Wygląd i geograficzna symbolika flag oraz herbów współczesnych państw Azji Wschodniej

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 821. 2010. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Jerzy Wrona Katedra Gospodarki Regionalnej. Wygląd i geograficzna symbolika flag oraz herbów współczesnych państw Azji Wschodniej 1. Wprowadzenie Flaga, herb oraz hymn to najważniejsze, oficjalne symbole każdego państwa. Podkreślają jego charakterystyczne cechy i odrębności geograficzno-historyczne. Wymienione znaki państwowe i narodowe należą do uświęconych tradycją i określonych przepisami prawa symboli, za które niejednokrotnie – w dawnych i współczesnych czasach – oddawano nawet życie. Ponieważ wygląd i symbolika flag i herbów bardzo często nawiązują do charakterystycznych cech środowiska geograficznego, ustroju, składu narodowościowego i religijnego mieszkańców, a nawet gospodarki kraju, są przedmiotem zainteresowań geografii politycznej. Tematem niniejszego opracowania są flagi i herby państwowe współczesnej Azji Wschodniej. W artykule przedstawiono wygląd flag i herbów państw (i wybranych innych terytoriów) tej części świata oraz podstawową interpretację ich symboliki. Główną uwagę zwrócono na te barwne i graficzne elementy znaków państwowych, które w większym lub mniejszym stopniu nawiązują do geograficznych cech rozpatrywanych krajów. Zasadniczą problematykę artykułu poprzedzono zwięzłym rysem historyczno-politycznym regionu, zwracając szczególną uwagę na wydarzenia, które w pewnym stopniu ułatwiają interpretację wyglądu oraz symboliki flag i herbów. Należy zaznaczyć, że zwykle brakuje oficjalnej (zawartej w dokumentach państwowych) interpretacji symboliki detali kolorystycznych i rysunkowych poszczególnych flag i herbów1. Dlatego też informacje na ten temat zawarte w dostępnych 1. Najczęściej bywa tak, że w konstytucji lub innych aktach prawnych umieszczona jest tylko bardzo ogólnikowa informacja o oficjalnych symbolach państwa. Przykładowo w Konstytucji.

(2) 164. Jerzy Wrona. źródłach mogą się nieco różnić, choć najczęściej dotyczy to tylko detali. W niniejszym artykule wykorzystano różnorodne (naukowe, popularno-naukowe i publicystyczne) krajowe oraz zagraniczne źródła weksylologiczne (flagoznawcze), heraldyczne, geograficzne, historyczne, politologiczne i inne. W wielu miejscach skorzystano z Internetu, zwłaszcza ze stron FOTW – Flags of the World oraz z wybranych oficjalnych stron urzędowych poszczególnych państw. W literaturze geograficznej regionalizacja największego kontynentu świata na ogół opierana jest na kombinacji kryteriów geograficznych (położenia i głównych cech środowiska przyrodniczego), historycznych, kulturowych i geopolitycznych2. W skład Azji Wschodniej wchodzi obecnie 6 państw: Chiny, Tajwan3, Japonia, Korea Północna, Korea Południowa i Mongolia. W artykule uwzględniono także Hongkong i Makau, które choć są politycznie częściami państwa chińskiego, stanowią jednak specjalne regiony zachowujące odrębność prawną i gospodarczą. Przedstawiono także flagę Tybetu – regionu autonomicznego Chin, w latach 1912–1951 będącą flagą niepodległego Tybetu, a obecnie używaną przez uchodźców tybetańskich i ugrupowania domagające się przywrócenia suwerenności temu obszarowi. 2. Rys kulturowo-historyczny i polityczny regionu Azja Wschodnia jest obszarem o najdłuższej, bo trwającej od starożytności, ciągłości cywilizacyjnej. Skupia 1/4 ludności świata, obejmuje bardzo gęsto zaludnione tereny Niziny Chińskiej, Wysp Japońskich i Półwyspu Koreańskiego. Równocześnie w obrębie tego regionu znajdują się rozległe obszary o rzadkim zaludnieniu, do których należą przede wszystkim Tybet, Wyżyna Mongolska wraz z Gobi oraz pustynie w północno-zachodniej części Chin. Choć początki cywilizacji chińskiej są bardzo odległe, długie też są dzieje państwowości chińskiej, do przybliżenia wyglądu i symboliki flag i herbów Chińskiej Republiki Ludowej oraz Tajwanu istotne znaczenie mają przede wszystkim wydaChińskiej Republiki Ludowej (w rozdz. IV, art. 136 i 137) podano, że flagą państwa jest czerwony sztandar z pięcioma gwiazdami. Godłem państwowym jest wizerunek Bramy Niebiańskiego Spokoju, nad którym umieszczono pięć gwiazd, otoczony wieńcem z kłosów zboża, zamkniętych u dołu kołem zębatym (J. Rowiński, W. Jakóbiec, System konstytucyjny Chińskiej Republiki Ludowej, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2006, s. 41). 2 ABC Świat. Azja II, red. W. Maik, Wyd. Kurpisz, Poznań 1999, s. 8; Encyklopedia Geografii Świata. Azja, Wiedza Powszechna, Warszawa 1995, s. 12–13. 3 Włączenie Tajwanu do „państw” jest sprawą dyskusyjną. Autor nie podziela jednak stanowiska Chin Ludowych uważających Tajwan za swą prowincję, gdyż kraj ten suwerennie rządzi się na swym terytorium. Tajwan jest uznawany w świecie za państwo przez kilkadziesiąt innych państw, w tym Watykan, którego dyplomacja na forum międzynarodowym uchodzi za najbardziej wyważoną..

(3) Wygląd i geograficzna symbolika flag oraz herbów.... 165. rzenia z historii najnowszej. Za czasów dynastii Ming (poł. XIV – poł. XVII w.) nastąpiła stabilizacja polityczna i gospodarcza Chin (m.in. rozwój żeglugi i handlu). W 1516 r. w Kantonie pojawili się Portugalczycy, którzy w 1557 r. założyli tu pierwszą europejską kolonię – Macau. Po przejęciu w 1644 r. władzy przez silną mandżurską dynastię Cing (poł. XVII – pocz. XX w.) podjęto ekspansję na sąsiednie kraje, ale jednocześnie dopuszczono do penetracji Chin przez misje polityczno-handlowe Holandii, Rosji, Portugalii, Francji i Anglii. Broniąc dostępu do towarów z krajów europejskich i innych, Chiny zamknęły w 1757 r. wszystkie (z wyjątkiem Kantonu) porty morskie. Po zniszczeniu w Kantonie zapasów opium należących do kupców brytyjskich, wybuchła pierwsza z wojen opiumowych, która zakończyła się klęską Chin i utratą Hongkongu. Po kolejnych wojnach opiumowych i porażce Chin w wojnie z Japonią w wyniku rewolucji burżuazyjno-demokratycznej usunięto dynastię Cing i w 1912 r. proklamowano republikę. Władze objęła Partia Narodowa – Kuomintang, na czele z Sun Yat-senem. W 1921 r. powstała Komunistyczna Partia Chin. Lata 1924–1943 były okresem wojen domowych, walk sił komunistycznych z Armią Narodowo-Rewolucyjną dowodzoną przez Czang Kai-szeka. W 1932 r. Japonia zajęła Mandżurię i utworzyła tam marionetkowe państwo Mandżukuo. III „rewolucyjna wojna domowa” (1946–1949) zakończyła się zwycięstwem Chińskiej Armii Ludowo-Wyzwoleńczej (wspomaganej przez ZSRR) i proklamowaniem 1 X 1949 r. przez Mao Tsetunga (Mao Zedonga) Chińskiej Republiki Ludowej. Resztki sił Kuomintangu i Czang Kai-szek z około 2 mln zwolenników znaleźli schronienie na Tajwanie, gdzie utworzono państwo o oficjalnej nazwie Republika Chińska. W latach 1950– 1953 Chiny włączyły się do wojny koreańskiej, udzielając pomocy Korei Północnej. W 1950 r. armia chińska wkroczyła do Tybetu, a dalajlama zażądał od ONZ przejęcia patronatu nad Tybetem i rozstrzygnięcia o jego przyszłości. Organizacja Narodów Zjednoczonych odmówiła jednak ingerencji w sprawy wewnętrzne Chin i wyraziła nadzieję, że Chiny rozwiążą problem pokojowo. W ramach dawnego państwa chińskiego Tybet znajdował się w szczególnej sytuacji prawno-politycznej. Stanowił on faktycznie oddzielne państwo teokratyczno-feudalne, rządzone przez duchowieństwo lamaickie ze zwierzchnikiem religijnym noszącym tytuł dalajlamy. Państwo to pozostawało od XVIII w. w formalnej zależności od Chin, mając zarazem pełną autonomię wewnętrzną. Mimo zawartego w 1951 r. porozumienia między dalaj-lamą a Mao Tse-tungiem, gwarantującego nadal Tybetowi pełną autonomię wewnętrzną, strona chińska nie dotrzymała warunków układu. Wywoływało to niepokoje i bunty społeczne, z których największy miał miejsce w 1959 r. Po jego krwawym stłumieniu, zniesiono formalnie lokalny rząd, wielu Tybetańczyków musiało wyemigrować, a wśród nich także dalajlama, który wyjechał do Indii. Po kilkuletnim okresie administracji wojskowej, w 1965 r..

