• Nie Znaleziono Wyników

Diagnoza i program doskonalenia działalności społeczno-wychowawczej wychowawców środowiskowych

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Diagnoza i program doskonalenia działalności społeczno-wychowawczej wychowawców środowiskowych"

Copied!
24
0
0

Pełen tekst

(1)

A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA OECONOMICA 26, 1983

Irena L e p a lczy k ,* Ewa M a ry n o w ic z -H e tk a "

DIAG NO ZA I PROGRAM DOSKONALENIA DZIAŁALNOŚCI SPO ŁEC ZN O -W Y C H O W A W CZEJ W Y C H O W A W C Ó W

ŚRODOW ISKOW YCH

WPROWADZENIE

W to k u w ielo letn ich b a d ań nad k u ltu rą p ed agogiczną społeczeństw a prow ad zo n y ch w typ o w y ch śro dow iskach w y ch o w aw czy ch został ze-b ra n y m a te ria ł d iag n o sty czn y d o sta rc z a ją c y dan y ch do o c en y działal-ności społeczno-w ychow aw czej w śro d o w isk u lokalnym o raz pozw ala-jąc y n a sform ułow anie głó w n y ch k ie ru n k ó w tak ic h rozw iązań, k tó re m ogłyby udosk o n alić działalność w y chow aw czą w śro d o w isk u lo k a l-nym . Przez p o ję c ie środow isko lokalne rozum iem y te re n p rz e strz e n n ie w ydzielony, w sk ład k tó re g o w chodzą, prócz m ieszkań, w szelkie u rz ą dzenia usługow e, so cja ln e i k u ltu ra ln e , u zależnione o d p o trzeb i s tru k -tu ry społeczno-dem ograficznej m ieszkańców . W śro d o w isk u lokalnym ro zw ijają się g ru p y społeczności lo kalnej, b ę d ą ce p o d staw ą tw orzenia się w ięzi i w spółzależności m ięd zyludzkich1, sp rz y ja ją c e kon tak to m sp o -łecznym , w y tw a rz an iu atm o sfe ry s w o js k o ś d , u ła tw ia ją c e j kształto w an ie się osobow ości w szystkich m ieszkańców : dzieci, m łodzieży, dorosłych.

* Prof. dr hab. kierow nik K atedry Pedagogiki Społecznej UŁ. ** Dr, adiunkt w Katedrze Pedagogiki Społecznej UŁ.

1 W odniesieniu do osiedla m ieszkaniow ego por. np. J. T u r o w s k i , Osiedle

m ieszkaniow e jako podstaw a stru ktu ry organizacji społecznej miasta, „Studia

Socjolo-giczne" 1967, n r 7, oraz A. K a m i ń s k i , Funkcje pedagogiki społecznej, W arszaw a 1974, rodz. Osiedle, s. 123— 140. Badania etnograficzne dostarczające bogatych m ate-riałów w skazujqcych na środow isko w iejskie Jako środow isko silnych w pływów w ycho-w aycho-wczych na ycho-w szystkie k ategorie ycho-wieku. Por. np. K. Z a ycho-w i s t o * ycho-w l c z - A d a m s k a ,

(2)

Z agadnienie działalności społeczno-w ychow aw czej p o d d a n e zostało ocen ie na p o d sta w ie o pinii i p o g ląd ó w sam ych w y chow aw ców śro d o -w isko-w ych, p e łn ią cy c h tę fu n k cję za-w odo-w o i n iep ro fesjo n aln ie. T ak w ięc działalność społeczno-w ychow aw cza została p o z n an a o d stro n y w y ch o w aw có w , a nie ich w y c h o w an k ó w (podopiecznych, p a c je n tó w czy

po p ro stu u ży tk o w n ik ó w placów ek).

D ziałalność społeczno-w ychow aw cza2 u jm o w an a jest tu ta j ja k o ogół zabiegów sto so w an y ch przez zaw odow ych i niezaw odow ych w y c h o w aw -ców śro d o w isk o w y ch w czasie ich ak ty w n o ści sp o łeczn ej w śro d o w isku. W aktyw ności tej m ożna w y o d ręb n ić n a stę p u ją c e k ieru n k i: ra to w nictw o, opiekę, pom oc w sp ie ra ją c ą rozw ój i p ro fila k ty k ę w y c h o w aw -czą. W y m ien io n e k ieru n k i ak ty w n o ści w y ch o w aw czej ró żn icu jące czas, w jakim o d b y w a się działalność społeczno-w ychow aw cza, typ działań: jed n o razo w e, d łu gotrw ałe, doraźne, sy ste m aty c zn e o raz cel postępow ania, np. o g ran iczen ie czy zniesienie czynnika pow odującego niebezpieczeństw o, zagrożenie w ro zw o ju lub pod jęcie działań w ie lo kieru n k o w y ch , zap ew n iając y c h sy stem aty czn e o d d ziały w an ie i sty m u -lu ją c y ch do a k ty w n o ści w łasn ej w ych o w an k a.

W ażn ą p rzesłan k ą u p o w ażn iającą do poszukiw ania w ak ty w n o ści społecznej w ychow aw ców śro d o w isk o w y ch a sp ek tó w działalności w y -chow aw czej jest idea w y ch o w an ia to w arzy sząceg o . Pozw ala o n a w nios-kow ać, że zarów no treści jak i p rzed m io t oraz p o d m io t o d d ziały w an ia w ychow aw czego u leg a znacznem u rozszerzeniu, a p ro c e s w y ch o w an ia o d byw ać się moiże p rz y ok azji zachodzenia sto su n k ó w rzeczow ych m ię-dzy ludźmi, skupionym i w danym śro d o w isk u lokalnym .

G łów nym problem em badaw czym jest p y ta n ie o to, ja k w o pinii w y -chow aw ców k s z ta łtu je się ich d ziałalność społeczno-w y-chow aw cza w środow isku lokalnym , zróżnicow anym z p u n k tu w idzenia liczebności m ieszkańców . In te re s u je nas s ta n w iedzy w ychow aw ców śro d o w isk o -w ych na tem at celó-w , k ręg ó -w -w y ch o -w an ia i k a te g o rii -w y cho-w ankó-w (przedm iotu o d d ziały w an ia w ychow aw czego). Z a d aje m y także p ytanie o stan w iedzy resp o n d e n tó w n a tem at głów nych u w a ru n k o w a ń ich dzia-łalności zarów no zależnych o d nich, jak np. w a lo ry osobiste, u m ie ję t-ności pedagogiczne, ja k i zew n ętrzn y ch , np. znajom ość te re n u pracy, po ten cjaln e g o p rzed m io tu oddziaływ ania, jeg o p o trzeb i sposobów ich zaspokojenia. C elem b adań było nie tylko poznanie opinii w y c h o w aw -ców środow iskow ych, ale p rze d e w szystkim u sta le n ie w jaki sposób Łódź 1948 oraz t e j ż e , P o m o c w z a j e m n a i w s p ó ł d z i a ł a n i e w k u ltu r a c h l u d o w y c h , Łódź 1951. Na różnicujący w pływ m iasta i wsi jako środow isk w ychow aw czych zwrócił uw agę R. W r o c z y ń s k i , W y c h o w a n i e p o z a s z k o łą , W arszaw a 1968.

2 I. L e p a l c z y k , D z ia ła ln o ś ć w y c h o w a w c z a w o s i e d lu m i e s z k a n i o w y m , „Biule-tyn TW W P" 1976, nr 5, s. 14.

(3)

realizu ją oni sw e zadania. K luczow ym stało się p y tan ie o stra te g ię p o stęp o w an ia społeczno-w ychow aw czego p rz y ję tą i realizo w an ą przez w ychow aw ców środow iskow ych. In te reso w ały nas je d y n ie n ie k tó re e le -m en ty o w ej p ro ce d u ry , a przede w szystki-m : e le -m e n ty sto so w an y ch -m etod p ra c y sp o łecznow ychow aw czej w środow isku, typ s to su n k u w y chow aw czego, p ełniona przez w ych o w aw cę rola, w sp ó łp ra c a z in sty tucjam i i o rg an izacjam i społecznym i o raz p re fe re n c je w w y borze k ie runków ak ty w n o ści w ychow aw czej, zw łaszcza zaś u k ieru n k o w a n ie p o stępow ania w ychow aw czego na pom oc w sp ie ra ją c ą rozw ój i p ro fila k -ty k ę w ychow aw czą.

R ezultatem b a d ań m iał być ob raz działalności społecznow ychow aw czej, realizo w an ej w śro d o w isk u lokalnym p rzez różne k a te g o rie w y -chow aw ców afiliow anych przy in sty tu cja ch : kształcenia, op iek i i zdro-wia, k o n tro li, re k re a c ji i czasu w olnego. N ależy podkreślić, że m im o in sty tu cjo n a ln e g o p u n k tu w y jścia nie in sty tu cja lecz człow iek w n iej działający był głów nym p rzedm iotem badań.

W konkluzji p rac d ia g n o sty c zn y c h został sform ułow any p ro g ram do skonalenia działalności społeczno-w ychow aw czej w środow isku. Za-w ie ra on o gólne k ieru n k i takiego p ostępoZa-w ania, k tó re Za-w zbogacałoby działania w y ch o w aw cy i czyniłoby je b ardziej skutecznym i i in te n sy w -nym i.

Problem y badaw cze zam ierzano rozw iązać w o p a rc iu o m ateriał zeb ran y o d dużej, isto tn ej sta ty sty c z n ie populacji, re p re z e n tu ją c e j o g ó ln o -polską zbiorow ość w y chow aw ców środow iskow ych: pro fesjo n aln y ch i niep ro fesjo n aln y ch .

Z astosow ano więc p o stęp o w an ie p o leg ające n a w y o d ręb n ie n iu ty -pow ych m iejscow ości, zróżnicow anych z p u n k tu w idzenia położenia geograficznego, liczebności m ieszkańców , stopnia inten sy w n o ści in d u -strializacji i u rab an izacji: w ielkie, śred n ie i m ałe m iasto o raz w ieś. P rzy jęto założenie, że w szystkie m iejscow ości będą zn ajd o w ały się na linii lub w pobliżu teg o sam eg o p o łu d n ik a 3.

