roku Ojciec Święty postanow ił zwołać jesienią 1994 roku IX Zgromadzenie Zw yczajne, Śynodu Biskupów dla omówienia zagadnienia: De vita consecrata deque eius munere in Ecclesia et in mundo. W ybór tego tem atu stanowi ze strony Kościoła znak szczególnego szacunku dla życia konsekrow anego i jest m om entem laski dla wszystkich, którzy zostali wezwani do radykalnego pójścia za Chrystusem drogą rad ewangelicznych. Niniejszy artykuł pragnie być małym przyczynkiem do pogłębienia refleksji nad tem atem przyszłej debaty synodalnej. Próbuje on bowiem ukazać zasadnicze aspekty rodzącej się duchowości życia konsek rowanego, która w IV wieku znalazła poniekąd swą syntezę w pismach św. Ambrożego z M ediolanu.
Jest rzeczą powszechnie znaną, że Ambroży należał wśród pisarzy wczesnochrześcijańskich do szczególnych piewców dziewictwa i stanu dziewi czego będącego najstarszą formą życia konsekrowanego w Kościele. Z wyjąt kowym upodobaniem poświęcał swe pióro sławieniu cnoty dziewictwa, w której dostrzegał znamienny wykwit Chrystusowej nauki i jeden z nieza przeczalnych tytułów wyższości chrześcijaństwa nad kulturą pogańską. Sacra
virginitas - to ulubiony temat Ambrożego, któremu poświęcił aż cztery
monografie i niemało ustępów w swej rozległej korespondencji1. Przyczyn tak żywego zainteresowania się tą tematyką należy szukać w entuzjazmie dla samego ideału dziewictwa, które pojmował jako całkowite i bezinteresowne poświęcenie się Bogu. Jego ucieleśnienie widział w swej rodzonej siostrze Marcelinie, która przyjęła welon dziewicy z rąk papieża Liberiusza w Bazylice św. Piotra prawdopodobnie w Boże Narodzenie 353 roku.
1 „Jeśli im ię A m b ro żeg o - pisał E rn st D a s s m a n n - z d o b y ło sobie u zn an ie w śród bad aczy duchow ości O jców K o ścio ła, to je s t to zasłu g ą p rzed e w szystkim , b ąd ź w yłącznie, jeg o wielkiej czci ja k ą żywił w obec dziew ictw a” , p o r. L a sobria ebbrezza delto Spirito. L a spiritualita di S. A m brogio vescovo di M ilano, S acro M o n te V arese 1975, s. 270; p o r. także A ndrzej B o b e r SJ, Św ia tła ekum eny. A ntologia p a trystyczn a , K ra k ó w 1965, s. 163-164. Z ag ad n ien ie dziew ictw a w p ism ach A m b ro żeg o z M e d io la n u o m aw iają m .in. R. D ’ I z a r n y, L a virginité selon S a in t A m brosie, L y o n 1952; t e n ż e , M ariage et consécration virginale au IV e siècle, w: L a vie spirituelle, 24 (1953), s. 92-118; G . D о s s e 11 i, Il concetto giuridico dello «sta tu s religiosus» in S a n t 'Am brogio, w: S a n t'Am brogio nel X V I centenario della nascita. M ilan o 1940, s. 451-483; Y. M . D u v a l , L ’originalité du D e virginibus dans le m ouvem ent ascétique occidentale. A m broise, Cyprien, A thanase, w: A m broise de M ilan. X V Ie C entenaire de son élection episcopale, P aris 1974, s. 9-66; V. G r о s s i, L a verginità negli scritti dei Padri. L a sintesi di A m brogio: g li asp e tti cristologici antropologici ecclesiali, w: Il celibato per il R egno, M ilan o 1977, s. 131-164; C. R i g g i, L a verginità n elpensiero di S. A m brogio. In m em oria di P. Courcelle, S alesianum 42 (1980), s. 789-806.
Zasadnicze aspekty duchowości dziewictwa konsekrowanego
W bogatej spuściźnie A m brożego wyróżnia się tetralogia w całości poświęcona zagadnieniu dziewictwa, a mianowicie: De virginibus (O dziewicach) powstałe w 377 roku, De virginitate (O dziewictwie) napisane w rok po pierwszym, tj. 378, De institutione virginis (O pouczeniu dziewicy) zredagowane jesienią 393, oraz Exhoratio virginitatis (Zachęta do dziewict wa) z roku 394. L ektura tych pism pozwala wyodrębnić główne tem aty wyznaczające poniekąd poszczególne aspekty duchowości stanu dziewi czego.
1. N a d p r z y r o d z o n a n a t u r a d z i e w i c t w a
Starożytni używając słowa „ n a tu ra ” bez jakiejś dodatkow ej specyfi kacji, rozumieli przez ten term in konkretną rzeczywistość, to znaczy tę, którą widzimy przed naszymi oczyma: zmienną, zniszczalną, należącą do świata, podległą praw om narodzin i śmierci. Otóż, fundam entem ideo logicznym i teologicznym, na którym wspiera się każda refleksja A m b rożego dotycząca dziewictwa stanowi przekonanie, że ten rodzaj egzysten cji przekracza n atu rę2. Nie ma bowiem nic bardziej naturalnego od działalności człowieka związanej z przekazywaniem życia. Zatem stan życia dziewiczego, w którym rezygnuje się z prokreacji należy do jakiegoś innego wym iaru egzystencji. Nasuwa się więc pytanie: skąd bierze swój początek tego rodzaju styl życia? Skoro nie przynależy on do tego świata, to według A m brożego jego źródła trzeba szukać w niebie, ponieważ „z nieba czerpie on wzór do naśladow ania na ziemi” 3. Stan życia dziewiczego przyniósł na ziemię Chrystus. Jego Wcielenie było pierwszym autentycz nym ukazaniem się dziewictwa. „W tedy to rozwinął się w ludzkich ciałach niebiański sposób życia, który rozprzestrzenił się na cały świat” , czyli życia nie skażonego przez naturę tego świata4. W szak Chrystus został poczęty i zrodzony w sposób zaprzeczający praw om natury. Jego Bóstwo mogło w ten sposób zjednoczyć się z n atu rą ludzką „nieskalaną” , czyli nie będącą owocem natury· zepsątej przez grzech. N ieskalane ciało Chrystusa jest dlatego pierwszym doskonałym punktem porów nania do którego winna się upodobnić cielesność dziewic chrześcijańskich. Prawdziwą naturę dziewictwa stanowi więc nieskalane człowieczeństwo Pana Jezusa. Jest to natura bardziej niebiańska, niż ziemska. Dzięki niej dziewice stanow ią
2 P o r. D e virginibus 1, 2, 5: „v irtu s su p ra n a tu ra m ” ; 1, 2, 8: „ q u o d u ltra n a tu ra m est de a u c to re n a tu ra e e s t” ; 1, 3, 11: „ q u a m nec n a tu ra suis inclu sit legibus... q u o d su p ra usu m n a tu ra e sit” ; D e virginitate 13,83: „ u ltra e n a tu ra e p ro p e m o d u m term in o s alis a d caelum d o cet sp iritalib u s e v o la n d u m ” .
3 P o r. tam że, 1, 3, 11: „ E caelo arcessivit q u o d im ita re tu r in terris” . W tym sensie dziew ica d la A m b ro ż eg o je s t d a re m i łask ą p o c h o d z ą cą o d B oga, p o r. tam że, 1, 7, 32: „V irgo D ei d o n u m est, m u n u s p a re n tis ” .
