• Nie Znaleziono Wyników

Czy Gustaw Gizewiusz został wybrany posłem w 1848 roku?

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Czy Gustaw Gizewiusz został wybrany posłem w 1848 roku?"

Copied!
6
0
0

Pełen tekst

(1)

Jasiński, Janusz

Czy Gustaw Gizewiusz został

wybrany posłem w 1848 roku?

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 4, 561-565

(2)

M

I

S

C

E

L

L

A

N

E

A

Janusz Jasiń ski

CZY GUSTAW GIZEWIUSZ ZOSTAŁ WYBRANY POSŁEM

W 1848 ROKU?

S y l w e t k a G i z e w i u s z a m a j u ż d z i s i a j o l b r z y m i ą l i t e r a t u r ę , a m i m o to w i e l e j e s z c z e k w e s t i i d o t y c z ą c y c h j e g o ż y c i a b ą d ź d z i a ł a l n o ś c i o c z e k u j e n a s z c z e g ó ł o w e ' p r z e b a d a n i e , m i ę d z y i n n y m i s p r a w a w y b o r u g o n a p o s ł a w p o ­ c z ą t k o w e j f a z i e r e w o l u c j i 1848 r o k u . P i e r w s z ą (i j e d y n ą ) ź r ó d ł o w ą i n f o r m a c j ę n a ó w t e m a t p o d a ł d r K a z i m i e r z S z u l c w 1854 r o k u , p o ś w i ę c a j ą c G i z e w i u s z o w i s p e c j a l n y a r t y k u ł '. C h o c i a ż r o z p r a w k a S z u l c a m a c h a r a k t e r p a n e g i r y k u , w w i e l u m i e j s c a c h w y o l b r z y m i a ­ j ą c e g o z a s ł u g i G i z e w i u s z a (n a co z w r ó c i ł a u w a g ę j u ż E m i l i a S u k e r t o w a - B i e - d r a w i n a ) 2, t o j e d n a k p o d a j e n a j w a ż n i e j s z e f a k t y z j e g o b i o g r a f i i . O to ja k S z u l c p r z e d s t a w i a o s t a t n i e d n i ż y c i a G i z e w i u s z a i p r o b l e m w y b o r u g o n a p o s ła : „ D n ia 28 k w i e t n i a 1848 r o k u b y ł y w O s tr ó d z i e w y b o r y n a d e p u t o w a n e g o d o B e r l i n a . L u b o p r z e d d w o m a d n i a m i p r z y o łt a r z u w O r n a w i e [ O r n o w i e — ÏÏ.J.] b y l o m d l a ł i j e s z c z e b y ł s ł a b y m , p o s z e d ł j e d n a k n a z g r o m a d z e n i e w y ­ b o r c ze , b o d o w i e d z i a ł s ię o i n t r y g a c h . M ó w i ą c t a m w i e l e , g ł o ś n o i z u n i e s i e ­ n i e m , z o s t a ł t k n i ę t y a p o p l e k s j ą . P r z y s z e d ł s z y d o s i e b i e , o p u ś c i ł z g r o m a d z e n i e p r z e d u k o ń c z e n i e m c z y n n o ś c i i p o ł o ż y i s i ę w łó ż k o , k t ó r e g o j u ż n i e o p u ś c i ł . O b r a n o g o n a d e p u t o w a n e g o d o B e r l i n a . U c i e s z y ł a g o t a w i a d o m o ś ć , b o są d z ił, ż e b ę d z i e m i a ł s p o s o b n o ś ć r a z e m z i n n y m i z a s t ę p c a m i l u d u p o l s k i e g o w P r u s a c h Z a c h o d n i c h , G ó r n y m S z l ą s k u i W i e l k i m K s i ę s t w i e P o z n a ń s k i m w y j e d n a ć n a s e j m i e w z g l ę d n i e j s z e z a s a d y a d m i n i s t r o w a n i a k r a i n y M a z u r ó w . P ł o n n a n a d z i e j a . S k o ń c z y ł t e n m ą ż c z c i g o d n y d n i a 7 m a j a 1848 r. o 12tej w n o c y w 38 r o k u s w o j e g o ż y c i a ” 3. I s t o t n i e , t a k j a k i n f o r m u j e S z u l c , G i z e w i u s z z m a r ł 7 m a j a , d o k ł a d n i e 1 K . S z u lc, Z y c i e G iz e w iu s z a , B i b l i o t e k a W a r s z a w s k a , 1854, t. 1, ss. 566—577. S z u l c u r o d z i ł s ię w p o w . b r o d n i c k i m , u c z ę s z c z a ł d o g i m n a z j u m w C h e ł m n i e . J u ż w t y m c z a s ie i n t e r e s o w a ł s ię l u d n o ś c i ą m a z u r s k ą , a n a w e t w i ę c e j — t r a k t o w a ł „ M a z u r y j a k o s w ó j k r a j o j c z y s t y ” ( Z e n ­ t r a l e s S t a a t s a r c h i v , D i e n s t s t e l l e M e r s e b u r g , K a m m e r g e r i c h t , R e p . 97, T i t. X , n r N 20, S t r a f s a c h e g e g e n C. N i e s io ł o w s k i , 1846). N i e w ą t p l i w i e d l a t e g o j u ż n a p o c z ą t k u l a t c z t e r d z i e s t y c h n i e o b c e m u b y ł o n a z w i s k o G iz e w i u s z a . a p r z e b y w a j ą c w 1845 r . w E ł k u c z y t a ł „ P r z y j a c i e l a L u d u Ł ę c ­ k i e g o ” i n a w e t u w a ż a ł, że n a l e ż a ł o b u d z i ć w ś r ó d M a z u r ó w p o l s k ą ś w i a d o m o ś ć n a r o d o w ą p r z e z i n t e n s y w n y k o l p o r t a ż t e g o p i s m a (J. J a s i ń s k i , D z i a ła l n o ś ć k o n s p i r a c y j n a ł ta M a z u r a c h i W a r ­ m ii го l a t a c h 1845—1846, w : W ie k X I X . P r a c e o f i a r o w a n e S t e f a n o w i K i e n i e w i c z o w i w 60 r o c z n i c ę u r o d z i n , W a r s z a w a 1867, ss. 255—256). N a s t ę p n i e S z u lc n a w i ą z a ł k o n t a k t k o r e s p o n d e n c y j n y z G i- z e w i u s z e m , a w p i e r w s z y c h d n i a c h s t y c z n i a 1-346 r. p o z n a ł g o o s o b iś c i e w O s t r ó d z i e , g d z ie r o z ­ m a w i a l i n a t e m a t r o z g a ł ę z i a j ą c e g o s i ę s p i s k u i r y c h ł e g o p o w s t a n i a p r z e c i w k o t r z e m z a b o r c o m (J. J a s i ń s k i , o p. c it., ss. 259—260). W p ó ź n i e j s z y c h l a t a c h S z u lc , z a f a s c y n o w a n y o s o b o w o ś c ią G i ­ z e w i u s z a , u w a ż a ł, że w ł a ś n i e o n m a m o r a l n y o b o w i ą z e k u r a t o w a ć o d z a p o m n i e n i a i m i ę o s t r ó d z - k i e g o p a s t o r a , a p r z y o k a z j i p r z y p o m n i e ć p o l s k i e m u s p o ł e c z e ń s t w u m a z u r s k i p r o b l e m . 2 E. S u k e r t o w a - B i e d r a w i n a , T r a d y c j e p o l s k i e G u s t a w a G iz e w iu s z a ( w 150 r o c z n i c ą u r o ­ d z in ) , K o m u n i k a t y M a z u r s k o - W a r m i ń s k i e , I960, n r 1, ss. 46—64. 3 K. S z u lc, o p . cit., s. 572 K o m u n i k a t y M a z u r s k o - W a r m i ń s k i « , t 9 t 0 , n r 4 (150)