S pośród rozm aitych k ateg o rii w ychow aw ców śro d o w isk o w y ch działają cy c h w środow isku lokalnym zdecydow ano się na w y b ó r 11 k a te -gorii. Znaleźli się tu w y ch o w aw cy zaw odow i, k tó rzy rea liz u ją działal-ność społeczno-w ychow aw czą w śro d o w isk u lokalnym bądź to z ty tu łu w y k o n y w an ia zaw odu nau czy ciela (w szkole p o dstaw ow ej, przedszkolu, bibliotece, placów ce opiekuńczow ychow aw czej, p lacó w ce w y c h o w a -nia pozaszkolnego), bądź w ram ach w y ch o w an ia tow arzy sząceg o —

5 Biorąc pod uw agą kryteria doboru próby w ybrano n astępujące m iejscowości: w ielkie miasto — Łódź, średnie m iasto — Bielsko-Biała i Pabianice, m ałe m iasto —■ Kutno i Bełchatów, wieś w bliskim położeniu od ośrodka uprzem ysłow ionego — Kle-szczów, wieś gmina, tradycyjna, z dom inacją rolnictw a — Piątek.

(4)

w y k o n u ją c inne zaw ody, np. p ielę g n ia rk i środow iskow ej. Do k a te g o rii w ychow aw ców śro d o w isk o w y ch n iep ro fe sjo n a ln y c h zaliczeni zostali działacze o rg an iz acji społeczn y ch (ORMO, TKKF, ZHP) o raz w sp ó łp ra cow nicy in sty tu cji p u b licznych, np. te re n o w y o p iek u n społeczny, sąd o w y k u ra to r społeczny. P o p u lacja b a d a n y ch w ychow aw ców śro d o w isk o w ych zaw ierała 2275 resp ondentów , sp o śró d k tó ry c h 1290 (56,7%) s ta now ili w y c h o w aw c y p rofesjonalni, a 985 (43,3%) w y ch o w aw cy n ie -p rofesjonalni.

Podsum ow ując uw agi m etodologiczne n a le ż y pow iedzieć, że zd ecy -dow ano się n a n a stę p u ją c e o g ran ic ze n ia treści pro b lem ó w badaw czych:

— diag n o zy działalności społeczno-w ychow aw czej w y chow aw ców śro d o w isk o w y ch — do diagnozy ich w iedzy o tej działalności o raz s tr a -tegii p o stępow ania,

— k a te g o rii w ychow aw ców śro d o w isk o w y ch — do ró żn y ch k a te gorii nauczycieli o raz w y b ra n y c h typów w ychow aw ców n iep ro fesjo -nalnych,

— te re n u b a d a ń — do ty p o w y c h śro d o w isk w y b ra n y c h z p u n k tu w idzenia liczebności ludności, inten sy w n o ści p ro ce só w urban izacji i in-d u strializacji,

— tec h n ik b ad aw czy ch — do o b szern eg o w y w ia d u z w ych o w aw cą środow iiskowym,

— p ro c e d u ry b ad aw czej — do b a d a ń spraw ozdaw czych, o p a rty c h o dużą, re p re z e n ta ty w n ą p o p ulację.

DIAGNOZA

D IA G N O Z A S T A N U W IE D Z Y P E D A G O G IC Z N E J W Y C H O W A W C Ó W Ś R O D O W IS K O W Y C H

C ele w ychow aw cze

U zyskane odpow iedzi* na tem at w ied zy o celach w y ch o w an ia u ja w -n iły z-nam ie-n-ne opi-nie w y ch o w aw có w śro d o w isk o w y ch zarów -no zaw o-dow ych, ja k i o ch otniczych. 64% (przy N = 2 2 7 5 ) p o sta w ę społeczną w ysunęło jak o g łó w n y cel działalności w ychow aw czej, na drugim m ie jscu znalazły się p o sta w y in te rp e rso n a ln e (27,3%), n a trzecim — p o sta -w y id eo -w e (24,2%), n a cz-w artym (21% respondentó-w ) — po sta-w y intra- p e rso n aln e. P ostaw y o k reślają c e sto su n ek do k u ltu ry o raz p rzy ro d y znalazły się na o sta tn ic h m iejsc a c h (odpow iednio — 7,8 i 5,5% o g ó łu

4 Odpowiedzi uporządkow ano według propozycji H. M u s z y ń s k i e g o , Zarys

(5)

b adanych). J e st rzeczą istotną, iż b ib lio tek arze szkolni jak o jed n a z k a -tegorii śro d o w isk o w eg o w ych o w aw cy zaw odow ego w rejo n ie je j dzia-łan ia oraz działacze organ izacji ORM O obie te w arto ści uznali za cen-ne w pro cesie w ychow aw czym .

P ostaw y społeczne — np. społecznego zaangażow ania, patrio ty zm u , dyscypliny, odpow iedzialności- u z y sk ały w y so k ą ran g ę w opiniach 0 celach w y ch o w an ia w u jęc iu nauczycieli: n a 64% o g ó łu b ad an y ch w ychow aw ców środow iskow ych 34,5% og ó łu b a d a n y ch nauczycieli (N = 555) uznało kształto w an ie ,po staw społecznych, za głów ny cel w y -chow ania. J e s t sp raw ą w ażną, iż resp o n d en ci w y k o n u ją c y inny zawód, k tó re g o istotą jest ak ty w n o ść zaw odow a w środow isku — p ielę g n ia rk i środow iskow e — w pły w an ie na p o sta w y m ieszk ań có w rejo n u leczn i-czego u z n a ły za m ało znaczące dla p ro ce só w w y ch o w an ia w m iejscu zam ieszkania (2,4% ogółu b ad a n y ch p rz y N —2275). J e s t to sp raw a zrozum iała jeśli przypom nim y, iż działalność w ychow aw cza w p ra c y p ie -lęg n iark i m a c h a ra k te r to w arzy szący p ro fila k ty c e w z ak resie służby zdrow ia i podnoszenia k u ltu ry zd ro w o tn ej w rejo n ie je j działania.

A naliza p refe re n c ji celów w y ch o w an ia w zależności o d typow ego śro d o w isk a w y chow aw czego pozw ala stw ierd zić, że na ogół nie zuw aża się isto tn y c h różnic w w y borze celów . N a jb a rd z iej zróżnicow an e i tym sam ym ian te re su ją c e daane dotyczą w y b o ró w przez w y ch o w aw ców śro d o w isk o w y ch celów w y ch o w an ia zm ierzającego do k sz ta łto w a -nia p o sta w id eo w y ch (hum anizm u, intern acjo n alizm u , rów ności). Z au w a-ża się w y ra ź n ą p raw idłow ość w sk a z u ją c ą n a to, że cel ten p re fe ru ją przede w szystkim w y ch o w aw cy w wiellkich m ia sta c h (29,6% dla N = 1021), n a stęp n ie w m iastach śre d n ic h (23,1% dla N = 7951).

W y d a je się, że w o p in ia c h b a d a n y ch w ychow aw ców środow isko- wjych d om inują d w o ja k ie g o ty p u p o sta w y jak o cel działalności w y c h o w aw czej. P ierw szy z n ich zw rócony je s t do g ru p y społecznej, zaró w no m akro ja k m ik ro środow iskow ej, sta n o w ią c ej w a ru n e k ro zw o ju sp o -łecznego p a ń stw a o u s tro ju socjalisty czn y m . T en typ p o sta w y w sp a rty tra d y cja m i życia sp o łeczn eg o sięg ający m i ubiegłego w ie k u i trw ały m i także w teraźniejszości, choć w o p a rc iu o inne m o ty w acje społeczne 1 indyw idualne, w y stę p u ją c y pod p o sta c ią innego, niż w pop rzed n iej epoce nazew nictw a, je s t b ardzo żyw y i ekipansyw ny. A k tu a ln ie n a jc h ę t-n iej m ów im y o siłach .społeczt-nych.

N a stęp n e w hierarch ii w arto ści celów w y c h o w an ia — w p rz e k o n a -n iu -naszych resp o -n d e -n tó w — są p o sta w y i-n te rp erso -n al-n e . S peł-niają o n e ro lę zapobiegaw czą, c h ro n iącą jed n o stk ę (w ychow anka) p rz e d k o n -sek w en cjam i rozbicia w ięzi społecznych, jak ie coraz g łęb iej i szerzej grożą m ałym społecznościom lokalnym , przed w pływ am i dezorganizacji społecznej, to w arzy szącej procesom u rb a n iz a c y jn y m i in d u strializacy

(6)

j-nym. P ostaw y in te rp erso n aln e w ym ag ają o d w y ch o w an k a tak iej w ie-dzy o o tac z ają c y m św iecie i sam ym sobie, k tó ra pozw oliłaby na doko-n y w adoko-n ie w y b o ru m iędzy dobrem i złem, p o żyteczdoko-nym i szkodliw ym , zgodnym z n o rm ą społeczną i w arto ścio w y m w zorem życia a p o g ląd a -mi i zachow aniam i pozbaw ionym i ty c h w alorów .

S fery o d d z ia ły w a n ia w y chow aw czego

C złow iek jest isto tą bio so cjo k u ltu raln ą. W szy stk ie trzy sfe ry lu d z k iej osobow ości stan o w ią jedność w zajem n ie się u z u p e łn iają c ą. W y chow anie w zm acniające rozw ój biosocjofculturalny o sób każd ej g e n e racji (dzieci, m łodzież, dorośli, o so b y starsze) je s t rów nocześnie w y c h o -w aniem -w p ro -w ad zający m -w społeczeńst-w o i jego -w arto ści. Polega w ięc: 1) na tw o rze n iu sy tu a c ji sp rz y ja ją c y c h w łaściw ej p ielęg n acji, w y ró w n y w a n iu b rak ó w organizm u i p o b u d z a n iu ro zw o ju przez k o rz y stne w aru n k i środow iska; 2) n a w ra sta n iu jed n o stk i w coraz szersze g ru py społeczne w w a ru n k a ch in te rp e rso n a ln y c h i grupow ych, g w a ra n tu jący ch pom yślne w chodzenie jed n o stk i w społeczeństw o; 3) na w ra s ta niu w w arto ści k u ltu ry m a te ria ln e j i duchow ej sp rz y ja ją c ej a k ty w iz a -cji zain tereso w ań , a sp ira -cji i sam ow ychow ania. P ro ces w ychow aw czy w zak resie w y m ien io n y ch sfer w ym aga o d ręb n y c h sy tu a c ji w y c h o w aw -czych.