4 P o r. tam że, 1 ,3 ,1 3 : „ A t v ero p o s tq u a m D o m in u s in c o rp u s h o c veniens co n tu b e rn iu m d iv in itatis e t c o rp o ris sine ulla co n cre ta e co n fu sio n is lab e sociavit, tu n c to to o rb e diffusus c o rp o rib u s h u m an is v itae caelestis usus ino lev it” .
nowe pokolenie futu ru m genus5 zapowiedziane przez aniołów „usługują cych” Chrystusowi na ziemi (por. M t 4,11).
2 . N i e p o k a l a n e c i a ł o C h r y s t u s a p a r a d y g m a t e m i s a k r a m e n t e m d z i e w i c t w a
Chrystus jest autorem i archetypem dziewictwa, ponieważ Jego ciało nie było skażone sposobem zrodzenia właściwym naturze. A m broży stosuje do narodzin Jezusa słowa Psalm u 16,10: cuius car o non vidit
corruptionem, które zazwyczaj odnoszone są do zm artw ychw stania Chrys
tusa. Immaculatus Dei Filius jest ważnym pojęciem w chrystologii A m b rożego i stanowi fundam ent teologiczny jego rozum ienia dziewictwa6. „Czymże jest dziewicza czystość, jak nie niewinność w olna od skażenia - czytamy w De virginibus 1, 5, 21 - Któż jest jej sprawcą, jeśli nie nieskalany Syn Boży, którego ciało nie doznało zepsucia, którego bóstwo nie znało skażenia?” 7. Używając term inu immaculatus w stosunku do Chrystusa, A m broży m a na myśli zawsze Jego poczęcie i ludzkie narodziny w sposób dziewiczy , w przeciwieństwie do poczęcia naturalnego poprzez które każdy człowiek zostaje skażony (contagio maculamur9). Określenie
immaculatus wyraża zarów no dziewiczy sposób narodzin10, jak i w konsek
wencji, nieskalaność ciała C hrystusa wolnego od grzechu . W Ewangelii św. M ateusza 4,11 jest napisane, że aniołowie usługiwali Jezusowi. W rzeczywistości jednak, według Ambrożego, usługiwali oni Jego nieska lanem u ciału, które dziewicze narodziny zjednoczyły w sposób nieskalany z Jego bóstwem. Ciało Jezusa nieskalane grzechem zasługiwało na to, by
5 P o r. ta m że: „ H o c illud est q u o d m in istra n te s in terris angeli d e c la ra ru n t f u tu ru m genus, q u o d m in isteriu m d o m in o im m a cu lati c o rp o ris ob seq u iis e x h ib e ret” .
6 P o r. C. W. N e u m a n n , The Virgin M a ry , F ry b u rg 1962.
7 P o r. D e'virginibus 1, 5, 21: „ Q u id au te m est c astitas virginalis nisi expers co n tag io n is in teg ritas? A tq u e eius a u c to re m q u em p o ssu m u s aestim are nisi im m a cu latu m D ei F ilium , cuius c a ro n o n vidit c o rru p tio n e m , d iv in itas n o n est ex p erta c o n ta g io n em ? ” . D ziew ictw o odzw ierciedla w łaściw ości d w ó ch n a tu r C h ry stu sa: nie podległe zepsuciu Jeg o c iało (człow ie czeństw o) i n iesk alan o ść B óstw a. Z w łaszcza n a tu ra b o sk a w y raża w sp o só b an alo g iczn y isto tę dziew ictw a. B óstw o bow iem nie p o d leg a sk ażen iu , n a w et kiedy C h ry stu s przyjm uje ludzkie ciało. P o d o b n ie i dziew ictw o zo staje zach o w an e o d zepsucia w lu d zk im ciele, stąd należy je uw ażać za cn o tę b o s k ą lub n ieb iań sk ą. P o d tym w zględem dziew ictw o stan o w i d a r niesk ażo n o ści i niesk alan o ści ja k i Bóg uczynił ludzkości, a lb o też o fiarę ludzkości g o d n ą n iesk ażo n o ści i niesk alan o ści B oga. W ym ow ny je s t w tym k o n tek ście paralelizm pojęciow y m iędzy z d an iem „ Q u id a u te m est castita s virginalis nisi expers co n ta g io n is in teg ritas? ” i n astęp u jący m p o tem stw ierdzeniem : „ d iv in ita s n o n est ex p erta c o n ta g io n e m ” .
8 P o r. C. W . N e u m a n n, dz. cyt., s. 118-120, 162.
9 P o r. D e apologia'prophetae D a v id 1,11, 56: „ A n te q u a m n ascim u r, m ac u lam u r c o n ta g io et a n te u su ra m lucis orig in is ipsius excipim us in iu ria m ” .
10 Por. E xpositionis Evangelii secundum L ucam 2, 56: „S o lu s enim p e r o m n ia ex n a tis de fem in a san ctu s D o m in u s Iesiis, qui te rre n ae c o n ta g ia c o rru p te la e im m acu lati p a rtu s n o v itate n o n senserit et caelestis m aie state d e p u le rit” .
11 P o r. E xplanatio psalm orum X II, 36, 64: „ carn em sine p eccato , c arn e m a ssu m p tam ex v irg in e...” .
służyły mu stworzenia anielskie. Stanowiło to jak b y zapowiedź przyszłej roli dziewic chrześcijańskich w Kościele12.
N iepokalane ciało C hrystusa pozostaje w podwójnej relacji do stanu dziewictwa. Jest ono owocem dziewictwa - jego niepokalaność zależy wszak od nieskazitelności Dziewicy, k tó ra je zrodziła13 - lecz zarazem jest Chrystus autorem i paradygm atem dla wszelkiego rodzaju dziewictwa: „Bowiem dziewiczość należy do Niego, gdyż przyszedł na ziemię niepoka lany” 14. C hrystus jest źródłem dziewictwa zarów no w wymiarze in dywidualnym , jak też wspólnotowym, czyli K ościoła - Jego dziewiczej oblubienicy i dziewiczej m atki wszystkich ochrzczonych15. Ciało C hrystusa dlatego jest określane jak o „świątynia Słowa” . Pierś Jezusa na której spoczywał Jan A postoł w czasie Ostatniej Wieczerzy nazywa Am broży „pałacem absolutnej pełni Bożej” 16. Ta wzniosła funkcja wynika z dosko nałej nieskazitelności ciała Jezusa. W ten sposób również ciało człowieka przestaje być narzędziem grzechu, a staje się miejscem Bożej obecności. Tu znajduje swe uzasadnienie chrystologiczne jeden z najczęstszych motywów refleksji am brozjańskiej jakim jest motyw dziewicy konsekrowanej jako świątyni Boga. W zorem jest ciało Chrystusa. Tak, jak nie m ożna zrozumieć człowieczeństwa C hrystusa inaczej jak tylko zjednoczonego z Jego bóst wem, podobnie dziewica poświęcona Panu winna dążyć do pełnego zespolenia z Bogiem.