(3)

562

J an usz Jasi ński o g o d z . 23.30. N o t a t k ę o t y m w y s ł a ł a d o g a z e t y k r ó l e w i e c k i e j w d o w a p o p a s t o r z e , A n n a R e b e k a , b e z p o ś r e d n i o p o j e g o ś m i e r c i 4, d o d a j ą c z a r a z e m , że z m a r ł n a t y f u s p l a m i s t y ( N e r v e n f i e b e r ) , p o n a d t o t a k a d a t a z o s t a ł a z a p i s a n a w k s i ę g a c h p a r a f i a l n y c h O s t r ó d y s. P o w y ż s z a w i a d o m o ś ć o w y b r a n i u G i z e w i u s z a n a p o s ła d o B e r l i n a o b o ­ w i ą z y w a ł a w l i t e r a t u r z e n a s z e j r ó w n o s t o la t. I n f o r m a c j ę t ę w ś l a d za S z u l ­ c e m p o w t ó r z y ł y p r z e d I w o j n ą ś w i a t o w ą d w i e w a r s z a w s k i e e n c y k l o p e d i e *, a w 1933 r o k u u c z y n i ł to A n d r z e j W o j t k o w s k i w s w o i m w c i ą ż a k t u a l n y m a r t y k u l e o G i z e w i u s z u T a k ż e p o II w o j n i e ś w i a t o w e j p r z e z w i e l e l a t p is a n o , iż G i z e w i u s z z o s t a ł w y b r a n y n a p o s ła d o Z g r o m a d z e n i a N a r o d o w e g o w B e r ­ l i n i e (m .in . A l o d i a K a w e c k a - G r y c z o w a , K a z i m i e r z P i w a r s k i , E m i l i a S u k e r - t o w a - B i e d r a w i n a , I r e n a P i e t r z a k - P a w ł o w s k a ) 8. P r a w i e i d e n t y c z n e i n f o r m a c j e o w y b o r z e G i z e w i u s z a n a p o s ł a z a m i e ś c i ł y w s z y s t k i e s y n t e z y h i s t o r i i P o l s k i o s t a t n i c h l a t s. T y m c z a s e m w 1953 r o k u I n s t y t u t Z a c h o d n i w y d a ł p i ę k n e , d w u t o m o w e z b i o r o w e d z i e ł o o W a r m i i i M a z u r a c h . T a m p o r a z p i e r w s z y u k a z a ł a się w z m i a n k a , iż M a z u r z y w y b r a l i p o s ł e m G i z e w i u s z a n i e d o B e r l i n a , le c z d o P a r l a m e n t u w e F r a n k f u r c i e 1Q. O k a n d y d a t u r z e d o F r a n k f u r t u n a p i s a ł w 1961 r o k u w s p o s ó b z d e c y d o w a n y W ł a d y s ł a w C h o j n a c k i, a l e t y l k o o k a n ­ d y d a t u r z e , b o G i z e w i u s z z m a r ł „ n ie d o c z e k a w s z y s i ę w y b o r ó w ” n . M o d y f i ­ k a c j a , w p r o w a d z o n a p r z e z C h o j n a c k i e g o , p r z y j ę t a z o s t a ł a w c a łe j p ó ź n i e j s z e j l i t e r a t u r z e (m .in . T a d e u s z O r a c k i, T a d e u s z C i e ś la k , J a n K a w e c k i , E d w a r d M a r t u s z e w s k i ) 12. T e n o s t a tn i , o p i e r a j ą c s i ę n a n i e f r a s o b l i w y m a r t y k u l i k u 4 K ö n i g s b e r g e r H a r t u n g s c h e Z e i t u n g , 1848. n r 111 z i2 V. 5 E. S u k e r t o w a - B i e d r a w i n a , G i z e w i u s z w ś w i e t l e a r c h i t o n m p a r a f i a l n e g o to O s t r ó d z i e , K o ­ m u n i k a t D z i a łu I n f o r m a c j i N a u k o w e j , 1947, n r 9, s. 14: „ K a z n o d z i e j a z m a r ł 7 m a j a 1848 г.” . 6 E n c y k l o p e d i a p o w s z e c h n a S. O r g e l b r a n d a , t. 4, W a r s z a w a 1874, s. 399; W i e l k a e n c y k l o ­ p e d i a p o w s z e c h n a i tu s l r o t o a n a , t. 25, W a r s z a w a 1900, s. 86. 