(4) 166. Jerzy Wrona. utworzono Tybetański Okręg Autonomiczny4. W 1997 r. do Chin, po 155 latach panowania brytyjskiego5, został przyłączony Hongkong jako Specjalny Region Administracyjny, ze znaczną autonomią. Chińska Republika Ludowa zobowiązała się do respektowania jego autonomii oraz systemu gospodarczego i politycznoprawnego przez najbliższe 50 lat. Podobne porozumienie z Portugalią, dotyczące Makau6, zawarto w 1987 r., a obowiązuje od 1999 r. Japonia – Kraj Wschodzącego Słońca (Kraina Wschodu Słońca), czyli w języku rodzimym Nippon7, choć jest obecnie krajem bardzo nowoczesnym, dużą wagę przywiązuje do tradycji. Jest ona produktem dziedzictwa kulturowego Wschodu, a jednocześnie cechuje się pewną odrębnością. W V w. n.e. nastąpił wyraźny postęp w rozwoju rolnictwa (głównie uprawy ryżu), co doprowadziło do poprawy warunków życia i wykształcenia się rodów. Jeden z nich uzyskał wyraźną supremację i został nazwany cesarskim. Wielkie znaczenie dla życia politycznego, społecznego i kulturalnego Japonii miało wprowadzenie w 522 r. buddyzmu działającego inspirująco na kulturę i sztukę japońską. Pod koniec XII w. (1185 r.) rozpoczął się okres szogunatu – systemu wojskowych rządów feudalnych i odsunięcie od władzy cesarzy. W 1868 r. nastąpiło obalenie szogunatu, w wyniku przewrotu zwanego Meiji, i restauracja władzy cesarskiej. Okres Meiji (trwający od 1868 r. do 1912 r.) przyniósł „otwarcie się” Japonii na świat oraz inwazję cywilizacji zachodniej i spowodował, że Japonia stała się wkrótce jednym z nowoczesnych państw świata. W 1910 r. Japonia dokonała aneksji Korei, a w 1931 r. zajęła Mandżurię, tworząc tam państwo Mandżukuo. W 1941 r. Japonia przystąpiła do II wojny światowej zakończonej amerykańskim atakiem atomowym w 1945 r., kapitulacją i utratą wszystkich terytoriów zdobytych po 1894 r. Po zakończeniu w 1951 r. amerykańskiej okupacji zaczął się szybki rozwój gospodarczy kraju. Współczesna Japonia politycznie jest cesarstwem szczycącym się najdłuższą tradycją monarchiczną (ciągle z tą samą dynastią). Zgodnie z kon-. 4. A. Maryański, A. Halimarski, Chiny, PWN, Warszawa 1980, s. 286–288. Hongkong (ang. Hong-Kong, chiń. Siangkang) był dzierżawiony przez Wielką Brytanię w latach 1842–1997. Pod jej panowanie przechodził etapami: w 1842 r. wyspa Hongkong u ujścia Rzeki Perłowej, w 1860 r. – pd. skraj półwyspu Koulun, w 1898 r. pozostała część półwyspu, jako tzw. Nowe Terytoria (odstąpione przez Chiny na 99 lat). 6 Makau (port. Macau, ang. Macao, chiń. Aomen), terytorium leżące przy ujściu Rzeki Perłowej do Morza Południowochińskiego, naprzeciw Hongkongu, zostało w 1557 r. wydzierżawione Portugalczykom na faktorię handlową. W 1887 r. uzyskało status kolonii, a od 1951 r. nazywane było zamorską prowincją Portugalii. Zgodnie z chińsko-portugalskim porozumieniem z 1987 r. Makau wróciło do Chin 20 XII 1999 r. jako obszar o znacznej autonomii. 7 Geneza japońskiej nazwy kraju Nippon (Nihon) sięga początków VII w., kiedy jeden z książąt japońskich w korespondencji z dworem chińskim nazwał swój kraj „miejscem, gdzie wschodzi słońce”, zaś Chiny „miejscem, gdzie słońce ginie” (ABC Świat, Azja t. I, 1999, s. 102). 5.

(5) Wygląd i geograficzna symbolika flag oraz herbów.... 167. stytucją, głową państwa jest cesarz8 – symbol jedności państwa i narodu. Władzę ustawodawczą sprawuje parlament, a wykonawczą – rząd z premierem, którego mianuje cesarz po desygnowaniu go przez parlament. Pierwsze państwo koreańskie – Dzoson powstało w V w. p.n.e. W 108 r. p.n.e. zostało podbite przez Chińczyków, a pod wpływem osiągnięć chińskich nastąpił znaczny rozwój kultury materialnej i duchowej. W 935 r. władzę przejęła dynastia Korjo, od której pochodzi obecna nazwa państwa. W okresie panowania tej dynastii upowszechnił się buddyzm. Po dominacji mongolskiej dynastii Yuan i chińskiej Ming, w 1392 r. rządy w państwie objęła koreańska dynastia Li, która ustanowiła konfucjanizm religią państwową. W XVII w. Mandżurowie, po przejęciu tronu w Chinach, podporządkowali sobie władców Korei, ale Koreańczycy zachowali jednak znaczną samodzielność kulturową, w dużej mierze dzięki tradycyjnej polityce izolacji. W 1910 r. Koreę formalnie zaanektowała Japonia. Po jej klęsce w 1945 r. północną część kraju zajęła Armia Czerwona, a południową – oddziały amerykańskie. Kraj podzielono wzdłuż równoleżnika 38o. Plan przewidywał porozumienie się ZSRR i USA z Koreańczykami w celu wyboru niezależnego rządu, ale jego realizację uniemożliwiła wielkomocarstwowa polityka radziecka. 15 VIII 1948 r. powstała Republika Korei w części południowej, natomiast 9 IX 1948 r. ogłoszono niepodległość Koreańskiej Republiki Ludowo-Demokratycznej w części północnej. Jej przywódca Kim Ir Sen, dążąc do rozszerzenia władzy komunistycznej na cały kraj, wywołał w 1950 r. wojnę domową (z udziałem wojsk ONZ, głównie amerykańskich, a po stronie północnokoreańskiej licznych oddziałów chińskich). Rozejm zawarty w 1953 r. utrzymał dotychczasowy status quo. Obecnie Korea Południowa jest krajem bardzo wysoko rozwiniętym gospodarczo, należącym do tzw. tygrysów azjatyckich. Korea Północna jest zaś republiką socjalistyczną, bezwzględnie podporządkowaną ideałom komunistycznej Koreańskiej Partii Pracy. Dyktatorskie rządy – otoczonego oficjalnym kultem Kim Ir Sena, a od 1994 r. jego syna Kim Dzong Ila – doprowadziły do załamania gospodarczego i wystąpienia poważnych problemów żywnościowych9. Od III w. p.n.e. na stepach Mongolii powstawały związki plemion koczowniczych. Na przełomie XII i XIII w. plemiona północnej Mongolii zjednoczył Czyngis-chan (Temudżyn), który następnie podbił całą Azję Środkową i północne Chiny. Jego potomkowie podporządkowali sobie wschodnią Europę, Iran, Irak i południowe Chiny. W XVII w. Mongolię opanowali Mandżurowie. Na początku 8. Japońska nazwa władcy Tenno (lub bardziej oficjalnie Tenschi) nie jest równorzędna z europejskim pojęciem „cesarz”. Należy ją raczej rozumieć jako „syn niebios”, co stanowi bezpośrednie nawiązanie do tradycji mówiącej o boskim pochodzeniu rodu cesarskiego (K. Karolczak, System konstytucyjny Japonii, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1999, s. 18). 9 ABC Świat. Azja I, red. W. Maik, Wyd. Kurpisz, Poznań 1999, s. 122–130..