Związek zachodzący między Wcieleniem i stanem życia dziewiczego zasługuje na jeszcze jedną refleksję. N iepokalane człowieczeństwo Zbawi ciela mianowicie, jest źródłem i punktem odniesienia nie tylko dla jego dziewiczych narodzin, ale i skutecznym znakiem zbawienia i łaski, czyli
12 P o r. D e virginibus 1 ,3 , 13. A m b ro ży uw aża, że C h ry stu s p rzy ch o d ząc n a ten św iat nie zm ienił swej niebieskiej siedziby, lecz p rz en ió sł j ą n a ziem ię (p o r. A pologia D avid altera 2 ,1 2 , 64). D la te g o u sługiw ali M u w czasie Jego ziem skiego życia anio ło w ie, a p o nich, czynią to p o d o b n ie, anielscy słudzy P a n a , czyli dziewice.
13 P o r. D e institutione virginis 16, 98: „S ine u lla virilis sem inis a d m istio n e, divinae g ra tia d isp o sitio n is, q u o d e ra t ca rn is a ssu m p sit ex virgine a tq u e in illa novissim i A d a m im m acu lati h o m in is m em b ra fo rm a v it” .
14 P o r. E xh o rta tio virginitatis 7, 44: „ Ip siu s enim est in teg ritas, qui im m a cu latu s a d v en it” . D ziew icza niesk aziteln o ść w łaściw a je s t C h ry stu so w i, p o n iew aż w iąże się z fak tem , że Syn B oży przyszedł n a św iat i stał się człow iekiem w sp o só b n iep o k a lan y . D ziew ictw o należy zatem p o jm o w ać p rzed e w szystkim ja k o p rz y m io t B oży, k tó ry z o sta ł p rzek azan y św iatu razem z o so b ą C h ry stu sa w chw ili Jego n iep o k a lan e g o p o częcia (p o r. D e virginibus 1,3, 11 i 13). C h ry stu s je s t więc a rch ety p em dziew ictw a chrześcijańskiego. W N im znajd u jem y o n to lo g iczn y i teolo g iczn y fu n d a m e n t dziew ictw a. W szystkie zaś in n e w zory dziew ictw a ja k ie A m b ro ży p rz y ta cz a często w sw oich p ism ach, sta n o w ią jed y n ie pożyteczne w sk azan ia p ra g m a ty c z n e j p aren ety czn e d la p rag n ący ch w y b rać życie w dziew ictw ie.
15 P o r. D e virginibus 1, 5, 22: „ C h ris tu s virgineae c as titatis (sp o n su s est); v irginitas enim C h risti, n o n v irg in itatis est C h ristu s. V irgo est e rg o q u a e n u p sit, virgo q u a e n o s suo u tero p o rta v it” .
16 P o r. E xp o sitio P sa lm i C X V III 2, 8: „ C o n s titu e D o m in u m Iesum recu m b en tem in convivio, re clin a n tem se Io h a n n e m su p ra p ectu s eius, m ira n tes alio s, q u o d servus se su p ra D o m in u m reclin aret, q u o d c a ro illa p eccatrix s u p ra tem p lu m verbi recu m b eret, q u o d a n im a illa c a m is vinculis in n ex a a u la m divinae p len itu d in is s c ru ta re tu r” .
sakram entem 17. Am broży używa zazwyczaj term inu sacramentum na oznaczenie człowieczeństwa lub ciała C hrystusa18. M ożna zatem mówić o pewnym paralelizmie występującym między sacramentum Wcielenia Chrystusa i sacramentum virginitatis wyzwalającym ludzkie ciało z p od daństw a naturze m aterialnej. Posługując się analogią m ożna by też powiedzieć, że dziewictwo stanowi wcielony sposób egzystencji niebieskiej, na wzór mysterium incorporationis C hrystusa20.
3 . D z i e w i c t w o k o n s e k r o w a n e j a k o f o r m a ż y c i a w ł a ś c i w a a n i o ł o m
We wszystkich niemal pismach am brozjańskich obecny jest motyw dziewictwa konsekrow anego rozum ianego jak o przejaw życia właściwego aniołom . Jednak w tych, które są wprost dedykowane dziewictwu zyskuje on szczególny wyraz. Jego fundam ent biblijriy znajduje się w Ewangelii M ateusza 22,30: „Przy zm artw ychw staniu nie będą się ani żenić, ani za mąż wychodzić, lecz będą jak aniołowie Boży w niebie” . Dziewictwo stanowi przejaw życia anielskiego, gdyż posiada swe korzenie w niebie. Dla A m brożego dziewice konsekrow ane są podobne aniołom , dlatego że ich Oblubieniec jest „Panem aniołów ” 21. Dziewictwo konsekrow ane postrze gane jest jak o życie właściwe aniołom w dwojakim sensie, mianowicie: swego pochodzenia - a więc z nieba poprzez fakt inkarnacji Chrystusa, oraz obecnej kondycji, k tó ra rzutuje na eschatologiczną przyszłość: Quae
-non nubunt neque nubentur erunt sicut angeli in caelo11. W edług Biskupa
M ediolanu Królestwo niebieskie na ziemi składa się zatem z dziewic i już do nich należy23. One bowiem pochodzą ze świata, ale doń nie należą: ziemia m ogła je oglądać, lecz nie m ogła je posiadać24. Oczywiście taka interpreta cja M t 22,30 nie jest wyłącznie interpretacją Ambrożego. Należy bowiem do tradycji sięgającej początków chrześcijaństwa25. Oryginalną natom iast
17 P or. V. G r o s s i, dz. cyt., s. 146 nn.
18 P o r. D e virginibus 1, 8, 46; D e viduis 3, 20; E xpositio p sa lm i C X V II1 3, 8; D e fid e 2, 10, 85; 3, 7, 50; 5, 14, 177; D e Sp iritu S a n c to 2, 6, 59; 3, Î7, 126, a także sam ty tu ł jed n e g o z dziel A m b ro żeg o : D e Incarnationis dom inicae sacram ento.
19 P o r. D e virginibus 3, 1, 1.
20 P or. ta m że, 1, 8, 46. T erm in incorporatio jes t synonim em częściej używ anego słow a incarnatio.
21 Por. tam że, 1, 3, 11 : „ N e m o erg o m iretu r, si angelis c o m p a re n tu r q u a e a n g elo ru m D o m in o c o p u la n tu r” .
22 M t 22, 30; M k 12, 25; p o r. D e virginibus 1 ,3 , 11.
23 Por. E xhortatio virginitatis 4, 19: „A udistis, filii, q u a n tu m sit praem iu m integritatis. R egnum acq u iritu r, et regnum caeleste vitam angelorum exhibet. H o c vobis suadeo, q u o nihil pulchris, u t in ter hom ines angelis sitis, qui nu lla sibi lig an tu r nup tiali copula. Q u o n iam q u ae non n u b u n t et qui uxores n o n d u cu n t, sicut angeli in terris su n t” . W arto zw rócić uw agę n a adaptację tek stu ew angelicznego: M k 12,25 m a in caelis, n ato m iast A m b ro ży zm ienia to n a in terris.
24 P or. De virginibus 1, 8, 52: „ D e hoc m u n d o estis et n o n estis in hoc m u n d o . Saeculum vos h a b ere m eru it, tenere n o n p o tu it” .
25 P or. P. F. B e a t r i с e, C o ntizenza e m atrim onio nel cristianesim oprim itivo (secc. I-II), w: E tica sessuale e m atrim onio nel cristianesim o delie origini, M ilan o 1976, s. 14 nn.
myślą Am brożego zdaje się być motyw dziewic poświęconych Panu widzianych ja k o wojsko aniołów, które przeniosło się na ziemię, by praktykow ać militia castitatis. „D la was, o święte dziewice - pisze Am broży w pierwszej księdze De virginibus - istnieje specjalna obrona, dla was, które z nieskazitelnym wstydem strzeżecie świętego łoża Pana. I nie należy się dziwić skoro aniołowie walczą w waszej sprawie, jeśli wy wojujecie na sposób aniołów. Dziewicza czystość zasługuje na obronę ze strony tych, których życie zasługuje współdzielić” 26.
