Instytut BadaĔ Systemowych PAN, Warszawa
Prywatna WyĪsza Szkoła Biznesu i Administracji w Warszawie
Streszczenie
Przedstawiono koncepcje sektora e-wiedzy w społeczeĔstwie internetowym. Słowa kluczowe: e-knowledge, Internet society
1. Wprowadzenie.
Koncepcja nowej niehierarchicznej, sieciowej, elektronicznej struktury współdziałania elektronicznych wzglĊdnie autonomicznych oĞrodków przetwarzania i gromadzenia informacji cyfrowej powstała przeszło 40 lat temu w RAND Corporation w Santa Monica koło Los Angeles w USA. Twórcą koncepcji był Paul Baran – inĪynier elektroniki wojskowej, zaniepokojony skutkami ewentualnej globalnej wojny z wykorzystaniem miĊdzykontynentalnych rakiet balistycznych uzbrojonych w głowice atomowe.
W tym czasie ówczesne oĞrodki komputerowe nie mogły byü elektronicznie połączone miĊdzy sobą , gdyĪ pierwszy techniczny eksperyment elektronicznego łączenia dwu komputerów przeprowadzono dopiero 7.lat póĨniej w 1969 roku.
Teoretyczna koncepcja Paula Barana jest dzisiaj w 2004 roku najwaĪniejszą technostrukturą o zasiĊgu globalnym, dostĊp do której posiada co najmniej 700 milionów ludzi i wielka liczba urządzeĔ technicznych.
W 2003 roku armia USA po raz pierwszy wykorzystała czĊĞü elektronicznej technostruktury Paula Barana w rzeczywistej wojnie lądowej w Iraku, w wojnie jądrowej nie była wykorzystywana gdyĪ, taka wojna na szczĊĞcie nie wybuchła.
20.lat po powstaniu koncepcji elektronicznej technostruktury Paula Barana w 1994 roku została pierwszy raz wykorzystana dla celów elektronicznego handlu, gdy rozpoczĊła działaü pierwsza w historii e-ksiĊgarnia – Amazon.com. Dzisiaj Amazon.com jest liczącą siĊ firmą globalną. MiĊdzy 1994-2000 rokiem, nastąpił bezprecedensowy boom giełdowy firm internetowych, który spowodował boom w sektorze informatycznym, sektorze teleinformatycznym i sektorze telekomunikacyjnym. Boomowi przedsiĊbiorstw internetowych towarzyszyło wielkie nagłoĞnienie medialne i bardziej lub mniej głĊbokie badania naukowe, techniczne, ekonomiczne i społeczne. W wyniku tych badaĔ przewidywano nieuchronne załamanie siĊ giełdowego bomu firm internetowych juĪ w roku 1999, czyli rok wczeĞniej niĪ wystąpił rzeczywisty wielki kryzys giełdowy firm internetowych, skutki którego trwały do niedawna.
W 1994 roku w Internecie pod adresem http://www.earn.net/EC/report.html zamieszczono Raport Bangemana pt. Europejska droga do SpołeczeĔstwa Informacyjnego, który rozpoczął długą drogĊ do społeczeĔstwa internetowego dla krajów Unii Europejskiej.
W pół roku potem, w grudniu 1994 roku kolejny Kongres Informatyki Polskiej stwierdza: DąĪenie do społeczeĔstwa informacyjnego jest obiektywną i racjonalną strategią rozwoju kraju.
15.krajów Unii Europejskiej i 10.krajów wchodzących do Unii Europejskiej w 2004 roku.
Najbardziej charakterystyczne dane i informacje o stanie korzystania z Internetu przez te 25.krajów europejskich zostanie podane w nastĊpnym rozdziale referatu.