7 A. W o j t k o w s k i , G u s t a tu G i z e w i u s z i j e g o l i s t y d o J ó z e f a Ł u k a s z e w ic z a , A n d r z e j a N i e g o ­ l e w s k i e g o i E d w a r d a R a c z y ń s k i e g o , w : K r z y s z t o f C e l e s t y n M r o n g o w ii if s z 17641855. K s i ę g a p a ­ m i ą t k o w a p o d r e d a k c j ą W . P n i e w s k i e g o , G d a ń s k 1933, s. 292 — za n i m E. S u k e r t o w a - B i e d r a w i n a , Z a r y s p i ś m i e n n i c t w a p o l s k i e g o n a M a z u r a c h P r u s k i c h , D z i a łd o w o 1935, s. 22; t a k ż e A. C h ę t n ik , M a z u r s k i m s z l a k i e m , Ł o m ż a 1939, s. 138 i Z. M o c a r s k i, Z z a g a d n ie ń p i ś m i e n n i c t w a p o ls k i e g o na M a z u r a c h P r u s k i c h , P o z n a ń 1939, s. 12. 8 A . K a w e c k r a -G r y c z o w a , Z a r y s d z i e j ó w P i ś m i e n n i c t w a p o l s k i e g o w P r u s a c h W s c h o d n i c h , W a r s z a w a 1946, ss. 73—74; K . P i w a r s k i , D z i e je P r u s W s c h o d n i c h w czasac h n o w o ż y t n y c h , G d a ń s k —B y d g o s z c z 1946, ss. 285—286; E, S u k e r t o w a - B i e d r a w i n a , G i z e w i u s z w ś w i e tl e , s. 15; taż , B o j o w n i c y o w o l n o ś ć i p o l s k o ś ć M a z u r i W a r m i i n a p r z e s t r z e n i s i e d m i u w i e k ó w , O l s z ty n 1954, s. 33; I. P i e t r z a k - P a w ł o w s k a , L a t a p r z e ł o m u na M a z u r a c h 18401848, w : W s tu l e c i e W i o s n y L u ­ d ó w , t. 1, W a r s z a w a 1948, s. 209; t a ż , G i s e u iu s ( G iz e w iu s z ) G u s t a w H e r m a n M a r c i n , w : P o l s k i s ł o w n i k b i o g r a f i c z n y , t. 8, 1959—1960, s. 5. 9 S. K i e n ie w ic z , H i s t o r i a P o l s k i 1795—1918, W a r s z a w a 1963, s. 183 i n a s t ę p n e w y d a n i a ; K . G r o n i o w s k i, J . S k o w r o n e k , H i s t o r i a P o l s k i 1795—1914, W a r s z a w a 1977, s. 154; J . A. G i e r o w s k i, H i s t o r i a P o l s k i 1505— 1S64, cz. 2, W a r s z a w a 1978, s. 350. N a t o m i a s t D z ie je P o l s k i p o d r e d a k c j ą J . T o p o l s k ie g o p r z y o m a w i a n i u W io s n y L u d ó w n a M a z u r a c h w o g ó le n ie p o ś w i ę c a j ą m ie j s c a G iz e w i u s z o w i; j e d n o z d a n i e o n i m z a m i e ś c i ła J . L e s k ie w ic z o w a w : Z a r y s h i s t o r i i P o l s k i . P o d r e d a k c j ą J . T a z b ir a , W a r s z a w a 1979. s. 463. 10 W a r m i a i M a z u r y . P r a c a z b io r o w a p o d r e d a k c j ą S. z a j c h o w s k i e j i M. K i e ł c z e w s k i e j - Z a - l e s k i e j, cz. 2, P o z n a ń 1953, s. 178. H i s to r i ę M a z u r o p r a c o w a ł J . A n t o n i e w ic z , W. C h o j n a c k i, K. G ó r s k i, i , P i e t r z a k - P a w ł o w s k a , E. S u k e r t o w a - B i e d r a w i n a . 11 W . C h o j n a c k i , S y l w e t k i m a z u r s k i e , w : S z k i c e z d z ie j ó w p o m o r z ą , t. 3, W a r s z a w a 1961, s. 83. 12 T. O r a c k i, S ł o w n i k b i o g r a f i c z n y W a r m i i t M a z u r i P o w iś l a o d p o t o w y XV w . do 1645 r o k u , W a r s z a w a 1963, ss. 87—88; te n ż e , R o z m ó w i ł b y m k a m i e ń . . . Z d z i e j ó w l i t e r a t u r y l u d o w e j o r a z p i ś m i e n n i c t w a r e g i o n a l n e g o W a r m i i i M a z u r w X I X i X X w i e k u , W a r s z a w a 1976, s. 159; T. C ie ś la k , S y l w e t k i m a z u r s k i e i k a s z u b s k i e , W a r s z a w a 1967, s. 59; J . K a w e c k i , B. R o m a n , E łk.

