Rozwój stosunków handlowych i współpracy gospodarczej pomiędzy UE a NAFTA na przykładzie USA

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr 787. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. 2008. Magdalena Zając Katedra Europejskiej Integracji Gospodarczej. Rozwój stosunków handlowych i współpracy gospodarczej pomiędzy UE a NAFTA na przykładzie USA 1. Wstęp Niniejszy artykuł ma na celu przedstawienie kolejnych etapów rozwoju wzajemnej współpracy politycznej i handlowej pomiędzy Unią Europejską a Stanami Zjednoczonymi. Stany Zjednoczone i Unia Europejska, dwie największe gospodarki na świecie, są dla siebie najważniejszymi partnerami handlowymi, o czym świadczy udział USA w handlu zagranicznym UE oraz udział UE w handlu USA wynoszący ok. 20%. Powiązania obu stron w zakresie bezpośrednich inwestycji zagranicznych są najsilniejsze w skali świata. Współpraca pomiędzy Unią Europejską a Stanami Zjednoczonymi stanowi istotny element stosunków międzynarodowych, ponieważ służy głównie ich rozwojowi ekonomicznemu. Ponadto współpraca ta prowadzi do wzmacniania więzi politycznych, naukowych i kulturalnych. Duże znaczenie w stosunkach zewnętrznych UE z wymienionymi krajami ma stopniowe znoszenie barier w przepływie towarów, usług i kapitału. Z uwagi na potencjał ekonomiczny i demograficzny wymienionych gospodarek oraz ich wpływ na ogólnoświatową politykę istotne stają się wzajemne szczegółowe uzgodnienia dotyczące m.in. polityki przemysłowej, ochrony środowiska, liberalizacji handlu światowego, wspierania wzrostu gospodarczego, wymiany technologii, walki z ubóstwem oraz promowania praw człowieka. Artykuł przedstawia poszczególne etapy związane z formalizacją wzajemnej współpracy politycznej i gospodarczej pomiędzy Unią Europejską a USA, zwraca przy tym uwagę.

(2) Świat. 3,0 2,9 2,3. 30 203. 23 604. Korea Południowa. 16 232. 16 107. 15 737. 12 Kanada. 14 Arabia Saudyjska. 16 RPA. 17 Algieria. 15 Malezja. 15 142. 15 743. 16 223. 16 956. 11 Singapur. 13 Indie. 21 098. 10 Brazylia. 9 Tajwan. 8. 1,5. 1,5. 1,5. 1,6. 1,6. 1,6. 1,6. 2,1. 5,4. 6,0. 30 939. 55 988. 7 Turcja. 6 Norwegia. 61 409. 7,2. 7,8. 12,3. 5 Szwajcaria. 80 539. 73 536. 3 Rosja. 4 Japonia. 157 443. 15,3. w%. 1 027 893 100,0. w mln euro. 126 737. partner. 2 Chiny. 1 USA. pozycja. Import. Świat. partner. Zjednoczone Emiraty Arabskie. 17 Meksyk. 16 Singapur. 15 RPA. 14 Indie. 13 Korea. 12 Rumunia. 11. 9 Australia. 10 Hong Kong. 8 Kanada. 7 Norwegia. 6 Turcja. 5 Japonia. 4 Rosja. 3 Chiny. 2 Szwajcaria. 1 USA. pozycja. Eksport. Tabela 1. Główni partnerzy handlowi Unii Europejskiej w 2004 r.*. 14 628. 16 060. 16 111. 17 013. 17 795. 17 993. 18 613. 19 155. 19 826. 21 916. 30 655. 37 992. 43 067. 45 664. 48 039. 74 960. 233 912. 962 648. w mln euro. 1,5. 1,7. 1,7. 1,8. 1,9 1,8. 1,9. 2,1 2,0. 2,3. 3,2. 3,9. 4,5. 4,7. 5,0. 7,8. 24,3. 100,0. w% Świat. partner. Korea Południowa. 17 Arabia Saudyjska. 16 Hong Kong. 15 RPA. 14 Rumunia. 13 Singapur. 12 Indie. 11 Brazylia. 10 Tajwan. 9 Kanada. 8. 7 Turcja. 6 Norwegia. 5 Japonia. 4 Rosja. 3 Szwajcaria. 2 Chiny. 1 USA. pozycja. Handel. 28 659. 29 066. 318 48. 32 051. 33 016. 33 236. 35 207. 38 148 36 422. 47 997. 68 931. 86 642. 116 603. 126 203. 136 369. 174 776. 391 355. 1,4. 1,5. 1,6. 1,6. 1,7 1,7. 1,8. 1,9 1,8. 2,4. 3,5. 4,4. 5,9. 6,3. 6,9. 8,8. 19,7. w%. 1 990 541 100,0. w mln euro. 116. Magdalena Zając.

(3) b. 6 789. 26 Meksyk. Mercosur. 28 264. 56 431. 7 155. 5 746. 2,7. 5,5. 0,7. 0,7. 0,6. 1,2. 1,3. 1,4. 19 Tajwan. Mercosur. c. Ameryka Łacińska. 44 Chile. 17 Meksyk. 34 Karaibya. 20 Izrael. b. Eksport partner. 18 Brazylia. pozyw% cja. 18 340. 47 654. 3 107. 14 628. 7 244. 12 750. 12 819. 14 108. w mln euro. 1,9. 5,0. 0,3. 1,5. 0,8. 1,3. 1,3. 1,5. 19 Algieria. 22 Meksyk. 33 Karaibya. 20 Malezja. Mercosur. c. Ameryka Łacińska. 37 Chile. b. Handel partner. 18 Australia. pozyw% cja. 46 604. 104 085. 10 262. 21 417. 12 990. 24 471. 24 580. 28 520. w mln euro 1,2. 2,3. 5,2. 0,5. 1,1. 0,7. 1,2. 1,4. w%. Źródło: opracowanie własne na podstawie: K. Czerewacz, Transatlantyckie relacje gospodarcze w kontekście rozszerzenia UE i tworzenia FTAA [w:] Problemy regionalne i globalne we współczesnej gospodarce światowej, red. J. Rymarczyk, W. Michalczyk, AE we Wrocławiu, t. 1, Wrocław 2005, s. 162.. *. Z wyłączeniem handlu wewnętrznego UE. a Kraje Karaibów: Antigua i Barbuda, Wyspy Bahama, Barbados, Belize, Dominika, Grenada, Gujana, Haiti, Jamajka, Montserrat, Saint Kitts i Nevis, Saint Lucia, Saint Vincent i Grenadyny, Surinam, Trynidad i Tobago. b Ameryka Łacińska: Argentyna, Boliwia, Brazylia, Chile, Kolumbia, Kostaryka, Kuba, Dominikana, Salwador, Ekwador, Gwatemala, Haiti, Honduras, Meksyk, Nikaragua, Panama, Paragwaj, Peru, Urugwaj, Wenezuela. c Mercosur: Argentyna, Brazylia, Paragwaj, Urugwaj.. c. Ameryka Łacińska. 27 Chile. 34 Karaibya. 13 560. 12 842. 19 Libia. 20 Tajlandia. w mln euro. 14 058. partner. Import. 18 Rumunia. pozycja. Rozwój stosunków handlowych... 117.