W jaki sposób przejawia się na co dzień życie aniołów w egzystencji osób, które oddały się Bogu przez ślub dziewictwa? Mówi o tym Am broży wielokrotnie w swoich dziełach. W sposób jed n ak bardziej całościowy traktuje o tym jeden z paragrafów jego Listu do Kościoła w Vercelli, w którym a u to r wyjaśnia grupie uczniów zmarłego biskupa tego m iasta Euzebiusza, iż angelorum militia polega na praktykow aniu ascezy w róż nych jej przejawach: modlitwie, lekturze Pisma Świętego, pracy, a także w zachow aniu klauzury i poście27.
4 . S p o n s a C h r i s t i
Poczynając od T ertuliana na Zachodzie i Orygenesa w obrębie Ojców Greckich, ideał dziewictwa konsekrow anego bywa coraz częściej ukazywa ny przy pom ocy symboliki i terminologii weselnej. Dziewica poświęcona Bogu jest więc nazyw ana „oblubienicą C hrystusa” {sponsa Christî)2%. Pojęcie to, głęboko zakorzenione w Piśmie Świętym dobrze wyraża na płaszczyźnie mistycznej istotę dziewictwa. Równocześnie współbrzmi z nadprzyrodzonym charakterem stanu dziewiczego. Kiedy w połowie IV wieku profesja dziewic chrześcijańskich n abrała w Kościele charakteru oficjalnego i uroczystego, obrzęd konsekracji został ukształtow any na wzór rytu zawierania m ałżeństwa. Cerem onia ta składała się z dwóch części, mianowicie: velatio, czyli nałożenia welonu i m odlitwy błogo sławieństwa, które odpow iadały dwom fazom ceremonii zaślubin. Rów no
26 D e virginibus 1, 8, 51: „V o b is au te m , virgines sa n c ta e, speciale p raesid iu m est, q u ae p u d o re in te m e ra to sa c ru m d o m in i servatis cubile. N e q u e m iru m si p ro vob is angeli m ilitan t, q u a e an g elo ru m , m o rib u s m ilitatis. M e re tu r e o ru m p ra e sid iu m c a s tita tis virginalis, q u o ru m v ita m m e re tu r” . W księdze drugiej n a to m ia s t tego sam eg o tr a k ta tu M ed io lań sk i B iskup w k ła d a w u sta P a n a B oga n a stęp u jące słow a sk iero w an e p o d a d resem dziewicy: „ H ae c to ru m Filii m ei, haec th a la m o s n u p tia les in m a c u la to servavit p u d o re ” (2, 16).
27 P o r. E pistula e x tra collectionem 14, 82: „S ed sa tis d e m a g istro d ictu m p u to ; n u n c d iscip u lo ru m v ita m p e rse q u a m u r q u i in illam se lau d e m in d u e ru n t, hy m n is dies ac noctes p e rso n a n t. H a ec n em p e a n g elo ru m m ilitia est: sem p er esse in dei lau d ib u s, o ra tio n ib u s crebris conciliare a tq u e ex o rare D o m in u m ; stu d e n t lectioni vel o p e rib u s c o n tin u is m en tu m o c c u p a n t” .
28 P o r. P. S i m o n , Sponsa Cantici. D ie D eutung der B raut des H ohenliedes inder vornicänischen griechischen Theologie u n d in der lateinischen Theologie des d ritten und vierten Jahrhunderts, B o n n 1952; R . D ’ I z a r n y , M ariage e t consécration, dz. cyt.; G . T о s c a n i, Teologia della C hiesa in S a n t’A m brogio (S tu d ia P a tris tic a M e d io lan en sia 3), M ilan o 1974, s. 182.
cześnie trzeba przypom nieć, że określenie velatio stało się synonimem składania profesji dziewictwa29. W pism ach am brozjańskich znajdujemy interesujące informacje dotyczące obrzędu konsekracji dziewicy chrześ cijańskiej30. Zazwyczaj miał on miejsce podczas świąt Bożego N arodzenia i Wielkiej N ocy . Praw dopodobnie złączony był ze sprawowaniem Eucharystii32 i następow ał po przemowie biskupa. W spuściźnie literackiej Am brożego zachowały się dwie takie mowy towarzyszące obrzędowi
velatio. Jedna, fikcyjnie przypisywana papieżowi Liberiuszowi, który miał
ją jakoby wygłosić z okazji konsekracji M arceliny, rodzonej siostry Am brożego33. D ruga natom iast wygłoszona przez samego Biskupa M edio lanu w czasie przyjm owania w poczet dziewic konsekrow anych dla Pana
(Domini sacram) Am brozji, krewnej bliżej nieznanego Euzebiusza z Bolo
nii. M iało to miejsce w W ielkanoc 392 ro k u 34. Przem owa jak ą wtedy wygłosił do Am brozji przed przyjęciem welonu została następnie przez Am brożego zredagow ana w formie tra k tatu pisanego zatytułow anego De
institutione virginis, czyli o pouczeniu dziewicy, lub o wychowaniu
dziewicy. N a podstawie osnowy dzieła tytuł ten m ożna by też przełożyć: o obłóczynach dziewicy.
W iększą część tego dzieła poświęcił Am broży obronie praw dy o dzie wictwie M atki Bożej - przeciw nauce Bonoza, biskupa z Sardyki. Św. Am broży ukazuje M aryję jak o wzór dziewiczej doskonałości, posługując się przy tym wieloma barwnymi sform ułowaniam i, w których późniejsi kom entatorzy chętnie doszukiwali się nauki o jej wszechpośrednictwie łask. Dziewictwo M aryi jest źródłem chrześcijańskiego stanu dziewictwa. Reflesje o charakterze mistycznym splatają się z egzegezą Pieśni nad Pieśniami i kończą się wzniosłą m odlitwą, k tó rą Biskup M ediolanu zanosi do Boga za chrześcijanki poświęcone Panu. O dnajdujem y w niej wszystkie zasadnicze aspekty duchowości dziewictwa jak o form y życia konsek rowanego, ze szczególnym uwzględnieniem symboliki weselnej. O to pełny tekst modlitwy w tłum aczeniu na język polski.
25 P o r. D e virginité 39, o ra z R . D ’ I z a r n y, M ariage et consécration, s.. 92-118; C. T i b i 1 e 1 1 i, Vergine-verginità-velatio, w: D izionario P atristico e di antichitä cristiane, t. II, 3559-3563.
30 B iskup byl zo b o w iązan y d o d o k ład n e g o ro zw ażen ia w ieku w ja k im k a n d y d a tk a m ogła złożyć profesję» dziew ictw a. U z ależn io n e to było o d jej d o jrzało ści w w ierze, pow agi w ob y czajach i w ew nętrznej dyspozycji d o złożenia ślu b u czystości. B iskup b ra ł p o d uw agę tro sk ę ro d zin y , szczególnie m atk i, o m o raln e p o stę p o w a n ie có rk i w tym rów nież u m ia r k o w an ie w k o n ta k ta c h z rów n ieśn iczk am i (p o r. D e virginitate 39). D o k o n sek racji w ym agane by ło m in im u m 12 lat. T yle w łaśnie m iała la t A gnieszka (p o r. D e virginibus 1, 2, 7), gdy p o n io sła m ęczeństw o, d o łąc za jąc d o o fiary z życia d a r dziewiczej czystości.