(4)

Czy

Gustaw

G i z e w i u s z z o s t a ł w y b r a n y p o s ł e m

563

W a l e n t e g o A l e k s a n d r o w i c z a n a p i s a ł , że G i z e w i u s z w c z a s ie W i o s n y L u a o w n a l e ż a ł d o K l u b u K o n s t y t u c y j n e g o w O l s z t y n i e ( w r z e c z y w i s t o ś c i c z ł o n k i e m t e g o k l u b u b y ł O tt o G i s e v i u s z p o w i a t u o l s z t y ń s k i e g o , p ó ź n i e j s z y l a n d r a t t e g o p o w ia t u ) , a n a s t ę p n i e b y ł c z ł o n k i e m r e p u b l i k a ń s k i e g o K l u b u K o n s t y t u c y j n e g o w O l s z t y n k u “ .W g r u n c i e r z e c z y z a c h o w a n e ź r ó d ła n i e z a w i e r a j ą n a w e t n a j ­ m n i e j s z e j w z m i a n k i o u d z i a l e G i z e w i u s z a w ż y c i u p o l i t y c z n y m w 1848 r o k u . J a k i e ś ś w i a t ł o w tej s p r a w i e m ó g ł b y e w e n t u a l n i e r z u c i ć „ O s t e r o d e r K r e i s - b l a t t ” z t e g o ż r o k u . N i e s t e t y , r o c z n i k a t e g o n i e p o s i a d a m y . T a k w o g ó l n y c h z a r y s a c h p r z e d s t a w i a s i ę n a s z a w i e d z a w s p r a w i e w y ­ b o r u G i z e w i u s z a n a p o s ła . S p r ó b u j m y p r z e t o o b e c n i e u s t a l i ć , c z y G i z e w i u s z k a n d y d o w a ł d o P a r l a m e n t u N i e m i e c k i e g o w e F r a n k f u r c i e , c z y d o Z g r o m a ­ d z e n i a N a r o d o w e g o w B e r l i n i e , p a m i ę t a j ą c , że — p o z a w s p o m n i a n y m S z u l ­ c e m — n i e d y s p o n u j e m y ż a d n y m i n n y m b e z p o ś r e d n i m ź r ó d łe m . G i z e w i u s z c h c i a ł p u b l i c z n i e u j a w n i ć s p r a w ę m a z u r s k ą n a t l e c a ł e j l u d ­ n o ś c i p o l s k i e j w p a ń s t w i e p r u s k i m . D o w o d z i t e g o d e d y k a c j a w D i e p o l n i s c h S p r a c h j r a g e i n P r e u s s e n , p o ś w i ę c o n a s t a n o m p r o w i n c j i P r u s y (a w i ę c i P r u s Z a c h o d n ic h ) , W i e l k i e g o K s i ę s t w a P o z n a ń s k i e g o i Ś l ą s k a o r a z t r e ś ć t e j p u b l i ­ k a c ji, j a k r ó w n i e ż l i s t d o A n d r z e j a N i e g o l e w s k i e g o z 1847 r o k u , w k t ó r y m G i z e w i u s z p r o s i ł a d r e s a t a , a b y ó w , p o r u s z a j ą c p r o b l e m u c i s k u j ę z y k o w e g o , n i e o g r a n i c z y ł g o d o W i e l k i e g o K s i ę s t w a P o z n a ń s k i e g o , a l e p a m i ę t a ł i o M a ­ z u r a c h 1S. Z r o z u m i a ł e , ż e k o n k r e t n e p o s t a n o w i e n i a w o b e c M a z u r ó w m o g ł y z a p a d a ć w B e r l i n i e , s t o l i c y P r u s , a n i e w e F r a n k f u r c i e . N a l e ż y t e ż p a m i ę t a ć , i ż P o l a c y j e s z c z e za ż y c i a G i z e w i u s z a p r o t e s t o w a l i p r z e c i w k o w ł ą c z e n i u ic h z i e m d o Z w i ą z k u N i e m i e c k i e g o ( I g n a c y Ł y s k o w s k i w i m i e n i u P r u s Z a c h o d ­ n ic h ) , a co za t y m i d z i e w w i e l u m i e j s c o w o ś c i a c h e t n i c z n i e p o l s k i e g o P ó m o - rza b o j k o t o w a l