(4) 118. Magdalena Zając. na umowy regulujące kontakty pozarządowe oraz prezentuje przewidywania co do dalszego rozwoju kontaktów. Głównych partnerów handlowych Unii Europejskiej przedstawia tabela 1. 2. Stosunki handlowe i rozwój wzajemnej współpracy pomiędzy UE a USA Relacje pomiędzy Europą a Stanami Zjednoczonymi zawsze były bardzo silne ze względu na wielopłaszczyznowość wzajemnych powiązań – politycznych, gospodarczych, kulturalnych i wojskowych. Relacje te mają szczególny charakter dzięki wyzwoleniu Europy spod hitlerowskiej okupacji, obecności wojskowej w NATO, planowi Marshalla oraz wspieraniu przez USA procesu jednoczenia się Europy. Wraz z rozwojem Wspólnot Europejskich i zmianą sytuacji międzynarodowej ewoluowały także stosunki między Europą a Stanami Zjednoczonymi. Podstawę prawno-polityczną obecnych stosunków pomiędzy Unią Europejską a Stanami Zjednoczonymi tworzą: Deklaracja transatlantycka, Nowa agenda transatlantycka oraz Transatlantyckie partnerstwo gospodarcze. Dokumenty te stanowią formalne ramy współpracy transatlantyckiej, a jednocześnie podstawę nowych inicjatyw pogłębiających i intensyfikujących współpracę. Za początek wzajemnej współpracy pomiędzy Stanami Zjednoczonymi a Europejską Wspólnotą Węgla i Stali uznaje się ustanowienie w 1953 r. urzędu Obserwatora Stanów Zjednoczonych przy tej organizacji. Urząd ten został w 1961 r. zastąpiony przez Misję USA przy Wspólnotach Europejskich. Z kolei w 1954 r. powołano stałą Delegację Komisji Europejskiej w Waszyngtonie, która w 1971 r. stała się pełnoprawną placówką dyplomatyczną oraz rozpoczęła pełnienie funkcji łącznika pomiędzy Brukselą a organizacjami międzynarodowymi w Waszyngtonie1. Regularne kontakty polityczne pomiędzy WE a USA rozpoczęły się od wymiany wizyt przedstawicieli Parlamentu Europejskiego i Kongresu USA. Wizyty te dotyczyły zazwyczaj zagadnień politycznych i gospodarczych. Począwszy od 1972 r. odbywały się zazwyczaj regularnie dwa razy do roku naprzemiennie w Stanach Zjednoczonych i w Europie2. Szczególne znaczenie dla stosunków transatlantyckich miało wejście w życie traktatu z Maastricht. Pomimo że traktat nie nadał Unii osobowości prawnej, stała się ona ważnym partnerem strategicznym i gospodarczym na arenie międzynaro1 R. Duda, Stosunki Unia Europejska–USA [w:] Unia Europejska. Leksykon integracji, red. W. Bokajła, K. Dziubka, Europa, Wrocław 2003, s. 578, 579.. 2 Tego typu dialog transatlantycki był ważny, mimo że do czasu wejścia w życie Jednolitego aktu europejskiego w 1987 r. Parlament Europejski nie miał kompetencji w dziedzinie zewnętrznych stosunków WE. R. Zięba, Unia Europejska jako aktor stosunków międzynarodowych, Scholar, Warszawa 2003, s. 142..

(5) Rozwój stosunków handlowych.... 119. dowej3. Pogłębianie integracji w Europie wywoływało niekiedy sprzeczne reakcje Stanów Zjednoczonych. Powstanie zintegrowanego rynku zostało przyjęte pozytywnie, ponieważ ułatwiało podejmowanie współpracy i prowadzenie działalności handlowo-inwestycyjnej. Obawiano się natomiast zwiększenia konkurencji ze strony UE na światowym rynku, a dodatkowe zaniepokojenie na rynkach finansowych spowodowały plany związane z wprowadzeniem euro4. Na zacieśnienie stosunków transatlantyckich w dziadzinie handlu i inwestycji decydujący wpływ wywarły jednak głębokie wzajemne powiązania gospodarcze i inwestycyjne oraz wspólna działalność w organizacjach międzynarodowych o charakterze gospodarczym, takich jak WTO, Bank Światowy i Międzynarodowy Fundusz Walutowy5. 3. Podstawy prawne stosunków transatlantyckich 3.1. Deklaracja transatlantycka. Prawno-polityczną podstawę stosunków pomiędzy Wspólnotami Europejskimi a Stanami Zjednoczonymi stanowi podpisana 22 listopada 1990 r. Deklaracja transatlantycka w sprawie relacji WE–USA6, która określiła cele, zasady oraz instytucjonalne ramy dotychczasowej współpracy i konsultacji w dziedzinie gospodarki7, edukacji, nauki, kultury8 i w podejmowaniu międzynarodowych wyzwań9. W deklaracji strony wyraziły chęć rozwijania wzajemnej współpracy D. Milczarek, Przebieg procesów integracji europejskiej [w:] Integracja europejska. Wybrane problemy, red. D. Milczarek, A.Z. Nowak, Centrum Europejskie Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2003, s. 43–45. 3. A. Jarczewska-Romaniuk, Unia Europejska a idea transatlantycka – partnerstwo transatlantyckie u progu nowego wieku [w:] Unia Europejska – nowy typ wspólnoty międzynarodowej, red. E. Haliżak, S. Parzymies, Instytut Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2002, s. 282. 4. 5 A. Bulanda, Szanse i zagrożenia gospodarczych stosunków transatlantyckich, „Studia Europejskie” 2005, nr 1, s. 35, 36.. Bull. of the EC, 11-1990, pkt 1.5.3, http://europa.eu.int/comm/external_relations/us/economic_partnership/declaration_1990.htm, grudzień 2006. 6. 7 Współpraca w dziedzinie gospodarki dotyczyła zwłaszcza działań na rzecz liberalizacji handlu, wprowadzenia uregulowań GATT oraz uregulowań podjętych w ramach OECD, dotyczących handlu towarami i usługami oraz inwestycji. Współpraca dotyczyła ponadto ustalenia reguł polityki konkurencji, transportu i telekomunikacji.. M.in. przez wymianę technologii, wspólne projekty z zakresu medycyny, ochrony środowiska, energii i bezpieczeństwa nuklearnego, jak również przez wymianę kadry naukowej i studentów. 8. 9 Do wyzwań globalnych zaliczono zwalczanie terroryzmu, handlu narkotykami i ich produkcji, walkę z praniem brudnych pieniędzy, zapobieganie proliferacji broni jądrowej, biologicznej i chemicznej oraz działania na rzecz ochrony środowiska..