(6) 168. Jerzy Wrona. XX w. zaczął rozwijać się ruch narodowowyzwoleńczy, na czele którego stanęli zwierzchnik kościoła lamaickiego i rodzima arystokracja. W 1911 r. ogłoszono Mongolię państwem feudalno-teokratycznym. Rosja uznała jednak północną Mongolię za strefę swoich wpływów i w latach 1911–1921 przeciwstawiała się próbom jej niepodległości. W toku walk o autonomię i pod wpływem rewolucji październikowej ukształtowały się w Mongolii siły rewolucyjne, które doprowadziły do proklamowania w 1924 r. Mongolskiej Republiki Ludowej oraz wprowadzenia gospodarki socjalistycznej. W okresie powojennym Mongolia popadła w całkowitą zależność polityczną i gospodarczą od Związku Radzieckiego. Po powstaniu w latach 1989–1990 opozycyjnych partii politycznych doszło w 1992 r. do zmiany konstytucji wprowadzającej system demokracji parlamentarnej. W tym samym roku zmieniono też nazwę państwa na Republika Mongolii. 3. Flagi i herby państw oraz terytoriów Azji Wschodniej Chiny. Flaga Chińskiej Republiki Ludowej jest klasycznym przykładem flagi wyraźnie nawiązującej do ustroju państwa. W założeniu miała być skromna i majestatyczna. Flaga, o proporcji boków 2:3, ma barwę czerwoną, a w jej lewym górnym rogu umieszczono dużą pięcioramienną gwiazdę koloru złotego i 4 podobne gwiazdy mniejszej wielkości. Kolorystyka i gwiazdy flagi Chińskiej Republiki Ludowej zainspirowane zostały wyglądem flagi ZSRR, choć czerwony i złoty (żółty) to też tradycyjne barwy chińskie. Według oficjalnej interpretacji, czerwień jest symbolem chińskiej rewolucji socjalistycznej. Duża złota pięcioramienna gwiazda to „światło komunizmu” – społecznego programu budowy nowego ustroju, pod przewodnictwem Komunistycznej Partii Chin. Najczęściej interpretuje się, że otaczające dużą cztery mniejsze gwiazdy reprezentują klasy społeczne: robotników (rzemieślników), chłopów, inteligencję (mieszczan) i „patriotycznych kapitalistów” („burżuazję narodową”), czyli takich, którzy przyłączyli się do rewolucji10. Liczba pięć w chińskiej filozofii uważana jest za liczbę szczęśliwą. Przy interpretacji flagi chińskiej niekiedy dodaje się, że tradycyjnie kolor żółty symbolizuje środek oraz Chińczyków, a czerwony – szczęście i jedność. Zauważa się też, że układ gwiazd na fladze oddaje geograficzny kształt. 10. Interpretacja powyższa (duża gwiazda – komunizm i KPCh, małe gwiazdy – 4 klasy społeczne) pochodzi z okresu powstania flagi. Późniejsze nieoficjalne źródła podają, że duża gwiazda symbolizuje Komunistyczną Partię Chin, a gwiazdy mniejsze – inne partie polityczne kraju. Często uważa się też, że duża gwiazda oznacza Chińczyków (Han), a gwiazdy mniejsze – podstawowe mniejszości narodowe: Mandżurów, Mongołów, Tybetańczyków i muzułmańskich Ujgurów (zamieszkujących Sinciang) (B.J. Barker, Przewodnik po flagach świata, Bauer-Weltbild Media, Warszawa 2006, s. 79; W. Smith, Flag Lore of All Nations, The Millbrook Press, Brookfield 2001, s. 25)..

(7) Wygląd i geograficzna symbolika flag oraz herbów.... 169. Chin11. Flaga obowiązuje od momentu powstania ChRL, czyli od 1 X 1949 r. Flaga jest wynikiem konkursu, na który napłynęło 3012 propozycji. Do drugiego etapu zakwalifikowano 38 prac, z których ostatecznie 27 IX 1949 r. wybrano projekt Zeng Liansonga szanghajskiego ekonomisty (Ceng Lien-sung, 1917–1999). Projekt został nieznacznie zmodyfikowany, a mianowicie usunięto sierp i młot (skrzyżowane ze sobą) z dużej gwiazdy. Chociaż w Chinach cesarskie sztandary i proporce znane były już od starożytności, dopiero w II poł. XIX w. przyjęła się forma, którą można uznać za flagę państwową. Flaga Cesarstwa Chińskiego zawieszona w 1872 r. miała tradycyjny azjatycki kształt trójkąta. W polu barwy żółtej (będącej barwą władającej Chinami dynastii mandżurskiej) umieszczono zielono-niebieskiego chińskiego smoka, z czerwonym kołem (słońcem) nad głową. W 1890 r. kształt flagi zmieniono na typ europejski, czyli prostokątny. Taka flaga przetrwała do upadku monarchii w 1912 r. Pierwszą flagę Republiki Chińskiej, obowiązującą w latach 1912–1928, tworzyło 5 poziomych kolorowych pasów symbolizujących 5 grup etnicznych dominujących w kraju. Czerwony (górny) pas reprezentował Mandżurów, żółty – Chińczyków, niebieski – Mongołów, biały – muzułmańskich Hui12, czarny – Tybetańczyków. Do flagi tej, nazywanej Flagą Pięciu Zjednoczonych Ras, nawiązywała flaga Cesarstwa Mandżukuo, marionetkowego państwa istniejącego w latach 1938–1945 na terenach okupowanych przez Japończyków13. W 1928 r. flagą Chin stała się flaga Kuomintangu, partii kierowanej przez gen. Czang Kai-szeka. Pole tej flagi było czerwone, a w niebieskim kantonie umieszczono białe dwunastopromienne słońce. Obowiązywała do 1949 r., kiedy to III wojna domowa zakończyła się zwycięstwem sił komunistycznych. Obecnie jest to flaga państwowa Tajwanu. Herb Chin przyjęto 20 IX 1950 r. W herbie tym, oprócz elementów typowo ideologicznych (czerwonego koloru, pięcioramiennych gwiazd, kłosów zbóż), umieszczono historyczną bramę Tien-an-men (Bramę Niebiańskiego Spokoju) z 1420 r. Przez bramę tę przechodzi się na największy na świecie plac (400 000 m2) – Plac Niebiańskiego Spokoju. Z tego miejsca, stanowiącego symboliczny środek Pekinu (Beijing), stolicy Państwa Środka, proklamowano 1 X 1949 r. Chińską 11. W. Olszewski, Chiny – zarys kultury, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2003, s. 12. Lud Hui (chiń. Huizu) etnicznie nie różni się od ludu Han (głównej grupy ludności Chin), ale od wieków wyznaje islam, który został przyjęty w wyniku kontaktów z islamskimi kupcami. Hui, nazywani chińskimi muzułmanami, zamieszkują regiony autonomiczne Ningxia (pn. Chiny) i Sinciang-Ujgur (pn.-zach. Chiny). 13 Flaga Mandżukuo (jap. „Kraj Mandżurów”), tłem był kolor żółty, reprezentował Mandżurów, a 4 poziome kolorowe pasy reprezentowały pozostałe grupy etniczne. Pas czerwony symbolizował ludność Han, niebieski – Mongołów, biały – Hui, czarny – Tybetańczyków. Żółte pole flagi oznaczało Mandżurów dominujących w Mandżurii. Dodatkowo czerwień symbolizowała odwagę, błękit – sprawiedliwość, biel – czystość, czerń – determinację, żółć – jedność, zob. W. Olszewski, op. cit., s. 9. 12.

