Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Olsztynie w latach 1946-1961

Anna Morawska

Pedagogiczna Biblioteka

Wojewódzka w Olsztynie w latach

1946-1961

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 4, 636-640

A N N A M OR A W SK A

PEDAGOGICZNA BIBLIO TEKA W OJEW ÓD ZKA W OLSZTYNIE

W LATACH 1946— 1961

Wraz z rozw ojem szk o ln ictw a zrodziła się potrzeba zorganizow ania dla n a u czy cieli b ib lio tek sp ecja ln y ch . Z in ic ja ty w y K u ratoriu m O kręgu M azur­ sk iego p o w sta ła w O lszty n ie w 1946 r. C entralna B ib liotek a P ed agogiczn a. N ow a p laców k a rozpoczęła d ziałaln ość na Z iem iach O dzyskanych od p od ­ staw . W praw dzie na W arm ii i M azurach istn ia ły p olsk ie b ib lio tek i, np. C en t­ raln a B ib lio tek a P olsk a w N iem czech — O ddział P ru sy W schodnie, lecz b y ły przezn aczon e dla ludu i m iały za zad an ie ch ron ien ie go przed w y n a ro d o w ie­ niem . O rganizatorem i p ierw szy m k iero w n ik iem bibliciteki b y ł O tton L ip k o - w sk i, w izy ta to r O ddziału K szta łcen ia N a u czy cieli. K ie r o w a ł placów ką do 31 sierp n ia 1947 r., po nim o b ją ł k iero w n ictw o M ichał C hom in, n au czyciel L iceum P ed a g o g iczn eg o , zatru d n ion y w B ib lio tece już od 1 listop ad a 1946 r. w n iep ełn ym w y m ia rze godzin. Na p od k reślen ie zasłu gu ją w y s iłk i w k ła d a n e w sp raw ę grom ad zen ia księgozb ioru . D uże zasłu gi położył O tton L ip k ow sk i. który' k ażd y sw ój w y ja zd słu żb ow y do W arszaw y w y k o r z y sty w a ł ró w n o cześ­ n ie na zakup k siążek . Z teg o okresu pochodzą ta k ie d zieła, jak Wi e l k a L i ­

t e r at ur a P o w s z e c h n a ; W i e l k a Hi s t or i a P o w s z e c h n a ; Dz i ej e w y c h o w a n i a i H i ­ st or i a w y c h o w a n i a — K o t a ; Pol ska, j e j d z i e j e i kul t ura; D m o c h o w ­

s k i e g o , K o p e r n i k a r o z p r a w y o mone c i e i in n e dzieła ek on om iczn e itp. R ów n ież M ich ał C hom in zab iegał n iestru d zen ie o zw ięk szen ie k sięgozbioru,

co nie b y ło rzeczą łatw ą. A źródła b y ły różne: dary od n a u c z y cieli-rep a tria n -

tó w , np. W ła d y sła w a R o stk o w sk a p ism em z dnia 10 I 1946 r. przesłała do K uratorium 26 k sią żek p ed a g o g iczn y ch dla p rzyszłej b ib lio tek i n au czycielsk iej, p rzyd ziały za p ośred n ictw em M in isterstw a O św ia ty B ib liotek a otrzym ała m ięd zy in n ym i książk i z zakresu lek tu ry szk oln ej, w y d a n e w M osk w ie przez Z w iązek P a trio tó w P o lsk ich . K iero w n ictw o B ib lio te k i zab ezp ieczyło około 3000 w o lu m in ó w w języku n iem ieck im , w śród nich w ielo to m o w ą E n c y k l o p e d i ę p e d a ­

gogiczną, k sią żk i z zakresu w y ch o w a n ia i nau czan ia oraz in n e, np. В r e h m a.