(6) Magdalena Zając. 120. przez wspieranie demokracji, poszanowanie praw człowieka i indywidualnych wolności, działania na rzecz pokoju i bezpieczeństwa na świecie oraz współpracę z ONZ i innymi międzynarodowymi organizacjami. Oprócz tego zadeklarowano promowanie zasad wolnego rynku, pomoc krajom rozwijającym się w przeprowadzaniu politycznych i ekonomicznych reform oraz współpracę z krajami Europy Środkowo-Wschodniej w celu zwiększenia ich udziału w światowym handlu10. Za efekt przyjęcia Deklaracji transatlantyckiej uznaje się ustanowienie sformalizowanego dialogu politycznego między UE i USA, odbywającego się na różnych szczeblach i dotyczącego zagadnień politycznych, gospodarczych, kulturalnych i naukowo-technicznych. 3.2. Nowa agenda transatlantycka i „Wspólny plan działania”. Ciągłe zmiany sytuacji międzynarodowej, w tym powstanie Unii Europejskiej i budowa Unii Gospodarczo-Walutowej, przyczyniły się do podpisania Nowej agendy transatlantyckiej, czyli tzw. deklaracji madryckiej, oraz związanego z nią „Wspólnego planu działania”, które stanowiły kolejny etap rozwoju stosunków UE–USA. Nowa agenda transatlantycka (New Transatlantic Agenda – NTA) to dokument podpisany podczas szczytu UE–USA, który odbył się w Madrycie 3 grudnia 1995 r. Strony zobowiązały się do dalszych działań na rzecz politycznego i gospodarczego partnerstwa, zmieniono jednak formułę współpracy z „konsultacji” na „wspólne działania”. W dokumencie określono cztery główne sfery zainteresowań, w ramach których strony zadecydowały się zintensyfikować obustronną współpracę. Były to11: – promoting space and stability – działania na rzecz pokoju, bezpieczeństwa i utrwalenia demokracji w świecie12; – global challenges – globalne wyzwania, do których zaliczono zanieczyszczenie środowiska, międzynarodową przestępczość oraz handel narkotykami; – economic area – w jej ramach postulowano konieczność istnienia ram Transatlantyckiego partnerstwa gospodarczego oraz wspólnych inicjatyw na rzecz WTO, jak również rozwijanie handlu światowego i zacieśnianie współpracy ekonomicznej; – building bridges over America – „budowanie mostów przez Atlantyk”, czyli ludzki wymiar stosunków transatlantyckich, chęć zapewnienia stałego poparcia R. Duda, Deklaracja Transatlantycka [w:] Unia Europejska..., s. 525.. 10 11. Ibidem, s. 530.. Zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa dotyczyło zwłaszcza krajów byłej Jugosławii i Bliskiego Wschodu, natomiast chęć utrwalenia demokratycznych przemian dotyczyła Europy Środkowo-Wschodniej. 12.

(7) Rozwój stosunków handlowych.... 121. społecznego dla transatlantyckich więzi w dziedzinie socjalnej, kulturalnej, naukowej, edukacyjnej oraz bezpośrednich więzi międzyludzkich. Do dokumentu został dołączony „Wspólny plan działania” zawierający opis przedsięwzięć, w które zaangażowane były USA i UE. Istotnym elementem deklaracji i agendy było stworzenie instytucjonalnych ram współpracy. Przewidziano spotkania na szczycie dwa razy w roku, w których mieli brać udział przewodniczący Rady Europejskiej, przewodniczący Komisji oraz prezydent USA. Dodatkowo dwa razy w roku miały się odbywać konsultacje ministrów spraw zagranicznych Wspólnoty z udziałem Komisji i sekretarza stanu USA oraz spotkania ad hoc sprawującego prezydencję ministra spraw zagranicznych lub trójki z sekretarzem stanu USA. Dwa razy do roku miały się również odbywać konsultacje Komisji z rządem USA na poziomie gabinetów. Szczyty przygotowywane są przez grupę przedstawicieli wyższego szczebla (Group of Senior Level Representatives – SLG), która składa się z wyższych urzędników reprezentujących Komisję Europejską i prezydencję UE oraz Departament Stanu USA. SLG spotyka się 4–6 razy w roku i przygotowuje raporty, które następnie przedkładane są na szczycie. Grupa ta wspierana jest przez grupę zadaniową (task force), która na bieżąco wdraża NTA i przygotuje spotkania SLG13. Integralny składnik Nowej agendy transatlantyckiej stanowi „Wspólny plan działania” (Joint Action Plan – JAP), w którym uszczegółowiono cele wymienione w agendzie oraz opracowano plan ich realizacji, opierajc się na zobowiązaniu USA i UE do podjęcia ok. 150 działań14. W ramach NTA i JAP nowym elementem we wzajemnych stosunkach UE i USA była „budowa mostów przez Atlantyk”, a więc inicjatywa zmierzająca do umocnienia kontaktów pomiędzy obywatelami obu stron, głównie przez wzajemne propagowanie wiedzy o historii i kulturze. Instrumentem służącym do realizacji tych celów było wspieranie transatlantyckiego dialogu gospodarczego, współpracy naukowo-technicznej i kulturalnej oraz ułatwienia kontaktów pomiędzy grupami społecznymi (people to people links). Nowa agenda transatlantycka z 1995 r. zapowiadała także utworzenie w przyszłości pomiędzy UE a Stanami Zjednoczonymi nowego transatlantyckiego rynku (New Transatlantic Marketplace), w ramach którego byłyby stopniowo znoszone bariery w przepływie towarów, usług i kapitału. Inicjatywa ta nie została jednak zrealizowana. Sukcesem zakończył się natomiast projekt transatlantyckiego dialogu biznesowego (Transatlantic Business Dialogue – TABD), mający swe źródło M. Górka, Unia Europejska i Stany Zjednoczone Ameryki – wzajemne relacje w świetle regulacji prawnych i praktyki [w:] Pozycja Unii Europejskiej w świecie. Aspekty prawne i polityczne, red. C. Mik, TNOiK, Toruń 2005, s. 254–255. 13. Szerzej na ten temat w: K. Wiśniewska, Stosunki Unii Europejskiej ze Stanami Zjednoczonymi, „Biuletyn Analiz UKIE” 2001, nr 7, s. 161. 14.