i w y b o r y d o P a r l a m e n t u w e F r a n k f u r c i e 1б. T a k ż e w ś r ó d n i e ­ k t ó r y c h N i e m c ó w w s c h o d n i o p r u s k i c h i s t n i a ł a o p o z y c j a p r z e c i w k o w ł ą c z e n i u ic h p r o w i n c j i d o Z w i ą z k u N i e m i e c k i e g o , c z e m u d a w a l i w y r a z m i ę d z y i n n y m i n a l a m a c h k r ó l e w i e c k i e j g a z e t y . C z ę ś ć l u d n o ś c i e t n i c z n i e n i e m i e c k i e j w P r u ­ s a c h W s c h o d n i c h u w a ż a ł a s i ę b o w i e m b a r d z i e j z a P r u s a k ó w n i ż z a N i e m ­ c ó w 1T. G i z e w i u s z n i e t y l k o n i e m i a l p o co j e c h a ć d o F r a n k f u r t u , a l e i n i e m ó g ł b y , p o n i e w a ż k r ó l p r u s k i , p o d p i s u j ą c 11 k w i e t n i a 1848 r o k u o r d y n a c j ę w y b o r c z ą z a d e c y d o w a ł , iż z p a ń s t w a p r u s k i e g o m o ż e b.yć w y b r a n y n a p o s ła d o P a r l a m e n t u N i e m i e c k i e g o t y l k o N i e m i e c ,e. W i e m y z a ś, że G i z e w i u s z z a N i e m c a s i ę n i e u w a ż a ł . Z d z i e j ó w m i a s t a i p o w i a t u , O l s z ty n 1970, s. 120; E. M a r t u s z e w s k i , N a w e t k a m i e ń , Ł ó d ź 1968. s. 74; te n ż e , R u c h n a r o d o w o w y z w o l e ń c z y , w : O s t r ó d a . Z d z i e j ó w m i a s t a i o k o l i c , O ls z ty n 1976, S. 121. 13 W. A l e k s a n d r o w i c z , „ W io s n a L u d ó w ” w O l s z t y n i e , S ł o w o n a W a r m i i i M a z u r a c h . 195’’. n r 25 z 21—22 V I. K l u b K o n s t y t u c y j n y , k t ó r y o b e j m o w a ł p o w i a t y n i d z i c k i, o s t r ó d z k i i o l s z t y ń ­ s k i, m i a ł s ie d z i b ę w O l s z t y n k u , a n i e w O l s z ty n i e , j a k t w i e r d z i A. A l e k s a n d r o w i c z (p o r. K ö n i g s ­ b e r g e r H a r t u n g s c h e Z e i t u n g , 1848, n r 107 z 8 V). P i s z e p o n a d t o t e n ż e a u t o r , iż d z ię k i G i z e w i u - s z o w i Z w ią z e k K o n s t y t u c y j n y s k u p i ł lic z n e r z e s z e c h ł o p s t w a , z i e m i a ń s t w a i n a u c z y c i e li . W r z e ­ c z y w i s t o ś c i K l u b w O l s z ty n i e m i a ł 93 c z ło n k ó w , a le n i e d z ia ł a ł w n i m G iz e w iu sz . 14 E. M a r t u s z e w s k i , o p. cit., s. 74; H .-H . G i s e v iu s , D ie p o l n is o h - m a s o u i s c h e S t a m m / a m i l i e G i ż y c k i d e r o s tp r e u s s is c h e n F a m i l i e G i ż y c k i , v. G i ż y c k i u n d G ts e v tu s , B o c h u m 1976, s. 54. 15 A . W o j t k o w s k i , o p . cit., s. 290. 16 P . B ö h n i n g , D ie n a l i o n a l p o l n i s c h e B e w e g u n g i n W e s t p r e u s s e n ISIS1S71, M a r b u r g 1973, S. 77. 17 K ö n i g s b e r g e r H a r t u n g s c h e Z e i t u n g , 1848, n r 188 z i2 V III. 18 W o je w ó d z k i e A r c h i w u m P a ń s t w o w e w O l s z ty n i e , M a g i s t r a t O l s z ty n a , XXX/1-225, V e ­ r o r d n u n g ü b e r d ie W a h l d e r p r e u s s i s c h e n A b g e o r d n e t e n z u r d e u t s c h e n N a t i o n a l - V e r s a m m l u n g , p a r a g r a f 5.