Ż y c i e z w i e r z ą t . P ow ażn ym źródłem zw ięk szen ia k sięgozb ioru było przejęcie b ib lio tek i n a u czy cielsk iej w liczb ie 680 w o lu m in ó w w roku 1949 lik w id u ją ceg o się L iceum M azu rsk o-W arm iń sk iego (daw niej k rzem ien ieck ie). Poza tym sy ste m a ty c z n ie p row ad zon e były zak u p y k sią żek w k sięgarn iach , a n ty k w a r ia ­ tach i od osób p ry w a tn y ch .

B ib liotek a p oczątk ow o m ieściła się w b u dynku L iceu m P ed a g o g iczn eg o przy ul. P ien iężn eg o 3, w p ok oik u o p ow ierzch n i 9 m. kw . P ierw szy m i czy teln ik a m i b y li n a u czy ciele S zk oły Ć w iczeń i L iceu m P ed agogiczn ego oraz u czn iow ie teg o ż L iceum , a zw łaszcza k la sa m ło d zieży m iejsco w eg o p ochodzenia.

F orm y p racy z czy teln ik a m i b y ły bardzo p ro ste — ogran iczały się do w y p o ży czeń , ale ju ż i w tym o k resie szukand drogi do czy teln ik a . D yrektor C hom in w y g ła sz a ł na k o n feren cja ch n au czy cielsk ich i w k lasach licea ln y ch p relek cje na tem at: K u l t u r a c z y t e l ni c z a, za ch o w a ł się rów n ież w aktach B ib lio tek i n otatn ik porad czy teln iczy ch , u d zielan ych zg łaszającym się n a u czy ­ cielom .

W yniki pracy B ib liotek i w latach 1946— 1961 obrazuje poniższe zestaw ien ie. Rok w olu m in y czyteln icy w ypożyczenia

1946 698 34 205

1947 918 74 470

1948 1417 159 960

1949 3500 224 1690

1950 6260 430 2500

W n astęp n ych latach d ziałalność P edagogicznej B ib liotek i W ojew ódzkiej zaczęła się sy stem a ty czn ie rozszerzać. W płynęło na to m iędzy in n ym i orga­ n izow an ie n ow ych p la có w ek ośw ia to w y ch , w k tórych B ib liotek a znalazła n atu raln ych sprzym ierzeńców ..

W roku 1951 p ow ołan o ośrod k i d osk on alen ia kadr ośw iatow ych . B ib liotek a i ośrod k i m iały zbieżny cel, którym było u p ow szech n ian ie k siążek i cza so ­ pism , n iezb ęd n ych w pracy nau czyciela.

Z organizow ane w 1954 r. w O lsztynie S tudium N au czycielsk ie stacjon arn e i zaoczne w y d a tn ie w p ły n ęło na zw ięk szen ie się liczb y czyteln ik ów . Z arów no n a u czy ciele, jak i stu d en ci SN zn aleźli w bib liotek ach ped agogiczn ych p o­ m oc w zdobyw aniu i podnoszeniu sw oich k w a lifik a cji.

W p ierw szych m iesiącach 1958 roku rozpoczęły d ziałaln ość w y d zia ły p e ­ d agogiczne Z w iązku N a u czy cielstw a P olsk iego i zajęły się organ izow an iem k o n feren cji rejon ow ych . P ozw oliło to bibliotekom ped agogiczn ym propagow ać czy teln ictw o w śród n a u czy cieli-p ra k ty k ó w , a zw łaszcza pracu jących na w si. W roku 1960 na m iejsce zlik w id ow an ych przed dw om a laty ośrodków d oskonalenia kadr o św ia to w y ch pow ołano ok ręg o w e ośrodki m etodyczne, k tóre zasięgiem sw ym o b jęły szk oln ictw o ogóln ok ształcące i zaw odow e. B ib liotek i p ed agogiczn e sta ły się niezb ęd n ym w arsztatem pracy ośrcd k ów . O rgan izow an e przez poszczególn ych k iero w n ik ó w sek cji k o n feren cje p rzed ­ m io to w e stw orzyły m ożliw ości pop u laryzow an ia literatu ry pedagogicznej i innej.