(8) Magdalena Zając. 122. w postanowieniach NTA, z którego inicjatywą wystąpili liderzy biznesu na spotkaniu w Sewilli w listopadzie 1995 r. Zagadnienia zawarte w Nowej agendzie transatlantyckiej oraz we „Wspólnym planie działania” znalazły odzwierciedlenie w kolejnych spotkaniach obu stron. Podczas spotkania w maju 1997 r. podpisano porozumienie o współpracy celnej i wzajemnej pomocy w sprawach celnych, a w grudniu tego samego roku porozumienie w sprawie nauki i techniki dotyczące współpracy pomiędzy ośrodkami naukowymi USA i UE. W czerwcu 1998 r. podpisano porozumienie o stosowaniu zasad przyzwoitości w prawie konkurencji, natomiast w lipcu 1999 r. porozumienie w dziedzinie weterynarii15. W grudniu 1998 r. na posiedzeniu w Wiedniu Rada Europejska zaapelowała o podjęcie dalszych kroków w celu poszerzenia i pogłębienia stosunków z USA i Kanadą i skoncentrowanie się na kwestiach ekonomicznych. Rada poparła wówczas przyjęcie planu działania w ramach Transatlantyckiego partnerstwa gospodarczego z USA oraz podkreśliła wagę dalszego rozwoju dwustronnych stosunków handlowych z USA w ramach wielostronnego systemu handlowego. Rada Europejska zaapelowała także o pełne stosowanie postanowień WTO w odniesieniu do sporów dwustronnych16. W celu rozwijania wzajemnych kontaktów obu stron na piętnastu uniwersytetach w Stanach Zjednoczonych utworzono centra Unii Europejskiej (The EU Centres in the US)17. Od momentu podpisania Nowej agendy transatlantyckiej Stany Zjednoczone zredukowały bariery we wspólnym handlu, rozwinęły wspólne projekty promujące społeczeństwo obywatelskie, wspierające demokrację, zwalczające handel narkotykami oraz projekty w zakresie szkolnictwa wyższego i szkolenia zawodowego18. Ponadto w marcu 2001 r. Komisja Europejska wydała komunikat, w którym wezwała USA do wzmocnienia transatlantyckiego partnerstwa oraz szukania nowych strategicznych obszarów rozwijania współpracy mającej na celu wzrost dobrobytu i bezpieczeństwa na świecie. 3.3. Transatlantyckie partnerstwo gospodarcze. Nową jakość we wzajemnych stosunkach wprowadziło porozumienie podpisane na szczycie UE–USA w Londynie 18 maja 1998 r., tzw. Transatlantyckie partnerstwo gospodarcze (Transatlantic Economic Partnership – TEP), oparte R. Duda, Stosunki..., s. 579.. 15. Vienna European Council – Presidency Conclusions, 11–12 December 1998, Press Release Information; Cologne (11.12.1998) – Document 00300/1/98 REV (Presse 0) oraz R. Zięba, op. cit., s. 141. 16. 17. M.in. University of Berkeley, University of Illinois oraz University of Michigan. R. Duda, Nowa Agenda Transatlantycka [w:] Unia Europejska..., s. 530, 531.. 18.

(9) Rozwój stosunków handlowych.... 123. na niezrealizowanej idei nowego rynku transatlantyckiego19, którego celem było wykonanie „Nowego programu transatlantyckiego”. Transatlantyckie partnerstwo gospodarcze stanowiło rozwinięcie zagadnień poruszonych w NTA i przygotowywało UE i USA do konferencji ministerialnej WTO w 1999 r. Postanowienia w ramach TEP dotyczyły problematyki dwustronnej oraz wielostronnej, przy czym głównie związane były z handlem i inwestycjami. Przedmiotem współpracy dwustronnej stały się przede wszystkim usuwanie barier w handlu towarami i usługami oraz działania na rzecz wzajemnego uznawania norm, standardów technicznych i kwalifikacji zawodowych, a ponadto kwestie z zakresu m.in. zamówień publicznych, prawa własności intelektualnej, biotechnologii, ochrony środowiska i standardów w produkcji żywności. Natomiast w ramach współpracy wielostronnej skupiono się na dalszej liberalizacji handlu światowego, a głównie na implementacji porozumień podpisanych na forum WTO. Określone w TEP dziedziny współpracy gospodarczej były w większości powtórzeniem zapisów zawartych w NTA. Nowym elementem było ich poszerzenie i skonkretyzowanie, wyznaczenie daty realizacji każdego przedsięwzięcia oraz uwzględnienie wymogów ochrony środowiska i interesów sektora prywatnego20. Harmonogram działań w ramach partnerstwa został zatwierdzony przez Radę w listopadzie 1998 r. Chociaż ramy instytucjonalne partnerstwa tworzyła struktura, która powstała na użytek Nowej agendy transatlantyckiej, uzupełniono je o tzw. grupę sterującą TEP, wspieraną w niezbędnych sytuacjach przez tworzone ad hoc lub wyspecjalizowane grupy robocze. Zadaniem grupy sterującej stało się monitorowanie realizacji celów TEP oraz wdrażanie umów zawartych w jego ramach, jak również stworzenie forum dla dialogu środowisk biznesowych, konsumenckich i pracowniczych. Grupa sterująca miała również pełnić rolę płaszczyzny, na której dochodziłoby do konsultacji w razie wystąpienia sporów handlowych. Wykaz zagadnień, do których traktatowego uregulowania zdecydowały się zmierzać WE i USA, nosi nazwę „Planu działania w ramach TEP”. Znalazły się w nich techniczne bariery w handlu, usługi, zamówienia publiczne oraz własność intelektualna21. Na londyńskim szczycie w 1998 r. podpisano także dokument Partnerstwo transatlantyckie we współpracy politycznej, zawierający listę działań, które USA i UE powinny podejmować, dążąc do osiągnięcia celów „Nowego programu transatlantyckiego”. Omawiając wzajemne stosunki pomiędzy Stanami Zjednoczonymi a Unią Europejską, należy zwrócić uwagę na koncepcję utworzenia Transatlantyckiej Strefy A. Jarczewska-Romaniuk, op. cit., s. 287, 288.. 19. 20 21. K. Wiśniewska, op. cit., s. 162.. M. Górka, op. cit., s. 256..