31 P o r. D e virginibus 3, 1, 1: „ C u m S alv ato ris n a ta li ad a p o sto lu m P e tru m virg in itatis p ro fessio n em vestis q u o q u e m u ta tio n e sig n ares” ; E xh o rta tio virginitatis 7,42: „V en it p asch ae dies, in to to o rb e b ap tism i s a c ra m e n ta c e leb ra n tu r, v e la n tu r sac rae virg in es” .
32 P o r. R . M e t z, L a consécration des vierges dans l'église rom aine, P aris 1954, s. 126 nn. 33 P o r. D e virginibus 1, 1, 1-3, 14.
34 P o r. D e institutione virginis 58-114. O d n o śn ie d a tacji p o r. F ra n c o G o r i, S a n t’A m brogio. Opere m orali. Verginità e vedovanza, t. 14/1 w serii S ancti A m b ro sii E piscopi M ed io lan en sis O p era, R o m a 1989, w stęp, s. 78-79.
Modlitwa św. Ambrożego za dziewicę konsekrowaną
(De institutione virginis, 104-114)
104. Teraz, po rozważeniu wszystkich tych rzeczy, kieruję moje
modlitwy do Ciebie, Ojcze chwały. Składam y dzięki Twojej łaskawości, ponieważ w świętych dziewicach (sacribus virginibus) widzimy na ziemi życie aniołów, które niegdyś utraciliśmy w raju35. Cóż bowiem większego mogłeś udzielić - czy to dla pobudzenia gorliwości dziewic i wzmocnienia ich cnoty, czy to dla wywyższenia chwały dziewictwa - od postanow ienia, aby Bóg narodził się z dziewicy? Grzech bardziej nam pom ógł36 niż zaszkodził, o tyle, o ile nasze odkupienie stało się darem ze strony Boga.
105. N aw et Twój Syn Jednorodzony m ając przyjść na ziemię, by
odszukać to, co było zgubione, nie zdołał znaleźć bardziej czystego sposobu zrodzenia swego ciała, niż to, by konsekrow ać na swe mieszkanie łono niebieskiej Dziewicy, w którym mieściło się sanktuarium nieskalanej czystości i świątynia Boga37.
106. Czyż trzeba jeszcze dodawać, iż z Twojej łaski dziewica, M iriam,
razem ze świętymi Mojżeszem i Aaronem suchą stopą wiodła wojsko Hebrajczyków pośród morskich fal? (por. Wj 14,15 nn.; 15,20)38. Pomijam przykłady starodaw ne, nie szukam tych pogańskich: dla rodzin dziewic poświęconych Panu jest wystarczający ten tytuł do sławy39.
107. Błagam Cię, abyś strzegł tą Twoją służebnicę, która ośmieliła się
oddać na Twoją służbę, poświęcić Tobie swą duszę i ofiarować Ci gorliwość o swoją dziewiczość. Ofiaruję Ci ją m ocą kapłańskiego urzędu. Powierzam
35 Id ea dziew ictw a p rzy w racająceg o ludzkość d o sta n u pierw o tn ej niew inności ja k ą człow iek p o sia d ał w ra ju p rzed u p ad k iem je s t szero k o ro z w in ięta p rzez M eto d eg o z O lim p u w jeg o Uczcie dziesięciu dziew ic, p o r. C. T i b i 1 e 1 1 i, M eto d io d'O lim po: verginità e p latonism e, O rp h e u s 8 (1987), 128-132. M yśl ta zn alazła sw ój o d dźw ięk tak ż e we w spółczesnych te k s ta c h liturgicznych K o ścio ła, p o r. P refacja m sz aln a o św iętych dziew icach i z ak o n n ik ac h .
36 „A m p liu s n o b is p ro fu it cu lp a q u a m n o c u it” . S tw ierdzenie to z daje się n aw iązyw ać d o te m a tu ta k zw anej f e l i x culpa, k tó ry obecny je s t w h y m n ie w ie lk an o cn y m E x u ltet p rzypisyw a nym przez n ie k tó ry c h św. A m b ro żem u .
„S ed ipse q u o q u e u n ig en itu s F ilius tu u s v e n tu ru s in terra s suscipere q u o d am issum est, p u rio re m c a m is suae g e n era tio n e m rep erire n o n p o tu it, q u a m u t h a b ita tio n i caelestis au lam v irginis d e d icaret, in q u a esset et in m a c u la ta e c as titatis sa c ra riu m e t dei tem p lu m ” . A m b ro ży używ a często słow a aula w sensie m etafo ry czn y m , by w sk azać n a ło n o dziewicy M aryi ja k o na m ieszkanie w cielonego S yna Bożego. W p o d o b n y m sensie posłu g u je się słow em sacrarium , b ąd ź tem plum .
38 F ra g m e n t K sięgi R o d z a ju o p o w ia d ając y o przejściu Iz raelitó w przez M o rze C zerw one nie w sp o m in a o M iriam , sio strze M ojżesza i A a ro n a . Jest n a to m ia s t w niej m o w a w k ontekście pieśni dziękczynnej i tań c u ja k ie m u p rzew odziła n a czele k o b iet izraelskich (p o r. W j 15,20). P rz e k o n an ie, że M iriam była dziew icą nie m a p o k ry c ia w tekście biblijnym . A m b ro ży zaczerp n ął tę m yśl p ra w d o p o d o b n ie o d A tan azeg o A le k san d ry jsk ieg o , p o r. F. G o r i, dz. cyt., t. 14/2, s. 187, p rzy p is 208.
39 „ R e lin q u o v etera, p riv a ta n o n q u a ero : satis est ista n o b ilitas fam iliae v irg in ali” . A żeby sław ić dziew ictw o ch rześcijańskie w ystarczy przytoczyć exem p lu m dziew icy M ary i, M a tk i C h ry stu sa. N a in n y m m iejscu (p o r. D e virginibus 1, 4. 14-18) A m b ro ży przedstaw ił n iek tó re p rzy k ład y dziew ictw a w św iecie p o gańskim .
ją Tobie z ojcowskim uczuciem, abyś był dla niej łaskawym opiekunem udzielając jej łaski, by m ogła zbudzić Oblubieńca przebywającego w tajem nych kom natach niebiańskiego pałacu (caelestium thalamorum immoran-
tem adytis), by zasłużyła widzieć G o, by m ogła być w prow adzona do
kom naty (cubiculum) Pana Boga, jej króla, i by zasłużyła usłyszeć Go mówiącego do niej: «Przybądź tu z Libanu, oblubienico, przybądź tu z Libanu; przejdziesz i przyjdziesz zachowując wierność» (por. Pnp 4,8), tak byś przeszła przez świat i przyszła ponad nim do wieczności.