2. Stan internetyzacji wybranych krajów europejskich i USA.
Stany Zjednoczone Ameryki, kraj w którym pojawiła siĊ koncepcja teoretyczna Internetu, wykonane pierwsze na Ğwiecie połączenie elektroniczne cyfrowych komputerów, gdzie rozpoczĊła siĊ ewolucja internetu, nadal pozostaje krajem najbardziej zaawansowanym w zakresie informatyki. Jest krajem który mimo kryzysu w roku 2000 i w latach nastĊpnych 1995-2004, najbardziej zyskał na wprowadzeniu informatyki do Īycia gospodarczego, krajem w którym postĊp naukowy i techniczny w zakresie informatyki i internetyzacji coraz wiĊkszych obszarów działalnoĞci nie został zahamowany, ale jest kontynuowany zgodnie ze słynnym twierdzeniem Moora. Jak pokazują poniĪsze dane przedstawione z projektu SIBIS sytuacja w zakresie internetyzacji w dwu grupach krajów starej 15.krajów UE i nowej 10.krajów UE jest bardzo zróĪnicowana.
WyróĪniü moĪna w zasadzie dwa kraje szczególnie zaangaĪowane w marszu do społeczeĔstwa internetowego, są to Finlandia i Estonia, w których rola paĔstwa w tworzeniu społeczeĔstwa internetowego jest szczególnie duĪa.
Finlandia jest ponadto krajem, który przoduje w koncepcji społeczeĔstwa internetowego, które ma siĊ opieraü nie tylko na Internecie, ale takĪe na wiedzy w tym wiedzy w duĪej mierze opartej na badaniach naukowych i pracach rozwojowych. Udział nakładów publicznych i gospodarki na badania i rozwój w Finlandii szybko zbliĪa siĊ do 4%, co daje juĪ przez dwa lata Finlandii pierwsze miejsce w rankingu najbardziej konkurencyjnych gospodarek Ğwiatowych.
W 2002 roku Instytut ŁącznoĞci w Warszawie wydał monografiĊ Józefa Wierzbołowskiego pt. FiĔska droga do społeczeĔstwa informacyjnego i gospodarki opartej na wiedzy opartą na kilkuletnich badaniach sukcesu Finlandii w realizacji Narodowej Strategii pt. Finland its Way Information Socjety opublikowanej przez Ministerstwo Finansów w Halsinkach w 1996 roku. [Wierzbowski 2003]
Dopełnionej Strategiami Szczegółowymi takimi jak: A National Strategy for 2000-2004. Education, Training and Research In the Information Society opublikowanej przez Ministerstwo Edukacji w Helsinkach w 1999 roku, strategia pt. Finland: a Knowledge – based Society opublikowana przez The Science and Technology Policy przez RadĊ PaĔstwa (Council of State) document decyzyjny (Decision in Principle) pt. Developing a Finnish Information Society, Helsinki 1999.
Powołany Rządowy Komitet Doradcy d/s SpołeczeĔstwa Informacyjnego od 2000 roku publikuje coroczne raporty.
Autor monografii stwierdza: Analizując podstawy sukcesu Finlandii autor zwraca szczególną uwagĊ na rolĊ nauki i otoczenia naukowego, podkreĞlając przy tym znaczenie związków, jakie zachodzą miĊdzy instytucjami naukowymi, administracją publiczną i organizacjami gospodarczymi.
Drugim krajem w Europie, który w ostatnich latach ustanowił szczególną rolĊ Internetowi, jako technologii tworzącej infrastrukturĊ społeczeĔstwa informacyjnego. DziĞ zagwarantowanym
ustawowo prawem człowieka w tym nadbałtyckim paĔstwie jest dostĊp do internetu. Niewielka Estonia postawiła na technologiĊ internetową, by promowaü rozwój informacyjnego społeczeĔstwa obywatelskiego. Obywatele tego kraju mogą juĪ dzisiaj komentowaü projekty praw, lecz takĪe zgłaszaü własne. WĞród estoĔskich internautów odbywają siĊ dyskusje internetowe i jeĪeli pomysł poprze, co najmniej 50 osób, przekazywany jest do odpowiedniego ministerstwa, które ma miesiąc na odpowiedĨ. JeĞli nie chce zaproponowaü projektu ustawy lub rozporządzenia w tej kwestii musi wytłumaczyü, dlaczego.
Zgodnie z estoĔskim prawem muszą do internetu trafiü wszystkie dokumenty w momencie, gdy zostają wysłane do innego ministerstwa czy urzĊdu, np. do konsultacji. KaĪdy projekt prawa szybko staje siĊ dokumentem publicznym. Z kolei rząd estoĔski przeszedł z noĞnika papierowego na noĞnik elektroniczny. Projekty ustaw i inne dokumenty przygotowywane są i rozprowadzane wyłącznie w wersji elektronicznej a obrady rządu odbywają siĊ przed monitorami komputerów, w obradach elektronicznych mogą uczestniczyü ministrowie bĊdący poza salą obrad Rady Ministrów w tym zagranicą.