(10) Magdalena Zając. 124. Wolnego Handlu (TAFTA). Aby zapobiec zmianie kierunku przepływu dolara do utworzonej w 1994 r. Północnoamerykańskiej Strefy Wolnego Handlu (NAFTA), obejmującej USA, Kanadę i Meksyk, podjęte zostały inicjatywy zmierzające do utworzenia bloków integracyjnych, które w formalny sposób połączyłyby gospodarki Europy i Ameryki. Pierwszym tego typu projektem było stworzenie Transatlantyckiej Strefy Wolnego Handlu (TAFTA), analogicznej do NAFTA22. Otóż w marcu 1998 r. Komisja Europejska zaproponowała horyzontalne porozumienie z USA w celu utworzenia do 2010 r. strefy wolnego handlu, stworzenia dwustronnych mechanizmów rozstrzygania sporów i przyjęcia reguł dotyczących zamówień publicznych, własności intelektualnej i inwestycji (wychodzących poza rozwiązania WTO). W kwietniu 1998 r. na skutek sprzeciwu zgłoszonego przez Francję projekt ten został jednak odrzucony. Zapadła wówczas decyzja o kontynuowaniu wzajemnej współpracy przez sektorowe umowy bilateralne oraz międzynarodowe instrumenty multilateralne23. 3.4. Pozostałe umowy stanowiące podstawy prawne stosunków UE–USA. Jak podkreśla C. Mik 24, większość umów zawartych pomiędzy WE a USA w ciągu ostatnich lat jest uzupełnieniem politycznych zobowiązań w ramach Nowej agendy transatlantyckiej oraz Transatlantyckiego partnerstwa gospodarczego. Deklaracja transatlantycka, Nowa agenda transatlantycka, „Wspólny plan działania” UE–USA oraz Transatlantyckie partnerstwo gospodarcze mają polityczny charakter i mogą być co najwyżej uznawane za tzw. miękkie prawo we wzajemnych relacjach. W relacjach UE–USA brak ogólnej umowy o ramowym charakterze, która regulowałaby kompleksowo i horyzontalnie wzajemne relacje25. Przed 1990 r. umowy pomiędzy UE a USA dotyczyły głównie energii jądrowej. Kolejne umowy zawierano w kontekście Deklaracji Transatlantyckiej lub w kontekście wykonania planów działania Nowej agendy transatlantyckiej i Transatlan A. Bulanda, op. cit., s. 35, 36.. 22. M. Górka, op. cit., s. 255.. 23. 24. Ibidem, s. 256.. Umowy tego typu Wspólnoty Europejskie zawarły z Meksykiem i Kanadą – odpowiednio: Umowa o partnerstwie gospodarczym oraz koordynacji politycznej i współpracy między Wspólnotą Europejską i jej Państwami Członkowskimi, z jednej strony, a Meksykańskimi Stanami Zjednoczonymi z drugiej strony (OJ 2000, L 276, s. 45) oraz Umowa przejściowa w sprawie handlu i spraw zawiązanych z handlem między Wspólnotą Europejską, z jednej strony, Meksykańskimi Stanami Zjednoczonymi, z drugiej strony (OJ 1998, L 226, s. 25), uzupełnioną decyzją 2/2000 Wspólnego Komitetu WE–Meksyk (OJ 2000, L 157, s. 10). Umowa ramowa o współpracy handlowej i gospodarczej między Wspólnotami Europejskimi a Kanadą (OJ 1976, L 260, s. 2). 25.

(11) Rozwój stosunków handlowych.... 125. tyckiego partnerstwa gospodarczego, a dotyczyły one w głównej mierze ułatwień w dostępie produktów do rynków wspólnotowego oraz amerykańskiego26. W 1995 r. WE i USA podpisały umowę dotyczącą zamówień publicznych27, w 1997 r. umowę w sprawie prekursorów i substancji chemicznych często wykorzystywanych do nielegalnego wytwarzania środków odurzających lub substancji psychotropowych28 oraz dwie umowy zawarte w ramach współpracy w dziedzinie konkurencji29. W 1997 r. WE i USA zawarły także umowę o współpracy i wzajemnej pomocy w sprawach celnych. Z kolei w 1998 r. zawarta została umowa w zakresie ochrony środowiska, a dokładniej w sprawie norm humanitarnego odłowu przy zastosowaniu pułapek na określone ssaki lądowe i wodno-lądowe30. W tym samym roku WE i USA zawarły umowę dotyczącą współpracy naukowej i technologicznej31. Za najważniejszą z umów pomiędzy WE a USA uznaje się Umowę o wzajemnym uznawaniu z 1999 r. (Mutual Recognition Agreement, tzw. MRA). Umowa ta określa warunki, na jakich strony przyjmują lub uznają wyniki procedur oceny zgodności, opracowane przez organy lub władze drugiej strony. Celem umowy stało się zapewnienie skutecznego wzajemnego dostępu do rynków wspólnotowego i amerykańskiego w odniesieniu do oceny zgodności wszystkich produktów nią objętych. Umowa objęła urządzenia telekomunikacyjne, kompatybilność elektromagnetyczną (EMC), bezpieczeństwo elektryczne, łodzie rekreacyjne, dobrą praktykę wytwarzania (GMP) w farmacji oraz wyroby medyczne32. Nadal nie zostało osiągnięte porozumienie w sprawie warunków dopuszczenia do obrotu żywności genetycznie modyfikowanej. W 2000 r. zawarto umowę w sprawie koordynacji programów etykietowania w odniesieniu do efektywności energetycznej urządzeń biurowych33. Stany Zjednoczone nadal nie wyraziły zgody na ratyfikację protokołu z Kioto w sprawie 26 Np. Porozumienie z 1993 r. dotyczące stosowania wspólnotowej dyrektywy państwa trzeciego, dyrektywy Rady 72/462/EWG oraz analogicznych wymogów normatywnych Stanów Zjednoczonych Ameryki w odniesieniu do handlu świeżą wołowiną i wieprzowiną (OJ 1993, L 68, s. 3), Umowa z 1997 r. w sprawie napojów spirytusowych (OJ 1997, L 155, s. 61), Umowa z 1998 r. w sprawie sanitarnych środków ochrony zdrowia publicznego i zdrowia zwierząt w handlu żywymi zwierzętami i produktami zwierzęcymi (OJ 1998, L 188, s. 3).. OJ 1995, L 134, s. 26.. 27. 28 29. OJ 1997, L 164, s. 24.. M. Górka, op. cit., s. 258–259.. 30. OJ 1998, L 219, s. 26.. OJ 1998, L 284, s. 37.. 31. Uzupełniający do MRA charakter ma umowa z 2004 r. w sprawie wzajemnego uznawania certyfikatów zgodności dla wyposażenia statków. M. Górka, op. cit., s. 258. 32. 33. OJ 2001, L 172, s. 3..