(5)

5 6 4

J an u sz Jasi ńsk i P r z e c i w k o h i p o t e z i e , i ż G i z e w i u s z z o s t a ł w y b r a n y d o P a r l a m e n t u w e F r a n k f u r c i e , a l e n i e d o w i e d z i a ł s ię j u ż o t y m f a k c i e , b o z a s k o c z y ł a g o ś m ie r ć , p r z e m a w i a j e s z c z e i n n a o k o li c z n o ś ć . E l e k t o r z y w y b r a l i s p o ś r ó d s ie b i e p o s ła d o F r a n k f u r t u 10 m a j a 1848 r o k u . A c z k o l w i e k w y b ó r t e n d la o k r ę g u o s t r ó d z k o - n i d z i c k i e g o m i a ł m i e j s c e w O l s z t y n k u 10, t o j e d n a k 10 m a j a w s z y s c y j u ż w i e d z i e l i o ś m i e r c i G i z e w i u s z a , t y m b a r d z ie j ż e z s a m e j O s t r ó d y p o j e c h a ł o n a w y b o r y d o O l s z t y n k a 5— 6 e l e k t o r ó w . T a k w i ę c k o n k l u z j a m o j a j e s t n a s t ę p u j ą c a : G i z e w i u s z z e w z g l ę d ó w z a s a d n i c z y c h , n i e b ę d ą c N i e m c e m , n i e k a n d y d o w a ł d o N i e m i e c k i e g o P a r l a m e n t u w e F r a n k f u r c i e . A g d y b y , w b r e w m e m u s t w i e r d z e n i u , z g ł o s i ł s w ą k a n d y d a t u r ę d o F r a n k f u r t u , to j e d n a k n ie m ó g ł b y n a w e t z a o c z n i e z o s t a ć w y b r a n y n a p o s ła , p o n i e w a ż w d n i u w y b o r ó w w s z y s c y w i e d z i e l i , że n i e ż y je . P o s ł e m z o k r ę g u o s t r ó d z k o - n i d z i c k i e g o - .z o s t a l A l e k s a n d e r v o n L a v e r g n e - P e g u i l h e m , o d 1844 r o k u l a n d r a t p o w i a t u n i d z i c ­ k ie g o so. P o z o s t a j e d o r o z p a t r z e n i a k w e s t i a w y b o r u G i z e w i u s z a n a p o s ła do p r u ­ s k i e g o Z g r o m a d z e n i a N a r o d o w e g o w B e r l i n i e . M o ż n a p r z y j ą ć za S z u l c e m , i ż G i z e w i u s z z g ł o s i ł t a m s w o j ą k a n d y d a t u r ę , p o n i e w a ż r e g u l a m i n w y b o r c z y m ó w i ł , i ż p o s ł e m m o ż e z o s t a ć k a ż d y P r u s a k (tzn . o b y w a t e l p a ń s t w a p r u s k i e g o ) i n i e z a c i e ś n i a ł t e g o p r a w a d o n a r o d o w o ś c i n i e m i e c k i e j 21. T a k w i ę c P o l a c y z W i e l k i e g o K s i ę s t w a P o z n a ń s k i e g o , G ó r n e g o Ś l ą s k a i P r u s Z a c h o d n i c h p o w o ł y w a l i s w o i c h p o s ł ó w d o B e r l i n a 2Z. C a ł k i e m p r a w d o p o d o b n e , i ż G i z e w i u s z w w y n i k u p r a w y b o r ó w 1 m a j a 1848 r o k u (a n i e 28 k w i e t n i a , j a k t w i e r d z i Szulc)' z o s t a ł e l e k t o r e m , a l e w y b o r y n a p o s ł a o d b y ł y s i ę o t y d z i e ń p ó ź n ie j , 8 m a j a . W s p o m n i a n o ju ż, że G i z e w i u s z z m a r ł w n o c y z 7 /8 m a j a . W i e l u h i s t o r y k ó w p r z y p u s z c z a ł o , iż e l e k t o r z y w y b r a l i g o z a o c z n i e n a s t ę p n e g o d n ia w O l s z t y n k u , n i e w i e d z ą c o j e g o ś m i e r c