Kazimierz Żelazko
Mieczysław Szymczak
Biuletyn Polonistyczny 29/2 (100), 189-193
MIECZYSŁAW SZYMCZAK
/ 5 X 1 9 2 7 - 3 0 I X 1 9 8 5 /
30 września 1985 r. zmarł w Sofii prof. Mieczysław Szym czak, kierownik Zakładu Językoznawstwa w Instytucie Języka Pol skiego PAN. Jeszcze 15 września rozmawiał ze swoimi pracownika mi. Był po powrocie z sanatorium w Krynicy pełen sił i zapału do pracy, przejawiał - jak zawsze - troskę o Zakład, Instytut, uczelnię i o całe polskie językoznawstwo. Wyjeżdżał następnego dnia do Sofii na posiedzenie Międzynarodowego Towarzystwa Upow szechniania Kultur Słowiańskich przy UNESCO, którego był wice przewodniczącym. Dokładny jak zawsze przygotowywał odpowiednie dokumenty i notatki, by godnie reprezentować naukę polską wśród uczonych całego świata.
Trzydzieści lat temu Mieczysław Szymczak, jako absolwent Uniwersytetu Łódzkiego, uczeń prof. Zdzisława Stiebera, znalazł się w Katedrze Języka Polskiego UW, by podjąć studia aspiran ckie u prof. Witolda Doroszewskiego. Warszawskie środowisko ję zykoznawcze patrzyło na Niego zrazu nieufnie, ale stopniowo zy skiwał sobie zaufanie, wykazując się erudycją i wiedzą języko znawczą. Dzięki dużej kulturze osobistej, łatwości w nawiązywa niu kontaktów i niekonfliktowości zdobywał sobie coraz to no wych przyjaciół.
Urodził się we wsi Domaniewek koło Łęczycy w rodzinie chłopskiej. Mówiący w dzieciństwie gwarą kochał gwary polskie i pierwsze swe prace naukowe im właśnie poświęcił. Doktoryzował się na podstawie dysertacji "Gwara Domaniewka i wsi okolicznych w powiecie łęczyckim" (1961). Gwarze swojej rodzinnej wsi po święcił też duży słownik ("Słownik gwary Domaniewka w powiecie łęczyckim", cz. I, 1962 - cz. VIII, 1973). Pracą tą wykazał, że
połknęł już bakcyla leksykografii, która w środowisku warszaw ski« rozwijała się pod kierownictwem prof. Doroszewskiego z u- działem takich uczonych, jak prof. prof. S. Skorupka, O. Tokar ski, H. Kurkowska, H. Koneczna i innych. W roku 1975 ukazał się "Słownik ortograficzny języka polskiego wraz z zasadami pisowni i interpunkcji”. Redaktorem naukowym i autorem opracowania za sad pisowni i interpunkcji był prof. Szymczak. Stutysięczny na kład bardzo szybko zniknęł z półek księgarskich, a każde nowe wydanie znajduje rychło nabywców. Podobnie dzieje się z trzyto- mowym "Słownikiem języka polskiego" (t. I, 1978 - t. III, 1981), którego był również redaktorem naukowym.
Prof. Mieczysław Szymczak starał się, by językoznawstwo służyło społeczeństwu, stęd Jego działalność na niwie kultury języka. Poczętki tych zainteresowań można dostrzec już w "Słow niku ortograficznym", gdzie w "Zasadach pisowni i interpunkcji" starał się wytłumaczyć wszystkie zawiłości, jakie napotykaję piszęcy w języku polskim.
Poprawność językowa i kultura języka były Jego codzienny troskę. Prowadził "Radiowy poradnik językowy", udzielał wywia dów na tematy zwięzane z kulturę języka, był inicjatorem wielu audycji radiowych i telewizyjnych o tej tematyce. Opracowywał podręczniki i skrypty z tej dziedziny językoznawstwa.
Poprawność językóws propagował też w "Poradniku Języko wym", którego był redaktorem naczelnym; także i na tym polu godnie kontynuował działalność Swego Poprzednika: prof. Doro szewskiego.
Będęc Przewodniczęcym Towarzystwa Kultury Języka jeździł często z pogadankami i odczytami do kół regionalnych i brał udział w różnych spotkaniach. Jako członek Narodowej Rady Kul tury uczestniczył w tzw. "Spotkaniach Zamkowych", i tu na
Zam-ku Królewskim wygłosił w styczniu 1984. r. odczyt pt. "Język zwierciadłem kultury narodu".
Wydatnie przyczynił się do zorganizowania w Szczecińskim Zamku Księżęt Pomorskich I Kongresu Kultury Języka Polskiego, gdzie też miał referat.
Pełnił wiele odpowiedzialnych funkcji: był m.in. przewod- niczęcym Komitetu Językoznawstwa PAN i członkiem wielu innych komitetów, przewodniczęcym Komisji Ustalania Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych, przewodniczęcym Rady Naukowej In stytutu Słowianoznawstwa PAN i członkiem innych rad naukowych. W nawale zajęć znajdował jeszcze czas, by zaproszony przez nau czyciela języka polskiego spotkać się z uczniami szkoły śred niej i porozmawiać z nimi o problemach kultury języka, czy też o pokrewieństwie językowym. Nigdy nie odmawiał prośbom o kon sultacje, a przy tym nie zaniedbywał wykładów, ćwiczeń, semina riów i zebrań naukowych. Oużo czasu zajmowała Mu praca w Komi sji Kultury Języka Komitetu Językoznawstwa, której był przewod niczęcym.