(8) 170. Jerzy Wrona. Republikę Ludową. Kłosy pszenicy i ryżu otaczające wieńcem centralne elementy herbu (Bramę Niebiańskiego Spokoju i złote gwiazdy, wzorowane na gwiazdach umieszczonych na fladze) spina koło zębate. Razem stanowią symbol sojuszu robotników i chłopów. Tybet. Na środku flagi Tybetu umieszczone jest żółte słońce z rozchodzącymi się na wszystkie strony promieniami. Słońce symbolizuje wolność, pomyślność oraz szczęście – duchowe oraz materialne. Dwanaście promieni słońca wyobraża 12 rodów będących potomkami pierwotnych tybetańskich plemion. Słońce wschodzi spoza ośnieżonej góry (na fladze reprezentowanej przez biały trójkąt), która symbolizuje tę górską krainę otoczoną przez Himalaje i inne góry pokryte wiecznym śniegiem14. Na stoku góry przedstawiono dwa stylizowane, nieustraszone lwy śnieżne15 – symbol osiągnięć kraju, dzięki jedności życia duchowego i świeckiego. Trzymają one dwubarwny klejnot, oznaczający filozofię buddyjską, nad którym umieszczono trzy inne płonące klejnoty symbolizujące poszanowanie Tybetańczyków dla trzech najwyższych klejnotów buddyzmu – Buddy, dharmy16 i sanghy17. Barwy – niebieska i czerwona oznaczają strzegące flagi męskie i żeńskie bóstwa opiekuńcze. Pomarańczowy otok flagi oznacza rozprzestrzenianie się we wszystkich kierunkach czystego złota, którym jest nauka Buddy18. Obecną flagę (o nieustalonych proporcjach boków, najczęściej używa się 2:3) wprowadził w 1912 r. trzynasty dalajlama. Była ona flagą niepodległego Tybetu 14. Tybet jest wyżyną o charakterze wysokogórskim (średnia wysokość 4000 m n.p.m.) obrzeżoną od północy górami Kunlun, od zachodu – Karakorum, a od południa Transhimalajami (o średniej wysokości 5500–6000 m) i właściwymi Himalajami, które rozdziela dolina Brahmaputry i Satledżu. Z tego powodu Wyżyna Tybetańska nazywana jest często „dachem świata”. W Himalajach Wysokich 10 szczytów wznosi się ponad 8000 m, a najwyższy – Mount Everest, po tybetańsku nazywany Czomolungma, znajduje się na pograniczu Chin (Tybetu) i Nepalu. Nazwa Himalaje w języku sanskryckim oznacza „krainę śniegu”. Warunki klimatyczne powodują, że w górach Tybetu występują wieczne śniegi i liczne lodowce. 15 Lew śnieżny jest zwierzęciem z tybetańskich podań, zamieszkującym szczytowe partie Kangczendzongi, trzeciego co do wysokości szczytu Ziemi (8598 m). Góra ta (w jęz. tybetańskim oznaczająca „pięć skarbnic wielkiego śniegu”) otaczana jest szczególnym kultem przez miejscową ludność. Dwa lwy występują zawsze jako strażnicy wszelakich dóbr. W tradycyjnych buddyjskich tańcach chaam, które towarzyszą obchodom większości świąt religijnych, występują tancerze przebrani za postacie z tybetańskich legend, często właśnie za śnieżnego lwa. Lew śnieżny jest jednym z głównych symboli Tybetu od VII w., kiedy poszczególne pułki armii tego kraju otrzymały chorągwie z jednym lub dwoma takimi lwami. 16 W buddyzmie pojęcie dharma (często pisane też z dużej litery) najczęściej oznacza – w zależności od szkół religijnych – naukę Buddy, czyli doktrynę buddyjską. 17 Sangha (dosł. „zgromadzenie) jest nazwą wspólnoty buddyjskich mnichów – strażników doktryny buddyjskiej. 18 B.J. Barker, Przewodnik po flagach świata, Bauer-Weltbild Media, Warszawa 2006, s. 79; A. Znamierowski, Flagi świata. Ilustrowany przewodnik, Grupa Wyd. Bertelsmann Media, Warszawa 2002, s. 52..

(9) Wygląd i geograficzna symbolika flag oraz herbów.... 171. w latach 1912–1951. Obecnie w Tybecie – regionie chińskim o ograniczonej autonomii, powiewa flaga państwowa Chin Ludowych, a opisana wyżej flaga tybetańska używana jest przez emigrantów i ugrupowania domagające się przywrócenia suwerenności Tybetowi. Hongkong. Do 1997 r., kiedy to Hongkong był kolonią angielską powiewała tu jedna z morskich flag brytyjskich (Blue Ensign) z kolistym emblematem pośrodku19. Od kiedy Hongkong stał się Specjalnym Regionem Administracyjnym Chin, 1 VII 1997 r. oficjalnie podniesiono czerwoną flagę (o proporcjach boków 2:3) z pięciopłatkowym, białym kwiatem bauhinii20 pośrodku, symbolizującym ludność regionu. Na stylizowanych płatkach bauhinii umieszczono pięć czerwonych gwiazd nawiązujących do 5 gwiazd z flagi Chińskiej Republiki Ludowej. Mają one oznaczać, że Hongkong jest nieodłączną częścią Chin. Emblemat Hongkongu ma kształt kolisty, wewnątrz jest kwiat bauhinii, w takiej samej kolorystyce, jak na fladze. W otoku umieszczono nazwę regionu: u góry – w języku chińskim, u dołu – angielskim (Hong Kong). Makau. Flaga drugiego specjalnego regionu administracyjnego – Makau (byłej kolonii portugalskiej), ustanowiona została 31 III 1993 r., a w użyciu jest od 20 XII 1999 r., kiedy to obszar ten został włączony do terytorium Chińskiej Republiki Ludowej. Pośrodku jasnozielonego pola flagi (o proporcjach boków 2:3) umieszczono biały stylizowany kwiat lotosu 21, który symbolizuje ludność 19. Emblemat ten (o wzorze z 1959 r.) miał kształt kolisty i barwę białą. Na tarczy przedstawiono fale morskie, statki żaglowe i dwie trójmasztowe dżonki. Tarczę (zwieńczoną wizerunkiem lwa z perłą) podtrzymywały – koronowany lew i chiński smok. Całość dopełniał napis z nazwą terytorium. 20 Fioletowo-czerwony kwiat bauhinii jest narodowym symbolem Hongkongu. Jako roślinny symbol kraju został oficjalnie uznany przez Radę Miasta w 1965 r. Bauhinia (Bauhinia blakeana), zwane też drzewem storczykowym, pochodzi z Azji Pd.-Wsch. i jest największą z drzewiastych orchidei. Odkryto ją na wybrzeżu Hongkongu w 1880 r. Jest to wysokie, wiecznie zielone drzewo, posiadające olbrzymie grube liście (w kształcie serca lub motyla) i mocno pachnące, zdumiewająco piękne i duże (średnicy 10–15 cm) kwiaty. 21 Z botanicznego punktu widzenia jest to lotos indyjski, inaczej lotos orzechodajny (Nelumbo nucifera) z rodziny grzybieniowatych. Rośnie on w płytkich stawach i rozlewiskach rzek, od Japonii poprzez Chiny do Indii i Azji Mniejszej. Subtelne w kształcie, duże kwiaty (o średnicy do 30 cm) lotosu rozwijają się tuż nad powierzchnią wody. Przyjemnie pachną, zazwyczaj są białe, różowe lub czerwone. Bardzo duże liście lotosu, na długich ogonkach, sterczą nad wodą. Owoce lotosu, zwane orzechami lotosowymi są dość smaczne, przypisuje się im też cudowne właściwości, stąd też wziął się zwyczaj podawania ich na ucztach weselnych. Jadane są na surowo, częściej po upieczeniu i ugotowaniu (Słownik botaniczny, red. A. i J. Szweykowscy, Wiedza Powszechna, Warszawa 1993, s. 343–344). Na symbolikę lotosu w Chinach składają się elementy buddyjskie i taoistyczne (takie religie wyznaje większość mieszkańców Makau). Lotos, który swymi korzeniami tkwi w mule, pozostaje jednak czysty, a jego rozwinięty kwiat pachnie i z wody unosi się ku niebu, jest symbolem szlachetnych i czystych dążeń – jednego z klejnotów buddyzmu. Jest też atrybutem nieśmiertelnego Han Siang-tsy, jednego z ośmiu bóstw panteonu chińskiego, który umiał przyśpieszać wzrastanie kwiatów. Zgłoska ho (lotos) w imionach męskich wyrażała.