i . T y m c z a s e m w y ­ b o r y d o Z g r o m a d z e n i a N a r o d o w e g o d la p o w i a t u o s t r ó d z k i e g o o d b y ł y s i ę n ie w O l s z t y n k u , l e c z w O s tr ó d z ie . I n s t r u k c j a w y b o r c z a n a k a z y w a ł a b o w i e m o r g a n i z o w a ć je w g ł ó w n e j m i e j s c o w o ś c i p o w i a t u (in d e m H a u p t o r t e d e s K r e i s e s ) 2S, a w i ę c z r e g u ł y w m i e ś c i e p o w i a t o w y m . D l a t e g o w y b o r y w p o ­ w i e c i e o l s z t y ń s k i m o d b y ł y s ię w O l s z t y n i e , a w r e s z e l s k i m w R e s z l u . Z O s t r ó ­ d ą n i e m o g ł o k o n k u r o w a ć ż a d n e m i a s t e c z k o t e g o p o w i a t u . D ą b r ó w n o li c z y ł a w 1846 r o k u 1418 m i e s z k a ń c ó w i p o ł o ż o n e b y ł o w p o ł u d n i o w e j c z ę ś c i p o w i a t u . M i ł o m ł y n mi,ał 1673 m i e s z k a ń c ó w i p o ł o ż o n y b y ł n a p ó ł n o c y p o w i a t u . T a k ż e w O l s z t y n k u m i e s z k a ł o z a le d w ie ' 1451 o só b , a s a m o m i a s t e c z k o r ó w n i e ż u s y ­ t u o w a n e b y ł o n a u b o c z u , w r e j o n i e p o ł u d n i o w o - w s c h o d n i m . Z a O s tr ó d ą , ja k o g ł ó w n ą m i e j s c o w o ś c i ą p o w i a t u , p r z e m a w i a ł o w s z y s t k o : b y ł a s i e d z i b ą w ł a d z p o w i a t o w y c h , l i c z y ł a 2816 m i e s z k a ń c ó w (a w i ę c d w u k r o t n i e w i ę c e j n i ż w s p o ­ m n i a n e m i a s t e c z k a ) i p r z e w y ż s z a ł a je n a j b a r d z i e j c e n t r a l n y m p o ł o ż e n i e m . P r z e t o n a j w y g o d n i e j (i z g o d n i e z z a r z ą d z e n i e m k r ó la ) b y ł o z o r g a n i z o w a ć w y ­ b o r y w O s tr ó d z ie . W s z ę d z i e , a w i ę c z a p e w n e i w O s t r ó d z ie , w y b o r y r o z p o ­ c z y n a ł y s ię w d n iu 8 m a j a o g o d z . 10. W i e ś ć o ś m i e r c i m i e j s c o w e g o , p o p u ­ 19 A m t s - B l a t t d e r K ö n i g l ic h e n P r e u s s i s c h e n R e g i e r u n g z u K ö n i g s b e r g f ü r d a s J a h r 1848, A u s s e r o r d e n t l i c h e B e i la g e N r 4 z u N r 17, 22 IV 1848, ss. 59—60. 20 B.-M . R o s e n b e r g , D ie o s t p r c u s s is c h e n A b g e o r d n e t e n i n F r a n k f u r t 1848149, K ö l n u . B e r li n 1970, ss. 82—85. 21 A l i e n s t e i n e r K r e i s b l a t t , 1848, N r 17 z 20 IV, s. 73, W a h lg e s e tz f ü r d i e z u r V e r e i n b a r u n g d e r P r e u s s i s c h e n S t a a t s - V e r f a s s u n g z u b e r u f e n d e V e r s a m m l u n g , p a r a g r a f 1. 22 P o r . Z. G r o t , D z i a ła l n o ś ć p o s ló u ; p o l s k i c h w s e j m i e p r u s k i m (1848— 1859), P o z n a ń 1961. 23 R ö s s e le r K r e i s b l a t t , 1848, N r 16 z 19 IV , s. 73, W a h lg e s e tz f ü r d ie z u r V e r e i n b a r u n g d e r P r e u s s i s c h e n S t a a t s - V e r f a s s u n g z u b e r u f e n d e V e r s a m m l u n g , p a r a g r a f 9; 8 I V 1848.