Obecnie Estonia harmonizuje z sąsiednią, choü fizycznie odległą, Finlandią ustawĊ o podpisie elektronicznym.
Wydaje siĊ, Īe sukces Finlandii na drodze do społeczeĔstwa informacyjnego silnie wpływa na rozwój społeczeĔstwa informacyjnego w Estonii.
Z badaĔ porównawczych zleconych przez UniĊ Europejską, zakoĔczonych we wrzeĞniu 2003 roku, wynika Īe w umiejĊtnoĞciach szukania informacji w internecie Estonia uzyskała miejsce obok Ğredniej 15. krajów obecnej Unii Europejskiej, wyprzedzając takie kraje jak FrancjĊ, Włochy, HiszpaniĊ, nie mówiąc o wszystkich krajach kandydujących do Unii (rys. 1), podobne miejsce Estonia zajmuje w umiejĊtnoĞci komunikowania siĊ przez Internet (rys. 2). W zakresie doĞwiadczenia korzystania z internetu trybie onlinowym (interaktywnym) Estonia wyprzedziła takie kraje jak BelgiĊ i Niemcy (rys. 3). Estonia osiągnĊła takĪe poziom korzystanie z szerokopasmowego internetu trochĊ wiĊkszy niĪ Ğrednia 15.krajów Unii Europejskiej (rys. 4). siĊgającą obecnie 700 mil osób, około100 milionów uĪywa internetu jako narzĊdzia telepracy.
Rys. 2. UmiejĊtnoĞci wykorzystania Internetu do komunikacji. ħródło: SIBIS 2003.
Rys. 4. DostĊp szerokopasmowy do internetu i doĞwiadczenie internautów. ħródło: SIBIS 2003. 3. Eksplozja wiedzy elektronicznej.
W ciągu ostatniego 10.lecia iloĞü danych, informacji i wiedzy dostĊpnej w infosferze elektronicznej przekroczyła i zwielokrotniła iloĞü danych, informacji i wiedzy dostĊpnej w formie tradycyjnej (rys. 5).
Data
Electronic
Data, Information & Knowledge
where N>>>...>n
Human & Traditional Data, Information & Knowledge Data
Information Information Knowledge Knowledge
Wisdom
log 10N 1018 1012 10n
Rys. 5. Nowa piramida danych, informacji i wiedzy. ħródło własne.
Wydaje siĊ, Īe prawo Moore’a obowiązujące od lat 30.w obszarze mocy przetwarzania i gromadzenia danych i informacji w elektronicznych urządzeniach informatycznych, które spowodowało, Īe klasy tych urządzeĔ kolejno typu k, M, G, wchodzą juĪ w klasĊ T, a w niedługiej przyszłoĞci osiągną klasĊ P i E, to znaczy Īe juĪ niedługo bĊdziemy mieli dostĊp i moĪliwoĞü przetwarzania danych, informacji i wiedzy elektronicznej o gĊstoĞci wiĊkszej od 1020 Bajtów. TakĪe niedługo strumienie danych, informacji i wiedzy przepływające w ziemskiej infosferze elektronicznej bĊdą przemieszczały siĊ z szybkoĞcią wiĊkszą od 1020 b/s.
W latach 70.wybitny matematyk rosyjski na seminarium w Instytucie Cybernetyki Stosowanej PAN okreĞlił, Īe cywilizacja cybernetyczna powstanie gdy ludzie bĊdą przetwarzaü dane, informacje i wiedzĊ o gĊstoĞci wiĊkszej niĪ zaledwie 1012 B.