P edagogiczna B ib liotek a W ojew ódzka objęła sw oim za sięg iem całe w o je ­ w ó d ztw o d zięk i zorganizow aniu w la ta ch 1951 — 1955 osiem n astu p ow iatow ych b ib liotek ped agogiczn ych . ■

D aty zorgan izow an ia p ed agogiczn ych b ib liotek p ow iatow ych i nazw iska pierw szych k iero w n ik ó w w y k a zu je poniższa tabelka.

D ata Lp. M iejscow ość uruchom ienia

bib liotek i

P ierw szy k ierow n ik P B P

1. N ow e M iasto 1 1 1951 M aria M acidłow ska

2

6

8

10

11

13. G órow o 14. N idzica 15. W ęgorzew o 16. P isz 17. B artoszyce 18. B isk u p iec 1 V 1953 Iren a K a ch el 1 V 1954 Jan M ałek 1 V 1954 K ry sty n a Łukszo 1 VI 1954 Jan S m oliń sk i 1 V 1955 B ro n isła w a G aw licz 1 V 1955 A nna B rożyn

P ed agogiczn e biblioteki p o w ia to w e rozpoczęły p racę w tru d n ych w a r u n ­ kach zarów no lo k a lo w y ch , jak i k ad row ych . D o w y ją tk ó w n a leża ły w ła sn e p om ieszczen ia. N a jczęściej m ieściły się w biurach w y d z ia łó w o św ia ty p r e z y ­ d iów p o w ia to w y ch rad n arod ow ych , w od d ziałach p o w ia to w y ch Z N P , bądź też w b u d yn k ach szk oln ych . K ierow n icy b ib lio tek p oczątk ow o b y li za tru d n ie­ ni w w y m ia rze 11 god zin ty god n iow o i op łacan i n ie w ie lk im ryczałtem . S y tu ­ acja b ib liotek p o w ia to w y ch znacznie się p o p ra w iła po p rzejściu w 1957 r. p ra co w n ik ó w tych p la có w ek na e ta ty p ed agogiczn e i b u d żety in sp ek toratów o św ia ty .

P ed agogiczn a B ib lio tek a W ojew ódzka p row ad zi system at}rczne d o k szta ł­ can ie k iero w n ik ó w b ib lio tek p ow ia to w y ch , jak p rak tyk i w B ib lio tece W o­ jew ó d zk iej dla n ow o zatru d n ion ych , od p raw y k w a rta ln e, zw ied zan ie in n ych

bib liotek itp.

K orzystn e zm ian y o r g a n iza cy jn e w b ib liotek ach ped agogiczn ych p ow ażnie w p ły n ę ły na ich rozw ój, co u w id a czn ia ją p on iższe dane cyfrow e.

Rok P ed agog . B ibl. W ojew. P edagog. B ibl. P o w ia to w e w olum . czy telń . w ypoż. w olu m . czytelń . w ypoż. 1954 14 832 877

6

6

K s i ę g o z b i o r y . S tan k sięgozb ioru P ed agogiczn ej B ib liotek i W ojew ód z­ kiej zn aczn ie się rozrósł i na dzień 30 X I 1961 r. w y n o sił 28 500 w o lu m in ó w i 1020 roczn ik ów czasop ism , w tym 175 w język ach obcych (rosyjskim , fran cu sk im i n iem ieck im ).