O pinie w y ch o w aw có w śro d o w isk o w y ch na tem at w y ch o w an ia w zm acniającego rozw ój d ają ob raz s ta ty s ty c z n y z je d n e j ©trony w y ra ź -nie sk o n c en tro w a n y , z d ru g iej — rozrzucony. Jed n o ro d n o ść p o glądów w ychow aw ców u jaw n ia się w ów czas, g dy an alizu je się dane z p u n k tu w idzenia w y b o ru poszczególnych s fe r o d d ziały w an ia w ychow aw czego. N iezależnie o d m iejsca zam ieszkania i d ziałania społecznego dom inu-je p o g ląd o konieczności takiego o rg an izo w an ia p ro c e s u w y ch o w aw cze-go, k tó ry g w a ra n to w ałb y rozw ój społeczny w y ch o w an k a. N ależy tu pod-kreślić w y ra ź n ą dom inację ty c h poglądów u w y chow anków w iejskich (39,2% dla N = 1 3 8 ). Sfera rozw oju społecznego w y ch o w an k a jest nie ty lk o p refe ro w a n a przez w ychow aw ców na wsi, ale w y m ien ian a jak o jed y n a go d n a k ształto w an ia.

N atom iast dużą p o la ry z a c ję poglądów w y ch o w aw có w zauw ażam y w zw iązku z an alizą d an y ch u ja w n ia ją c y c h ich o p in ie o po trzeb ie ró w n om iernego k ształto w an ia w szy stk ich sfe r o d d z ia ły w a n ia w y c h o w aw czego. Z d ecydow anie dom inują w o d p o w iedziach p o zy ty w n y c h w y c h o -w a-w cy d ziałający -w różnych ty p ac h m iast. N ie d o strz e g ają kon iecz-ności w szech stro n n eg o rozwoju, w y c h o w an k a w ych o w aw cy w iejscy.

G łów ną sferą o d d ziały w an ia w ychow aw czego w m iejscu zam ieszka-nia je s t rozw ój sp ołeczny w ychow anka, u ła tw ia ją c y w chodzenie w

(7)

róż-ne g ru p y społeczróż-ne i po d ejm o w an ie w nich now ych, coraz tru d n iej- sziych ról sp o łecznych. 33,5% o g ó łu resp o n d e n tó w (N = 2275) tę sfe rę ksz ta łto w an ia osobow ości u zn aje za n ajisto tn iejszą , g d y o w sp o m ag a-niu ro zw o ju k u ltu ra ln e g o w y ch o w an k a m ów i 2,8% o g ó łu b adanych, b io lo g ic z n e g o — 1,4% .'

W y c h o w a w c y środow iskow i cenią so b ie n ajw y ż ej te sfery o so b o -w ości u innych, k tó re sam i -w sobie roz-w ijają. D ziałalność p ed ag o g icz-na w m iejscu zam ieszkania stw arza bow iem dogodne sy tu a cje do roz-w o ju społecznego zaróroz-w no roz-w łasnego, ja k i roz-w ych o roz-w an k a.

Przedm iot działalności w ychow aw czej

W śró d p y ta ń b adaw czych znalazły się tak ż e takie, k tó ry c h celem b y ło zarów no stw ie rd z e n ie istn ieją c e g o sta n u rzeczy, ja k i u z y sk an ie opinii n a tem at w ie k u osób, k tó re w in n y być p rzedm iotem troski i w y -siłku u k ieru n k o w a n e g o n a zm ianę ich sy tu a cji, zachow ania, postaw .

G odnym p o d k re śle n ia je s t p a jd o c e n try z m poglądów . N iezależnie od k a te g o rii w y chow aw cy środow iskow ego, zaw odow ego lub o ch o tn ic ze go i jego zw iązku z in sty tu cją lo k aln ą lub o rg an iz acją społeczną, a ta k że działania n a wsi czy w w ielkim m ieście — dzieci i m łodzież sta n o -w ią p o d sta -w o -w y przedm iot z a in tere so -w a n ia (35,8% p rzy N = 2275). Do-rośli w w ieku p ro d u k cy jn y m i p o p ro d u k cy jn y m w znikom ym sto p n iu są o taczan i tro sk liw o ścią resp o n d e n tó w (0,57% ogółu badaczy). Praw ie 35% ogółu b a d a n y ch n ie p o d a je odpow iedzi n a p y ta n ie o k a te g o rię w iek u osób, k tó re pow inno o b jąć w y ch o w an ie w śro d o w isk u lokalnym .

N ależy uznać, iż pojęcie ,d z ia ła ln o ść społeczno-w ychow aw cza'' w śro d o w isk u lokalnym w u ję c iu resp o n d e n tó w dotyczy przede w szy stkim dzieci. W n a stę p n e j k o lejn o śc i dzieci i d o ro sły ch (takie zdanie w y -pow iada 16,8% o g ó łu badanych). Z a g ad n ien ie uznane zostało za isto t-n e — w zw iązku z tym sform ułow at-no p y ta t-n ie k o t-n tro lt-n e , w w y t-n ik u k tó re g o u zy sk an a o dpow iedź o d 45,9% o g ó łu resp ondentów , że w szy s-cy, tj. dzieci, m łodzież, dorośli i ludzie w w ie k u p o p ro d u k cy jn y m po-w inni (a nie są, ja k p rz y p y ta n iu analizopo-w anym poprzednio) p rzedm io-tem działalności w y ch o w aw czej w środow isku.

K ręgi śro d o w isk o w e

W analizie k ręg ó w środow iskow ych, w jak ic h realizo w an e są o d d ziaływ ania w ychow aw cze b y ły b ra n e pod rozw agę p o d staw o w e in sty -tu cje w ychow aw cze, fu n k cjo n u jąc e w m iejscu zam ieszkania: rodzina, g ru p a rów ieśnicza, szkoła, zakład p racy , cała społeczność lokalna, P ra -w ie 1/3 o g ó łu resp o n d e n tó -w ro dzinę u zn aje za n a jis to tn ie js z y k rąg

(8)

śro dow iskow ego o d d ziały w an ia w ychow aw czego. Szczególnie w y raźnie e k sp o n u ją len k rąg w y ch o w aw cy z w ielk ich i śred n ich m iast. O d b ieg a-ją o d p rze c ię tn ej k rajo w e j w y ch o w aw cy z m ałych m iast. W n a stęp n ej ko lejn o ści są w ym ienione: szkoła, społeczność lokalna o ra z g ru p a

rów ieśnicza i zak ład p racy .

U w aru n k o w an ia działalności w śro d o w isk u i ich znaczenie

W opinii w szy stk ich w y chow aw ców szczególnie cenioną cechą ich osobow ości są w a lo ry o so biste (63,4% dla N = 2275). W a lo ry te są je d na k o w o w ażne dla w y ch o w aw có w p ro fe sjo n a ln y c h (w skaźnik s tru k tu -ry 0,62), ja k i w ychow aw ców społecznych. D rugie m iejsce zajm uje w iedza i u m iejętn o ści zaw odow e. Z arów no w śró d w alo ró w rzeczyw is-ty ch ja k i p o żąd an y ch znaczenie tej cechy je s t różne w p rz e k o n a n iu w ychow aw ców zaw odow ych i społecznych. W śró d pierw szy ch aż 75% u z n aje je za w ażne, w śró d drugich ty lk o 33% resp o n d e n tó w n a d a je im znaczącą rangę. M niejsze znaczenie p rz y p isy w a n e w iedzy i u m ieję tn o ściom zaw odow ym w y n ik a zarów no ze znacznej odm ienności rzeczy w iście w y k o n y w a n y ch zaw odów , jak i z dom inacji w śró d w y c h o w aw -ców n iep ro fesjo n aln y c h zaw odów techniczno-biurow ych. W zw iązku z ty m d aje się zauw ażyć duża ró żnorodność opinii w ychow aw ców w zależności o d typ o w eg o środow iska. Te w a lo ry w y ch o w aw cy śro d o -w isko-w ego szczególnie p o d k re śla ją resp o n d en ci działający na -w si (81,4% dla N = 1 3 8 ). N ajm n iej w ychow aw ców d o c e n iają c y c h te u w a ru n -k ow ania a-k ty w n o ści społeczno-w ychow aw cze p ra c u je w w iel-kim m ieś-cie (52,5% dla N = 1 0 2 1 ).

K olejne m iejsce w śró d u w a ru n k o w a ń działalności zajm ują: u m ie ję t-ności sto so w an ia m etod (49,45%) o raz cz y n n ik i z e w n ętrzn e — k u ltu ra śro d o w isk a (40,80%), w iedza i u m ieję tn o ści p ra k ty c z n e (37,23%). W śró d ty ch cech nie m a różnic m iędzy w y pow iedziam i w y ch o w aw có w p ro fe -sjo n a ln y c h i sp o łeczn y ch oraz w y ch o w aw có w d z ia łają c y ch w ró żnych ty p a c h m iejscow ości.

M o ty w y i okoliczności p o d jęcia p ra c y sp ołecznej są czynnikam i isto tn ie w a ru n k u ją c y m i działalność re sp o n d e n tó w . M o ty w a cja działania sp o łeczn eg o je s t w y ra ź n ie oso b ista (57,76% N = 2275). ,.P otrzeba w ła sn a" działania c e ch u je częściej o so b y sam otne, a w śró d w y c h o w a w -ców o c h o tn iczy ch je s t ty p o w a dla w sz y stk ic h osób z w y k ształcen iem w ięcej n iż p o dstaw ow ym , często technicznym .

Z naczna część b a d a n ej p o p u lacji (22,64%) w łą c z y ła się do p ra c y sp o -łecznej za n am o w ą d y re k c ji szkół, p laców ek, organ izacji, na sk u te k z a ch ę ty o sób ze sw ego k r ę g u śro d o w isk o w eg o lub m andatu. P o stęp o -w anie tak ie je s t szczególnie c h a ra k te ry s ty c z n e dla -w y ch o -w a-w có -w n a

(9)

wsi (33,5% d la N = 138) i w m ałych m iasteczk ach (30,3% dla N = 321). N a -tom iast podejm o w an ie działań w śro d o w isk u w w y n ik u „pobudzenia z z e w n ą trz " w y s tę p u je n a jrz a d z ie j (18,4% d la N = 1021) w w ielkim i średnim m ieście (22,8% d la N = 795).