108. Spojrzyj więc, Ojcze, na Twój dar, dla którego uświęcenia nie
potrzebowałeś rady nikogo. Sam jednak, choć nikt Cię o nią nie prosił i nie zabiegał, z Twej własnej inicjatywy udzieliłeś tak wielkiej łaski jakiej nikt nie ośmielił by się spodziewać, nim została ona poznana dzięki Bożemu objawieniu - to znaczy, że Dziewica nosiła w swoim łonie Boga. Pobudzone przez przywilej tego rodzaju daru wzrastają: gorliwość o niewinność i przykłady poświęconej Bogu dziewiczości {sacre integritatis exempla). Również ta oto Twoja służebnica, ponaglana przez te przykłady ku łasce tego rodzaju cnoty, przystępuje do Twego ołtarza, nie po to, by przynieść płowy warkocz złocistych włosów poświęcony przez zaręczynową przepas kę {flammeum nuptialis), ale składa je w ofierze poprzez nałożenie świętego welonu {sacro velamine). Są to włosy, którym i niewiasta z Ewangelii - Święta M aria - kierow ana szczerą pobożnością otarła stopy Chrystusowi i napełniła cały dom w onią wylanego olejku (por. J 12,3; Łk 7,38).
109. O to dzieweczka, której nie trapią uroczystości weselne, ślubne
dary, ciężar brzemiennego łona - owe cierpienia właściwe dziewczętom gotującym się do zaślubin. O to córka, która pragnie dla siebie nieskalanego potom stw a duchowego i miłości, aby móc w ten sposób począć w swym łonie za sprawą D ucha Świętego i by brzem ienna Bogiem mogła porodzić zbawczego ducha. Jednakże, by była zdolna czynić postępy w swych zasługach, Ty, Boże Ojcze W szechmogący, udzielaj jej wsparcia, które może ją podtrzym ać. D ar wstydliwości nie jest wszak czymś, co przeżywa my samotnie. W arkocz świętego dziewictwa {sacre virginitatis crinis) niechaj będzie ozdobiony skrom nością, wstrzemięźliwością, czystością, ażeby otoczona orszakiem cnót, przepasana purpurow ym welonem krwi Pańskiej {purpureo dominici cruoris redimita velamine) , nosiła w swym ciele konanie Pana Jezusa (por. 2 K or 4,10). To są bowiem najszlachetniej sze welony, to znaczy szaty cnót41, którym i została okryta wina, ukazana zaś została niewinność.
110. Odziej więc, Panie, Twoją służebnicę tymi szatami, co zawsze są nieskalane. Zaiste pozostaje czystym wszystko, co nie jest skażone
40 D om ini cruor: krew C h ry stu sa stan o w i bezcenny d a r weselny ja k i Z baw iciel przynosi dziew icy w d n iu zaślu b in , p o r. D e Isaac e t anim a 5, 46: „ P ra e c la ru m m u n u s sp o n saliu m C h risti, sanguis eius e t p a ssio ” . O znaczeniu w elo n u w sta ro ży tn y m rycie k o n sek racji dziewic tra k tu je o p ra co w a n ie R. S с h i 11 i n g a, L a voile de consécration dans l ’ancien rit rom ain, w: M élanges en l'honneur de M o n sieu r M . A n d rien , S tra sb o u rg 1956, s. 403-414.
obecnością przewiny, tak iż m ożna słusznie powiedzieć: «już m a u podo banie Bóg w twoich czynach» (K oh 9,7). Jej szaty niech będą białe w każdym czasie, i niech nie zabraknie w naczyniu oliwy, dzięki której m ogłaby zapalić swe mistyczne lampy (faces suas mysticas). W ten sposób, gdy nadejdzie Oblubieniec będzie m ogła zostać zaliczona do panien roztropnych (por. M t 25,1-13), godna niebieskiej kom naty, ta, która oświeca d ar świętej profesji (sacrae professionis) światłem pobożności, wiary i powagi.
111. Strzeż przeto Twoją służebnicę, Ojcze miłości i chwały (E f 1,17),
aby zachow ała niczym w ogrodzie zam kniętym i źródle zapieczętowanym (por. Pnp 4,12) znaki swej wstydliwości, znaki prawdy. Niech umie upraw iać swoje pole, jak to czynił święty (patriarcha) Jak u b 42 i niech zbiera zeń plon sześćdziesięciokrotny, a nawet i stokrotny (por. M t 13,8). Pośród cnót i zdolności tego pola rozpal w niej łaskę (por. 2 Tm 1,6) i wzbudź jej miłość. Niech znajdzie Tego, którego umiłowała. Niechaj G o zatrzym a i nie pozwoli M u odejść (por. Pnp 3,4) dopóki nie otrzym a owe'szlachetne rany miłości, które lepsze są od pocałunków 43. Ciągle gotowa, w dzień i w nocy, niech czuwa całą m ocą swego ducha, aby nigdy Słowo nie znalazło ją śpiącą. A ponieważ jej Um iłowany chcąc wystawić na próbę jej miłość pragnie częstokroć być szukany, niechaj podąża za Nim, gdy biegnie, niech podąży za Nim jej wiara, a jej dusza idąc za Twoim słowem (por. Pnp 5,6) niechaj opuści ciało i stanie w obliczu Boga (por. 2 K o r 5,8). Niech czuwa jej serce (por. Pnp 5,2), a śpi ciało, by nie zaczęło niegodziwie czuwać dla popełniania grtechów .
112. Ty, o Panie, przydaj i inne ozdoby poświęconego dziewictwa
(sacre virginitatis). Przydaj szczerej i świętej czci, aby um iała posiadać
własne naczynie (czyli ciało, por. 1 Tes 4,4), by um iała być pokorną. Niech zachowa miłość44 m ur praw dy, ogrodzoną przestrzeń wstydu panieńs
42 D arem n ie b yśm y szukali w K siędze R o d z a ju fra g m e n tu m ów iącego o p a triarsze Ja k u b ie u p ra w iając y m pole. P ra w d o p o d o b n ie m am y tu d o czynienia z lu źn ą refleksją egzegetyczną, k tó ra z ro d ziła się u A m b ro żeg o w o p a rciu o W j 27,27, gdzie czytam y: „ o to w oń m ego sy n a ja k w oń p o la, k tó re p obłogosław i! P a n ” . W in te rp reta cji duchow ej A m brożego o w o „ p o le ” o z n ac za d uszę ch rześc ijań sk ą b o g a tą w c n o ty .
43 „ In v e n ia t q uem dilexit, ten e at eum , пес d im itta t eu m , d o n ec b o n a illa v u ln era carita tis excipiat, q u a e osculis p ra e fe ru n tu r” . Ja k się w ydaje passus ten je s t śladem m in io n y ch ro zw ażań n a d tek stem bib lijn y m , k tó re u tkw iły w pam ięci A m b ro żeg o i zajm ow ały jeg o um ysł p o d czas p isa n ia ty ch k ró tk ic h z d a ń zaw ierających aluzję d o P n p 2,5 i 5,8. M o żn a p rzy p u szczać p o n a d to , że M ed io la ń sk i B iskup z a k ła d a u czy teln ik a sw oich dzieł pew ną ju ż zażyłość z egzegezą n ajb ard ziej z n an y c h i najczęściej o b jaśn ia n y ch tek stó w biblijnych. T ak je s t w p rz y p a d k u w y rażen ia „ v u ln e ra ta c a rita tis ego su m ” z P n p 2,5 i 5,8, k tó re często po jaw ia się w p ism ach a m b ro z ja ń sk ic h . W p rz y p a d k u D e institutione virginis 111 w sp o m n ian y c y ta t z P n p 2,5 (5,8) jes t zesp o lo n y jeszcze d o d a tk o w o z w ersetem z Prz 27,6 („ U tilia v u ln era am ici q u a m v o lu n ta ria oscu la inim ici” ), p o r. F. G o r i, dz. cyt., t. 14/2, s. 191, p rzypis 222.