Na k sięg o zb ió r ten z ło ż y ły się:

a) p la n o w a n e zakupy z w ła sn eg o budżetu zarów no produkcji w y d a w n iczej b ieżącej, jak i daw nej przez sy ste m a ty c z n e u zu p ełn ian ie w a n tyk w ariatach p ozycjam i n au k ow ym i, jak B i e g e l e i s e n , I l us t r o wa n e dz i e j e l i t e r a t u r y pol s ki ej ; B o b r z y ń s k i D z i e j e P o l s k i w zar y s i e ; Hi s t or i a n a j n o w s z a pod

redakcją H. M o ś c i c k i e g o i J. C y n a r s k i e g o ; A s k e n a z y , Napol e on

a Pol ska; D w a st ulecia; S o k o ł o w s k i , Dz i e j e P o l s k i i l us t r o wa ne ; H a m a n , Hi s t or i a s z t uki ; W. B o b k o w s k a , P r u s k a p o l i t y k a s z k o l na na z i e mi a c h p ol s ki c h i inne.

b) P rzy d zia ły cen tra ln e M in isterstw a O św iaty.

c) P rzy jęcie w 1952 r. k sięgozb ioru W ojew ód zk iego O środka D osk on alen ia K adr O św ia to w y ch w ilo śc i około 4 000 w o lu m in ó w . W śród p rzyjętego k s ię ­ gozbioru szczeg ó ln ie cen n e p ozycje z o sta ły zgrom adzone przez k iero w n ik ó w sek cji d y d a k ty czn o -n a u k o w y ch : J a d w ig ę L in d n er, Z ofię K o ttik , Irenę P a ­ w ło w sk ą , C zesław a P ep ło w sk ieg o i in n ych . Oto niektóre z pozycji: Ignacy C h r z a n o w s k i , Hi st ori a l i t e r a t ur y pol s ki ej , G ab riel К o r b u 11, L i t e r a ­

t ur a p o l s k a (b ib liografia 4-tom ow a); Wi e d z a o Polsce. H a n d e l s m a n ,

Hi s t o r y k a ; W i e l k a p r z y r o d a i l u s t r o wa n a ; P iotr C h m i e l o w s k i , Hi st ori a l i t e r a t u r y p o l s k i e j i inne.

d) W 1961 r. B ib liotek a przyjęła 1420 w olum inów z O kręgow ego O środka Szk olen ia Z aw odow ego. P rzy jęty księgozbiór uzupełnia dział nauk tech n icz­ nych, k tóry b ył dotych czas nied ostateczn ie rozbudow any.

e) Z okazji 15-lecia B ib liotek a otrzym ała w darze 98 cennych k siążek p ed agogiczn ych od byłego nauczyciela. Wśród nich znajdują się p ozycje przez czy teln ik ó w bardzo poszu k iw an e, jak Hi st ori a w y c h o w a n i a , K o t a ;

Ź r ó d ł a hi st ori i w y c h o w a n i a tegoż autora; Psychol ogi a w i e k u d o j r z e wani a,

В a 1 e y a i inne.

S tan k sięgozb iorów 18 b ibliotek p ow iatow ych na dzień 30 IX 1961 roku w y n o si 74 413 w o lu m in ó w i 1800 roczników czasopism . Do b ib liotek p o w ia to ­ w y ch w p ły w a ły k siążk i z p rzyd ziałów M inisterstw a O św iaty, z zakupów d ok on yw an ych przez B ib lio tek ę W ojew ódzką oraz od 1957 r. z zakupów? w ła sn y ch w oparciu o budżety in sp ek toratów o św ia ty . Te trzy rów n olegle źródła zaop atryw an ia p o zw o liły b ibliotekom w y d a tn ie zw ięk szyć sw oje k s ię ­ gozbiory. R o zm ieszczen ie ich w poszczególnych bibliotekach jest bardzo n ieró w n o m iern e i w ah a się w granicach od 3000 do 7 600 w olu m in ów . W 1958 r. b ib liotek i p ow iatow e p rzyjęły w depozyt księgozbiory od d ziałów p o w ia to w y ch Z NP w ilo ści około 3 000 w olu m in ów .