W śró d przy czy n , a m oże słuszniej b y ło b y pow iedzieć sy tu a cji, k tó re sk ła n ia ły do p o d jęc ia działalności w y ch o w aw czej w m iejscu zam ieszka-n ia i u z a sa d ieszka-n iały d e c y zję w łą c ze ieszka-n ia się w ieszka-n u rt działań społeczieszka-nych, d aje się zauw ażyć praw id ło w o ść: w raz ze zm niejszaniem się w ielkości ty p o w eg o śro d o w isk a w z ra sta liczba w y chow aw ców , k tó rz y p o djęli działalność społeczną ch cąc zaspokoić p o trz e b y śro dow iska. Rozw ój m iast i przem ysłu, re w o lu c ja n au k o w o -te c h n ic z n a i je j sk u tk i dla życia człow ieka, m iędzy innym i p rz e ja w ia ją c e się w zagrożeniu śro d o w isk a biologicznego łudzi, sty l życia n a s ta w io n y n& k o n su m p cję itp. zjaw iska w y stę p u ją c e w n o w o czesn y ch sp o łe c z eń stw a c h dla w ielu w ra ż liw y c h jed n o ste k są n iew ą tp liw ie pod staw o w y m i pobudkam i pro w ad zący m i do p o djęcia p rac y w y chow aw czej w śro d o w isk u lokalnym . O bok sy tu acji, nazw ijm y je m ak ro śro d o w isk o w y m i, w y s tę p u ją s y tu a c je m ik ro śro d o - w iskow e i in d y w idualne, k tó re sp ra w ia ją , iż je d n o s tk a p o d ejm u je i re a -lizu je zadania w y chow aw cze w sw oim m iejscu zam ieszkania.

D IA G N O Z A S T R A T E G II P O S T Ę P O W A N IA S P O Ł E C Z N O -W Y C H O W A W C Z E G O

Kto działa: c ech y społeczno-dem ograficzne w y ch o w aw có w śro d o w isk o w y ch

S pośród w ie lu cech sp o łecznodem ograficznych, k tó ré zw ykle c h a ra k -te ry z u ją b a d a n ą p o p u la c ję zatrzy m u jem y się je d y n ie p rzy trz e c h n a jb a rd z iej zn aczących dla p ro g ra m o w a n ia d o sk o n alen ia działalności sp o -łeczno -w y ch o w aw czej w śro d o w isk u lokalnym . Są to płeć, w iek, zawód.

P łeć. Z biorow ość w sz y stk ic h o b ję ty c h b ad an iem w y ch o w aw có w je s t zdecy d o w an ie zdom inow ana przez k o b iety , k tó re sta n o w ią 74,6% dla N - 2275. D om inacja k o b iet je s t szczególnie ja s k ra w a w k a te g o rii n au czy cieli o raz p ie lę g n ia re k śro d o w isk o w y ch . N ajm n iej k o b ie t było w śró d d ziałaczy TKKF (14,9%). W p o z o sta ły ch nie w y m ien io n y c h w yżej k a te g o ria c h k o b ie ty sta n o w ią połow ę lub w ięcej niż połow ę p o p u lacji. M ożna w ięc pow iedzieć, że d om inacja k o b iet je s t szczególnie w y so k a w śró d k a te g o rii w y ch o w aw có w p ro fe sjo n a ln y ch , n a to m ia st o b n iża się w śró d w y ch o w aw có w n iezaw odow ych.

W iek. P rzeszło p ołow ę p o p u lacji stan o w ią w y c h o w aw c y b ę d ą cy w w ieku 25—44 la ta (61,7%). P on ad to dość isto tn ą s ta ty s ty c z n ie je s t p o p u lacja osób w w ie k u 45—54 la ta (15,1%). N ajm łodsi są in stru k to rz y h a rc e rsc y (41,9%) w w ie k u 18— 25 lat. N a jsta rsz y m i w y ch o w aw cam i

(10)

środow iskow ym i, w w ie k u 60 i w ięcej lat są te re n o w i o p iekunow ie sp o -łeczni (46,9% d la N = 196) oraz k u ra to rz y spo-łeczni (25,3% dla N = 1 7 0 ). W k a te g o rii w ie k u 25— 44 lat dom inują n a u c zy c iele i pozostali w y c h o w a w c y p ro fe sjo n a ln i o ra z 87,7% (dla N = 122) p ie lę g n ia re k śro d o w isk o -w ych. W śró d -w y ch o -w a-w có -w n iep ro fe sjo n a ln y c h je s t -w tym -w iek u 63,7% o g ó łu d ziałaczy TKKF i 52,5% ogółu członków grup p ed ag o g icz-n y c h ORM O.

Zaw ód. K ateg o ria w y ch o w aw có w p ro fe sjo n a ln y c h je s t jed n o lita pod w zględem zaw odow ym i w o d n iesien iu do n a u c zy c ieli w sz y stk ic h b a d a -n y c h su b k a te g o rii z -n ajd u je się w k a te g o rii zaw odow ej i-n te lig e -n cji lub techników . N atom iast k a te g o ria w y ch o w aw có w n iep ro fe sjo n a ln y c h jest zró żnicow ana pod w zględem zaw odow ym . N a jb a rd z ie j zróżnicow aną p o p u lac ją w y ch o w aw có w są tere n o w i o p iek u n o w ie społeczni. W śró d n ich z n a jd u je się n a jlic z n iejsz a k a te g o ria zaw odow a ro lników (11,2%) oraz także n a jlic z n iejsz a zbiorow ość e m e ry tó w (26,5% dla N = 196). S tosunkow o w y so k i je s t także w sk aźn ik e m e ry tó w w śró d k u ra to ró w sp o łeczn y ch (17,6% d la N = 170). N a jw y ż sz y w sk aźn ik ro b o tn ik ó w w y k w a lifik o w a n y c h z n ajd u je się w śró d działaczy TKKF (14,9% dla N = 127), te re n o w y c h op iek u n ó w sp o łe c z n y ch (9,6% dla N = 196) i działaczy ORM O (21,8%).

P o d sum ow ując c h a ra k te ry s ty k ę sp o łecznodem ograficzną w y c h o w aw ców śro d o w isk o w y ch n a le ż y stw ie rd z ić liczbow ą p rze w ag ę k o b iet, s to -su nkow o m łody w iek i n iew ie lk ie zróżnicow anie zaw odow e, szczególnie w y ch o w aw có w p ro fe sjo n a ln y c h .

Gdzie d ziałają: te r e n działalności sp o łeczno-w ychow aw czej T e o rety c zn ie m ożna w y o d rę b n ić d w a te re n y działalności w y c h o w aw -czej: działalność rea liz o w a n ą w m iejsc u zam ieszkania w y chow aw ców i w y c h o w a n k a o ra z ak ty w n o ść p o d ejm o w a n ą przez w y c h o w aw cę m iesz k ają ce g o gdzie indziej. W św ietle b a d a ń d a je się zauw ażyć p ra w id ło -w ość, że działalność społeczn o --w y ch o -w a-w czą -w s-w oim m ie jsc u zam ie-szkania p o d ejm u ją n a ogół w ychow aw qy n iep ro fesjo n aln i o raz w ychow aychow cy n a ychow si i ychow m ałym m ieście, co z resztą je s t u ychow a ru n k o ychow a n e ychow ie lk o ścią śro d o w isk a. O gółem w ta k ie j sy tu a c ji z n a jd u je się 60% w y c h o w aw ców (dla N = 2275). P raw id ło w o ść ta d o ty c z y szczególnie te r e n o w y ch op iek u n ó w sp o łe c z n y ch (95% dla N = 196), in stru k to ró w h a r c e rsk ic h (78% dla N = 281), działaczy TKKF (69% dla N = 127), k u r a torów sp o łe c z n y ch (64% dla N = 170). N ie w ą tp liw ie s y tu a c ja ta u w a ru n k o w a n a je s t w ym ogam i form alnym i, np. tere n o w i op iek u n o w ie sp o łeczni i k u ra to rz y społeczni zobow iązani są do p o d ejm o w a n ia a k ty w n o -ści w sw oim m iejsc u zam ieszkania (osiedle m ieszkaniow e, re jo n

(11)

lecz-niczy, re jo n szkolny). Je d n a k część w ychow aw ców p o d ejm u je ten typ działalności sam o rzu tn ie.

S kuteczność i sp ra w n o ść działań społeczn o -w y ch o w aw czy ch w m ie jscu zam ieszkania n iew ą tp liw ie zależy od p raw idłow ego, p ełnego i w ia -ry g o d n eg o ro zp oznania te re n u działań, p o trzeb jeg o m ieszkańców — p o te n c ja ln y c h w y ch o w an k ó w lub też u ż y tk o w n ik ó w placó w ek . W y n i-ki b a d a ń w sk a z u ją , że w y ch o w aw cy n ie p ro fe sjo n a ln i (12,9% dla N = 985) częściej niż w y ch o w aw cy p rofesjonalni d o strz e g ają so cja ln e potrzeb y te re n u sw e g o działania. N atom iast w y ch o w aw cy pro fesjo n aln i częściej w sk a z u ją na p o trzeb y k u ltu ra ln e i w ychow aw cze, w y m a g ają c e pilnego rozw iązania na tere n ie ich ak ty w n o ści społeczno-w ychow aw czej. Na ten rodzaj potrzeb w ychow anków , podopiecznych, u ży tk o w n ik ó w p laców ek zw raca u w ag ę 10,3% w ychow aw laców p ro fe sjo n a ln y ch i 6,5% w y -chow aw ców n iep ro fesjo n aln y c h .

T e n d e n cja do częstszego dostrzegania potrzeb so cjaln y ch śro d o w is-ka lo k aln e g o zaostrza się szczególnie w raz ze zm niejszaniem się w iel-kości m ie jsc o w o śc i w k tó re j działa w ychow aw ca.

Ja k działają: m eto d y p ra c y społeczno-w ychow aw czej

N ie będziem y zajm ow ali się m etodam i p ra c y społecznow ychow aw -czej p ro fesjo n aln y ch i n iep ro fesjo n aln y c h w ychow aw ców środow isko-w ych, gdyż tem u tem atoisko-w i p o śisko-w ięciła a rty k u ł E. M ary n o isko-w icz-H etk a5. Z atrzym am y się jed y n ie nad n iek tó ry m i w ynikam i b a d a ń w tym z a k re -sie, c h a ra k te ry z u ją c y m i działalność społeczno-w ychow aw czą w w iel-kim, średnim i m ałym m feście, a w ięc tam , gdzie w y stę p u je o sied le m ieszkaniow e jak o stru k tu ra u rb an isty c z n a i społeczna.