(12) Magdalena Zając. 126. zmian klimatycznych. Zakłada on redukcję emisji gazów przemysłowych – na Stany Zjednoczone przypada ok. 25% emisji tych gazów, a jej ograniczenie wiązałoby się z dużymi kosztami. Kolejną umowę dwustronną stanowi podpisana w 2001 r. umowa w sprawie programu współpracy w zakresie szkolnictwa wyższego, kształcenia i szkolenia zawodowego34. Co ciekawe, zawarta w 2003 r. umowa o ekstradycji i umowa w sprawie wzajemnej pomocy prawnej, są przykładem niewielu, w których stroną jest Unia Europejska. Do ostatnio zawartych umów należą porozumienie pomiędzy Wspólnotą Europejską a USA w sprawie przetwarzania i przekazywania danych dotyczących nazwy rekordu pasażera (PNR) przez przewoźników lotniczych do Departamentu Bezpieczeństwa Wewnętrznego Stanów Zjednoczonych, Biura Ceł i Ochrony Granic35. 4. Kontakty pozarządowe Oprócz kontaktów na szczeblu władz istotną rolę w stosunkach transatlantyckich odgrywają również kontakty przedstawicieli kręgów pozarządowych, których współpraca ma także charakter zinstytucjonalizowany. W 1995 r. ustanowiono transatlantycki dialog gospodarczy, którego celem jest zintensyfikowanie kontaktów gospodarczych pomiędzy UE a USA. TABD stał się formalnym kanałem współpracy pomiędzy organizacjami reprezentującymi interesy gospodarcze a władzami UE i USA, co umożliwiło podjęcie skuteczniejszych działań zmierzających do zniesienia barier w prowadzeniu działalności gospodarczej na terytorium UE i USA. Kontakty pozarządowe pomiędzy USA a UE wspierane są również przez Transatlantyckie Elektroniczne Centrum Informacyjne (Transatlantic Information Electronic Service – TIES), będące organizacją pozarządową powołaną z inicjatywy uczestników szczytu UE–USA w grudniu 1997 r. w Waszyngtonie. Ma ono za zadanie dostarczać przez Internet informacje na temat aspektów współpracy pomiędzy obiema stronami w dziedzinie edukacji, zdrowia, środowiska i spraw konsumentów. We wzajemnych relacjach obu stron istotny pozostaje również ustanowiony w 1998 r. transatlantycki dialog konsumencki (Transatlantic Consumer Dialogue – TACD), będący forum dla amerykańskich i europejskich organizacji, które reprezentują interesy konsumentów przed rządami obu stron. Transatlantycki dialog konsumencki skupia 45 europejskich i 20 amerykańskich organizacji konsumenckich, które formułują zalecenia dla władz w zakresie polityki wobec 34. OJ 2001, L 71, s. 8. Zastąpiła umowę z 1995 r.. M. Górka, op. cit., s. 260–261.. 35.

(13) Rozwój stosunków handlowych.... 127. konsumentów. Istnieje ponadto utworzony w 1998 r. transatlantycki dialog pracowniczy (Transatlantic Labour Dialogue – TALD), który stanowi forum współpracy pomiędzy dwiema głównymi organizacjami w USA i UE36 reprezentującymi interesy pracowników oraz zajmuje się kontrolą przestrzegania praw pracowniczych. Z kolei podjęty w 1999 r. transatlantycki dialog ustawodawczy (Transatlantic Legislators Dialogue – TLD) ma za zadanie wzmocnić dyskusję polityczną pomiędzy prawodawcami w USA i w UE oraz doprowadzić do podniesienia jej jakości37. W 1999 r. podjęty został także przez organizacje ekologiczne transatlantycki dialog dotyczący ochrony środowiska (Transatlantic Environmental Dialogue – TAED). Dialog ten pełni funkcję forum oddziaływania na politykę władz amerykańskich i europejskich w dziedzinie ochrony środowiska38. 5. Współpraca gospodarcza Podstawę relacji między Stanami Zjednoczonymi a Unią Europejską stanowią stosunki gospodarcze, których zakres ciągle się rozszerza. Stosunki handlowe i inwestycyjne między nimi są najsilniejsze w skali świata; obie strony są dla siebie największymi partnerami jeśli chodzi o handel oraz inwestycje zagraniczne39. Według Eurostatu, w 2000 r. wartość eksportu z UE do USA wyniosła 232,7 mld euro, co stanowiło 24,8% całości unijnego eksportu. Udział importu z USA w całości unijnego importu kształtował się na poziomie 19,3%, osiągając w 2000 r. wartość 197 mld euro. W 2003 r. całkowita wartość handlu towarami i usługami pomiędzy UE a USA wyniosła ok. 600 mln euro. Stosunki obu stron cechuje ponadto znaczący przepływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych, który w 2003 r. osiągnął poziom 1,4 bln euro w ujęciu całkowitych zasobów dwustronnych inwestycji; bezpośrednie inwestycje zagraniczne UE w USA wyniosły 766 mld euro, natomiast bezpośrednie inwestycje zagraniczne USA w UE wyniosły ok. 640 mld euro. O wielkości i intensywności wzajemnych powiązań świadczyć mogą m.in. liczne fuzje i przejęcia transatlantyckich przedsiębiorstw, które miały miejsce w 1998 r., przy czym istotna przewaga inwestycyjna w tym okresie była po stronie W USA organizacją tą jest American Federation of Labor and the Congress of Industrial Organizations (ALF–CIO), w Unii Europejskiej jest to natomiast European Trade Union Council (ETUC). 36. Szerzej na ten temat w: K. Wiśniewska, op. cit., s. 163.. 37. Ibidem, s. 163, 164.. 38. R. Duda, Stosunki..., s. 581, Wzmocnione Partnerstwo UE–USA i bardziej otwarty rynek w XXI wieku, Komunikat Komisji dla Rady, Parlamentu Europejskiego i Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, Bruksela 18 maja 2005, „Monitor Europejski” 2005, nr 13, s. 71, 72. 39.

(14) Magdalena Zając. 128. firm europejskich. Za przykład może posłużyć wykupienie amerykańskiej firmy Amoco przez British Petroleum, przejęcie Chryslera przez niemiecki Daimler-Benz oraz wykupienie Giant Foods przez holenderski Ahold. Wartość każdej fuzji i każdego z przejęć (w sumie było ich 36) wyniosła w 1998 r. co najmniej 1 mld USD, w tym aż 25 transakcji przypadło na firmy pochodzące z Unii Europejskiej. Ogółem, jedynie w latach 1998–2001, firmy europejskie wykonały ponad 66% wszystkich transakcji, co podniosło pozycję inwestycyjną Europy w Stanach Zjednoczonych do najwyższego w historii poziomu 835 mld USD. Przewyższyło to o 25% pozycję inwestycyjną USA w Europie40. Obecnym znacznym rozmiarom handlu pomiędzy UE a USA (USA przyjmuje 25% eksportu UE i dostarcza 20% jej importu), towarzyszą również spory. Dotyczą one jednak zaledwie 2% łącznego handlu transatlantyckiego41. Pomimo umów w ramach GATT i WTO na przestrzeni lat dochodziło do wzajemnych oskarżeń o tendencje protekcjonistyczne oraz o stwarzanie warunków pozwalających na odnoszenie nieuczciwych korzyści, głównie przez dotacje państwowe. W latach 80. znaczna część sporów dotyczyła rolnictwa i produkcji stali. Stany Zjednoczone wygrały z Unią Europejską spór toczący się w ramach WTO w sprawie europejskich przepisów dotyczących importu bananów oraz zakazu sprowadzania harmonizowanej wołowiny. W ich wyniku Stany Zjednoczone wprowadziły sankcje, których koszt wyniósł odpowiednio 191 i 117 mln euro. W rezultacie UE zreformowała przepisy dotyczące importu bananów, a USA zdjęły sankcje. Zakaz sprowadzania harmonizowanej wołowiny obowiązuje nadal. Lata 90. XX w. oraz początek XXI w. przyniosły wiele sporów o charakterze handlowym. Tylko w latach 1997–2001 na forum WTO trafiły 23 sporne sprawy, w których stronami były Wspólnoty Europejskie i Stany Zjednoczone. Jeden z ostatnio prowadzonych sporów dotyczy wykorzystania przez USA biotechnologii do wytwarzania żywności genetycznie modyfikowanej i ustawy Helmsa-Burtona z 1996 r., która przewiduje nałożenie sankcji na przedsiębiorstwa zagraniczne działające na Kubie i korzystające ze znacjonalizowanego majątku obywateli amerykańskich. Punkt sporny we wzajemnych relacjach stanowi również liberalizacja światowego handlu. Stany Zjednoczone domagają się reformy handlu produktami rolnymi przez obniżkę ceł, ograniczenie dopłat do produkcji oraz zniesienie subsydiów państwowych do eksportu towarów rolnych. Unia Europejska sprzeciwia się takiemu podejściu, gdyż produkty rolne pochodzące z UE należą do najmocniej subsydiowanych.. 40. A. Bulanda, op. cit., s. 35, 37.. Światowy gracz. Stosunki zewnętrzne Unii Europejskiej, Urząd Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich, Luksemburg 2005, s. 19. 41.