Nie zapominajmy, Īe studenci twórcy firmy internetowej Google, która niedługo stanie siĊ zapewne nową giełdową firmą internetową, którą podobnie jak firma internetowa Amacon.com nie tylko przetrwała pierwszy Ğwiatowy kryzys firm internetowych (rys.6) ale firmy te były w fazie stałego wzrostu, uĪyły nazwy Google co znaczy 10100, i co dzisiaj wydaje siĊ liczbą niewyobraĪalną, ale pojutrze lub popojutrze bĊdziemy Īyü w technoĞwiecie o relacjach
liczbowych okreĞlonych jeszcze wiĊkszą liczbą. A przecieĪ juĪ dzisiaj Ğwiat elektronicznych danych, informacji i wiedzy musi opieraü siĊ na procesach zautomatyzowanych i procesy niezautomatyzowane stanowią bardzo, bardzo waĪną jakoĞciową czĊĞü, ale jednoczeĞnie staje siĊ coraz mniejszym marginesem. Eksplozja wiedzy, którą obecnie obserwujemy prowadzi nieuchronnie do automatyzacji przetwarzania, gromadzenia a takĪe zarządzania wiedzą.
Rys. 6. Giełdowy kryzys gospodarki internetowej.
4. Wielka róĪnorodnoĞü elektronicznej wiedzy i wielkich systemów e-wiedzy.
Obecnie w 2004 roku moĪemy wyróĪniü 7.głównych zastosowaĔ technologii internetowej a mianowicie komunikacja, handel, biznes, gospodarka, administracja, edukacja i e-społeczeĔstwo (rys.7).
Rys. 7. 7 warstw aplikacyjnych (communication, comerce, biznes, economy, e-administracja (rządowa i administracyjna), e-education, e-społeczeĔstwo (lokalne, zawodowe
itp.). ħródło własne.
Ogrom elektronicznych danych, informacji a takĪe coraz wiĊksze zasoby e-wiedzy, czynią z niej jądro wielkich e-systemów. E-wiedza wymaga zarówno rozwoju tradycyjnej edukacji i badaĔ naukowych, jak i coraz wiĊkszej e-edukacji i e-badaĔ (rys.8).
Rys. 8. Warstwy e-aplikacji, warstwy e-edukacyjne (e-edu) i e-badawcze (e-reas) oraz jądro wiedzy. ħródło własne.
5. Organizacje produkujące wiedzĊ i e-wiedzĊ.
WspółczeĞni pracownicy wiedzy muszą szybko ulec transformacji w wysokowykształconych pracowników wiedzy i mądroĞci systemowej.
Współczesne i przyszłe wielkie systemy potrzebują kreatywnych zespołów ludzkich wielodyscyplinarnych, na wzór pierwszej korporacji wiedzy powstałej jeszcze w połowie 20.wieku jaką jest RAND Corporation (rys.9).
Rys. 9. Wykształcenie bazowe pracowników wiedzy RAND Corporation. 2002
W starym modelu rozwoju ludzkoĞci róĪnorodne organizacje, instytucje i firmy „Īyły wiecznie” a ludzie umierali. W latach 90. i w pierwszej dekadzie 21.wieku organizacje, instytucje i firmy umierają a ludzie pozostają z wieloma nowymi pomysłami.
Rewolucja elektroniczna zmiata z powierzchni planety ziemskie nie efektywne systemy szybciej niĪ coraz wydłuĪające siĊ Ğrednie Īycia ludzi.
Kapitał ludzki nie umiera ze Ğmiercią nieefektownych czy oszukaĔczych organizacji.
KreatywnoĞü globalna ludzi takĪe nie jest jeszcze wystarczająca, chociaĪby na przykładzie luki projektowo – produkcyjnej w elektronice, gdzie produktywnoĞü projektantów wynosi tylko od 20 do 25% CARG, gdy ewolucja krzemowa rozwija siĊ zgodnie z prawem Moora z szybkoĞcią 59% (rys.10).
Rys. 10. StopieĔ integracji układów scalonych stale roĞnie szybciej niĪ produktywnoĞü ich projektantów
Cykl Īycia globalnych systemów nabiera coraz szybszych obrotów, wymaga to coraz bardziej róĪnorodnej teorii i wiedzy z zakresu automatyki, informatyki, kreatywnej pracy i zarządzania, coraz lepszego zarządzania wiedzą, wiĊkszych nakładów na edukacjĊ ludzi bardzo młodych (rys.11) i przestrzeganie nowych relacji w 21.wieku. JuĪ obecnie obok zatrudniania pracowników wiedzy we wszystkich firmach niezbĊdny jest rozwój sektora wiedzy i badaĔ a w nich globalnych laboratoriów wielowłasnoĞciowych (prywatno-publicznych), powstanie nowych struktur takich, jak miasta nauki i wysokiej edukacji, globalne korporacje wiedzy i inne formy (rys.12,13).