W y c h o w a w c y fu n k cjo n u ją c y w w ielkim m ieście sto su ją n ajc z ę śc iej w sw ym działan iu m eto d ę p ra c y z grupą Podobnie zach o w u ją się w y chow aw cy w średnich m iastach. D aje się zauw ażyć pew na jed n o ro d -ność w y n ik ó w dla w ielk ieg o i średniego m iasta. W obu ty p ac h m iejscow ości około 10% w ychow aw ców w y b ie ra m etodę o rg an iz acji sp o -łeczności lo k aln ej. O d ty ch śro dow isk znacznie odbiega obraz działal-ności w m ałym m ieście, gdzie w y bór m etod p rac y społeczno-w ychow aychow czej jest m ało zróżnicoychow any. W śro d o ychow isk u m ałego m iasta ychow y stę -p u je najn iższy w skaźnik w y ch o w aw có w -p o d ejm u ją c y c h ak tyw ność m etodą org an izo w an ia społeczności lo kalnej. N atom iast n ajc ie k a w ie j z p u n -k tu w idzenia tem atu b a d ań p re z e n tu ją się w y ch o w aw cy d ziałający na te re n ie wsi. N asuw a się p y tan ie czy takie po stęp o w an ie u łatw ia im fakti

5 E. M a r y n o w i c z H e t k a , M etody pracy społecznow ychow aw czej w y ch o

-w a-w cy środo-w isko-w ego, „Acta U niversitatis Lodziensis" 1982, Folia oeconomica 16, s. 231—249.

(12)

że działają w a u te n ty c z n e j społeczności lo k aln ej, gdzie zachow ana je s t o tw a rto ść k o n ta k tó w społeczn y ch i ,,znajom ość tw arzą w twarz"®. W y

d a je się, że w a rto śc io w e biyłoby m onograficzne zbadanie w si, w k tó re j dobrze fu n k cjo n u je działalność społecznow ychow aw cza w celu z a a d ap to w an ia w zo rco w y ch działań także d o w a ru n k ó w m iejsk ic h na te -ren ie o sied li m ieszkaniow ych, k tó re dzięki zaplan o w an y m zabiegom społeczno-w ychow aw czym m ają szanse sta ć się społecznościam i lo k al-nym i. A u ten ty czn o ść i e fe k ty w n o ść działań społeczno-w ychow aw czych jest, jak się w y d aje , p rze d e w szystkim u w a ru n k o w a n a a u te n ty cz n o śc ią społeczności lo k a ln e j m ieszkańców d a n e g o w y d zielonego obszaru.

W a n a lizo w a n y ch b ad an iach w y o d ręb n io n o ro lę w y ch o w aw cy , in-stru k to ra , o rg an iz ato ra, d o radqy, in fo rm a to ra i role sprzężone. N a jb a rdziej ty p o w ą dla w szystkich k a te g o rii w y ch o w aw có w jest ro la w y k o naw cy, to je s t p rz y jm o w a n ia p o staw y o so b y ty lk o w y k o n u ją c ej p ro -ste czynności, np. p rzep ro w a d z en ie w y w iadu. Z auw aża się w y raźn ą do-m in a cję p rzy jdo-m o w an ia tej roli przez w ychow aw ców n iep ro fesjo n aln y ch . W y c h o w a w c y środow iskow i d z iałający w w ielkim i dużiym m ieście częściej niż w y ch o w aw cy z m n iejszy ch m iejscow ości p o d ejm u ją się roli d o rad c y i in stru k to ra . W y d a je się, że zjaw isk o to m ożna m iędzy in n y m i tłum aczyć w iększym n a sy cen iem śro d o w isk w ielk o m iejsk ich w y -chow aw cam i — e k sp e rta m i7, p o siad ający m i poza d o d atnią m o ty w acją d ziałania sp ołeczno-w ychow aw czego w środow isiku tak ż e k o n k re tn e u m iejętn o ści, u ła tw ia ją c e p ełn ien ie ty ch ról.

W sp ó łp ra ca w y ch o w aw cy z in sty tu cja m i i o rg an izacjam i społecznym i - W ażnym p rzejaw em działalności społeczn o w y ch o w aw czej w y c h o -w a-w có-w środo-w isko-w ych, a tak ż e -w ażnym u -w aru n k o -w an iem sk uteczności i sp raw n o ści rea liz a cji p ro g ra m u p ra c y jest w sp ó łp raca z in sty -tu cjam i i org an izacjam i społecznym i, funk cjo n u jący m i na tere n ie ich a k ty w n o ści.

D ane d o ty cz ą c e w sp ó łp ra c y i u p o rząd k o w an e w ed łu g w ielkości m iejscow ości n a su w a ją n a stę p u ją c ą uw agę: bez w zględu n a ty p in sty tucji m aleje w raz ze zm niejszaniem się m iejscow ości o d s e te k w y c h o w aw ców w sp ó łp ra c u jąc y c h z d a n ą in sty tu cją . Dla p rzykładu: z in sty tu -cjam i re k re a c ji w w ielkim m ieście w sp ó łp ra c u je 19,3% (dla N = 1021), w średnim m ieście 13% (dla N = 7 9 5 ), w m ałym m ieście 5,9% w y c h o

-“ K a m i ń s k i , op. с/í., s. 270 i n. ’ L e p a l c z y k , op. cif., s. 19—24.

(13)

w aw ców (dla N = 3 2 1 ). W y d a je sią, że jed n y m z w y ja śn ie ń m oże być p rzy pom nienie m alejąceg o n asy cen ia różnym i insty tu cjam i środow isk m ałego m iasta i wisi.

N ajczęstszym (23,8% dla N = 2275) p rzejaw em w sp ó łp ra c y w y c h o -w a-w có-w śro d o -w isk o -w y ch i in sty tu cjam i i o rg an iz acja m i społecznym i je s t ud zielan ie św iadczeń rzeczow ych i takie w ła śn ie w zajem ne w spie-ra n ie się w działaniu społeczno-w ychow aw czym w środow isku. Z auw a-ża się najw ięk sze n asy ce n ie tą form ą w sp ó łp ra c y w w ielkim m ieście i duże różnice w jej w y stęp o w an iu w p o zo stały ch m iejscow ościach. In nym p rzejaw em w spółpracy, rów nież dość pow szechnym , je s t w z a je -m ne infor-m ow anie się w ych o w aw cy i in sty tu cji lub o rg an iz acji sp o łecz-n ej o po trzeb ach rejołecz-nu, o p o d o p ieczłecz-nych, m ożliw ościach zasp o kajałecz-nia potrzeb i bp. Z nam ienne, że ta form a w sp ó łp ra c y w y stę p u je ró w n o m ier-nie w e w szystkich m iejscow ościach poza dużym m iastem , gdzie o siąg-nęła najw y ższy w skaźnik. Ważonym p rzejaw e m w sp ó łp racy , bo św iad-czącym o je j auten ty czn o ści, je s t inicjow anie i k o o rd y n o w an ie zadań przez różne in sty tu cje i o rg a n iz a c je społeczne działające n a tym sa -mym terenie. Tą form ą w sp ó łp ra c y re a liz u je 11,5% w ychow aw ców , ale b ard zo in te re su ją c e jest to, że na tere n ie m ałego środow iska, jakim jest w ieś, aż 20,2% w ychow aw ców w ten sposób rozum ie d o b rą w sp ó ł-p racę z instytucjam i. W y d a je się, że jeszcze raz w d o k o n y w an ej an a-lizie m am y m ożliw ość potw ierdzić w a lo ry wsi jak o społeczności lo k al-nej, w k tó re j dzięki przestrzen n y m i rzeczow ym stycznościom m ogą być realizo w an e tak trudne sp ra w y jak k o o rd y n o w an ie działań sp o łe-czno-w ychow aw czych .

Przy om aw ian iu z ak resu i treści w sp ó łp ra c y na uw ag ę zasługuje liczna (26,5% dla N = 2275) k a te g o ria w y chow aw ców ro zum iejąca w spółp rac ę jako stosow anie rozm aitych d ziałań sspółprzężonych, w k tó ry c h e le -m enta-m i cząstkow y-m i jest infor-m ow anie w zaje-m ne, służenie so bie dośw iadczeniam i o raz in icjo w an ie i k o o rd y n o w a n ie działań. W a rto d o -dać, że w sk aźn ik w ychow aw ców w ten sposób ro zu m iejący ch w spół-p rac ę jest zbliżony w e w szystkich tyspół-p o w y ch śro dow iskach lokalnych. R ozpatrując zag ad n ien ie w sp ó łp racy w y chow aw ców z o rg a n iz a c ja -mi społecznym i zauw ażam y n a stę p u ją c e ten d en cje:

— w y ch o w aw cy najczęściej w sp ó łp ra c u ją z jedną, dw iem a o rg a n i-zacjam i społecznym i — nie zauw aża się różnic w zależności od ty p u m iejscow ości,

— im m niejsze środow isko — ty p m iejscow ości, tym m n iej w y ch o -w a-w có-w -w sp ó łp ra c u jąc y c h z d an y m typem o rg an izacji społecznych, np. politycznych, społecznow ychow aw czych itp ;; je s t to n iew ą tp liw ie u w a -ru n k o w an e n asyceniem śro d o w isk a o rg an izacjam i społecznym i,

(14)

— w y c h o w aw c y w sp ó łp ra c u jąc y z danym ty p em o rg an izacji n a ogół o c e n ia ją tę w sp ó łp ra c ę dobrze,

— zauw aża się b ardzo w y so k i o d se te k w ychow aw ców , k tó rz y for-m alnie są członkafor-m i w y b ra n y c h ty p ó w o rg an iz acji społecznych, ale fak ty czn ie nie u ja w n ia ją w sp ó łp ra c y z tym i org an izacjam i (nasuw a się p y tan ie, czy sy tu a c ja ta w y n ik a z b ra k u d y s ta n s u do działania i re fle -k sji n a d uczestn ictw em w o rg an iz acja ch czy też o d d aje rzeczyw istość?), — d a je się zauw ażyć z n aczn e zw iększanie o d se tk a w ychow aw ców nie u ż a la ją c y c h się n a tru d n o ści w e w sp ó łp ra c y z in sty tu cjam i i o rg a -nizacjam i społecznym i w raz ze zm niejszeniem się liczebności danego ty p u m iejscow ości, np. n ie m a tru d n o ści w e w sp ó łp ra c y 58,8% w y c h o -w a-w có -w -w ielkiego m iasta, 54% -w ycho-w a-w có-w śred n ieg o m iasta, 69,8% w y ch o w aw có w m ały ch m iast i 85,5% w y ch o w aw có w d z ia łają c y c h na wsi,

— n ajczęstszą p rzy c z y n ą trudności są zaburzenia w porozum iew aniu się z in sty tu cja m i o ra z inne s y tu a c je , w k tó ry c h szczególnie dokuczli-w e je s t n ied o trzy m y dokuczli-w a n ie term in ó dokuczli-w i b ra k kom petencji.