(10) 172. Jerzy Wrona. kraju. Trzy płatki lotosu oznaczają półwysep i dwie sąsiednie małe wyspy Taipa i Coloane. Pod lotosem białymi liniami przedstawiono most łączący ląd z wyspami (a w sposób symboliczny nieodłączną więź z Chinami) oraz fale morskie. Pięć żółtych gwiazd zaczerpnięto z flagi Chin dla podkreślenia, że Makau jest nieodłączną częścią tego państwa22. Autorem flagi jest Xiao Hong, profesor Uniwersytetu w Henan (prowincji w środkowo-wschodnich Chinach) (http:// www.crwflags.com/fotw/flags/mo.html). Flaga Makau, podobnie jak Hongkongu, traktowana jest jako regionalna i powiewa razem z flagą Chińskiej Republiki Ludowej. Emblemat Makau (podobnie jak Hongkongu) ma kształt kolisty i tę samą kolorystykę oraz symbole. U dołu widnieje nazwa terytorium w języku portugalskim (Macau), u góry – w języku chińskim. Tajwan (Formoza) zachował dawną flagę chińską, z lat 1928–1949, po zwycięstwie w 1949 r. rewolucji komunistycznej w Chinach. Na wyspie schroniły się dotychczasowe władze państwa, przedstawiciele Kuomintangu – Partii Narodowej, z Czang Kai-szekiem (1887–1975) na czele. Do dziś status polityczny Tajwanu (oficjalnie nazywającego się „Republika Chin”) nie jest w pełni uregulowany na forum międzynarodowym, a Chiny Ludowe uważają go swoją (zbuntowaną) prowincję. Flaga Tajwanu jest czerwona (karminowa) z niebieskim kantonem (o proporcjach boków 2:3, tak jak cała flaga) w lewym górnym rogu. W kantonie znajduje się białe słońce o 12 promieniach. Oznaczają one 12 shizhen – okresów dnia i nocy (w dawnych Chinach doba podzielona była na dwanaście dwugodzinnych interwałów), co ma symbolizować ciągłość czasu. Promienie przedstawiają również 12 miesięcy roku. Słońce symbolizuje środek układu planetarnego. Barwy flagi oznaczają trzy narodowe zasady, które są jądrem wszystkich politycznych nauk. Chodzi tu o jedność narodową i niezawisłość (niebieska), demokrację, tj. prawo ludu do wyboru swej władzy (biała), sprawiedliwość społeczną i szczęście narodu (czerwona) – cele pierwotnie wytyczone przez Sun Jat-sena (1866–1925), przywódcę rewolucji 1911–1913 i założyciela Kuomintangu. Barwy flagi mają też dodatkowe, indywidualne znaczenie, niebieska (kolor nieba) – m.in. symbolizuje szczerość, czystość, wolność; biała (kolor czystego ducha) – honor, równość, solidarność, czerwona (kolor krwi) – ofiarność, braterską miłość, opiekę społeczną23. Słońce i niebo, według chińskiej symboliki, wiążą się ściśle z elementem męskim, dawniej przywiązanie do nauk buddyzmu. Tradycja uznawała ósmy dzień czwartego miesiąca za datę urodzin Buddy – „dzień, w którym zakwita lotos”. Inne nazwy kwiatów lotosu (ching, lien) kojarzą się ze słowami „schludność” i „skromność” (H. Biederman, Leksykon symboli, Muza, Warszawa 2001, s. 198). 22 A. Znamierowski, The World Encyclopedia of Flags, Lorenz Books, London 1999a, s. 172. 23 W niektórych innych źródłach symbolika barw flagi Tajwanu różni się w szczegółach. Zob. V. Liščak, Z historie statnich symbolu Činske Republiky na Tajwanu, „Vexilologie” 1992, nr 87, s. 1698..

(11) Wygląd i geograficzna symbolika flag oraz herbów.... 173. czyli pozytywnym yang. Pierwotnie był to symbol rządzącej partii rewolucyjnej Kuomintangu, który 28 X 1928 r. umieszczono na czerwonym (łączącym się ze szczęściem i powodzeniem) tle24. Aby nie powodować zadrażnień dyplomatycznych, sportowcy Tajwanu (zgodnie z rezolucją MKOl z 1979 r.) startują na igrzyskach olimpijskich od 1980 r. pod białą flagą, z emblematem – w kształcie stylizowanego pięciopłatkowego kwiatu – pośrodku. Kontury kwiatu zakreślone są czerwoną i niebieską linią. Wewnątrz kwiatu, u góry umieszczono symbol Tajwanu – białe słońce w niebieskim okręgu, poniżej jest symbol olimpijski – 5 złączonych ze sobą kół. Japonia. Flaga Japonii nosi nazwę Hinomaru – „krąg słoneczny” i przedstawia właśnie ciemnoczerwony krąg umieszczony pośrodku białego płata flagi. Słońce jest symbolem Japonii od niepamiętnych czasów, a wzór flagi pochodzi z XIII–XIV w. Flaga nawiązuje do kultu Amaterasu (jap. „świecąca na niebie”), naczelnego bóstwa panteonu shinto, bogini słońca, uznanej za pramatkę japońskiego rodu cesarskiego. Flagowy krąg słoneczny odnosi się także do oficjalnej nazwy państwa – Nippon, czyli Kraj Wschodzącego Słońca. Gdy Japonia zerwała z izolacją od otaczającego ją świata, powstała potrzeba stworzenia flagi do reprezentowania państwa za granicami. Biała flaga z czerwonym okręgiem została przyjęta 5 VIII 1854 r., ale najpierw pełniła funkcję bandery morskiej. 27 I 1870 r. została zatwierdzona dekretem cesarskim jako flaga państwowa. Stało się to po koronacji cesarza Mutsuhito, który zapoczątkował tzw. epokę Meiji – okres szybkiego rozwoju i otwarcia na Zachód. Niedawno (13 VIII 1999 r.) dokonano drobnych korekt w wyglądzie flagi. Została nieco skrócona, z proporcji 7:10 do 2:3. Wypośrodkowany został też czerwony krąg, gdyż dotychczas był przesunięty o 1/100 długości flagi w kierunku jej czoła. Barwy flagi odzwierciedlają ducha etyki shintoistycznej i symbolizują: biel – czystość, uczciwość, prawość, czerwień – szczerość, jasność, ciepło25.. 24. Tajwan nie jest powszechnie uznawany na arenie międzynarodowej za państwo w pełni suwerenne, a stosunki dyplomatyczne z nim utrzymuje tylko około 30 krajów świata. Stąd też są zwolennicy upowszechnienia flagi używanej dotychczas nieoficjalnie, która na białym tle przedstawia stylizowany rysunek kwiatu śliwy. Kwiat śliwy (Prunus mei) uznano oficjalnie 21 VII 1964 r. za narodowy symbol Tajwanu. 25 Choć Japonia nazywana jest Krajem Wschodzącego Słońca, na jej fladze nie przedstawia się promieni słonecznych. Taki wzór słońca widnieje za to na japońskiej banderze wojennej, uznawanej przez weksylologów za bardzo interesujący i efektowny wzór plastyczny. Wschodzące słońce posiada 16 promieni, a sam krąg słoneczny jest wyraźnie przesunięty w kierunku głównej krawędzi flagi. Bandera została przyjęta w 1889 r. Podczas II wojny światowej używana była także na lądzie, ale później została zniesiona przez Amerykanów. Po odrodzeniu japońskiej floty wojennej (oficjalnie jako Morskie Siły Samoobrony) banderę przywrócono w 1954 r..