(15) Rozwój stosunków handlowych.... 129. Źródłem licznych komplikacji we wzajemnych stosunkach jest odmienne definiowanie polityki konkurencji, w której głównym wyznacznikiem według USA jest interes konsumenta, a według UE – prawa innych podmiotów do prowadzenia działalności w warunkach nieskrępowanej konkurencji. Rezultatem takiego podejścia stała się decyzja Komisji Europejskiej z czerwca 2001 r. w sprawie fuzji dwóch amerykańskich koncernów General Electric i Honeywell, na którą Komisja nie wyraziła zgody, powołując się na dobro wspólnego rynku42. Z kolei w styczniu 2002 r. WTO potwierdziła, że amerykańskie kredyty eksportowe (FSC Foreign Sales Corporation) są nielegalnymi subsydiami i mogą doprowadzić do miliardowych sankcji ze strony UE. W marcu 2002 r. administracja G.W. Busha nałożyła cło na stal importowaną z UE, skłaniając tym samym Komisję Europejską do narzucenia kontyngentów stali i zagrożenia Stanom Zjednoczonym sankcjami odwetowymi w wysokości 2,5 mld euro43. W październiku 2004 r. Stany Zjednoczone zerwały umowę podpisaną w 1992 r. dotyczącą stosowania porozumienia GATT w sprawie handlu samolotami cywilnymi w zakresie dużych samolotów cywilnych44. Było to związane z zarzutami pod adresem WE o jej naruszenie i skargą wniesioną do WTO, która dotyczyła nielegalnej pomocy publicznej udzielanej konsorcjum Airbus. W odpowiedzi na to strona wspólnotowa oskarżyła USA o nielegalne udzielenie pomocy publicznej producentom Boeinga oraz o niedotrzymywanie warunków konsultacji i rozstrzygania sporów przewidzianych umową. W 2004 r. czasie szczytu UE–USA w Dromoland Castle w Irlandii przywódcy obu stron uzgodnili, że będą poszukiwać środków współpracy i dobrych praktyk w celu wspierania wzrostu gospodarczego, tworzenia nowych miejsc pracy i innowacji, oraz wezwali do dalszego rozwoju transatlantyckiej integracji gospodarczej. Za cel obrano przyjęcie na szczycie w 2005 r. perspektywicznej strategii służącej umacnianiu partnerstwa gospodarczego UE–USA45. Chronologiczne zestawienie istotnych wydarzeń w relacjach UE–USA oraz wybranych umów zawartych pomiędzy obiema stronami przedstawia tabela 2.. Zgodnie z unijnym prawem Komisja może sprzeciwić się połączeniu przedsiębiorstw, których roczne obroty na europejskim rynku przekraczają w sumie 250 mln euro. 42. D. Leonard, Przewodnik po Unii Europejskiej, Studio Emka, Warszawa 2003, s. 124. Szerzej na temat problemów handlowych we wzajemnych relacjach WE–USA w: M. Górka, op. cit., s. 263–277. 43. 44. OJ 1992, L 301, s. 32.. Wzmocnione Partnerstwo UE–USA..., s. 71, 72.. 45.

(16) Magdalena Zając. 130. Tabela 2. Wybrane wydarzenia dotyczące stosunków handlowych i rozwoju wzajemnej współpracy pomiędzy UE a USA Data 1953 r. 1954 r. 1961 r. 1971 r. 1972 r.. 22 listopada 1990 r.. Wydarzenie. Ustanowienie urzędu Obserwatora Stanów Zjednoczonych przy Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali Powołanie stałej Delegacji Komisji Europejskiej w Waszyngtonie. Zastąpienie urzędu Obserwatora Stanów Zjednoczonych przy EWWiS przez Misję USA przy Wspólnotach Europejskich. Stała Delegacja Komisji Europejskiej w Waszyngtonie staje się pełnoprawną placówką dyplomatyczną Początek regularnych kontaktów politycznych między WE a USA. Podpisanie Deklaracji transatlantyckiej w sprawie relacji WE–USA. 1995 r.. Inicjatywa transatlantyckiego dialogu biznesowego. 1995 r.. Ustanowienie transatlantyckiego dialogu gospodarczego. 1995 r. 3 grudnia 1995 r. Maj 1997 r. Grudzień 1997 r. Grudzień 1997 r. 1997 r. Marzec 1998 r.. Kwiecień 1998 r. 18 maja 1998 r.. Czerwiec 1998 r. Listopad 1998 r.. Grudzień 1998 r.. Podpisanie umowy dotyczącej zamówień publicznych. Podpisanie Nowej agendy transatlantyckiej oraz „Wspólnego planu działania” Podpisanie porozumienia o współpracy celnej i wzajemnej pomocy w sprawach celnych Podpisanie porozumienia w sprawie nauki i techniki Powołanie Transatlantyckiego Elektronicznego Centrum Informacyjnego Podpisanie umowy w sprawie prekursorów i substancji chemicznych oraz dwóch umów zawartych w ramach współpracy w dziedzinie konkurencji; zawarcie umowy o współpracy i wzajemnej pomocy w sprawach celnych. Propozycja Komisji Europejskiej dotycząca utworzenia do 2010 r. Transatlantyckiej Strefy Wolnego Handlu Sprzeciw Francji co do propozycji utworzenia Transatlantyckiej Strefy Wolnego Handlu Podpisanie Transatlantyckiego partnerstwa gospodarczego; podpisanie dokumentu o partnerstwie transatlantyckim we współpracy politycznej. Podpisanie porozumienia o stosowaniu zasad przyzwoitości w prawie konkurencji Zatwierdzenie planu działania w ramach Transatlantyckiego partnerstwa gospodarczego Przyjęcie planu działania w ramach Transatlantyckiego partnerstwa gospodarczego.