Ostatnio wiele czasu poświęcał pracy w Centralnej Komisji Kwalifikacyjnej przy Radzie Ministrów, gdzie opiniował dorobek kandydatów do stopni doktora habilitowanego i profesora.
Na gruntownej znajomości gwar polskich i historii języka polskiego oparta jest Jego praca habilitacyjna pt. "Nazwy stop ni pokrewieństwa i powinowactwa w historii i dialektach języka polskiego" (1966). Ocalił w niej niejako od zapomnienia takie wyrazy, jak choćby: swak, świekra, sneszka, stryj itp. Podobnie zresztę w księżce z cyklu, "Słownictwo Warmii i Mazur" - "Stop nie pokrewieństw, życie społeczne i zawody" (1959), której był
\
współautorem, starał się przekazać przyszłym pokoleniom wyrazy z tej pięknej, a zanikajęcej już gwary, która mimo wielu wieków
niewoli zachowała swój polski charakter. Zajmował się też in tegrację językowę na Ziemiach Zachodnich i Północnych.
W ostatnich latach był kierownikiem Zakładu Historii Ję zyka Polskiego i Dialektologii Instytutu Języka Polskiego UW, a przez kilka lat dyrektorem tegoż Instytutu. Wychował grono dia lektologów i historyków języka, którzy pod Jego kierunkiem pi sali prace magisterskie i doktorskie. Recenzował też wiele prac habilitacyjnych z tych dziedzin językoznawstwa. Nigdy nie odma wiał opieki naukowej.
Zainteresowanie językami słowiańskimi doprowadziło Go do członkowstwa w Międzynarodowym Komitecie Slawistów. Czynnie u- czestniczył w IX Międzynarodowym Zjeździe Slawistów w 1983 r. w Kijowie. Brał też udział w przygotowaniach do X Zjazdu, który ma się odbyć w 1988 r. w Sofii. Wiele energii wkładał w opraco wywany przez międzynarodowy zespół uczonych "Atlas językowy Europy", gdzie pełnił funkcję wiceprzewodniczącego. Cieszył się z postępu prac nad tym dziełem i dumny był z wkładu naszego środowiska w tę pracę. Nie zaniedbywał też "Słowiańskiego Atla su Językowego” i innych międzynarodowych przedsięwzięć języko znawczych, w których uczestniczyli uczeni polscy.
Nie zdężył zrealizować wszystkich swych zamierzeń: nie o- pracował do końca "Słownika języka Polonii kanadyjskiej", do którego materiały zebrał pracujęc przez dwa lata na uniwersyte cie w Edmonton.
Marzył o opracowaniu słownika języka polskiego okresu 40-lecia Polski Ludowej. Martwił się, że plany te napotykajg na sprzeciw wśród językoznawców. Przygotowywał założenia i plan pracy nad tym przedsięwzięciem, starał się pozyskać przychyl ność władz i uzyskał już pierwsze obietnice. Miał nadzieję, że stworzy słownik, który będzie dziełem Jego życia, śmierć
zni-weczyłę te plany. Zaskoczyła Go w pełni rozkwitu sił twór czych, ale to, co zrobił przez lata pracy dydaktycznej i nau kowej, pozostanie jako trwały wkład w językoznawstwo polskie. Pozostanie o Nim również pamięć wśród uczniów i przyjaciół.
Kazimierz Żelazko
J E R Z Y MICHNO
/ 1 I I 1 9 2 6 - 2 1 X I 1 9 8 5 /
Urodził się w Bielsku Podlaskim w rodzinie inteligen ckiej. Szkołę powszechnę ukończył w Łomży w 1939 roku. Naukę z zakresu szkoły średniej podjęł na tajnych kompletach, pracujęc jednocześnie Jako robotnik w cegielni i w ogrodach miejskich. Po wyzwoleniu pracował również jako robotnik w Zakładach Kole jowych w Białymstoku. W 1946 r. podjęł studia malarskie w Aka demii Sztuk Pięknych w Krakowie. Przerwał je jednak po roku ze względów materialnych: po śmierci ojca musiał zarabiać na sie bie. Zorganizował szkołę powszechnę we wsi Kowale pod Węgorze wem na Mazurach. Władze szkolne, dostrzegłszy jego zdolności i talent pedagogiczny, przeniosły go do liceum i szkoły zawodo wej w Węgorzewie. Jednak w 1949 r. zrezygnował z pracy w szko le i zapisał się na polonistykę w WSP w Gdańsku. Już od 1952 r. zwięzał się pracę na zawsze z tę uczelnię, na której ukończył studia I stopnia, najpierw w formie godzin zleconych, a potem na kolejnych stanowiskach asystenta, st. asystenta, st. wykła dowcy, adiunkta (od r. 1965) i docenta etatowego od r. 1968. Był jednym z twórców gdańskiej polonistyki.