(12) 174. Jerzy Wrona. Jakkolwiek Japonię nazywa się też często Krajem Kwitnącej Wiśni 26, to jednak jej godłem państwowym jest stylizowana złota chryzantema, emblemat (mon) dworu cesarskiego27. Daleki Wschód jest ojczyzną tego pięknego kwiatu uprawianego obecnie na całym świecie28. Od bardzo dawnych czasów chryzantema ogrodowa, zwana też złocieniem japońskim (Chrysanthemum indicum) jest jednym z narodowych symboli Japonii. Korea Południowa. Niepowtarzalna i bardzo bogata w symbolikę jest flaga (o proporcjach boków 2:3) Korei Południowej29. Kolor biały symbolizuje czystość, pokój, sprawiedliwość. Pośrodku białego pola flagi umieszczono czerwono-niebieskie koło t’aeguk. Piktogram ten zawierający podstawowe credo buddyjskiej filozofii wywodzi się z zasad jin-jang (yin-yang) kosmologii chińskiej. T’aeguk symbolizuje absolutność, wszechświat, kosmos. Jego części – czerwona (jang) i niebieska (jin) oznaczają odwieczne kategorie filozoficzne: pozytyw i negatyw, ducha i materię, dobro i zło, słońce i księżyc, światło i ciemność, dzień i noc, pierwiastek męski i żeński, ruch bezruch, aktywność i pasywność, życie i śmierć30. Otaczające t’aeguk cztery trygramy (kor. kwae), składające się z potrójnych czarnych kresek, całych lub przerywanych (czujność, wytrwałość, sprawiedliwość), są znakami kultowymi przestrzeni i czasu. Trygram, u góry po lewej stronie, symbolizuje niebo, lato, południe, u góry, po prawej – księżyc, jesień, zachód; 26. W Japonii uprawia się wiśnię, po japońsku sakura (Prunus serrulatas), sadzoną nie dla owoców, lecz dla przepięknych, delikatnych, bladoróżowych kwiatów. Wiosną są one przedmiotem powszechnego zainteresowania i podziwu mieszkańców tego kraju. Wiśnia i śliwa zaliczane są w Japonii do drzew ozdobnych, a nie do owocowych. 27 Flaga cesarza ma barwę czerwoną ze złotą chryzantemą pośrodku. Kiedy w IV w. chryzantemy dotarły z Chin, poprzez Koreę, do Japonii uznane zostały za kwiaty narodowe, a złoty 16-płatkowy kwiat stał się symbolem cesarskim. W Japonii, począwszy od XIX w., zasłużone osoby dekorowane są Wielkim Orderem Chryzantemy, a narodowe święto tego kwiatu – już od VIII w. – obchodzone jest 9 IX. 28 Chryzantemy, których najważniejszym walorem jest imponująca wielkość kwiatostanów, otaczane były wielką estymą w Chinach i Japonii. Przez całe stulecia w obydwu krajach obowiązywał zakaz wywozu sadzonek tych roślin. Cierpliwe i pracowite ręce ogrodników japońskich potrafiły stworzyć kwiaty o wszystkich kolorach i najrozmaitszych kształtach. Do Europy chryzantemy dotarły dopiero w XVII w., kiedy nastała tu moda na sztuki Wschodu. Przywieźli je wówczas Holendrzy, którzy jako jedyni posiadali prawo handlu z Japonią. 29 Białą flagę ze starożytnym znakiem yin-yang i czterema niebieskimi trygramami po raz pierwszy wywieszono w 1882 r. na statku „Meiji Maru” płynącym do Japonii. Oficjalnie jako symbolu Korei używano jej od 1883 r. do 1910 r., czyli do momentu aneksji kraju przez Japonię. Po II wojnie światowej ta historyczna flaga, ze zmienionym rysunkiem yin-yang i czarnym trygramem, stała się w 1948 r. oficjalną flagą Republiki Korei Południowej. W 1950 r. dokonano pewnej modyfikacji układu trygramów, zob. A. Znamierowski, Portrety flag. Korea, „Flaga” 1999b, nr 1, s. 10. 30 J. Chevalier, A. Gheerbrant, Dictionnaire des symboles, Seghers, Paris 1973, s. 412–415; W. Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury, PIW, Warszawa 1985, s.132..

(13) Wygląd i geograficzna symbolika flag oraz herbów.... 175. u dołu, po prawej – ziemię, zimę, północ; u dołu, po lewej – słońce, wiosnę, wschód31. Centralnym elementem herbu (podobnie jak i flagi) Republiki Korei jest znak yin-yang (jin-jang), czerwono-niebieskie koło symbolizujące podstawowe, przeciwstawne – ale i nawzajem uzupełniające się – kategorie filozofii i religii Dalekiego Wschodu. Symbol yin-yang znajduje się wewnątrz żółtej rozety pięciopłatkowego kwiatu hibiskusa – róży chińskiej (moogoonghwa)32. Jest to narodowy kwiat koreański, kładzie się go na znak powitania nadchodzących gości. Herb Korei Południowej uzupełnia napis w języku koreańskim: Dae Han Min Kuk – „Republika Korei”. Korea Północna. Flaga Korei Północnej (oficjalnie Koreańskiej Republiki Ludowo-Demokratycznej), o proporcjach boków 1:2, ustanowiona została 8 IX 1948 r. Składa się z pięciu poziomych pasów o różnej szerokości. Skrajne pasy niebieskie zajmują po 6/36 szerokości flagi, pasy białe – po 1/36, a środkowy pas czerwony stanowi 22/36 szerokości flagi. W 1/3 długości flagi (licząc od jej czoła) umieszczona jest czerwona gwiazda wpisana w białe koło o średnicy 16/36 szerokości flagi. Ramiona pięcioramiennej gwiazdy nie stykają się z obwodem koła, są od niego nieco oddalone. Koło flagi północnokoreańskiej nawiązuje do symbolu ying-yiang z flagi południowokoreańskiej. Kolory i ich układ (pasy – niebieskie, białe, czerwony) na fladze KRLD wywodzą się z dawnej tradycji koreańskiej33. Nałożono na nie symbol obecnego ustroju – czerwoną pięcioramienną gwiazdę oznaczającą „radosne perspektywy narodu budującego komunizm pod przewodnictwem Partii Pracy Korei”. Kolor czerwony na fladze obecnie oficjalnie interpretowany jest jako symbol idei komunistycznej, uosabia rewolucyjny duch narodu i determinację budowy socjalistycznego państwa 34. Biel, tradycyjny kolor w tradycji koreańskiej, symbolizuje czystość ideałów, siłę i godność. Kolor niebieski oznacza pragnienie pokoju przez naród koreański35. Górzysty krajobraz w rejonie elektrowni amnokańskiej – typowy dla Koreańskiej Republiki Ludowo-Demokratycznej, szczególnie jej części północnej 31. K. Il-su, T’aeguk. The History of the Korean National Flag, „The Flag Bulletin” 1973, nr 3,. s. 112. 32. Hibiskus – ketmia, proświrnik, róża chińska (Hibiscus rosa sinensis) – ozdobny krzew, lub niewysokie drzewo, pochodzący z płd. Chin. Posiada dekoracyjne duże kwiaty, najczęściej różowoczerwone, złotożółte, różowe i białe. Ketmia jest powszechnie uprawiana w krajach tropikalnych i subtropikalnych, w obszarach umiarkowanych jest rośliną doniczkową i szklarniową. 33 W. Smith, Symbols of the K.D.P.R., „The Flag Bulletin” 1974, nr 5, s. 99–108. 34 Kolor niebieski oznacza nadzieję na postęp i umiłowanie pokoju przez Koreańczyków, biały – czystość ideałów, narodową niezależność, pracowitość i męstwo. 35 Interesująca jest flaga Koreańskiej Partii Pracy, przypomina bowiem dawną flagę radziecką. Flaga jest czerwona, a w jej górnym lewym rogu umieszczono żółty partyjny emblemat. Składają się na niego, skrzyżowane ze sobą, młot – symbol robotników, motyka – symbol chłopów i pędzel – symbol pracującej inteligencji..