C z y t e l n i c y . W liczb ie 1240 czy teln ik ó w zapisanych w Pedagogicznej B ib lio tece W ojew ódzkiej w dniu 30 listopada 1961 r. —

n au czycieli szk ół pod staw ow ych jest 51% w tym pracu jących na w si 42% n a u czy cieli szk ół średnich ogóln ok ształcących i zaw odow ych 14%

słu ch aczy SN 21%

pozositałych zaś 14%

to p racow n icy ad m in istracji szkolnej, pracow n icy n au k ow i S tacji N au k ow ej PTH , M uzeum M azurskiego, T eatru i W yższej Szkoły

R olniczej oraz u czn iow ie k las m atu raln ych .

W pedagogicznych b ib liotek ach p ow iatow ych na ogólną liczbę 3232 c zy ­ teln ik ó w w g stanu z dnia 30 w rześn ia 1961 r. —

n a u czy cieli szk ół podstaw ow ych! jest 84% w tym pracujących na w si 67% p ozostali (czyteln icy inni) 16% A n alizu jąc dane cy fro w e w id zim y , że procentow o najw ięk sza grupa czy ­ teln ik ó w — to n au czyciele szkół p od staw ow ych , a w bibliotekach p o w ia to ­ w y ch — pracu jący na w si. Ta w zrastająca z roku na rok liczba czyteln ik ów ze środ ow isk w iejsk ich je s t w dużej m ierze zasłu gą k iero w n ik ó w b ib liotek p o w ia to w y ch , którzy dow ożą k siążk i na k on feren cje rejon ow e i tam je w y m ien ia ją .

C zyteln icy P ed agogiczn ej B ib liotek i W ojew ódzkiej — to w w ięk szości n a u czy ciele stu d iu jący zaocznie na studiach n au czycielsk ich lub u n iw ersy ­ tetach. Pod k ątem potrzeb tej gru p y czy teln ik ó w jest grom adzony i s y ­ stem a ty czn ie u zu p ełn ian y księgozbiór. W ygodnie urządzona czyteln ia z pod­ ręcznym księgozbiorem oraz ośrod ek in form acyjn o-b ib liograficzn y, p rzygoto­ w a n y do u d zielan ia porad, u ła tw ia pracę studiującym . C zytelnicy m ają do dysp ozycji k artotek i zagad n ien iow e, bardziej rozbudow ane w zak resie h i ­ storii, filo lo g ii p olskiej, a przede w szy stk im nauk pedagogicznych. N iezależn ie od tego zn ajd u ją się w czyteln i k artotek i zagad n ien iow e dotyczące regionu W arm ii i M azur. P iszą cy prace m a g istersk ie zarów no nau czyciele, jak i in n i czy teln icy , k orzystają z w yp ożyczeń m ięd zybibliotecznych. Ta form a p om ocy czyteln ik om rozw ija się coraz bardziej.

Oprócz czy teln ik ó w d ok ształcających się, z u sług B ib liotek i korzystają la k że n a u czy ciele-p ra k ty cy oraz p racow n icy nadzoru p ed agogiczn ego i ośrod ­ k ó w m etod yczn ych . D la tej grupy c zy teln ik ó w grom adzone są k siążk i i cza ­ sopism a oraz sp orząd zan e k artotek i zagad n ien iow e, u w zg lęd n ia ją ce a k tu aln e potrzeby szk o ln ictw a .

S łu ch acze stu d iów n au czy cielsk ich oraz u czn iow ie k las m atu raln ych znajdują w B ib lio tece w ie le opracow ań k rytyczn ych , m on ografii i innych m ateriałów . C zyteln icy ci, zw łaszcza u czn iow ie, n ap otyk ają na duże trudności w korzystan iu z k sięgozb ioru . Stąd zachodzi potrzeba przeprow adzenia z nim i p rzysp osob ien ia czyteln iczego.