(6)

Czy G u s t a w G i z e w i u s z z o s t a ł w y b r a n y p o s ł e m

565

l a r n e g o p a s t o r a m u s i a ł a s i ę r o z n i e ś ć b ł y s k a w i c z n i e , t y m b a r d z ie j że b y ł a to n i e d z i e l a i l u d z i e g r o m a d z i l i s i ę n a n a b o ż e ń s t w o . D o t a r ł a z a t e m i d o e l e k t o r ó w , z w ł a s z c z a o s t r ó d z k i c h . A p o d r u g i e , g d y b y w y b r a n o G i z e w i u s z a p o s ł e m z a o c z ­ n ie , m u s i a n o b y w y b o r y t e u n i e w a ż n i ć i z a r z ą d z i ć n o w e . N i e o d n o t o w u j e t e g o f a k t u a n i „ K ö n i g s b e r g e r H a r t u n g s c h e Z e i t u n g ” , a n i m o n o g r a f i s t a O s tr ó d y , J o h a n n e s M ü l l e r **. P o j e c h a ł d o B e r l i n a , j a k o p o s e ł z p o w i a t u o s t r ó d z k i e g o , d e m o k r a t a , n a u c z y c i e l z O ls z t y n k a , K a r o l W i t t s5. T a k w i ę c G i z e w i u s z p r a w ­ d o p o d o b n i e z o s t a ł t y l k o e l e k t o r e m w p r a w y b o r a c h 1 m a j a 1848 r o k u , n a t o ­ m i a s t n i e m ó g ł z o s t a ć p o s ł e m 8 m a j a , p o n i e w a ż w s z y s c y j u ż w i e d z i e l i , że z m a r ł p o p r z e d n i e g o d n ia . 24 J . M ü lle r,. O s t e r o d e i n O s t p r e u s s e n . D a r s t e l l u n g e n z u r G e s c h ic h t e d e r S t a d t U n d d e s A m t e s , O s t e r o d e 1905, ss. 148—151. 25 M a z u r y i W a r m i a 1&001S70. W y b ó r ź r ó d e ł . O p r a c o w a ł W . C h o j n a c k i , W r o c ł a w 1959, ss. X X V , 211, 259—260; T. O ra c k i,- Siotoniîc, s. 305; в . -M . R o s e n b e r g , D i e o s tp r e u s s is c h e V e r t r e t u n g i m p r e u s s i s c h e n L a n d t a g 18421862. E i n B e i t r a g z u r E n t s t e h u n g s g e s c h i c h t e des P a r l a m e n t a r i s m u s i n D e u t s c h l a n d , K ö l n u . B e r l i n 1979, ss. 17, 79. — N ie w s p o m i n a j ą o k a n d y d a t u r z e G iz e w iu s z a n a p o s ła G p r a c o w a n i a n i e m i e c k i e : K . F o r s t r e u t e r , G i s e u iu s G u s t a v H e r r m a n n M a r t i n , w : A tt- p r e u s s i s c h e B i o g r a p h i e , B d . 3, M a r b u r g 1973, s. 923; H .- H . G i s e v iu s , op. c it., s. 50; K r e i s b u c h O s t e r o d e O s t p r e u s s e n , O s t e r o d e a m H a r z 1977, ss. 547, 556. W U R D E G U S T A W G I Z E W I U S Z IM J A H R E 1848 Z U M A B G E O R D N E T E N G E W Ä H L T ? Z u s a m m e n f a s s u n g O e r b e k a n n t e , m a s u r i s c h e A k t i v i s t G u s t a w G iz e w iu sz , s t a r b a m 7. V. 1848. S e i n B i o g r a p h , K a z i m i e r z S z u lc , g a b 1854 k r i t i k l o s b e k a n n t , d a s s G iz e w iu s z 1848 z u m A b g e o r d n e t e n d e r N a t i o - n a l - V e r s a m m l u n g in B e r l i n g w ä h l t w u r d e . E in T e i l d e r H i s t o r i k e r n a h m d i e s e T h e s e a n , a n d é r e w i e d e r u m b e h a u p t e t e n d a s s G iz e w iu s z s e i n e K a n d i d a t u r z u m F r a n k f u r t e r P a r l a m e n t a n m e l d e t e . N a c h n ä h e r e r U n t e r s u c h u n g d e r f ü r V e r f ü g u n g s t e h e n d e n Q u e l le n , k a n n m a n d e r S u g g e s t i o n n i c h t z u s t i m m e n , d a s s G i z e w i u s z A b g e o r d n e t e r in F r a n k f u r t s e i n w o l l te , d a d i e W a h l o r d n u n g d i e s e s A m t n u r f ü r D e u t s c h e v o r s a h . G i z e w i u s z d a g e g e n b e t r a c h t e t e s ic h n i c h t a ls D e u t s c h e r . W a h r s c h e i n l i c h g a b G iz e w iu s z s e i n e K a n d i d a t u r f ü r d ie N a t i o n a l - V e r s a m m i u n g i n B e r l i n b e ­ k a n n t u n d e s t i s t g a n z g u t m ö g lic h , d a s s e r b e i d e n U r w a l h l e n a m 1. M a i 1848 W a h l m a n n w u r d e . A b g e o r d n e t e r d a g e g e n k o n n t e e r n i c h t w e r d e n , d a d i e W a h l e n a m 8. M a i 1848 i n O s t r ó d a s t a t t f a n d e n , G i z e w i u s z s t a r b a m T a g e v o r h e r . D i e N a c h r i c h t v o m T o d e d e s b e k a n n t e n , p o l ­ n i s c h e n P r e d i g e r s v e r b r e i t e t e s ic h b l it z s c h n e l l u n d e r r e i c h t e a u c h d i e W ä h l e r . S ie w ä h l t e n d a z u m a l z u m A b g e o r d n e t e n n a c h B e r l i n d e n L e h r e r a u s O l s z ty n e k , K a r l W itt.

Cytaty

Powiązane dokumenty

Zanim ukazała się encyklika, Terlecki wybrał się do Turcji i Austrii dla nawiązania kontaktów z ludźmi, którzy by działali w tym duchu, oraz wytypowania

Bardzo popularne były jego dzieła z zakresu historii filozofii, a przede wszystkim historii problemu poznania (wydane już wówczas były trzy pierwsze tomy jego

Poza wspomnianym EKUZ, Narodowy Fun- dusz Zdrowia zgodnie z przepisami o koor- dynacji systemów zabezpieczenia społeczne- go w celu potwierdzenia prawa do świadczeń opieki

A set of monotonic and cyclic lateral load tests were performed on the scaled foundation with the aim of assessing the potential load- bearing capacity of the foundation

Ochrona najsłabszych jest naturalnym odruchem człowieka, a w skali globalnej społeczeństwa. O ile ochrona praw dzieci została uregulowana rów­ nież na poziomie

Realizując się bowiem nie tylko jako matka, a więc w służbie macierzyństwa, ale także – być może najbardziej – w służbie narodu, stanowi tym samym silnie emo- cjonalnie

The melting temperatures of all the developed compositions are still are low in relation to the melting temperature of borosilicate and soda-lime glasses, as shown in Table 8.. The

Studenci są wrażliwi na naganne zachowania uczestników wypraw turystycz- nych, zdają sobie sprawę z tego, jakim zagrożeniem jest aktualnie uprawiana masowa turystyka dla