44 D ilectionem teneat: ch o d zi o m iłość dziew icy d o C h ry stu sa , jej m istycznego O b lu b ień ca. T ru d n o je s t d o k ła d n ie u stalić d o jak ie g o frag m e n tu sk ry p tu ry sty czn eg o A m b ro ży czyni aluzję w ty m w yrażeniu. Być m oże c hodzi tu o J 15,9: „W y trw ajcie w m iłości m ojej” lub 1 T m 2,15: „B ęd ą zb aw io n e w szystkie, jeśli w y trw ają w wierze i m iłości” .
kiego. Niech zieleń pinii i cyprysów nie trw a dłużej od jej welonu45. Niech synogarlice nie przewyższą jej wstydliwości46, a gołębie prostoty. W jej sercu niechaj będzie pro sto ta, w słowach umiar, wobec wszystkich poczucie wstydu, miłość wobec krewnych, zaś miłosierdzie względem potrzebują cych i ubogich. Niech postępuje za tym. co szlachetne, niech unika wszystkiego, co m a choćby pozór zła (por. 1 Tes 5,21-22). Niech zstąpi na nią błogosławieństwo umierającego i niech błogosławią ją usta wdowy (por. Job 29,13).
113. Połóż Twe słowo niczym pieczęć na jej sercu, niczym pieczęć na
jej ram ieniu (por. Pnp 8,6), ażeby we wszystkich jej uczuciach i czynach zajaśniał Chrystus. Niech spogląda na Chrystusa, niech mówi o Chrystusie. W ody wielkie niech nie zdołają zagasić jej miłości (por. Pnp 8,7), ani nawet miecz prześladowcy, ani śmierć - lecz utwierdzona w każdym słowie i dobrym czynie (por. 2 Tes 2,17), niech się odzieje Twoją chwałą i niechaj żyje na tym świecie w Twojej łasce, Panie. Uświęć ją w prawdzie (por. J 17,17.19), umocnij w cnocie (por. E f 3,16; Kol 1,11) i złącz ją w miłości (por. Kol 2,2). Przeprow adź ją Twą boską łaską ku owej niebieskiej chwale wstydu panieńskiego i ku nienaruszonej i nieskalanej koronie niewinności. Niech tam podąża śladami B aranka (por. Ap 1.4,4). Niechaj pasie się w południe, niech trwa przy Nim w porze południa47. Niech się nie błąka wśród stad towarzyszek48, ale zmieszana z Twoimi owieczkami niech towarzyszy pocztowi dziewic wolna od przeszkód49, w orszaku owych M a r y j .
114. Wyjdź zatem Ty, Panie Jezu, w dniu swych zaślubin (por. Pnp
3,11). Przyjmij tą, która już od daw na jest Ci o ddana w duchu, teraz zaś, także przez profesję (professione5I). Napełnij ją poznaniem Twej woli (por. Kol 1,9). Przyjmij ją od początku, «by poprowadzić ku zbawieniu przez
45 „ N o n pineae v elam en eius, n o n v in ca n t cu p ressi” . W elon ja k i przyjm uje dziew ica w rycie k o n sek racji jes t sym bolem w ierności złożonym ślubom . D la w y rażen ia p ra w d y o tym , iż sk ład a się je n a zaw sze A m b ro ży ucieka się do m etafo ry ro ślin w iecznie zielonych (pinia i cyprys). S łuchaczom m ow y św. A m b ro żeg o sym boliczny o b ra z cy p ry su w yrażający pojęcie w ieczności m usiał się w ydaw ać szczególnie sugestyw ny zw ażyw szy n a w zm ianki o nim w lite ratu rze rzym skiej, p o r. n a p rz y k ła d P l i n i u s z , N üturalis historia 16, 207.
46 „P u d icitia m eius n o n tu rtu re s, sim plicitatem eius n o n v in can t c o lu m b a e ” . O sy n o g a r licy ja k o sym bolu w ierności i czystości A m b ro ży m ów i w E xam eron 5, 19, 62-63.
47 „ In m erid ian o p ascat, in m erid ia n o m a n e a t” . S łow a te n a w iąz u ją d o P n p 1,7: „ U b i pascis? u bi m an es in m erid ian o ? ” D la A m b ro żeg o idącego za O rygenesem (p o r. C om m . C a n t., 135, 15) term in „ p o łu d n ie ” p o sia d a k o n k re tn e znaczenie d uchow e. „M erid ies” m ianow icie, o zn acza pełnię p o z n a n ia Boga.
48 „ N ec in grege so d aliu m in c e d a t" jest p a ra fra z ą w ersetu z P n p 1,7: „n e fo rte fiam circ u m a m ic ta su p er greges so d aliu m tu o ru m ” , k tó ra po jaw ia się często w pism ach A m b rożego. W y raża o n a m yśl o pierw szeństw ie o blubienicy z Pieśni n a d Pieśniam i w sto su n k u d o innych dziew cząt kro czący ch za oblu b ień cem . A nalogicznie tu ta j, w yrażenie „n ec in grege so d a liu m in c e d a t” p rzypisuje dziew icy pew ną wyższość w obec g ru p y tow arzyszek Boskiego O b lu b ień ca.
49 Sine offensione: słow a te z estaw ione z cy tatem z D e institutione virginis 12 w skazują na aluzję d o Ez 1,17, p o r. F . G o r i. dz. cyt., t. 14/2, s. 195, p rzy p is 233.
C h o d zi o M ary ję, M a tk ę Jezu sa i M iriam , siostrę M ojżesza.
uświęcenie D ucha i wiarę w prawdę» (por. 2 Tes 2,13). Spraw, aby Twa służebnica m ogła powie'dziec: «Tyś ujął m oją prawicę i poprowadziłeś mnie według Twej woli i przyjąłeś mię do chwały» (Ps 73,23-24). Otwórz Twą rękę i nasyć jej duszę Twym błogosławieństwem (por.-Ps 145,16), abyś mógł zbawić tą, która ufa Tobie (por. Ps 86,2). Niech ona stanie się «naczyniem zaszczytnym, poświęconym, pożytecznym dla Pana, przysposobionym do każdego dobrego czynu» (p o r. 2 Tm 2,21 ) potęgą wiekuistego к rzyża, mocą czcigodnej chwały Trójcy, której Ojcu i Synowi i Duchowi Świętemu, należy się cześć, chwała i wieczność, jak było od początku i teraz i zawsze i aż po wszystkie wieki wieków. Amen.
Alegoria Pieśni nad Pieśniami
Bez tru d u m ożna zauważyć, że główne wątki wyżej przytoczonej modlitwy nawiązują bezpośrednio lub pośrednio do Pieśni nad Pieśniami. Dziewictwo chrześcijańskie bowiem stanowi jak b y urzeczywistnienie idea łu duchowości am brozjańskiej czerpiącej swą inspirację w znacznej mierze z tego poem atu miłosnego. Dziewica konsekrow ana zatem , to chrześcijan ka, która wzniosła się na szczyty mistyki, to znaczy, złączyła się ze swym Oblubieńcem, którym jest Słowo Boże. Podobnie jak oblubienica z Pieśni nad Pieśniami wyrusza ona codziennie na poszukiw ania swego O blubień ca. Po wielu próbach odnajduje G o w heroicznym praktykow aniu cnót i w życiu przenikniętym wiarą. Chrystus, Boski oblubieniec chce, by Go długo i wytrwale szukała, dopóki nie znajdzie ona drogi prowadzącej do zjednoczenia z N im węzłem doskonałej miłości. Dziewica może to osiągnąć m ocą anielskiej czystości, k tó ra pozwala jej uwolnić się od ciężaru ciała. Dzięki niej też jest w stanie opuścić świat i wznieść się w duchu aż do przedsionków nieba.