(14) 176. Jerzy Wrona. – znalazł miejsce w „pejzażowym” herbie tego państwa. Centralną część herbu zajmuje realistyczny rysunek elektrowni na rzece Amnokan (Amnok-kang), jedynej hydroelektrowni w chwili powstania republiki w 1948 r. Amnokan (chiń. Yalu Jiang), najdłuższa rzeka w KRL-D, płynie doliną oddzielającą Góry Wschodniomandżurskie i Góry Północnokoreańskie, na granicy Chin i KRL-D. Źródła Amnok-kang znajdują się na stokach wulkanu Paektu-san (2744 m). Po 790 km biegu rzeka ta uchodzi do Morza Żółtego. KRL-D jako samodzielne państwo powstała w strefie kontrolowanej przez wojska radzieckie po podziale po II wojnie światowej Półwyspu Koreańskiego na dwie strefy okupacyjne. Herb kompozycją przypomina herb b. ZSRR, być może też wzorowano się na znaku państwowym Mongolii. Umieszczenie w herbie hydroelektrowni nawiązuje do słów Lenina: „Komunizm to władza sowiecka plus elektryfikacja całego kraju”. Obiekt ten symbolizuje przemysł36 kraju i energię pracowitego narodu północnokoreańskiego „wytrwale budującego socjalizm”37. Ważne jest też to, że herbowa elektrownia wodna znajduje się u podnóża Paektu-san – „świętej” góry Koreańczyków. Oficjalna wersja historii życia obecnego przywódcy Korei Północnej Kim Dzong Ila podaje, że urodził się on w 1942 r. w tajnym obozie wojskowym zlokalizowanym na zboczach Paektu-san. U góry herbu Korei Północnej widnieje promienista, czerwona pięcioramienna gwiazda symbolizująca ustrój i fakt, że rządzącą partią jest tu Komunistyczna Partia Korei. Centralną część herbu otacza wieniec żółtobrązowych kłosów ryżowych, przeplecionych w dolnej części herbu szarfą ze złotą nazwą państwa w języku koreańskim: Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna. Ryż, podobnie jak w większości krajów azjatyckich, jest podstawowym zbożem żywnościowym, do połowy lat 80. (początków poważnego kryzysu żywnościowego) był nawet artykułem eksportowym KRL-D. Duże uznanie „świata sportowego” i opinii międzynarodowej zyskał fakt defilowania pod wspólną flagą sportowców obu państw koreańskich podczas ceremonii otwarcia igrzysk olimpijskich w 2000 r. w Sydney38. Na jej białym polu widniał niebieski kontur Półwyspu Koreańskiego (bez granicy politycznej). Flagą taką sportowcy koreańscy posłużyli się dwukrotnie już wcześniej, na zawodach niższej rangi w Chibie i Lizbonie w 1991 r.39 36. Specjalna komisja powołana do opracowania herbu KRL-D, w pierwszym swym projekcie, sugerowała umieszczenie w nim wielkiego pieca hutniczego (E. Baskakov, Biografii gerbov, flagov, gimnov zarubieżnych stran, Izdat. Polit. Litieratury, Moskva 1967, s. 32). 37 W. Smith, Symbols of the K.D.P.R., „The Flag Bulletin” 1974, nr 5, s. 99–108. 38 Później, podczas zawodów olimpijskich, sportowcy obu państw występowali już pod własnymi narodowymi flagami. 39 Pod flagą przedstawiającą zarys Półwyspu Koreańskiego w błękitnym, pokojowym kolorze pomaszerowali też sportowcy obu krajów podczas ceremonii otwarcia XIV Igrzysk Azjatyckich, jakie odbyły się w Pusan (Korea Południowa) w 2002 r. Ponieważ formalnie oba kraje pozo-.

(15) Wygląd i geograficzna symbolika flag oraz herbów.... 177. Mongolia. Podstawowy wzór flagi Mongolii wprowadzono 10 VIII 1940 r. Składa się z 3 pionowych pasów: czerwonego, niebieskiego i czerwonego oraz złotego (żółtego) emblematu sojombo umieszczonego przy drzewcu flagowym. W czasach Mongolskiej Republiki Ludowej sojombo – tradycyjny buddyjski znak wolności, ukoronowano żółtą pięcioramienną gwiazdą symbolizującą socjalizm i świetlaną przyszłość kraju. 12 II 1992 r. z flagi Mongolii usunięto pięcioramienną gwiazdę, w czerwonym pasie przy drzewcu zostało tylko sojombo, które też nieznacznie zostało zmodyfikowane. Ustalono też proporcje flagi na 1:2. Czerwone pasy flagi mongolskiej były symbolem zwycięstwa rewolucji 1920 r. Obecnie są interpretowane jako oznaka postępu i pomyślności. Najbardziej charakterystycznym elementem flagi mongolskiej jest żółty ideogram sojombo (sojonbo) symbolizujący różne aspekty buddyjskiej (lamajskiej) religii. Jest on także tradycyjnym, narodowym znakiem wolności, niepodległości i pomyślności40. Poszczególne części tego znaku, składającego się z 11 elementów, mają odrębne symboliczne (i nie zawsze jednoznacznie interpretowane) znaczenie. Uważa się, że sojombo dla Mongołów w heraldycznym i religijnym sensie ma takie samo znaczenie, jak krzyż dla chrześcijan i półksiężyc dla muzułmanów. Barwa błękitna środkowego pasa flagi mongolskiej jest tradycyjną barwą Mongołów i innych ludów tureckich. Dwa pasy czerwone symbolizują podwójną radość z wolności i niepodległości41. Najwyższa figura sojombo przedstawia ogień (gal), symbolizujący szczęście i spokój. Jego trzy promienie oznaczają przeszłość, teraźniejszość i przyszłość. Święty dla Mongołów ogień jest też symbolem domu, trwałości rodziny i narodu. Słońce i księżyc (nar, sar) są reprezentantami świata i wieczności (półksiężyc jest ojcem, a słońce matką Mongolii). Dwa trójkąty gurvaldżin (jeden u góry, drugi na dole) symbolizują strzałę i kopię obróconą grotem do ziemi42, a razem ostrzegają: „śmierć wrogom”. Wąskie prostokąty (tegš öncögt) występujące też podwójnie, przypominają równiny stepów, prostolinijność, sprawiedliwość i honor. Położenie prostokątów nakazuje, aby zarówno ci znajdujący się na szczycie, jak i na dole drabiny stają w stanie wojny, ustawa o bezpieczeństwie narodowym obowiązująca w Korei Południowej zakazuje wystawiania na widok publiczny flagi narodowej KRLD i odgrywania hymnu tego państwa. Organizatorzy mieli więc poważny problem, bo skoro zaprosili gości z Północy do udziału w igrzyskach, nie wypadało odbierać im prawa do flagi i hymnu. Ostatecznie zdecydowano, że flaga i hymn tego (oficjalnie wrogiego) państwa pojawią się tylko na obiektach sportowych. I tak pierwsze w historii Korei Południowej odegranie (z taśmy) hymnu północnokoreańskiego i zaprezentowanie flagi odbyło się 1 X 2002 r., z okazji oficjalnego powitania sportowców z Północy w wiosce igrzysk. 40 Rinczen, Sojombo – emblemat wolności i niepodległości narodu mongolskiego, „Przegląd Orientalistyczny” 1955, nr 3, s. 319. 41 A. Znamierowski, Flagi świata. Ilustrowany przewodnik, Grupa Wyd. Bertelsmann Media, Warszawa 2002, s. 52. 42 Według niektórych interpretacji sojombo, obydwa trójkąty symbolizują strzały..