P o d sum ow ując naszą diagnozę n ależy pow iedzieć, co nasltępuje: W zw iązku z k ieru n k a m i ak ty w n o ści p ro p o n o w an y m i przez p e d a g o -gikę społeczną: rato w n ictw o , o p iek a, k o m p en sa cja , pom oc w sp ie ra ją c a rozw ój, p ro fila k ty k a w ych o w aw cza zauw aża się p ew n e zróżnicow anie p o stęp o w an ia w ychow aw ców .

D ziałalność o c h a ra k te rz e rato w n ic tw a dom inuje u k u ra to ró w spo-łeczn y ch i działaczy ORM O. D ziałalność z a w ierają c a a s p e k ty przede w szystkim o p iek i zauw aża s ię głów nie u te re n o w y c h o p iek u n ó w sp o łeczn y ch i działaczy ZHP, zaś n ie k tó re k a te g o rie nauczycieli, np. n a u -czyciele przedszkola, re a liz u ją działanie p o leg ając e na pom ocy w sp ie-ra ją c e j rozw ój w ych o w an k a.

A naliza p re fe re n c ji k ie ru n k ó w ak ty w n o ści sp o łeczno-w ychow aw czej w zależności o d ty p u m iejscow ości w sk a z u je n a n a stę p u ją c e ten d e n c je :

— im m niejsza m iejscow ość tym w ięcej w ychow aw ców re a liz u ją -cych zad an ia u k ieru n k o w a n e na jedn o czesn e sto so w an ie ratow nictw a, opieki, pom ocy i p ro fila k ty k i, np. p o stę p u je tak 19% w y chow aw ców w ielkiego m iasta i 73,8% w y ch o w aw có w w iejskich,

— zadania o c h a ra k te rz e op iek i i pom ocy w y ra ź n ie dom inują w w ielkim m ieście (51,5% d la N = 1021),

— rów nież w w ielkim m ieście je s t n a jw y ż sz y o d se te k w y c h o w aw -ców rea liz u jąc y c h zadania społeczno-w ychow aw cze w z ak resie p ro fi-la k ty k i w ychow aw czej.

(15)

PROGRAM DOSKONALENIA DZIAŁALNOŚCI SPOŁECZNO-WYCHOWAWCZEJ W ŚRODOWISKU LOKALNYM

D O S K O N A L E N IE W Y C H O W A W C O W Ś R O D O W IS K O W Y C H PRZEZ W Z B O G A C A N IE W W IED ZĘ

C ele w y ch o w an ia

W zw iązku z celam i w y chow ania prefero w an y m i przez w y c h o w aw ców śro d o w isk o w y ch w y d aje się, że w sk azan e b yłoby tak ie ich p o p u -laryzow anie, a b y ich ro zkład b y ł b a rd z iej ró w nom ierny. A naliza m ateria łu b ad aw czeg o w skazuje, że o b ecn ie w y ch o w aw cy dość je d n o stro n -nie w idzą p o trzebę kształto w an ia p o sta w w ych o w an k a (np. -niew ielki o d setek w y pow iada się za k ształto w an iem postaw ideow ych).

Je śli p rzy jm ie się, że w iedza o c e la c h w y chow ania i h ierarch ii w a r-tości w ychow aw czych, jak ie rep re z e n tu ją bad an i jest w y razem ich św iadom ości w tej dziedzinie o raz d ro g ą sam orealizacji, to z p unktu w idzenia .potrzeb społeczeństw a należałoby postulow ać p o d n ie sie n ie ich k u ltu ry p e d ag o g iczn ej w p ro w a d z ają c w n a stę p u ją c e kręg i zagadnień:

— c e le o k re śla ją c e sto su n ek człow ieka do sa m eg o siebie, p rz e ja w ia ją c e się w k sz ta łto w an iu p o sta w y in te rp e rso n a ln e j, p o sta w y o d p o w iedzialności za siebie, sw oje czyny, zachow anie, w y m ag ające u m ie -jętności sam okontroli, sy ste m aty c zn e j p r a c y n ad sobą odw agi, sam o-dzielności,

— cele e g z y ste n cjo n a ln e , w yzn aczające sto s u n e k do oso b isty ch w arto ści życiow ych, głów nie o d p o w ia d ają c e na p y tan ia o se n s życia ludzkiego,

— cele w y zn aczające sto su n e k człow ieka do k u ltu ry , k tó re p ro w a -dzą do k ształto w an ia p o sta w y k u ltu ra ln e j,

— cele w y ch o w an ia um ysłow ego, k tó re p rz e ja w ia ją się k s z ta łto w a -niem po staw y in te le k tu a ln ej,

— cele w ychow ania, w yzn aczające sto su n e k do św iata przyrody. Sfery o d d z ia ły w a n ia w y chow aw czego

l 4

O rozw oju w sz e c h stro n n y m u w zg lęd n iający m w sz y stk ie trz y sfery osobow ości (biologiczną, społeczną i k u ltu ra ln ą ) w spom ina 9,5% ogółu b ad an y ch w ychow aw ców środow iskow ych. W zakresie om aw ianego p roblem u w y stę p u je duży rozrzut dan y ch sta ty sty c z n y ch . I tak w śród og ó łu b ad an y ch nau czy cieli szkoły p o d sta w o w ej 28,8% (przy N = 7 5 7 ) rozw ój społeczny jed n o stk i uw aża za n ajw ażn iejszą sferę o d d z ia ły w a -nia w ychow aw czego. Potrzeba dosk o n alen ia w ychow aw ców środow is-k o w ych w zais-k resie po d n o szen ia w iedzy p ed ag o g iczn ej o człow ieis-ku

(16)

znalazła sw oje u z asad n ien ie rów nież w o d n ie sie n iu do ich opinii na tem at o d d ziały w an ia w ychow aw czego. W te j dziedzinie szczególnie w yraziście w y stę p u je p o trzeb a w ie d z y p e d a g o g ic z n ej o sferze biolo-gicznej ro zw o ju osobniczego i o ro zw o ju k u ltu ra ln y m jed n o stk i oraz 0 stw a rz a n iu sy tu a cji w y ch o w aw czy ch sp rz y ja ją c y c h rozw ojow i bio-logicznem u i zap ew n iając y c h u d zielanie p o m o cy w e w ch o d zen iu w św iat k u ltu ry .

Z agadnienia zw iązane z p ro g ra m em d o skonalenia w ychow aw ców śro d o w isk o w y ch w zak resie o d d ziały w an ia na sfe rę biologiczną p rze d m io tu w y chow ania w y d a je się, iż w in n y być ro zw iązyw ane na sz e ro -kim tle w y b ra n y c h p roblem ów z higieny, zdrow ia, o c h ro n y śro d o w is-ka biologicznego. W in n y u k azy w ać niebezpieczeństw a, jak ie w y n ik a ją z zagrożenia życia biologicznego rozw ojem techniki, p rzem ysłu, u rb a -nizacji. E fektem ta k p o staw io n eg o zag ad n ien ia b y ło b y kształto w an ie po staw h u m anistycznych, p rz e ja w ia ją c y c h się w szacunku do człow ie-ka, trosce o jego rozw ój, p o trz e b y i szczęście.

W y d a je się, iż w p ro w ad zan ie w y ch o w aw có w w w iedzę o te j sferze o d d ziaływ ań, k tó ra p o leg ałab y n a w p ro w ad zen iu w k u ltu rę , dotyczy przed e w szystkim z a g ad n ień k u ltu ry czasu w olnego. Brak w yobraźni 1 um iejętn o ści org an izo w an ia czasu w o ln eg o w y w o łu je p r z e s tr z e n ie

czasow e", k tó re n ieje d n o k ro tn ie p o w o d u ją p o w staw an ie sy tu acji o ch a-ra k te rz e patogennym . P o p u la ry z a cja w iedzy i u m iejętności spędzania czasu w olnego pow inna w p ływ ać n a p o d n iesie n ie k u ltu ry w y ch o w aw -ców, uk azy w ać sposoby w ychow aw czego p o stępow ania przed e w sz y stkim p rzez sty m u lo w an ie szero k o rozum ianej tw órczości. R ealizacja te -go p o stu la tu w ym aga nie tylko w zm ożonych działań w z ak resie doskon aledoskon ia w ychow aw ców środow iskow ych, lecz także diagdoskonozy śro d o -w isk lo k aln y ch celem odpo-w iedzi na py tan ie; czy i -w jakim sto p n iu są n a sy c o n e p laców kam i i urządzeniam i, zap ew n iający m i p o w sta w a n ie sy tu a cji w ychow aw czych, zap ew n iając y c h w sz e c h stro n n y rozw ój w y -chow anka.

P rzedm iot działalności w y ch o w aw czej i kręg i środow iskow e D ośw iadczenia i o b se rw a c je n a rz u c a ją p o s tu la t zajm ow ania się w szystkim i k ateg o riam i w ieku m ieszkańców śro d o w isk a lokalnego. P ra k ty k a życia o raz założone zadania in sty tu cji i o rg an iz acji społeczn y c h fu społeczn k cjo społeczn u jąc y c h w śro d o w isk u sp ra w iają, iż działalspołecznością w y -chow aw czą o b ję te są przede w szystkim dzieci i m łodzież szkolna. M ate ria ł e m p iry czn y w sk azu je n a p ajd o c e n try z m p o g ląd ó w w y c h o w aw -ców śro dow iskow ych. P ożądane b y łoby p o p u lary zo w an ie w śró d a k tu a l-ny ch i p o ten cjaln y c h w ychow aw ców śro d o w isk o w y ch idei

(17)

społeczeństw a w y ch o w u jąceg o o raz zw rócenie uw agi w ychow aw ców na k a te -g o rią m łodzieży, k tó ra ta k niebezpiecznie „u m y k a ” spod ich w pływ ów . Podobnie tra d y c y jn ie rozum ieją w y ch o w aw cy k ręg i, środow iska, insty tu cje, w k tó ry c h m oże być realizo w an e o d d ziały w an ie w y c h o w aw -cze. D om inuje pogląd, iż znacząca rola p rz y p a d a rodzinie. Pogląd ten św iadczy o dobrym rozeznaniu i d ojrzałości społecznej respondentów . N ie m niej je d n a k należało b y ich zachęcić do zauw ażania społeczności lo k aln ej i g ru p y społecznej jak o zn aczących środow isk w y c h o w aw -czych, w k tó ry c h m ożna poży teczn ie sp ędzać czas w olny.