O rgan izow an e w latach 1951 — 1955 tzw . k o n feren cje sierp n io w e b yły okazją do p rop agow an ia książek , u ła tw ia ją cy ch realizację a k tu a ln ie w y ­ su n ięty ch zadań, poprzez o p ra co w y w a n ie z e sta w ień b ib liograficzn ych , roz­ p row ad zan ie u lotek , in form u jących o d zia ła ln o ści b ib liotek pedagogicznych, org a n izo w a n ie w y sta w , często ok azałych , z od p ow ied n ią opraw ą graficzną.

C elem zap ozn an ia n a u czy cielstw a z n iezb ęd n y m i pozycjam i B ib liotek a P ed agogiczn a łączn ie z W ojew ód zk im O środkiem D osk on alen ia K adr O św ia­ tow ych brała u d ział w op ra co w y w a n iu i rea liza cji plan ów czyteln iczych , d o ­ starczając do p u n k tów d y sk u sy jn y c h o d p o w ied n ie książki i opracow ania k rytyczn e.

Chcąc p rzyjść z pom ocą n a u czy cielstw u w poznaniu w ła sn eg o regionu, zw łaszcza po w p row ad zen iu n iek tórych zagad n ień do program ów szkolnych, 1'iblioteka W ojew ódzka w 1956 r. w y d a ła w n ak ład zie 2000 egzem plarzy ad n otow an ą b ib liografię W a r m i a i Ma z u r y , która została rozprow adzona do b ib liotek i szkół. B yła to w tym czasie p ierw sza podjęta praca, zm ierzająca do w sk azan ia n a u c z y c ie lstw u źródeł, d otyczącyh d ziejó w W arm ii i Mazur.

W 1960 r. WObec rozp oczyn ającego się M illen iu m , B ib liotek a w yd ala w nak ład zie 1000 eg zem p larzy b ib lio g ra fię G r u n w a l d , rów n ież opracow aną pod kątem p otrzeb n au czyciela.

Poza tym p ra co w n icy B ib lio tek i u d zielają bezpośrednich in form acji, a także om aw iają na k o n feren cja ch zarów no now ości, jak i in n e pozycje, zw iązan e tem a ty czn ie z daną naradą.

W ym ien ion e prace B ib lio te k i na zew n ą trz oraz p rzy g o to w y w a n ie m a teria ­ łó w do ob słu g i czy teln ik a na m iejscu m ogły być zrealizow an e d zięk i zorgan i­ zo w a n iu od 1955 r. O środka In fo rm a cy jn o -B ib lio g ra ficzn eg o .

O becnie w B ib ilio tece p racu je 9 osób, w tym 6 na sitanow iskach k ie ­ ro w n ik ó w d ziałów :

służby in fo rm a cy jn o -b ib lio g ra ficzn ej; op iek i nad ped agogiczn ym i b ib lio te k a ­ mi p o w ia to w y m i; u d ostęp n ian ia k sięgozb ioru (czyteln ia i w yp ożyczaln ia); o p ra co w y w a n ia zbiorów ; grom adzenia księgozbioru; a d m in istra cy jn o -g o sp o d a r­ czego.

B ib liotek a P ed a g o g iczn a odegrała w o k resie 15-lecia w ażną rolę jak o placów k a k u ltu ra ln a . S ta ła się ośrodkiem ruchu u m y sło w eg o "wśród n a u czy ­ cielstw a . Z grom adziła i opracow ała księgozbiór sp ecjaln y, jed y n y w O lszty ­ n ie z zakresu nauk p ed agogiczn ych , sk u p iając jed n o cześn ie w ie le p ozycji n au k ow ych z in n y ch d y scy p lin , zw łaszcza h u m an istyczn ych , k tórych nie posiada żadna in n a b ib lio tek a w O lsztyn ie.

D zięki istn ien iu b ib lio tek p ed agogiczn ych w ie lu n au czycieli m ogło podnieść s w o je k w a lifik a c je lu b u zy sk a ć sitopnie n au k ow e.