Rys. 11. ZaleĪnoĞü miĊdzy nakładami inwestycyjnymi w kapitał ludzki a wiekiem ludzi w społeczeĔstwie internetowym.
Rys. 12. Nowe relacje w obszarach nowych ładów społeczeĔstwa internetowego.
JakoĞü produktów wiedzy
Organizacje
Wiedzy
zatomizowane
Proste
powiązania
organizacji
wiedzy
ZamkniĊte
systemy
organizacji
wiedzy
Otwarte,
wirtualne,
zintegrowane
organizacje
wiedzy
StrumieĔ danych, Informacji, Wiedzy i MądroĞci
StrumieĔ Pracowników Wiedzy i Studentów
Miasteczko nauki i wysokiej techniki Region A1 Miasteczko nauki i wysokiej techniki Region A2E-samoorganizująca siĊ struktura organizacyjna wysokiej wiarygodnoĞci Miasteczko nauki i wysokiej techniki Region B1 Miasteczko nauki i wysokiej techniki Region B2
Rys. 14. Nowe struktury 21.wieku, regionalne i metaregionalne Bibliografia
1. Ando, K. (1973) The Japanese Information Society. Data/Kontor 73. Stockholm.
2. Bradley, S., J. Hausman, R. Nolon, (1993) Globalization, Technology and Competition. Harvard Business School Press, Boston.
3. Bratko I., B. Suc. Learning Qualite Models. Al Magazin, Winter 2004.
4. Bredeweg B., K. Forbus. Qualitative Modeling in Education. Al Magazin, Winter 2004. 5. Bono, E. de. (1999) New Thinking for the New Millenium. Penguin Books, London.
6. Burke E. i inni. (2003) Hyper-Heuristics: An Emerging Director in Modern Search Technology. In: Glover F, G.A. Kochenberger (red) Handcode of MAtaheuristics. Kluwer Academic Publishers Dordrecht.
7. Burns (2001) 100 Top Internet Mistakes., The McGrow-Hill Comapanies, London. 8. Castells M., The Internet Galaxy Oxford. U. Press.
9. Champy J. (2002) X-Engineering the Corporation. AOL Com. New York.
10. Crainic T.G., M. Touluse (2003) Paralled Strategies for Meta-Heuristics. In: Glover F, G.A. Kochenberger (red) Handcode of MAtaheuristics. Kluwer Academic Publishers Dordrecht. 11. Davia, S., Davidson B. (2001) 2020 Vision: Transform Your Business Today to Succeed in
Tomorrow’s Economy. Simon & Schuster, New York,
12. Dyson, E. (1999) Wersja 2.0. Przepis na Īycie w epoce cyfrowej. PrószyĔski i S-ka, Warszawa.
13. Fink A i inni (2003) Metaheuristic Class Libraries. In: Glover F, G.A. Kochenberger (red) Handcode of MAtaheuristics. Kluwer Academic Publishers Dordrecht.
14. Freudem E., M. Wallace.(2003) Constraint Satisfaction. In: Glover F, G.A. Kochenberger (red) Handcode of MAtaheuristics. Kluwer Academic Publishers Dordrecht.
15. Gackenbach, J. (1998) (red.), Psychology and Internet. Academic Press, Boston. 16. Gates, B. (1999) Biznes szybki jak myĞl. Warszawa.
19. Goban-Klas, T., Sienkiewicz P. (1999) SpołeczeĔstwo informacyjne: Szanse, zagroĪenia, wyzwania. Wyd. PostĊpu Telekom., Kraków.
20. Gore, A., (1993) Creating a Government that Works Better and Costs Less: Reengineering Through Information Technology. Plume Books, Wahington.