U w arunkow ania d o b rej działalności społeczno-w ychow aw czej In te re s u ją c e jest, że w y ch o w aw cy środow iskow i zw rócili uw ag ę n a u w aru n k o w a n ia d o b rej działalności społeczno-w ychow aw czej w p odob-nym p o rząd k u ja k przypuszczaliśm y przed rozpoczciem badań.

M ożliw ości działania n iep ro fesjo n aln e g o , a także p ro fesjo n aln eg o w y ch o w aw cy środow iskow ego w a ru n k u ją c h a ra k te ry sty c z n e e le m e n ty k u ltu ry og ó ln ej, zaw odow ej i p ra k ty c z n e j8. M ożna b y sp raw ę u ją ć ró w nież inaczej: o d tego jakim człow iekiem jest w y ch o w aw ca śro d o w isk o -w y -w życiu rodzinnym i społecznym , jak sp ełn ia s-w o je obo-w iązki za-w odoza-w e o ra z jak ą tre śc ią za-w y p ełn ia sza-w ój czas za-w olny, zależy poziom i w y niki jeg o ak ty w n o ści w śro d o w isk u lokalnym . Przy czym zdarza się, że nie w y k ształcen ie zaw odow e lecz k u ltu ra p rak ty czn a, realizo -w an a -w czasie -w olnym je s t b ard zo -w ażną okolicznością sp rz y ja ją c ą ak ty w n o ści w środow isku. P raw idłow ość ta w inna być rozw ażana zaró w no p rzy fo rm ułow aniu p ro g ra m u d o sk o n alen ia w y ch o w aw có w śro -dow iskow ych, rozum ianego ja k o w zbogacanie ich w w iedzę, u m ie ję t-ności f k ształto w an ie osobow ości, jak też w inna być d o strzeg an a przez sam ych w ychow aw ców , szczególnie zw olenników p e rfe k cjo n isty c z n ej p o staw y w obec siebie i sw ego działania.

T reści doskonalenia w ychow aw ców

W zw iązku z d oskonaleniem w y ch o w aw có w śro d o w isk o w y ch o raz ich zdaniem najw ażn iejszy m i u w aru n k o w an iam i działalności w y c h o w aw czej, zależnym i od sam ego w ychow aw cy, d aje się 'zauw ażyć ten -d en cja rac z ej -do -dosk o n alen ia w ie-dzy niż np. um iejętności; n a su w a się p y tan ie : czy 'poglądy takie nie są p ro je k c ją schem atów przen iesio n y ch z in sty tu cji k ształcenia i w ychow ania, np. szkoły. P ostulat m

odyfiko-8 Tamże, s. 17— 19. Por. także S. K a w u l a , Podstaw owe elem en ty ku ltu ry

peda-gogiczne) społeczeństw a (ekspertyza), Gdańsk 1975, maszynopis oraz I. J u n d z i ł ł , Kultura pedagogiczna społeczeństw a, Gdańsk 1975, m aszynopis powielony.

(18)

w y c h sklasy fik o w an y ch jak o ek sp erci, to znaczy w ychow aw ców , k tó -rzy d ziałają w m iejscu zam ieszkania z uw agi na przek o n an ie, że ich kw alifik acje zaw odow e, w iadom ości, um iejętn o ści są p rzy d a tn e, n a -w et niezbędne -w działalności -w y ch o -w a-w czej -w m iejsc u zam ieszkania.

R anga p o stu la tu z a ch ęcająceg o w y ch o w aw có w śro d o w isk o w y ch do działania w sw ym m iejscu zam ieszkania w z ra sta w ów czas, g d y ro zp a-tru je m y go w k o rela cji z m etodam i p ra c y społeczno-w ychow aw czej. W św ie tle b a d ań okazało się, że ty p o w a dla realizacji działań sp ołecz-no-w ychow aw czych w śro d o w isk u m eto d a o rg an izo w an ia społeczności lo k aln ej znalazła n iew ie lu zw olenników zaró w n o w d e k la racja ch , jak też fak ty czn ej ak ty w n o ści w y chow aw czej. W y c h o w a w c y p re fe ru ją m etodę in d y w id u aln y c h p rzy p a d k ó w i m eetodę p ra c y z grupą. M ożna z a tem p o staw ić p y ta n ie czy s ta n ten nie je s t u w a ru n k o w a n y p rz e s trz e n nie — m iejscem ak ty w n o ści społecznow ychow aw czej? Z asadne w y d a -je się przypuszczenie, że w y ch o w aw cy p o d ejm u ją c y działalność społecznow ychow aw czą poza m iejscem sw ego zam ieszkania częściej b ę -dą p rac o w ać z jed n o stk ą lub g ru p ą niż ze społecznością. N atom iast podejm ow anie działalności w sw oim m iejscu zam ieszkania m oże w yz-w alać p o trz eb ę o rg an iz o yz-w a n ia społeczności i styz-w a rz a ć m ożliyz-w ość p e ł-n ieł-n ia tak iej roli przez w ychow aw cę środow iskow ego.

W ażnym k ieru n k iem m odyfikacji doty ch czaso w ej działalności spo-łeczno-w ychow aw czej jest d o skonalenie d ró g i sposobów ro zpoznaw a-n ia te re a-n u działań, o k re śla a-n ia jego zasobów i o c e a-n ia a-n ia p o trz e b m iesz-kańców , u ży tk o w n ik ó w p lac ó w ek itp. W zw iązk u z doniosłością d o b rej d iagnozy n ależało b y postulow ać d o sk o n alen ie a k ty w n o ści w y c h o w aw -ców śro d o w isk o w y ch w k ieru n k a ch :

— d o strzeg an ia w m iarę m ożliw ości całego w ach larza p o trzeb in d y -w id u aln y ch i społecznych, k tó ry c h zasp o k o jen ie -w a ru n k u je h a rm o n ij-n y rozw ój jed ij-n o stk i w sferze b ic-so cjo -k u ltu ra lij-n ej,

— zau w ażania w śro d o w isk u — m iejsc u a k ty w n o śc i sp o łeczn o w y chow aw czej n ie tylko e le m en tó w n e g a ty w n y c h in sp iru ją c y ch do p o d -jęcia działalności społeczno-w ychow aw czej, lecz także — a m oże p rze-de w szystkim — d o strz e g an ia p o te n c ja ln y c h zasobów środow iska, szczególnie zaś u tajo n y c h sił sp o łeczn y ch m ieszkańców , k tó rz y w sp rz y jają c y c h w a ru n k a c h m ogą ukazać sw e w a lo ry o rg an iz ato rsk ie , o p ie -kuńcze, n a w ią zy w a n ia k o n ta k tó w sp o łeczn y ch itp.

Z naczenie tego o s ta tn ie g o p o s tu la tu w zrasta gdy przypom nim y, że poszukiw anie p o z y ty w n y c h cech śro d o w isk a i ro zp o czy n an ie działań w y ch o w aw c zy c h od ich w zm acniania j,est p o d sta w o w ą zasadą p r a c y so cja ln ej. W yw odzi się o n a z d y re k ty w y pedagogiki sp o łeczn ej, z ach ęc ają ęc ej do przek ształęcan ia śro d o w isk a je g o silami', a n ie b u rzenia i b u -d o w an ia n o w y c h s tru k tu r.

(19)

M etody p rac y społeczno-w ychow aw czej

N astęp n y m po stu latem b y łoby pro p ag o w an ie doskonalenia działal-ności społeczno-w ychow aw czej w śro d o w isk u w k ieru n k u u czy n ien ia jej p o stęp o w an iem b ard ziej k o n tro lo w a n y m i zracjonalizow anym , m niej in tu icy jn y m i em o cjonalnym . Do w y w iązan ia się z tego zad an ia służyć m oże p rz e ję c ie się id eą racjo n aliza cji p ro ce su p o stęp o w an ia społeczno- -w ychow aw czego oraz p rze strz e g an ia d y re k ty w w łaściw y ch trzem m e-todom p ra c y społeczno-w ychow aw czej: p ro w a d z en ia indyw idualnego p rzy p ad k u , g ru p o w ej, organ izacji społeczności lo k a ln e j.

B adania w y kazały, że w b rew oczekiw aniom , w y n ik ają c y m chociażby z tem atu pracy, w działalności sipołecznow ychow aw czej w śro d o w isk u dom inuje m eto d a prow ad zen ia p ra c y z g ru p ą i m etoda p ro w a -dzenia in d y w idualnego p rzy p a d k u , a w łaściw ie ich e le m en ty . Z uw agi je d n a k n a dużą różnorodność k a te g o rii w ychow aw ców o raz k ateg o rii w y chow anków — p rze d m io tu o d d ziały w an ia w ychow aw czego ja k też różnorodność te re n ó w działania je s t to sy tu a cja n iek o rz y stn a i za sk a kująca. Specyficzna dla działalności śro d o w isk o w ej m eto d a o rg an iz o -w an ia społeczności lo k aln ej -w y stę p u je sto su n k o -w o rzadko. N ależy za-stanow ić się czy w y n ik a to z b ra k ó w o b iek ty w n y c h , przede w szyst-kim luk w teorii p rac y społeczno-w ychow aw czej w śro d o w isk u lo k al-nym , czy też z p rzy czy n sub iek ty w n y ch , zależn y ch o d w ychow aw cy. Bez w zględu na odpow iedź p ożądane b y ło b y w drożenie, w w y b ran y m śro d o w isk u lokalnym , p ro g ra m u d ziałań społecznow ychow aw czych, re -alizow anego w o p a rc iu o e le m e n ty w łaściw e trzem m etodom p ra c y sipołecznow ychow aw czej i o p rac o w an ie n a drodze em p irycznej, w w y -n ik u i-n-now acji, p ew -n y c h w zo rco w y ch s tru k tu r.