(16) 178. Jerzy Wrona. społecznej byli zawsze uczciwi i szczerzy w służbie narodowi. Pośrodku znaku sojombo jest okrąg yang-yin (mong. arga bileg), stary buddyjski symbol jedności przeciwieństw – ognia i wody, nieba i ziemi, mężczyzny i kobiety. Przypomina on ciała dwu ryb przytulonych do siebie. Ryby, które nigdy nie śpią, są symbolem ostrożności i mają przypominać, że ludzie powinni być zawsze czujni, gdy chodzi o sprawy ojczyzny. Z lewej i prawej strony ideogram dopełniają dwa prostokąty w kształcie filarów, symbolizujące pewność i dumę. Razem są ilustracją przysłowia „dwaj przyjaciele są silniejsi niż kamienna forteca43. Wzorowany na herbie ZSRR i podobny do herbów KRL-D i Laosu, był herb państwowy socjalistycznej Mongolii, obowiązujący od 1960 r.44 W centrum herbu, po zielonym „bezkresnym” stepie jeździec na białym koniu mknął ku słońcu (komunizmowi) wyłaniającemu się zza ośnieżonych gór. Tarcza herbowa otoczona była wieńcem kłosów ryżowych45, który w dolnej części owinięty był wstęgą w barwach narodowych. Herb w części dolnej dopełniał złoty skrót nazwy państwa oraz zębate koło (symbol rozwijającego się przemysłu) przedstawione w kolorze srebrnym. Herb wieńczyła czerwona (w złotej obwódce) pięcioramienna gwiazda, ze złotym sojombo pośrodku46. Obecny herb, przyjęty 15 I 1992 r., po zmianie ustroju, konstytucji i nazwy państwa, jest odmienny a charakterystycznym jego emblematem jest uskrzydlony mityczny rumak. Okrągła, niebieska (symbol nieba) tarcza herbu, z białym w brązowej obwódce lotosem u podstawy, obramowana jest „nigdy niekończącym się” złotym ornamentem Tumen Nasan. Pośrodku herbu znajduje się złoty stylizowany rumak z sojombo (w miejscu jeźdźca). W górnej części tarczy umieszczono chandmani – potrójny klejnot, symbol przeszłości, teraźniejszości i przyszłości. Klejnot składa się z trzech kamieni szlachetnych: czerwonego u góry, niebieskiego i zielonego u dołu. Każdy kamień jest w 4 stopniach natężenia barwy, od najjaśniejszego u góry, po najciemniejszy u dołu. W dolnej części tarczy herbowej znajduje się na tle symbolu matki-ziemi srebrne koło owinięte jedwabną jasnoniebieską wstęgą hadag, symbolizującą trwały dobrobyt. Symbol matki-ziemi jest uplastyczniony 43. J. Hubka, Vlajky a znaky Mongolska, „Vexilolog” 2005, nr 18, s. 1–2. Wcześniejszy (z 1940 r.) herb Mongolskiej Republiki Ludowej, zaprojektowany przez plastyka radzieckiego K.I. Pomeranceva, nawiązywał do charakteru gospodarki kraju. Składał się z okrągłej tarczy z jeźdźcem pośrodku i słońcem wyłaniającym się zza góry. Tarcza herbowa w dolnej części ozdobiona była stylizowanymi sadzonkami ryżu, a w górnej części tradycyjnym ornamentem mongolskim i czerwoną gwiazdą, w złotej obwódce. Kompozycję herbową uzupełniały 4 koła z wizerunkami głów najważniejszych gospodarczo zwierząt – krowy, dzikiego jaka, górskiej kozy i owcy. Mongolski napis z nazwą państwa w 1941 r. zmieniono na skrót nazwy, ale pisany cyrylicą, zob. J. Hubka, op. cit., s. 4–5. 45 Niektóre źródła mówią o pszenicy, zob. E. Baskakov, Biografii gerbov, flagov, gimnov zarubieżnych stran, Izdat. Polit. Litieratury, Moskva 1967, s. 38. 46 J. Hubka, op. cit., s. 6. 44.

(17) Wygląd i geograficzna symbolika flag oraz herbów.... 179. półokręgami, przy czym zewnętrzny rząd jest jasnoniebieski, środkowy – zielony, a zewnętrzny – ciemnobrązowy47. 4. Podsumowanie Przeprowadzona analiza wyglądu i symboliki flag oraz herbów państw Azji Wschodniej wskazuje, że wiele z nich wyraźnie nawiązuje do tradycji poszczególnych narodów, nierozłącznie związanej z podstawową ich religią – buddyzmem, lamaizmem lub shintoizmem. W niektórych znakach państwowych znajduje odbicie najnowsza historia, zwłaszcza ustrój społeczno-polityczny. Ale jeśli nawet na fladze i w herbie dominują elementy ideologiczne (jak np. w przypadku ChRL i KRL-D), to nawiązują one, zwykle kolorystyką i liczebnością elementów, do dawnej tradycji. Nietypowe wizualnie i bardzo bogate w symbolikę są flaga i herb Korei Południowej, zawierające emblemat yin-yang i trygramy odnoszące się do podstaw filozofii buddyjskiej. Charakterystycznym elementem flagi Mongolii jest ideogram sojombo – narodowy znak wolności i pomyślności, symbolizujący różne aspekty lamajskiej filozofii i religii. Niektóre znaki państwowe mają elementy typowo geograficzne. Charakterystyczne roślinne symbole znalazły się na flagach oraz w herbach (emblematach) Japonii (chryzantema), Hongkongu (bauhinia), Makau (lotos) Korei Południowej (hibiskus), Chin (pszenica, ryż), Korei Północnej (ryż). W bardzo realistycznym geograficznie herbie KRL-D widnieje też hydroelektrownia (jest to wyjątkowy przypadek wśród herbów państwowych) przedstawiona na tle krajobrazu górskiego. Gwiazdy na fladze CHRL reprezentują zarówno klasy społeczne, jak i podstawowe grupy etniczne, a ich układ – jak się uważa – nawiązuje do kształtu terytorium kraju. Czerwony krąg na fladze japońskiej odnosi się do tradycyjnej, a jednocześnie oficjalnej nazwy państwa – Kraj Wschodzącego Słońca i przypomina jego geograficzne położenie. Choć w niektórych przypadkach symbolika barw i elementów graficznych flag oraz herbów państw Azji Wschodniej jest dość skomplikowana (i czasem niejednoznaczna) to wydaje się, że jej znajomość – jak i samego wyglądu znaków państwowych – w znacznym stopniu dopełnia wiedzę geograficzną o tych krajach.. 47. R. Klimeš, Nove znaky. Mongolsko, Vexilologie” 1992, nr 86, s. 1690–1691..

(18) 180. Jerzy Wrona. The Appearance and Geographic Symbols of Flags and Emblems of East Asian Countries The article describes the design and analyses the symbols used on the flags and emblems of the five East Asian countries of China, Taiwan, South Korea, North Korea, and Mongolia. The flags of Hong Kong, Makau, and Tybet are also described. The colours and graphic elements of these political entities’ flags and emblems reference national traditions, their most recent history and current political systems. Many state symbols also refer to Buddhism, Lamaism, and Shintoism, accenting their philosophical-religious foundations. The appearance and symbols of flags and emblems of some countries also carry reference to geography – characteristic plants, social and ethnic groups of the country. With its hydroelectric dam, the flag of North Korea even incorporates an industrial building..

(19)