21. Gray, P., Igbara M. (1996) The Virtual Society. ORMS, 23, 6.
22. Grodzicki, J., (2000) Edukacja czynnikiem rozwoju gospodarczego. Wyd. A Marszałek, ToruĔ.
23. Kacprzyk, J. (2001) Wieloetapowe sterowanie rozmyte. WNT Warszawa.
24. Kaku, M. (2000) Wizja, czyli jak nauka zmieni Ğwiat w XXI wieku, Wyd. PrószyĔski i S-ka, Warszawa.
25. Kwiatkowski S., Ch. Stowe. (2001) KC for IP and IC. WSPIZ W-wa.
26. Mc Lead (2002) Non – stop creativity and Inovation., The McGraw-Hill Comp. Glasgow. 27. McDonald G.J. (1998) Science for global insight. Vision for the 21st century, IIASA,
Laxenburg.
28. Recommendations to the European Council. Europe and the global information society (Bangemann`s Report, 25.05.1994)
29. Reinhardt A., Majidi N. (2003) The E-Biz Surprise Business Week. May 12.
30. Rosenoer, J. Armstrong D., Gates J. (2000) Firma w Internecie,Wyd. PrószyĔski, Warszawa. 31. Spector R. (2000) Amazon.com.Wyd. Liber Warszawa.
32. SIBIS, http://www.empirica.biz/sibis/
33. Sienkiewicz P. (1994) Analiza systemowa. Podstawy i zastosowania. Bellona, Warszawa. 34. Sienkiewicz P. (2002) Wojna cybernetyczna czy walka w przestrzeni cybernetycznej, OwsiĔski
J., Straszak A. SpołeczeĔstwo informacyjne a badania operacyjne i zarządzanie. Badania operacyjne i systemowe wobec wyzwaĔ XXI wieku., Akademicka Oficyna Wydawnicza EXIT.
35. Straszak A. (1979) Cybernetyczny aspekt zarządzania. W: Metody cybernetyczne w zarządzani. Materiały konferencji, Warszawa 22-26 kwietnia 1974. Ossolineum, Wrocław. 36. Straszak A. (1998) Zarządzanie w przestrzeni cybernetycznej. Firma i Rynek, 7, Szczecin. 37. Straszak A. (1999) Analiza systemowa na progu XXI wieku. W: Analiza Systemowa i
Zarządzanie, K. MaĔczak, red. Wyd. IBS PAN, Warszawa.
38. Straszak A. (2003) SpołeczeĔstwo Internetowe oparte na Wiedzy – Wielkie Wstrząsy Rozwojowe. Uniwersytet SzczeciĔski.
39. Straszak A. (2003) Trzecia faza rozwoju handlu elektronicznego (e-commerce), Wybrane problemy zastosowania electronic data interchange i elektronic commerce. (red.) M. NiedĨwiedziĔski, ŁódĨ.
40. Struss P., Ch. Price. Model-Based Systems In the Automotive Industry. Al Magazin, Winter 2004.
41. Szapiro T. Ciemniak R. (1999) Internet – nowa strategia firmy. Difin, Warszawa.
42. Senge P. M. (1990) The fifth discipline. The art and practice of learning organization, Doubleday Publishing.
43. Symonds W.C. (2003) Colleges in Crises. Business Week., 28 kwietnia, Wyd. Europejskie. 44. Talukdar S, i inni. (2003) Asynchronous Teams.. In: Glover F, G.A. Kochenberger (red)
45. Tapscott D. (1995) Digital Economy. McGraw–Hill, New York.
46. The 21st century economy. Business week, Special issue, TIME 91997 Special Report. Welcome to the Wired Word. Time, 149, 5, 1998.
47. Vogekstein F. (2003) Mighty Amazon. FORTUNE. May 26. 48. www.rand.org
49. Wierzbicki A. (1997) Integracja europejska w obliczu ery informacyjnej (postindustrialnej). IriSS Raporty, Warszawa.
50. Wierzbołowski J., (2003) FiĔska droga do społeczeĔstwa informacyjnego i gospodarki opartej na wiedzy. Instytut ŁącznoĞci, Warszawa.
51. Wilson E.J. (1998) Investing the global information future. Futures.
52. Wiener N. (1960) Cybernetyka i społeczeĔstwo. Wyd. KsiąĪka i Wiedza Warszawa.
53. ZasĊpy T. (2001) Internet – fenomen społeczeĔstwa informacyjnego, Wyd. ĝw. Paweł, CzĊstochowa.
ANDRZEJ STRASZAK