N ależało b y p ostulow ać p o trz eb ę d o sk o n alen ia p ro ce d u ry p o stęp o -w ania społeczno--w ycho-w a-w czego, -w k tó re j jed n a z m etod dom inuje i je s t w sp ie ra n a przez e le m e n ty w łaściw e innym m etodom p racy . Z te -go w zg lęd u m ożna posługiw ać się m eto d ą o rg an iz acji społeczności lo-k a ln e j jalo-ko głów nym sposobem realizo w an ia p ro g ra m u p ra c y sipołecznow ychow aw czej. W m yśli tej k o n cep cji m oże być o n a w sp a rta n ie -którym i elem entam i p rac y z gru p ą, czy p ro w a d z en ia indyw idualnego przypadku. T a p ro p o zy c ja zn ajd u je ‘po tw ierd zen ie w p ra k ty c e o raz w teorii p ra c y so cjalno-w ychow aw czej.

N ależy p odkreślić isto tn e w a lo ry m eto d y o rg an izo w an ia społeczności lo kalnej. Poza tym , że je s t to n a jta ń szy i n ajszy b szy — w p o ró w n a -n iu z -np. m eto d ą i-n d y w id u al-n e g o p rz y p a d k u — sposób o d d ziały w a-n ia społeczno-w ychow aw czego na społeczność lokalną, to dzięki w alo ro w i a k ty w izo w an ia społeczności m ieszkańców np. o sied la m ieszkaniow ego, u ży tk o w n ik ó w placów ek, m a isto tae znaczenie w p rz e k sz ta łc a n iu śro

(20)

-dow iska lo k aln e g o w społeczność lokalną. Z agadnienie to o kazało się w a n alizo w an y ch b ad an iach bardzo w ażne. P rzypom nijm y, że n ajw ię c ej ró żn y ch w skaźników św iadczących O' praw id ło w o realizow anym p ro c e -sie p ra c y społeczno-w ychow aw czej w śro d o w isk u lokalnym zau w ażyli-śm y na wsi, czyli teren ie, k tó ry m oże o k reśla ć w iele cech społeczności lo k aln ej. W y n ik a z tego p o trz eb a d o sk o n alen ia społeczności m ieszk ań ców, często form alnie a nie z w y b o ru o sied lo n y ch w d an y m w y o d rę b -nionym p rze strz e n n ie ob szarze m iasta — osiedlu, w k ie ru n k u czynienia z n iej społeczności lo k aln ej w p ełn y m sensie. Istn ien ie tak ic h cech spo-łeczności lo k aln ej w a ru n k u je sk u teczn o ść i sp raw ność p ra c y społeczno- -w ychow aw czej w y chow aw ców w środow isku.

Tiyp sto su n k u w ychow aw czego

N iezw y k le w ażnym zagadnieniem zw iązanym z m etodam i p ra c y spo-łeczno-w ychow aw czej je s t ty p s to su n k u w ychow aw czego jak i p re fe ru ją w ychow aw cy. T em at te n pod jęliśm y już w cześniej, m ów iąc o dom inacji ko b iet w działalności społecznow ychow aw czej w środow isku. T u taj n a -leży dodać, iż dla tego zag ad n ien ia w ażn y jest nie tyllko ty p k o n tak tó w podm iotu w y ch o w an ia z przed m io tem (pośredni — bezpośredni), w a ru n -k u jąc y np. p rzep ły w inform acji i w iedzy pedagogicznej, prze-konań, w zorów p o stęp o w an ia — lecz także c h a ra k te r stosunków : rzeczow e czy też z a w ierają c e także a sp e k ty w ychow aw cze. W y d a je się, że z m y ślą o d o sk o n a le n iu działalności sp o łecznow ychow aw czej w śro d o w isk u n a -leżałoby p ostulow ać u jęc ie w y ra ż ają c e się w d o strz e g an iu znaczenia w zajem n y ch w pływ ów podm iotu i p rze d m io tu o d d z ia ły w a n ia w y c h o w a -w czego.

Rola w y ch o w aw cy

W obec zao b serw o w an ej ten d e n cji do po d ejm o w an ia roli w y c h o w a w cy w śro d o w isk u lokalnym zarów no przez w ychow aw ców p ro fesjo n aln y ch ja k i n iep ro fesjo n aln y c h n a le ż a ło b y podjąć szczegółow e b a d a nia nad m o ty w acją a k ty w n o ści społecznej. Z a ry so w u ją c e się ty p y w y -chow aw ców : e k sp e rt w śró d p ro fe sjo n a ln y c h i fu n kcjonariusz, rzadziej m an d a tariu sz w śró d n iep ro fesjo n aln y c h m ogą zagrażać spontaniczności działania, a w k o n se k w e n cji w p ro w ad zan iu innow acji w życie śro d o w isk a lokalnego. N ależało b y p ro g ra m o w a ć tafcie o d d z ia ły w a n ie w ś ro dow isku, k tó re niw elo w ało b y te n d e n c je do p rzy jm o w an ia przez w y ch o -w a-w có-w roli -w y k o n a -w cy a sty m u lo -w ało b y ich do tego, a b y s ta li się „tw órczym i p ra k ty k a m i", chcieli i po trafili w iązać p racę w ych o w aw czą

(21)

„w linii, ja k pisze A. K am iński, z w ysiłkiem tw órczym , ze sztuką p rz e -w idy-w ania, plano-w ania, -w sp ó łt-w o rzen ia zabiegó-w p o p ra-w c zy c h "9.

W sp ó łp ra ca z in sty tu cjam i publicznym i i o rg an izacjam i społecznym i

W zw iązku z zauw ażoną praw id ło w o ścią n ieznacznej w sp ó łp racy w y chow aw ców śro d o w isk o w y ch z in sty tu cja m i w y ch o w an ia ró w n o le-głego, pobu d zający m i i w spom agającym i rozw ój b io -so cjo -k u ltu raln y jednostki, n ależało b y zachęcać w y ch o w aw có w do zin ten syfikow ania w sp ó łp ra c y z in sty tu cja m i i org an izacjam i społecznym i, k u lturalnym i, k u ltu ry fizycznej i sp o rtu itp.

In sty tu cje w y ch o w an ia fu n k cjo n u jąc e w m iejscu zam ieszkania m o-żna up o rząd k o w ać w edług k ry te riu m ty p u podłoża (stosunków: form alne i n iefo rm a ln e 10. N ależałoby zachęcać w ychow aw ców , a b y w sp ó łp ra c o -w ali z in sty tu cjam i działającym i na p o d ło żu sto su n k ó -w fo rm aln y ch pod ejm u jąc podziałania na rzecz i w spólnie z insty tu cjam i o p a rty m i o s to -sunki nieform alne (rodzina, g ru p a rów ieśnicza, g ru p a sąsiedzka itp.). N ależałoby pro p ag o w ać tak ie od d ziały w an ie, b y zachęcać w y c h o w aw ców do w spó łd ziałan ia n ie ty lk o z in sty tu cjam i resortow ym i, np. k u ra to r społeczny z sądem , o p iek u n te re n o w y z ośro d k iem o p iek u n a sp o łecznego — a le z o rg an izacjam i różnorodnym i, fu n k cjo n u jący m i w o b rę -bie te re n u działan ia w y chow aw cy, w danym śro d o w isk u lokalnym .

W ażnym arg u m en tem p rze m aw iają cy m za p o trz eb ą d o sk o n alen ia p ro c e d u ry w sp ó łp ra c y z in sty tu cja m i i o rg an izacjam i społecznym i je s t o b se rw o w a n a p o w szech n ie in sty tu cjo n a liz ac ja życia zbiorow ego i j e

dnostkow ego. W zw iązk u z ty m n ale ż a ło b y p ro p o n o w ać tak ie ro z w iązania, aby k o n ta k ty w y ch o w aw có w z in sty tu cja m i i o rg a n iz a c ja mi sp o łecznym i m ożna b y ło n azw ać w sp ó łp ra c ą rozum ianą jak o dw u stro n n a ak ty w n o ść p o leg ając a na k o n c e n trac ji w ysiłku, p ro w a d z ąc e -go do np. p rz y jś c ia z pom ocą k o n k re tn e j osobie, do d o k o n an ia zm ian w śro d o w isk u lokalnym . B ardzo często rzek o m a w sp ó łp ra c a p o leg a w y łącznie na w zajem nym in fo rm o w an iu się o ludziach p o trzeb u jąq y ch pom ocy czy sp ra w ac h w y m a g a ją c y ch p ilnego rozw iązania.

K ierunki ak ty w n o ści sp o łeczno-w ychow aw czej

W zw iązku z p refe ro w a n y m i przez w y ch o w aw có w śro d o w isk o w y ch k ieru n k a m i o d d z ia ły w a n ia w y ch o w aw czeg o d aje się zauw ażyć dom

i-0 A. K a m i ń s k i , Teoria pracy socjalnej a pedagogika społeczna, „O piekun Spo^- łeczny” 1978, nr 1.

Cytaty

Powiązane dokumenty

innych drobnych grup młodszej epoki bronzu wysuwa się na plan pierwszy nieliczna co- prawda, ale u nas reprezentowana grupa, do której należą miecze ze szparą w rękojeści

Trzeci typ postawy wobec Greków ma zdecydowaną przewagę — określić go można jako kategorycznie negatywny. Okazuje się, że źródłem zdecydowanie negatywnego stosunku

We therefore extend the Link Transmission Model to handle arbitrary concave fundamental diagrams, optionally including capacity drops. The resulting model, which converges

Odbudowa i odrodzenie kultury polskiej w okresie 1944 roku należy do najpiękniejszych kart działalności PKWN. Mimo „frontowych” i pio­ nierskich warunków, mimo

Отсутствие традиционной организации действия при помощи интриги (линия Сысоев — Офицер в этом плане, как мы видим не дана, это

Территориальная разновидность говора польских старообрядцев если в Августове и его окрестностях можно говорить об одной модели двуязычия

Niedostatek materiałów nie pozwala niestety precyzyjnie umieścić w czasie momen­ tów pobudowania dalszych grodów, które ogólnie można zaliczyć do fazy tworzenia się

Ta działalność wpisała się w dyskusję, jaka na przełomie wieków przetoczyła się przez całość ziem polskich, niezależnie od zaboru, na temat tzw.. To Witkiewicz