(17) Rozwój stosunków handlowych.... 131. cd. tabeli 2 Data 1998 r. 1998 r. Lipiec 1999 r. 1999 r. 1999 r. 2000 r. Marzec 2001 r.. Czerwiec 2001 r. 2001 r. Styczeń 2002 r.. Wydarzenie. Zawarcie umowy w sprawie norm humanitarnego odłowu przy zastosowaniu pułapek na określone ssaki lądowe i wodno-lądowe; zawarcie umowy dotyczącej współpracy naukowej i technologicznej Ustanowienie Transatlantyckiego dialogu konsumenckiego oraz transatlantyckiego dialogu pracowniczego Podpisanie porozumienia w dziedzinie weterynarii Zawarcie Umowy o wzajemnym uznawaniu (tzw. MRA). Utworzenie transatlantyckiego dialogu ustawodawczego oraz transatlantyckiego dialogu dotyczącego ochrony środowiska. Zawarcie umowy w sprawie koordynacji programów etykietowania w odniesieniu do efektywności energetycznej urządzeń biurowych Wezwanie USA przez Komisję Europejską do wzmocnienia transatlantyckiego partnerstwa Decyzja Komisji Europejskiej dotycząca fuzji General Electric i Honeywell Podpisanie umowy w sprawie programu współpracy w zakresie szkolnictwa wyższego, kształcenia i szkolenia zawodowego Potwierdzenie przez WTO nielegalności amerykańskich kredytów eksportowych. Marzec 2002 r.. Nałożenie przez USA cła na stal importowaną z UE. Październik 2004 r.. Zerwanie przez USA umowy dotyczącej stosowania porozumienia GATT w sprawie handlu samolotami cywilnymi w zakresie dużych samolotów cywilnych. 2003 r.. Zawarcie umowy o ekstradycji i umowy w sprawie wzajemnej pomocy prawnej. 2004 r.. Szczyt UE–USA w Dromoland Castle. Źródło: opracowanie własne.. 6. Perspektywy rozwoju dalszej współpracy pomiędzy Unią Europejską a Stanami Zjednoczonymi Stosunki pomiędzy UE a USA podlegają ciągłym przekształceniom wynikającym ze zmian zachodzących w sytuacji międzynarodowej oraz wewnątrz Wspólnoty Europejskiej. Stosunki te są istotne nie tylko dla Europy i Stanów Zjednoczonych, lecz również dla pozostałych uczestników stosunków międzynarodowych, głównie ze względu na potencjał ekonomiczny i demograficzny, którym dysponują partnerzy. Ponieważ ogólne interesy USA i UE pozostają zbieżne, wlaściwie.

(18) 132. Magdalena Zając. wyklucza się możliwość poważnego konfliktu pomiędzy stronami, tym bardziej że obecne stosunki mają wysoce zinstytucjonalizowany charakter i obejmują zagadnienia społeczne, polityczne i gospodarcze. Wedle przewidywań, UE i USA nadal będą dążyć do rozwoju i pogłębiania współpracy określonej przez Nową agendę transatlantycką i Transatlantyckie partnerstwo gospodarcze. Najprawdopodobniej nastąpi dalsza liberalizacja handlu i zwiększy się liczba porozumień określających dziedziny wzajemnej współpracy. Wraz ze wzrostem liczby państw członkowskich Unia Europejska stanie się jeszcze ważniejszym partnerem handlowym dla Stanów Zjednoczonych, które zyskają nowe rynki dla działalności gospodarczej i inwestycji. Literatura Bulanda A., Szanse i zagrożenia gospodarczych stosunków transatlantyckich, „Studia Europejskie” 2005, nr 1. Czerewacz K., Transatlantyckie relacje gospodarcze w kontekście rozszerzenia UE i tworzenia FTAA [w:] Problemy regionalne i globalne we współczesnej gospodarce światowej, red. J. Rymarczyk, W. Michalczyk, AE we Wrocławiu, t. 1, Wrocław 2005. Duda R., Deklaracja Transatlantycka [w:] Unia Europejska. Leksykon integracji, red. W. Bokajła, K. Dziubka, Europa, Wrocław 2003. Duda R., Nowa Agenda Transatlantycka [w:] Unia Europejska. Leksykon integracji, red. W. Bokajła, K. Dziubka, Europa, Wrocław 2003. Duda R., Stosunki Unia Europejska–USA [w:] Unia Europejska. Leksykon integracji, red. W. Bokajła, K. Dziubka, Europa, Wrocław 2003. Górka M., Unia Europejska i Stany Zjednoczone Ameryki – wzajemne relacje w świetle regulacji prawnych i praktyki [w:] Pozycja Unii Europejskiej w świecie. Aspekty prawne i polityczne, red. C. Mik, TNOiK, Toruń 2005. Jarczewska-Romaniuk A., Unia Europejska a idea transatlantycka – partnerstwo transatlantyckie u progu nowego wieku [w:] Unia Europejska – nowy typ wspólnoty międzynarodowej, red. E. Haliżak, S. Parzymies, Instytut Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2002. Leonard D., Przewodnik po Unii Europejskiej, Studio Emka, Warszawa 2003. Milczarek D., Przebieg procesów integracji europejskiej [w:] Integracja europejska. Wybrane problemy, red. D. Milczarek, A.Z. Nowak, Centrum Europejskie Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2003. Światowy gracz. Stosunki zewnętrzne Unii Europejskiej, Urząd Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich, Luksemburg 2005. Unia Europejska. Leksykon integracji, red. W. Bokajła, K. Dziubka, Europa, Wrocław 2003. Wiśniewska K., Stosunki Unii Europejskiej ze Stanami Zjednoczonymi, „Biuletyn Analiz UKIE” 2001, nr 7. Wzmocnione Partnerstwo UE–USA i bardziej otwarty rynek w XXI wieku, Komunikat Komisji dla Rady, Parlamentu Europejskiego i Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, Bruksela 18 maja 2005, „Monitor Europejski” 2005, nr 13..

(19) Rozwój stosunków handlowych.... 133. Zięba R., Unia Europejska jako aktor stosunków międzynarodowych, Scholar, Warszawa 2003. The Development of Trade Relations and Economic Cooperation between the EU and NAFTA In this article, the author presents the successive stages involved in formalising political and economic cooperation between the European Union and the United States, Canada and Mexico. The author focuses on the legal bases for transatlantic relations, non-governmental contacts, and the intensity of economic cooperation, at the same time emphasising the specific nature of the agreements concluded and expectations as regards further development of contacts. She explains the links between the parties in regard to foreign direct investment and trade, and draws attention to the gradual abolition of trade barriers (goods, services and capital), the economic and demographic potential of the above-mentioned economies, and their impact on the world economy..

(20)