Istnieje również inny sposób, by spotkać O blubieńca duszy. Jest nim nieustanne czuwanie. Kiedy Oblubieniec przechodzi i kołacze do drzwi serca, dziewica oczekuje G o na modlitwie, by M u natychm iast otworzyć. Niezbędna jest stała czujność, ponieważ Oblubieniec przechodzi obok w pośpiechu i łatw o m ożna zaprzepaścić okazję spotkania z Nim. Dziewica poświęcona Panu pow inna być stale gotowa, aby pochwycić G o i przygar nąć do siebie więzami miłości. W ten sposób nie zostanie opuszczona aż do skończenia świata. Kiedy więc U kochany nadchodzi, dziewica wyrusza żeby podążyć za Nim, niczym oblubienica z Pieśni nad Pieśniami słodko zraniona przez miłość (por. Pnp 2,5; 5,8).
Postawę m oralną dziewicy chrześcijańskiej oddaje A m broży poprzez obrazy „ogrodu zam kniętego” i „źródła zapieczętowanego” , które mają swój fundam ent w Pnp 4,12. W yrażają one wewnętrzne i zewnętrzne wyciszenie, dalekie od bezowocnej gadaniny. O soba poświęcona jest wszak nastaw iona przede wszystkim na dialog z Chrystusem . Stąd też prowadzi życie w sam otności, nacechowane um iłowaniem klauzury, ażeby oddalić od siebie jakiekolw iek zagrożenie dla wstydu panieńskiego. Należy w tym miejscu przypom nieć, że w M ediolanie w czasach św. A m brożego dziewice,
które złożyły profesję pozostawały praw dopodobnie nadal w swoich rodzinach, żyjąc w nich jak o osoby konsekrow ane52. Rodzicom powierzo ny był obowiązek troszczenia się o formację córek poświęconych Bogu. Pod czujnym okiem m atki53 wiodły one surowe życie naznaczone postami, lekturą Pisma Świętego, m odlitw ą oraz pracą.
Podsumowanie
Przedstawiona synteza duchowości życia konsekrow anego według M ediolańskiego Pasterza koncentruje się na mistycznym związku dziewicy z Chrystusem . M iłosne zespolenie ze Słowem Bożym - Oblubieńcem duszy stanow i cel konsekracji. Nauczanie Am brożego ukazuje chrystologicz- no-eschatologiczny wym iar życia dziewic konsekrow anych w Kościele. Spełniały one ważną funkcję profetyczną we wspólnocie wierzących. W arto zwrócić uwagę, że starożytność chrześcijańska - czego znamiennym przykładem są przytoczone wyżej świadectwa z pism am brozjańskich - m ocno akcentowała wym iar eklezjalny konsekrow ania dziewic poprzez fakt dokonyw ania tego obrzędu przez biskupa. Jako pasterz wspólnoty wierzących poświęcał on Bogu chrześcijanki, które dobrow olnie wybrały dziewictwo, był świadkiem ich mistycznych zaślubin z Chrystusem i prze znaczał na służbę Kościołowi. Współczesny obrzęd konsekracji dziewic, a także obowiązujący K odeks Praw a Kanonicznego (por. kam 604 par. 1) zdają sie wyraźnie nawiązywać do tej czcigodnej tradycji. Świadczy to 0 żywotności obrzędu konsekrow ania dziewic, który pierwotny Kościół przekazał następnym pokoleniom . Dzięki niemu chrześcijanka staje się bezinteresownym darem dla Boga, który objawił się w Chrystusie jako Odkupiciel i Oblubieniec dusz. Nie sposób więc pojąć dziewictwa, kobiecej konsekracji w dziewictwie, bez odwołania się do miłości oblubieńczej. W tak pojętym dziewictwie Am broży ukazuje istotę radykalizm u ewan gelicznego: wszystko opuścić i pójść za Chrystusem, Boskim Oblubieńcem. Nie m ożna zatem tego stanu - przypom ina Jan Paweł II - „porównywać z sam ą bezżennością w znaczeniu nie zawarcia małżeństwa, gdyż dziewict wo nie ogranicza się do samego «nie», natom iast zawiera głębokie «tak» w porządku oblubieńczym: oddanie siebie z miłości w sposób zupełny 1 niepodzielny” (M ulieris dignitatem, 20).
52 P or. F. G о г i, dz. c yt., t. 14/1, w stęp, s. 40-41.
53 P or. E xh o rta tio virginitatis 10, 71: „ N u llu s sit tu u s sine m a tre pro cessu s, q u ae sit an x ia c u sto s p u d o ris ” ; D e virginibus 2 ,2 ,9 : „ P ro d ire d o m o nescia, nisi c u m ad ecclesiam conv en iret, et h o c ipsum cu m p a re n tib u s a u t p ro p in q u is ” .
SPIRITU ALITA DI VERGINITÀ CONSACRATA NELLA LUCE DEL PENSIERO DI AMBROGIO
In q u e sto a rtico lo l'a u to re co n d u ce u n ’in d ag in e sul c o n ce tto a m b ro s ia n o di v erginità co m e a p p a rte n e n z a to ta le al Signore, ciosè com e la m a n ifestazio n e p iù a lta della fede in dim en sio n e p e rso n ale di vita. Si c erch a di in d iv id u are negli scritti a m b ro s ia n i i tem i com uni e di c o m p o rre di c iascu n o in q u a d ro sintetico, co n l’in te n to di delineare, nei suoi vari a sp etti, il pen siero di A m b ro g io rig u a rd a n te l'id eale di verg in ità c o n sa c ra ta . Si e sa m in an o s o p ra ttu tto i q u a tro opusculi S ulla v erg in ità e Sülle vergini, S ulla fo rm az io n e délia vergine e Sull’e so rtaz io n e alla v erg in ità, m a in m o d o p artico lare' il testo del D e institutione virginis 104-114 che costitu isce u n a p reg h iera p er la velazione della vergine. Le n o stre co n sid erazio n i si sv ilu p p an o q u in d i a tto r n o ai q u a ttro co n ce tti che ci se m b ra sian o sta ti b asilari p e r la co stru zio n e del p en siero di A m b ro g io in m erito: 1) n a tu ra s o p ra n n a tu ra le della v erg in ità, 2) il c o rp o im m a co lato di C risto p a ra d ig m a e sa c ra m e n to di v e rg in ità, 3) verg in ità c o n sa c ra ta ' co m e u n o stile di v ita angelica ed e scatologica, 4) sp o n sa C h risti. L 'a rtic o lo indica le c o n n o ta zio n i teologiche e fïlosofïche d a p u n to di vista cristo lo g ico ed ecclesiologico, le im piicanze ascetiche ed etiche d a u n p u n to di vista esegetico e p atristic o . Per il g ran d e vescovo lo sta to d i v ita verginale segna il v ertice della co m u n e v o c az io n e all’am o re , c arism a di alcune anim e p a rtic o la rm e n te c h ia m ate alla perfezione. In esso vide a ttu a rs i la sintesi ecclesiale dei valo ri u m an i e cristian i.
